نماز جمعه
(مسأله 1) در زمان غیبت ولیّ عصر (عج) نماز جمعه واجب تَخییری است (یعنی مُکَلَّفْ می تواند روز جمعه بجای نماز ظهر نماز جمعه بخواند) ولی جمعه اَفْضَلْ است وظهر اَحْوَط واحتیاط بیشتر در آن است که هر دو را بجا آورند
(مسأله 2) کسی که نماز جمعه را بجا آورد واجب نیست نماز ظهر ر هم بخواند، ولی احتیاط مستحّب آن است که آن را نیز بجا آورد
شرائط نمازِ جمعه
(مسأله 3) نماز جمعه تنها توسّط مردان مُنعَقد می شود، ولی زنان هم می تواند در آن شرکت کنند
(مسأله 4) نماز جمعه باید به جماعت برگزار شود ونمی توان آن را به طور فرادا بجا آورد
(مسأله 5) همه شرائطی که در نماز جمعه معتبر است در نماز جمعه نیز لازم است، مانند نبودن حائل، بالاتر نبودن جای امام، فاصله بیش از حد نداشتن و غیر اینها
(مسأله 6) همه شرائطی که در امام جماعت لازم است باید در امام جمعه هم باشد مانند عقل، ایمان حلال زادگی و عدالت ولی امامت کودکان و زنان در نماز جمعه جائز نیست اگر چه در نمازهای دیگر برای خودشان جائز است
(مسأله 7) بر هر مرد مکلَّف آزاد غیر مسافری که نابینا، بیمار و پیر فرتوت نباشد، نماز جمعه واجب است اَلْبَتّه در صورتی که فاصله او تا محلّ اقامه جمعه بیش از دو فرسخ نباشد بنابراین بر کسانی که فاقِدْ یکی از این شروط باشند حرکت بسوی نماز جمعه به فرض اینکه وجوب تَعْیینی هم داشته باشد، واجب نیست گرچه حضور در آن برایشان هیچ مَشَقَّتی نداشته باشد
(مسأله 8) کمترین فاصله لازم بین دو نماز جمعه، یک فرسخ است
(مسأله 9) کمترین عدد لازم برای انعقاد نماز جمعه - 5 نفر – است که باید یکی از آنها امام باشد س نماز جمعه با کمتر از - 5 - نفر واجب نیست و منعقد نمی شود ولی اگر - 7 نفر – و بیشتر باشند فضیلت جمعه بیشتر خواهد بود
(مسأله 10) در صورت وجود شرائط لازم، نماز جمعه بر سَکنه شهرها و شهرکها و حاشیه نشینان آنها و روستائیان، چادر نشینان و بیابان گردهائی که روش زندگی آنها چنین است واجب است
(مسأله 11) فاقدین شرائط وجوب نماز جمعه اگر اِتّفاقاً در نماز حاضر شوند یا با مَشقّت خود را به آن برسانند نمازشان صحیح است و نماز ظهر بر آنها واجب نیست همچنین کسانی که با وجودِ باران یا سرمای شدید یا نداشتن پا یا عضو دیگر که موجب مَشقّت و اِسْقاطِ تکلیف نماز جمعه است در نماز جمعه شرکت کرده اند، نمازشان صحیح است، اَمّا اگر دیوانه به نماز جمعه بپردازد نمازش صحیح نیست ولی نماز جمعه پسران نابالغ صحیح است گرچه نمی توانند مُکَمَّل عدد لازم - 5 نفر - باشند، همانگونه که نمی توانند به تنهائی تشکیل نماز جمعه بدهند
(مسأله 12) مسافر می تواند در نماز جمعه شرکت کند و دراین صورت نماز ظهر از او ساقط است لکِنْ مسافرین به تنهائی (بدون شرکت حاضرین) نمی توانند نماز جمعه تشکیل دهند و در این صورت نماز ظهر بر آنها واجب است و نیز مسافر نمی تواند مکمّل عدد لازم – 5 نفر – باشد، ولی اگر مسافرین قصد اقامه (ده روز یا بیشتر) بنمایند، می توانند نماز جمعه تشکیل دهند
