رساله توضیح المسائل آيت الله حاج شيخ محمد رحمتي
احکام تقلید احکام طهارت آب مطلق و مضاف اشاره 1_ آب کرّ 2_ آب قلیل 3_ آب جاری 4_ آب باران 5_ آب چاه احکام آب ها احکام تخلّی اشاره استبراء مستحبّات و مکروهات تخلّی نجاسات اشاره 1و2_ بول و غائط 3_ منی 4_ مردار 5_ خون 6و7_ سگ و خوک 8_ کافر 9_ شراب 10_ فقّاع راه ثابت شدن نجاست چیز پاک چگونه نجس می شود؟ احکام نجاسات مطهّرات اشاره 1_ آب 2_ زمین 3_ آفتاب 4_ استحاله 5_ انقلاب 6_ انتقال 7_ اسلام 8 _ تبعیّت 9_ بر طرف شدن عین نجاست 10_ استبراء حیوان نجاستخوار 11_ غائب شدن مسلمان 12_ رفتن خون متعارف احکام ظرف ها وضوء اشاره وضوی ارتماسی خواندن دعاهایی که موقع وضو گرفتن مستحبّ است. شرائط صحّت وضوء احکام وضوء چیزهایی که باید برای آنها وضوء گرفت چیزهایی که وضوء را باطل می کند احکام وضوی جبیره ای غسل های واجب اشاره احکام جنابت اشاره چیزهایی که بر جنب حرام است چیزهایی که بر جنب مکروه است غسل جنابت اشاره غسل ترتیبی غسل ارتماسی احکام غسل کردن استحاضه اشاره احکام استحاضه حیض احکام حائض اقسام زن های حایض اشاره 1_ صاحب عادت وقتیّه و عددیّه 2_ صاحب عادت وقتیّه 3_ صاحب عادت عددیّه 4_ مضطربه 5_ مبتدئه 6_ ناسیه مسائل متفرّقه حیض نفاس غسل مسّ میّت احکام محتضر اشاره احکام بعد از مرگ وجوب غسل و کفن و نماز و دفن میّت کیفیّت غسل میّت احکام کفن میّت احکام حنوط احکام نماز میّت دستور نماز میّت مستحبّات نماز میّت احکام دفن مستحبّات دفن نماز وحشت نبش قبر غسل های مستحبّ تیمّم اشاره اول از موارد تیمم دوم از موارد تیمم سوم از موارد تیمم چهارم از موارد تیمم پنجم از موارد تیمم ششم از موارد تیمم هفتم از موارد تیمم چیزهایی که تیمم به آنها صحیح است دستور تیمم بدل از وضوء یا غسل احکام تیمم احکام نماز اشاره نمازهای واجب اشاره نمازهای واجب شبانه روزی وقت نماز ظهر و عصر نماز جمعه و احکام آن واجب شدن نماز جمعه چند شرط دارد: صحیح بودن نماز جمعه چند شرط دارد: وقت نماز مغرب و عشاء وقت نماز صبح احکام وقت نماز نمازهایی که باید به ترتیب خوانده شود نمازهای مستحب اشاره وقت نافله های یومیه نماز غفیله احکام قبله پوشانیدن بدن در نماز شرائط لباس نمازگزار مواری که لازم نیست بدن و لباس نماز گزار پاک باشد چیزهایی که در لباس نماز گزار مستحب است چیزهایی که در لباس نماز گزار مکروه است مکان نماز گزار جاهایی که نماز در آنها مستحب است جاهایی که نماز خواندن در آنها مکروه است احکام مسجد اذان و اقامه ترجمه اذان و اقامه واجبات نماز اشاره نیّت تکبیرة الاحرام قیام (ایستادن) قرائت رکوع سجود اشاره چیزهایی که سجده بر آنها صحیح است مستحبات و مکروهات سجده سجده های واجب قرآن تشهد سلام نماز ترتیب موالات قنوت ترجمه نماز 1_ ترجمه سوره حمد 2_ ترجمه سوره قل هو الله احد 3_ ترجمه ذکر رکوع و سجود و ذکرهایی که بعد از آنها مستحب است 4_ ترجمه قنوت 5_ ترجمه تسبیحات اربع 6_ ترجمه تشهد و سلام کامل تعقیب نماز