احکام تقلید
مسأله 1_ شخص مسلمان باید به اصول دین از روی دلیل اعتقاد پیدا کند و نمی تواند در اصول دین تقلید نماید، یعنی بدون سؤال از دلیل، گفته ی کسی را قبول کند. ولی در احکام دین در غیر ضروریّات و قطعیّات باید یا مجتهد باشد که بتواند احکام را از روی دلیل به دست آورد، و یا از مجتهد تقلید کند، یعنی بدون سؤال از دلیل به دستور او رفتار نماید، یا از راه احتیاط طوری به وظیفه ی خود عمل نماید که یقین کند تکلیف خود را انجام داده است. مثلاً اگر عدّه ای از مجتهدین عملی را حرام می دانند و عدّه ی دیگر می گویند حرام نیست، آن عمل را انجام ندهد. و اگر عملی را بعضی واجب و بعضی مستحب می دانند، آن را بجا آورد. پس کسانی که مجتهد نیستند و نمی توانند به احتیاط عمل کنند، واجب است از مجتهد تقلید نمایند.
مسأله 2_ تقلید در احکام، عمل کردن به دستور مجتهد است. و از مجتهدی باید تقلید کرد که مرد و بالغ و عاقل و شیعه ی دوازده امامی و حلال زاده و زنده و عادل باشد. و عادل کسی است که کارهایی را که برای او واجب است به آورد و کارهایی را که بر او حرام است ترک کند و به جا آوردن واجبات و ترک حرام برای داعی الهی باشد که حتی اگر کسی هم از حال او اطلاع نداشته باشد، واجبات را به جا بیاورد و حرامها را ترک کند. و نشانه ی عدالت این است که در ظاهر شخص خوبی باشد، که اگر از اهل محل یا همسایگان او یا کسانی که با او معاشرت دارند حال او را بپرسند، خوبی او را تصدیق نمایند. و در صورتی که اختلاف فتوی بین مجتهدین در مسائل محل ابتلاء و لو اجمالاً معلوم باشد، لازم است مجتهدی که انسان از او تقلید می کند اعلم باشد. یعنی در فهمیدن حکم خدا از تمام مجتهدهای زمان خود بهتر باشد.
مسأله 3_ مجتهد و اعلم را از سه راه می توان شناخت:
(اول) آنکه خود انسان یقین کند، مثل آنکه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد.
(دوم) آنکه دو نفر عالم و عادل، که می توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند، مجتهد بودن یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند، به شرط آنکه دو نفر عالم و عادل دیگر با گفته ی آنان مخالفت ننمایند. و اجتهاد یا اعلمیت کسی به گفته ی یک نفر که مورد وثوق باشد آیا ثابت می شود؟ محل اشکال است.
(سوم) آنکه عدّه ای از اهل علم که می توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند، و از گفته ی آنان اطمینان پیدا می شود، مجتهد بودن یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند.
مسأله 4_ اگر اختلاف بین مجتهدین ولو اجمالاً معلوم و شناختن اعلم مشکل باشد، لازم است احتیاط کند، و در صورتی که احتیاط ممکن نباشد، باید از کسی تقلید کند که گمان به اعلم بودن او دارد. بلکه اگر احتمال ضعیفی هم بدهد که کسی اعلم است و بداند دیگری از او اعلم نیست، باید از او تقلید نماید.
مسأله 5_ به دست آوردن فتوی یعنی دستور مجتهد چهار راه دارد.
(اول) شنیدن از خود مجتهد.
(دوم) شنیدن از دو نفر عادل که فتوای مجتهد را نقل کنند.
(سوم) شنیدن از کسی که انسان به گفته ی او اطمینان دارد.
(چهارم) دیدن در رساله ی مجتهد در صورتی که انسان به درستی آن رساله اطمینان داشته باشد.
مسأله 6_ تا انسان یقین نکند که فتوای مجتهد عوض شده است، می تواند به آنچه در رساله ی او نوشته شده عمل نماید، و اگر احتمال دهد که فتوای او عوض شده، جستجو لازم نیست.
مسأله 7_ اگر مجتهد اعلم در مسأله ای فتوی دهد، مقلد آن مجتهد یعنی کسی که از او تقلید می کند نمی تواند در آن مسأله به فتوای مجتهد دیگر عمل کند، ولی اگر فتوی ندهد و بفرماید احتیاط آن است که فلان طور عمل شود، مثلاً بفرماید احتیاط آن است که در رکعت اوّل و دوّم نماز، بعد از سوره ی حمد یک سوره ی تمام بخواند، مقلد باید به این احتیاط که واجبش می گویند عمل کند و یا به فتوای مجتهد دیگری که تقلیدش جائز است عمل نماید، پس اگر او فقط سوره ی حمد را کافی بداند می تواند سوره را ترک کند، و همچنین است اگر مجتهد اعلم بفرماید مسأله محل تامّل یا محل اشکال است.
مسأله 8 _ اگر مجتهد اعلم بعد از آنکه در مسأله ای فتوی داده یا پیش از آن احتیاط کند، مثلاً بفرماید ظرف نجس را که یک مرتبه در آب کر بشویند پاک می شود، اگرچه احتیاط آن است که سه مرتبه بشویند، مقلد او می تواند عمل به این احتیاط را ترک نماید و این را احتیاط مستحبّ می نامند.
مسأله 9_ اگر مجتهدی که انسان از او تقلید می کند از دنیا برود، در صورتی که به فتوای او عمل کرده، یا فتوای او مطابق با احتیاط، یا نظر مجتهد جامع الشّرایط اعلم زنده باشد، عمل به فتوای او جائز است. ولی اگر فتوای عمل شده را فراموش کرده، باید به مجتهد زنده رجوع نماید.
مسأله 10_ اگر در مسأله ای فتوای مجتهد را یاد گرفته، و بعد از مردن او در همان مسأله بر حسب وظیفه اش از مجتهد زنده تقلید نماید، دوباره نمی تواند آن را مطابق فتوای مجتهدی که از دنیا رفته است انجام دهد.
مسأله 11_ مسائلی را که انسان غالباً به آنها احتیاج دارد واجب است یاد بگیرد.
مسأله 12_ اگر برای انسان مسأله ای پیش آید که حکم آن را نمی داند لازم است که احتیاط کند، یا اینکه با شرایطی که ذکر شد تقلید نماید، ولی چنانچه مخالفت غیر اعلم با اعلم را اجمالاً بداند و تأخیر واقعه و احتیاط ممکن نباشد و دستش به اعلم نرسد، جایز است از غیر اعلم تقلید نماید.
مسأله 13_ اگر کسی فتوای مجتهدی را به دیگری بگوید، چنانچه فتوای آن مجتهد عوض شود، لازم نیست به او خبر دهد که فتوای آن مجتهد عوض شده، ولی اگر بعد از گفتن فتوی دانست اشتباه کرده، در صورتی که ممکن باشد باید این اشتباه را بر طرف کند.
مسأله 14_ اگر مکلّف مدتی اعمال خود را بدون تقلید انجام دهد، سپس از مجتهدی تقلید نماید، در صورتی که آن مجتهد به صحّت اعمال گذشته حکم نماید، آن اعمال صحیح؛ و الاّ محکوم به بطلان است.