(مسأله 13) زنان می توانند در نماز جمعه شرکت کنند و نمازشان صحیح است و مُجْزی از نماز ظهر است اَمّا به تنهائی (بدون شرکت مردان) نمی توانند نماز جمعه تشکیل دهند، چنانچه نمی توانند مکمّل عدد لازم -5 نفر – باشند، زیرا نماز جمعه تنها با شرکت مردان منعقد می شود
(مسأله 14) خُنْثی مُشْکله می تواند در نماز جمعه شرکت کند، ولی نمی تواند مُکَمِّلِ عدد لازم – 5 نفر – یا امام جمعه باشد، پس اگر غیر از او فقط چهار نفر جمع شده باشند، نماز جمعه برگزار نمی شود و باید نماز ظهر بخوانند
وقت نماز جمعه
(مسأله 15) وقت نماز جمعه با زَوال خورشید شروع می شود و تا وقتی که سایه شاخِص به اندازه دو قدم مُتَعارَفْ برسد، امتداد دارد ولی احتیاط واجب آن است که از اوائل عرفی زوال ظهر تأخیر نیاندازند و اگر تأخیر افتاد احتیاط مستحبّ آن است که نماز ظهر را بخوانند
(مسأله 16) اگر امام خطبه ها را قبلاً شروع کرده و هنگام روال به پایان برساند و نماز جمعه را شروع کند، صحیح است
(مسأله 17) جائز نیست امام جمعه خطبه ها را آنقدر طولانی کند که وقت نماز بگذرد، وَاِلاّ باید نماز ظهر را بخواند، زیرا نماز جمعه در خارج وقت آن قضا ندارد
(مسأله 18) اگر در بین نماز جمعه وقت آن تمام شود در صورتی که یک رَکْعَتْ آن در وقت واقع شده باشد صحیح است؛ ولی احتیاط مستحبّ آن است که پس از اِتْمام آن، نماز ظهر را به جا آورد و اگر یک رکعت آن در وقت واقع باشد باطل است ولی احتیاط مستحبّ آن است که آن را تمام کند و سپس نماز ظهر را بخواند
(مسأله 19) اگر عمداً نماز جمعه را طوری به تأخیر بیاندازند که تنها برای یک رکعت آن وقت باقی باشد، احتیاط واجب آن است که نماز ظهر را بجا آورند
(مسأله 20) اگر یقین دارد وقت به اندازه ای است که می تواند حَدِّاَقَلْ واجب آن را در تَحَقّقِ دو خطبه ودو رکعت نماز بجا آورد، بین نماز جمعه وظهر مُخَیَّرْ است واگر یقین دارد که به این اندازه وقت نیست باید نماز ظهر را بخواند واگر شک دارد، نماز جمعه صحیح است؛ ولی در صورتی که پس از نماز معلوم شود که حتّی برای یک رکعت هم وقت باقی نبوده، باید نماز ظهر را بجا آورد، گر چه احتیاط مستحبّ آن است که اگر تنها یک رکعت آن هم در وقت واقع شده، نماز ظهر را بخواند
(مسأله 21) اگر مقدار وقت را می داند ولی شک دارد که در این مقدار می تواند نماز جمعه را بجا آورد یا نه؟ جایز است نماز جمعه را شروع کند، پس اگر وقت برای همه نماز کافی بود نمازش صحیح است، وَاِلاّ باید نماز ظهر را بجا آورد، ولی احتیاط مستحبّ آن است که در این صورت اساساً نماز ظهر را اختیار کند
(مسأله 22) در صورتی که نماز جمعه با عدد کامل ودر وقت دامنه دار شروع شده، ولی مأمومی به رکعت اوّل نرسیده باشد، اگر به رکعت دوّم و لو به رکوع آن، برسد و اقتداء کند نمازش صحیح است (به شرط آنکه بداند وقت به اندازه ای هست که رکعت دوّم او هم در وقت واقع می شود) در این صورت دوّمین رکعت نماز خود را به طور فُرادا بجا می آورد ولی برای کسی که تَکْبیر رکوع رکعت دوّم امام را درک نکرده، بهتر آن است که نیّت خود را به ظهر برگرداند ونماز ظهر را بجا آورد