صلوات بر پیغمبر مبطلات نماز چیزهایی که در نماز مکروه است مواردی که می شود نماز واجب را شکست شکیات نماز اشاره شک های باطل کننده شک هایی که نباید به آنها اعتناء کرد اشاره 1_ شک در چیزی که محل آن گذشته است 2_ شک بعد از نماز 3_ شک بعد از وقت 4_ کثیرالشک (کسی که زیاد شک می کند) 5_ شک امام و ماموم 6_ شک در نماز مستحبی شک های صحیح دستور نماز احتیاط سجده سهو اشاره دستور سجده سهو قضای سجده و تشهد فراموش شده کم و زیاد کردن اجزاء و شرائط نماز نماز مسافر مسائل متفرقه نماز قضاء نماز قضای پدر که بر پسر بزرگ تر واجب است نماز جماعت شرائط امام جماعت احکام جماعت وظیفه ی امام و مأموم در نماز جماعت نماز آیات کیفیّت نماز آیات نماز عید فطر و قربان اجیر گرفتن برای نماز احکام روزه اشاره نیت چیزهایی که روزه را باطل می کند اشاره 1_ خوردن و آشامیدن 2_ جماع 3_ استمناء 4_ دروغ بستن به خدا و پیغمبر 5_ رساندن غبار به حلق 6_ فرو بردن سر در آب 7_ باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح 8_ عماله کردن 9_ قی کردن احکام چیزهایی که روزه را باطل می کند آنچه برای روزه دار مکروه است جایی که قضاء و کفاره واجب است کفاره روزه جاهایی که فقط قضای روزه واجب است احکام روزه ی قضاء احکام روزه ی مسافر کسانی که روزه بر آنها واجب نیست راه ثابت شدن اول ماه روزه های حرام و مکروه روزه های مستحب مواردی که مستحب است انسان از کارهایی که روزه را باطل می کند خودداری نماید اعتکاف اشاره احکام اعتکاف احکام خمس اشاره 1_ منفعت کسب 2_ معدن 3- گنج 4- مال حلال مخلوط به حرام 5- جواهری که به واسطه ی فرو رفتن در دریا به دست می آید 6- غنیمت 7- زمینی که کافر از مسلمان بخرد مصرف خمس احکام زکات اشاره شرایط واجب شدن زکات زکات گندم و جو و خرما و کشمش نصاب طلا نصاب نقره زکاة شتر و گاو و گوسفند نصاب شتر نصاب گاو نصاب گوسفند مصرف زکات شرائط کسانی که مستحق زکاتند نیت زکاة مسائل متفرقه زکاة زکاة فطره مصرف زکاة فطره مسائل متفرقه زکاة فطره احکام حج احکام خرید و فروش اشاره مستحبات خرید و فروش معاملات مکروه معاملات حرام شرائط فروشنده و خریدار شرائط جنس و عوض آن صیغه ی خرید و فروش خرید و فروش میوه ها نقد و نسیه معامله سلف و شرائط آن احکام معامله ی سلف فروش طلا و نقره به طلا و نقره مواردی که خریدار یا فروشنده می تواند معامله را به هم بزند مسائل متفرقه خرید و فروش احکام شفعه اشاره در چه چیزهایی شفعه ثابت است شروط شفعه چگونگی استفاده از حق شفعه احکام مضاربه احکام شرکت _ صلح _ اجاره _ جعاله _ مزارعه _ مساقات و مغارسه احکام شرکت احکام صلح احکام اجاره اشاره شرایط مالی که آن را اجاره می دهند شرایط استفاده ای که مال را برای آن اجاره می دهند مسائل متفرقه اجاره احکام جعاله احکام مزارعه احکام مساقات و مغارسه کسانی که از تصرف مال خود ممنوعند احکام هبه (بخشیدن) احکام وکالت _ قرض _ حواله _ رهن _ ضامن شدن _ کفالت _ ودیعه (امانت) _ عاریه احکام