احكام تقليد
مسئله ١ عقيده مسلمان به اصول دين بايد از روی دليل باشد، ولی در احكام غير ضروری دين بايد يا مجتهد باشد كه بتواند احكام را از روی دليل به دست آورد،يا از مجتهد تقليد كند، يعنی به دستور او رفتار نمايد، يا از راه احتياط طوری به وظيفه خود عمل نمايد كه يقين كند تكليف خود را انجام داده است، مثلا اگر عده ای از مجتهدين عملی را حرام می دانند و عده ديگر می گويند حرام نيست، آن عمل را انجام ندهد، و اگر عملی را بعضی واجب و بعضی مستحب می دانند آن را بجا آورد. پس كسانی كه مجتهد نيستند و نمی توانند به احتياط عمل كنند واجب است از مجتهد تقليد نمايند.
مسئله ٢ تقليد در احكام عمل كردن به دستور مجتهد است. و از مجتهدی بايد تقليد كرد كه مرد و بالغ و عاقل و شيعه دوازده امامی و حلال زاده و زنده و عادل باشد. و نيز بنابر احتياط واجب بايد از مجتهدی تقليد كرد كه حريص به دنيا نباشد و از مجتهدين ديگر اعلم باشد، يعنی در فهميدن حكم خدا از تمام مجتهدين زمان خود استادتر باشد.
مسئله ٣ مجتهد و اعلم را از سه راه می توان شناخت: اول: آنكه خود انسان يقين كند، مثل آنكه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد. دوم: آنكه دو نفر عالم عادل كه می توانند مجتهد و اعلم را تشخيص دهند مجتهد بودن يا اعلم بودن كسی را تصديق كنند، به شرط آنكه دو نفر عالم عادل ديگر با گفته آنان مخالفت ننمايند. سوم: آنكه عده ای از اهل علم كه می توانند مجتهد و اعلم را تشخيص دهند و از گفته آنان اطمينان پيدا می شود، مجتهد بودن و يا اعلم بودن كسی را تصديق كنند.
مسئله ٤ اگر شناختن اعلم مشكل باشد به احتياط واجب بايد از كسی تقليد كند كه گمان به اعلم بودن او دارد، بلكه اگر احتمال ضعيفی هم بدهد كه كسی اعلم است و بداند ديگری از او اعلم نيست به احتياط واجب بايد از او تقليد نمايد. و اگرچند نفر در نظر او اعلم از ديگران و با يكديگر مساوی باشند بايد از يكی ازآنان تقليد نمايد.
مسئله ٥ به دست آوردن فتوی يعنی دستور مجتهد چهار راه دارد: اول: شنيدن از خود مجتهد. دوم: شنيدن از دو نفر عادل كه فتوای مجتهد را نقل كنند. سوم: شنيدن از كسی كه مورد اطمينان و راستگوست. چهارم: ديدن در رساله مجتهد در صورتی كه انسان به درستی آن رساله اطمينان داشته باشد.
مسئله ٦ تا انسان يقين نكند كه فتوای مجتهد عوض شده است، می تواند به آنچه در رساله نوشته شده عمل نمايد و اگر احتمال دهد كه فتوای او عوض شده، جستجو لازم نيست.
مسئله ٧ اگر مجتهد اعلم در مساله ای فتوی دهد، مقلد آن مجتهد يعنی كسی كه از او تقليد می كند نمی تواند در آن مساله به فتوای مجتهد ديگر عمل كند، ولی اگر فتوی ندهد و بفرمايد احتياط آن است كه فلان طور عمل شود مثلا بفرمايد احتياط آن است كه در ركعت سوم و چهارم نماز، سه مرتبه تسبيحات اربعه يعنی "سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر" بگويند، مقلد بايد يا به اين احتياط كه احتياط واجبش می گويند عمل كند و سه مرتبه بگويد يا بنابر احتياط واجب به فتوای مجتهدی كه علم او از مجتهد اعلم كمتر و از مجتهدهای ديگر بيشتر است،عمل نمايد، پس اگر او يك مرتبه گفتن را كافی بداند، می تواند يك مرتبه بگويد. و همچنين است اگر مجتهد اعلم بفرمايد مساله محل تامل يا محل اشكال است.
مسئله ٨ اگر مجتهد اعلم بعد از آن كه در مساله فتوا داده احتياط كند، مثلا بفرمايد ظرف نجس را كه يك مرتبه در آب كر بشويند پاك می شود، اگر چه احتياط آن است كه سه مرتبه بشويند، مقلد او نمی تواند در آن مساله به فتوای مجتهد ديگر رفتار كند، بلكه بايد يا به فتوا عمل كند، يا به احتياط بعد از فتوا كه آن را احتياط مستحب می گويند عمل نمايد، مگر آن كه فتوای آن مجتهد نزديكتر به احتياط باشد.
مسئله ٩ تقليد ميت ابتداءا جايز نيست، ولی بقای بر تقليد ميت اشكال ندارد. و بايد بقای بر تقليد ميت به فتوای مجتهد زنده باشد و كسی كه در بعضی از مسايل به فتوای مجتهدی عمل كرده، بعد از مردن آن مجتهد می تواند در همه مسايل از او تقليد كند.
مسئله ١٠ اگر در مساله ای به فتوای مجتهدی عمل كند و بعد از مردن او در همان مساله به فتوای مجتهد زنده رفتار نمايد، دوباره نمی تواند آن را مطابق فتوای مجتهدی كه از دنيا رفته است انجام دهد، ولی اگر مجتهد زنده در مساله ای فتوی ندهد و احتياط نمايد و مقلد مدتی به آن احتياط عمل كند، دوباره می تواند به فتوای مجتهدی كه از دنيا رفته عمل نمايد، مثلا اگر مجتهدی گفتن يك مرتبه "سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر" را در ركعت سوم و چهارم نماز،كافی بداند و مقلد مدتی به اين دستور عمل نمايد و يك مرتبه بگويد، چنانچه آن مجتهد از دنيا برود و مجتهد زنده احتياط واجب را در سه مرتبه گفتن بداند و مقلد مدتی به اين احتياط عمل كند و سه مرتبه بگويد، دوباره می تواند به فتوای مجتهدی كه از دنيا رفته برگردد و يك مرتبه بگويد.
مسئله ١١ مسائلی را كه انسان غالبا به آنها احتياج دارد واجب است، ياد بگيرد.
مسئله ١٢ اگر برای انسان مساله ای پيش آيد كه حكم آن را نمی داند، می تواند صبر كند تا فتوای مجتهد اعلم را به دست آورد يا اگر احتياط ممكن است به احتياط عمل نمايد، بلكه اگر احتياط ممكن نباشد چنانچه از انجام عمل، محذوری لازم نيايد، می تواند عمل را به جا آورد. پس اگر معلوم شد كه مخالف واقع يا گفتار مجتهد بوده دوباره بايد انجام دهد.
مسئله ١٣ اگر كسی فتوای مجتهدی را به ديگری بگويد، چنانچه فتوای آن مجتهد عوض شود،لازم نيست به او خبر دهد كه فتوی عوض شده، ولی اگر بعد از گفتن فتوی بفهمد اشتباه كرده، در صورتی كه ممكن باشد، بايد اشتباه را برطرف كند.
مسئله ١٤ اگر مكلف مدتی اعمال خود را بدون تقليد انجام دهد در صورتی اعمال او صحيح است كه بفهمد به وظيفه واقعی خود رفتار كرده است يا عمل او با فتوای مجتهدی كه وظيفه اش تقليد از او بوده يا با فتوای مجتهدی كه فعلا بايداز او تقليد كند، مطابق باشد.