کیفیّت نماز جمعه
(مسأله 23) نماز جمعه دو رکعت است وکیفیّت آن مانند نماز صبح است و مستحبّ است که حمد وسوره با صدای بلند خوانده شود و در رکعت اوّل بعد از حمد، سوره جمعه و در رکعت دوّم، سوره منافقون را قرائت نمایند
(مسأله 24) نماز جمعه دارای دو قنوت است، قنوت اوّل قبل از رکوع رکعت اوّل و قنوت دوّم پس از رکوع رکعت دوّم است
(مسأله 25) نماز جمعه دارای دو خُطْبه است که مانند اصل نماز واجب بوده و باید توسّط امام جمعه ایراد شود، بدون این دو خطبه نماز جمعه محقق نمی شود
(مسأله 26) واجب است دو خطبه را قبل از نماز جمعه بخواند و اگر اوّل، نماز جمعه را بجا آورد، باطل است و در صورتی که وقت باقی است باید پس از ایراد خطبه ها مُجَدَّداً نماز جمعه را بخواند، ولی اگر نسبت به حکم مسأله جاهل بوده یا اشتباه کرده، اعاده خطبه ها لازم نیست، بلکه اعاده نماز هم لازم نیست
(مسأله 25) جائز است دو خطبه نماز جمعه قبل از شرعی ایراد شود بطوری که پایان خطبه ها با ظهر شرعی مصادف باشد، ولی احتیاط مستحبّ آن است که آنها را در وقت ظهر بخواند
(مسأله 28) در خطبه اوّل واجب است حَمْدِ الهی، گرچه به هر لفظی که حمد الهی محسوب شود جائز است، ولی احتیاط مستحبّ آن است که به لفظ جَلاله (الله) باشد و احتیاط واجب آن است که پس از آن به ثنای الهی بپردازد و سپس به پیغمبر اسلام درود فرستد و واجب است مردم را به تقوی سفارش کند و یک سوره کوچک از قرآن را بخواند و در خطبه دوّم نیز حمد و ثنای الهی (به صورتی که ذکر شد) و درود بر پیغمبر اسلام واجب است و احتیاط واجب آن است که در این خطبه نیز به تقوی سفارش کند و سوره کوچکی از قرآن تلاوت نماید و احتیاط مستحبّ و مُؤَکَّدْ آن است که در خطبه دوّم پس از درود بر پیغمبر (صلّی الله علیه وآله) به اَئِمَّه معصومین (علیه السّلام) نیز درود فرستد و برای مؤمنین استغفار کند و بهتر است از خطبه های منسوب به امیر المؤمنین (علیه السّلام) یا آنچه از ائمه معصومین (علیه السّلام) وارد شده، انتخاب کند
(مسأله 29) شایسته است امام خطیب، بلیغ باشد و به تناسب اوضاع و احوال سخن گوید و عبارات فصیح و روان به کار برد، به حوادثی که در سراسر عالم بر مسلمین می گذرد بخصوص حوادث منطقه خود، آشنا باشد مصالح اسلام و مسلمین را تشخیص دهد چنان شجاع باشد که در راه خدا از مَلامت و نکوهش احدی بیم به خود راه ندهد، در اظهار حق و اِبْطال باطل بر حسب شرایط زمان ومکان صراحت داشته باشد، اموری از قبیل مواظبت در اوقات نماز وعمل به روش صُلَحاو اولیاء خدا را که موجب تأثیر کلام او در مردم است رعایت کند، کارهای او با مَواعِظْ و وعد وعیدهایش تطبیق نماید، از آنچه که موجب سَبُکی او و کلامش می شود حتّی از قبیل پر گوئی، شوخی و بیهوده گوئی بپرهیزد وهمه امور را تنها برای خداوند رعایت کند وهدفش اِعْراض از دنیا پرستی و ریاست طلبی باشد که سرسلسله همه گناهان است تا کلامش در جان مردم، مُؤَثِّرْ افتد