وکالت احکام قرض احکام حواله دادن احکام رهن احکام ضامن شدن احکام کفالت احکام ودیعه (امانت) احکام عاریه احکام نکاح (تزویج) اشاره احکام عقد دستور خواندن عقد شرایط عقد عیب هایی که به واسطه ی آنها می شود عقد را به هم زد عده ای از زن ها که تزویج آنان حرام است احکام عقد دائم متعه (تزویج موقت) احکام نگاه کردن مسائل متفرقه زناشویی احکام شیر دادن اشاره شرائط شیر دادنی که علت محرم شدن است آداب شیر دادن مسائل متفرقه شیر دادن احکام طلاق اشاره عده ی طلاق عده ی زنی که شوهرش مرده طلاق بائن و طلاق رجعی احکام رجوع کردن طلاق خلع طلاق مبارات احکام متفرقه طلاق احکام غصب احکام مالی که انسان آن را پیدا می کند احکام سر بریدن و شکار کردن حیوانات اشاره دستور سر بریدن حیوانات شرائط سر بریدن حیوان دستور کشتن شتر چیزهائی که موقع سر بریدن حیوانات مستحب است چیزهائی که در کشتن حیوانات مکروه است احکام شکار کردن با اسلحه شکار کردن با سگ شکاری صید ماهی و ملخ احکام خوردنی ها و آشامیدنی ها اشاره آداب غذا خوردن چیزهائی که در غذا خوردن مذموم است آداب آشامیدن چیزهائی که در آشامیدن مذموم است احکام نذر و عهد، قسم، وقف، وصیت احکام نذر و قسم احکام عهد احکام قسم خوردن احکام وقف احکام وصیت احکام ارث اشاره ارث دسته ی اول ارث دسته ی دوم ارث دسته ی سوم مسائل متفرقه ارث حدود و دیات حدی که برای بعضی از گناهان معین شده است احکام دیه مسائل متفرقه پاره ای احکام معاملات پولی سفته و سرقفلی احکام سرقفلی احکام تشریح و تلقیح و نماز در مسافرت هوایی اشاره تلقیح مصنوعی احکام نماز در مسافرت های هوایی
احکام ارث
اشاره
مسأله2847_ کسانی که به سبب خویشی ارث می برند، سه دسته هستند:
دستهی اول _ پدر و مادر و اولاد میت است و با نبودن اولاد، اولاد اولاد هرچه پایین روند، هر کدام آنان که به میت نزدیک تر است ارث می برد، و تا یک نفر از این دسته هست دستهی دوم ارث نمی برند.
دستهی دوم _ جد یعنی پدر بزرگ و جده یعنی مادر بزرگ و در نبود آنان پدر یا مادر آنان و هم چنین، و خواهر و برادر است و با نبودن برادر و خواهر اولاد ایشان، هر کدام آنان که به میت نزدیک تر است ارث می برند و تا یک نفر از این دسته هست دستهی سوم ارث نمی برند.
دستهی سوم _ عمو و عمه و دائی و خاله و اولاد آنان است و تا یک نفر از عموها و عمه ها و دائی ها و خاله های میت زنده اند اولاد آنان ارث نمی برند، ولی اگر میت عموی پدری و پسر عموی پدر و مادری داشته باشد، ارث به پسر عموی پدر و مادری می رسد و عموی پدری ارث نمی برد.
مسأله2848_ اگر عمو و عمه و دائی و خالهی میّت و اولاد آنان و اولاد اولاد آنان نباشند، عمو و عمه و دائی و خالهی پدر و مادر میّت ارث می برند و اگر اینها نباشند اولادشان ارث می برند و اگر اینها هم نباشند، عمو و عمه و دائی و خالهی جد و جدهی میت ارث می برند و اگر اینها هم نباشد، اولادشان ارث می برند.
مسأله2849_ زن و شوهر به تفصیلی که بعداً گفته می شود، از یکدیگر ارث می برند.