(مسأله 30) شایسته است امام خطیب در خطبه نماز جمعه مصالح دین و دنیای مسلمین را تَذکّر دهد ومردم را در جریان مسائل زیانبار و سودمند کشورهای اسلامی وغیر اسلامی قرار دهد ونیازهای مسلمین را در اَمر معاد ومعاش تذکر دهد و از امور سیاسی واقتصادی آنچه را که در استقلال وکیان مسلمین نقش مُهِمّی دارد گوشزد کند وکیفیّت روابط آنان را با سائر مِلَل بیان نماید ومردم را از دخالتهای دُوَل ستمگر و اِسْتعمارگر در امور سیاسی واقتصادی مسلمین که مُنْجَرْ به استعمار و استثمار آنها می شود بر حَذَرْ دارد خلاصه نماز جمعه و دو خطبه آن، نظیر حجّ و مراکز تجمّع آن و نماز های عید فطر و قربان و غیره، از سنگرهای بزرگی است که مُتأسِّفانه مسلمانان از وظائف مُهمّ سیاسی خود در آن غافل مانده اند، چنانچه از سایر پایگاه های عظیم سیاست اسلامی هم غافلند اسلام دین سیاست، آن هم در همه شئون آن است وکسی که در احکام قضائی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اسلام اندکی تَأمّل کند مُتوجّه این معنی می شود هر کس گمان کند دین از سیاست جدا است، جاهلی است که نه اسلام را می شناسد ونه سیاست را
(مسأله 31) مستحبّ است امام خطیب در زمستان وتابستان عِمامه داشته باشد ورِدائی از بُرْد یَمَنی یا (عَدَنی) بپوشد وخود را بیاراید، تمیزترین لباسهای خود را بپوشد وبوی خوش بکار برد بطوری که با وقار وسَکینه باشد وقبل از خطا به هنگامی که مُؤذّن اذان می گوید او بر منبر نشسته باشد تا اذان به پایان رسد وخطبه را آغاز کند وهنگام صُعود بر منبر خطابه رو به روی مردم بایستد وسلام کند ومردم نیز با چهره های خود از او استقبال کنند وبه چیزی از قبیل کَمان وشمشیر (اسلحه) وعصا تکیه کند ومردم نیز خود را رو به روی او قرار دهند
(مسأله 32) واجب است امام جمعه شخصاً ودر حال ایستاده به ایراد خطبه بپردازد واگر نتواند خطبه ها را در حال ایستاده بخواند، باید دیگری به ایراد خطبه بپردازد و امامت نماز را هم به عُهْده گیرد واگر هیچ کس برای ایراد خطبه ها درحال ایستاده پیدا نشود، نماز جمعه ساقط ونماز ظهر واجب است
(مسأله 33) جائز نیست امام جمعه خطبه ها وبخصوص موعظه وتوصیه به تقوی را به آهستگی ادا کند واحتیاط واجب آن است که با صدای بلند به ایراد خطبه ها بپردازد، بطوری که حداقل عدد لازم –4 نفر – صدای او را بشنوند، بلکه احتیاط مستحبّ آن است که در هنگام موعظه وسفارش به تقوی صدای خود را چنان بلند نماید که همه حاضرین مواعظ او را بشنوند ودر مجامع بزرگ به توسّط بلندگوها به خطبه بپردازد تا تشویق وتحذیر ومسائل مُهمّه را به گوش همگان برساند
(مسأله 34) احتیاط مستحبّ آن است که امام در حال خطبه، سخنی غیر مربوط به خطبه ها نگوید، اَلْبَتّه در فاصله بین خطبه ها ونماز، سخن گفتن بلامانع است
(مسأله 35) واجب است امام پس از خطبه اوّل مقدار کمی بنشیند وسپس به خطبه دوّم بپردازد
(مسأله 36) احتیاط مستحبّ آن است که مأمومین در حال خطبه روبه روی امام بوده وبیش از مقداری که در نماز می تواند خود را از قبله منحرف کنند، رو بر نگردانند
(مسأله 37) احتیاط مستحبّ آن است که امام ومُسْتَمِعین در حال خطبه واجد طهارت کامل (که برای نماز معتبر است) باشند
(مسأله 38) واجب آن است مأمومین به خطبه های امام گوش را دهند واحتیاط مستحبّ آن است که ساکت باشند واز حرف زدن بپرهیزند که صحبت کردن در وقت خطبه مکروه است، بلکه اگر سخن گفتن مأمومین موجب نشنیدن خطبه واز بین رفتن فائده آن می شوند، سکوت لازم است
(مسأله 39) احتیاط واجب آن است که امام جمعه در خطبه حمد الهی ودرود بر پیغمبر واَئِمَّه (عَلَیْهِمُ الْسَّلامُ) را به زبان عربی ایراد نماید، گر چه او ومُسْتَمِعین او عرب نباشند امّا می تواند در مقام وَعْظ وتوصیه به تقوی به زبان دیگری تَکَلُّمْ نماید و احتیاط مستحبّ آن است که موعظه وآنچه را به مصالح مسلمین مربوط می شود به زبان مستمعین ادا نماید، واگر مستمعین مختلفند آنها را به زبان های مختلف تکرار کند، گرچه در صورتی که مأمومین بیش از حدّ نصاب –4 نفر – باشند به زبان حدّ نصاب –4 نفر – اکتفا نماید، ولی احتیاط در آن که آنها را به زبان خدشان موعظه کند
(مسأله 40) اذان دوّم در روز جمعه بِدْعَتْ وحرام است
احکام نماز جمعه
(مسأله 41) کسی که نماز جمعه را به امامی اقتداء کرده می تواند نماز عصر را نیز به همان امام اقتداء کند، ولی اگر بخواهد احتیاطاً نماز ظهر را هم بخواند باید پس از پایان نماز جماعت مجدداً نماز ظهر وعصر را به طور فُرادا بجا آورد مگر اینکه امام هم بعد از خواندن نماز جمعه احتیاطاً نماز ظهر را بجا آورده باشد که در این صورت اگر مأموم نیز همینطور عمل کرده لازم نیست نماز عصر را تکرار کند
(مسأله 42) اگر امام و مأموم بخواهند پس از نماز جمعه نماز ظهر را احتیاطاً بجا آورند، می توانند آن را به جماعت برگزار کنند، ولی مأمومی که در نماز جمعه شرکت نکرده اگر به این نماز احتیاطی اقتداء کند از نماز ظهر او مُجْزی نیست وباید آن را اعاده نماید
(مسأله 43) اگر مأمومی که رکوع رکعت اوّل امام جمعه را را درک کرده به عِلَّتْ کثرت جمعیّت یا غیر آن نتواند در سجده ها با امام همراهی کند در این صورت اگر بتواند (پس از قیام امام برای رکعت دوّم) سجده ها را خود بجا آورده وقبل از رکوع یا در حین آن به امام ملحق شود، نمازش صحیح است، وَاِلاّ باید به حال خود باقی بماند تا امام به سجده های رکعت دوّم برسد، آنگاه دو سجده را به نیّت سجده های رکعت اوّل نماز خود همراه امام بجا آورد وسپس رکعت دوّم را فُرادا بخواند ونمازش صحیح است، ولی اگر آنها را به نیّت سجده های رکعت دوّم ویا به نیّت متابعت امام انجام دهد، احتیاط واجب آن است که از آن دو سجده صرف نظر کرده و دو سجده دیگر به نیّت سجده های رکعت اوّل بجا آورد وسپس به رکعت دوّم بپردازد وپس از اتمام نماز، نماز ظهر را بجا آورد
(مسأله 44) اگر مأموم به قصد اِتِّصال به نماز، در رکوع رکعت دوّم تکبیر بگوید و به رکوع برود ولی شک کند که رکوع امام را درک کرده یا نه، نماز جمعه او مُحَقَّقْ نمی شود واحتیاط واجب آن است که آن نماز را به نیّت نماز ظهر به پایان برساند وسپس نماز ظهر را اعاده کند
(مسأله 45) اگر مأمومین پس از اتمام خطبه ها وشروع نماز امام، از اقتداء به او خودداری کنند وامام را تنها بگذارند نماز جمعه مُنْعَقِدْ نشده وباطل است وامام می تواند آن نماز را رها نموده وبه نماز ظهر بپردازد، ولی احتیاط مستحبّ آن است که نیّت خود را به ظهر برگرداند وپس از اتمام آن مُجَدَّداً نماز ظهر را بخواند واحتیاط بیشتر در آن است که نماز را با همان نیّت نماز جمعه تمام کند وسپس نماز ظهر را بجا آورد
(مسأله 46) اگر نماز جمعه با عدد کامل (حدّاقل 4 نفر به اضافه امام) منعقد شود ولو اینکه فقط تکبیر آن را گفته باشند وسپس متفرق شوند، نماز باطل می شود چه همه مأمومین یا بعضی از آنها متفرّق شوند وامام باقی بماند وچه برعکس چه یک رکعت کامل نماز را خوانده باشند وچه کمتر، ولی احتیاط مستحبّ آن است که باقیمانده ها نماز جمعه را تمام کنند وسپس نماز ظهر را هم بجا آورند، اما اگر بعضی از آنها در اواخر رکعت دوّم بلکه بعد از رکوع رکعت دوّم متفرق شوند نماز جمعه صحیح است واحتیاط مستحبّ آن است که پس از آن نماز ظهر را هم بجا آورند
(مسأله 47) اگر عدد مأمومین بیش ار حد لازم –4نفر- برای نماز جمعه باشد پراکندگی عدّه ای از آنها مطلقاً ضرر ندارد به شرط آنکه افراد باقیمانده از –4نفر- کمتر نباشد
(مسأله 48) اگر –5نفر – (یا بیشتر)، برای نماز جمعه مهّیا شوند ولی در اَثْناء خطبه ها یا بعد از آنها وقبل از اقامه نماز متفرق شوند وبر نگردند بطوری که کمتر از –5 نفر- باقی مانده باشند، وظیفه افراد باقیمانده نماز ظهر است
(مسأله 49) در صورتی که قبل از انجام مسمّای واجب در خطبه (یعنی حدّاَقَلّی از واجبات خطبه ها که بتوان آنها را خطبه نامید) عدّه ای از مأمومین متفرّق شوند وکمتر از –4 نفر- بماند وپس از مدّت کوتاهی برگردند (به طوری که عدد لازم –5نفر- کامل شود) اگر امام در این فاصله سکوت کرده باشد، پس از مراجعت مأمومین باید از نقطه ای که خطبه ها را قطع نموده، ادامه دهد ولی اگر (با وجود تقلیل مأمومین از حدّ نصاب لازم) خطبه را ادامه داده وجریان امر بصورتی بوده که افراد پراکنده صدای او را نشنیده اند، باید پس از مراجعت آنها وتکمیل عدد لازم، آن قسمت را که در غیاب آنها خوانده، اعاده کند واگر زمان بازگشت مأمومین طولانی باشد بطوری که عرفاً به یک پارچگی خطبه لَطْمه بزند باید امام خطبه را اعاده کند چنانچه اگر با ورود مأمومین جدید هم عدد لازم –5نفر – کامل بشود، اعاده خطبه ضروری است
(مسأله 50) اگر مأمومین بعد از خطبه یا در اَثْنای آن متفرّق شوند (بطوری که کمتر از 5 نفر باقی بمانند) وسپس برگردند تا عدد لازم کامل شود در صورتی که مسمّای خطبه مُحَقَّقْ شده باشد اعاده خطبه واجب نیست، گر چه مدّت تَفَرُّقْ طولانی باشد ودر صورتی که مُسَمّای خطبه مُحَقَّقْ نشده باشد، اگر علّت تفرّق، انصراف مأمومین از نماز جمعه بوده احتیاط واجب آن است که پس از بازگشت آنها، امام خطبه ها از نو بخواند (ولو اینکه مدّت تفرّق کم باشد) واگر علّت تفرّق وپراکندگی امری نظیر باران وغیره بوده، در این صورت اگر مدّت آ ن بقدری طولانی شود که عُرفاَ به یک پارچگی خطبه لطمه بزند واجب است خطبه ها را از نو بخواند وَاِلاّ خطبه قبلی را ادامه می دهد وصحیح است
(مسأله 51) اگر در جائی نماز جمعه برگزار شد نباید در فاصله ای کمتر از یک فرسخی آن نماز جمعه دیگری منعقد شود، پس اگر با فاصله یک فرسخ دو نماز جمعه اقامه شود هر دو صحیح است، لازم به تذکّر است میزان در مسافت مَحلِّ نماز جمعه است نه شهری که در آن نماز جمعه تشکیل شده است بنابراین در شهرهای بزرگی که طول آن چند فرسخ است می توان چند نماز جمعه تشکیل داد
(مسأله 52) احتیاط مستحّب آن است که قبل از اقامه نماز جمعه مطمئن شوید که در کمتر از حَدِّ مقرَر نماز جمعه دیگری قبل از آنها و یا مقارن آنها برگزار نشده و نمی شود
(مسأله 53) اگر دو نماز جمعه در یک زمان و با فاصله کمتر از حدّ معیّن (یک فرسخ) تشکیل شود هر دو باطل است ولی اگر یکی از آنها قبلاً شروع شده و لو فقط تکبیره اَلْاِحْرام را گفته باشد، دیگری باطل است چه نماز گزاران بدانند که قبل از آنها یا بعد از آنها نماز جمعه دیگری در فاصله کمتر برقرار شده و یا می شود و چه نداند و میزان در صِحَّت، تقدّم در نماز است نه در خطبه ها بنابر این اگر یکی از دو نماز جمعه در خطبه ها مقدّم بوده امّا نماز دوّم در شروع نماز تَقَدُّم داشته نماز دوّم صحیح و اًوَّلی باطل خواهد بود
(مسأله 54) اگر یقین دارند که در فاصله کمتر از حدّ لازم (یک فرسخ) نماز جمعه بر پا شده ولی شک دارند آن نماز قبلاً برگزار شده یا نه، و یا شک دارند که آن نماز مُقارن با آنها برگزار می شود یا نه، در هر دو صورت می توانند خود نماز جمعه ای تشکیل دهند و همچنین است در صورتی که نسبت به اصل انعقاد نماز جمعه دیگر اطْمینان نداشته باشند
(مسأله 55) اگر پس از پایان نماز جمعه مُتوجّه شوند که نماز جمعه دیگری در کمتر از حدّ مُقَرَّر تشکیل شده و هر یک از دو گروه احتمال دهد که قبل از دیگری به اقامه جمعه پرداخته، بر هیچ یک اعاده جمعه و نیز نماز ظهر واجب نیست گرچه قول به وجوب اعاده، مطابق احتیاط است ولی اگر گروه سوّمی خواسته باشند در همان محدوده اقامه جمعه دیگری بنمایند، باید یقین داشته باشند که آن دو نماز جمعه باطل است و اگر احتمال صحّت یکی از آن دو را بدهند نمی توانند اقامه جمعه دیگری بنمایند
(مسأله 56) در زمان غیبت ولّی عَصْر (عج) که نماز جمعه واجب تَعْیینی نیست، خرید و فروش و سایر معاملات، پس از اذان جمعه حرام نیست