ارث دسته ی اول
مسأله2850_ اگر وارث میت فقط یک نفر از دستهی اول باشد مثلاً پدر و مادر یا یک پسر یا یک دختر باشد، همهی مال میّت به او می رسد و اگر پسر و دختر باشند، مال را طوری قسمت می کنند که هر پسر دو برابر دختر ببرد.
مسأله2851_ اگر وارث میّت فقط پدر و مادر او باشند، مال سه قسمت می شود، دو قمست آن را پدر و یک قسمت را مادر می برد، ولی اگر میت دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دو خواهر داشته باشد که همهی آنان مسلمان و آزاد و پدری باشند یعنی پدر آنان با پدر میت یکی باشد، خواه مادرشان هم با مادر میت یکی باشد یا نه، و متولد شده باشند و بنا بر احتیاط قاتل نباشند، اگرچه تا میت پدر و مادر دارد اینها ارث نمی برند، اما با بودن اینها مادر شش یک مال را می برد و بقیه را به پدر می دهند.
مسأله2852_ اگر وارث میت فقط پدر و مادر و یک دختر باشد چنانچه میت دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دو خواهر پدری نداشته باشد، مال را پنج قسمت می کنند، پدر و مادر، هر کدام یک قسمت و دختر سه قسمت آن را می برد و اگر دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دو خواهر پدری داشته باشد. مشهور این است مال را شش قسمت می کنند و پدر و مادر، هر کدام یک قسمت و دختر سه قسمت می برد و یک قسمت باقی مانده را چهار قسمت می کنند و یک قسمت را به پدر و سه قسمت را به دختر می دهند و در نتیجه مال میت 24 قسمت می شود. 15 قسمت آن را به دختر و پنج قسمت آن را به پدر و چهار قسمت آن را به مادر می دهند و لکن این حکم محل اشکال است و بعید نیست که در این صورت نیز پنج قسمت کنند ولی احتیاط به مصالحه در مقدار شبهه است (و آن پنج سهمی از سی است که احتمال سهم دختر بین از پنج سهم یا و سهم پدر بین از 5 سهم یا آن است و سهم مادر احتمالاً یک سهم از پنج سهم از سی سهم است.
مسأله2853_ اگر وارث میت فقط پدر و مادر و یک پسر باشد، مال را شش قسمت می کنند و پدر و مادر هر کدام یک قسمت و پسر چهار قسمت آن را می برد و اگر چند پسر یا چند دختر باشند، آن چهار قسمت را به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند و اگر پسر و دختر باشند، آن چهار قسمت را طوری تقسیم می کنند که هر پسری دو برابر یک دختر ببرد.
مسأله2854_ اگر وارث میت فقط پدر، یا مادر و یک یا چند پسر باشند مال را شش قسمت می کنند، یک قسمت آن را پدر یا مادر و پنج قسمت را یک پسر و یا چند پسر به طور مساوی می برند.
مسأله2855_ اگر وارث میت فقط پدر، یا مادر، با پسر و دختر باشد مال را شش قسمت می کنند، یک قسمت آن را پدر، یا مادر می برد و بقیه را طوری قسمت می کنند که هر پسری دو برابر دختر ببرد.
مسأله2856_ اگر وارث میت فقط پدر، یا مادر و یک دختر باشد مال را چهار قسمت می کنند، یک قسمت آن را پدر یا مادر و بقیه را دختر می برد.
مسأله2857_ اگر وارث میت فقط پدر یا مادر و چند دختر باشد، مال را پنج قسمت می کنند، یک قسمت را پدر و مادر می برد، و چهار قسمت را دخترها به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند.
مسأله2858_ اگر میت فرزند نداشته باشد، نوهی پسری او اگرچه دختر باشد سهم پسر میت (پدر خود) را می برد و نوهی دختری او اگرچه پسر باشد سهم دختر میت (مادر خود) را می برد. مثلاً اگر میت یک پسر از دختر خود و یک دختر از پسرش داشته باشد، مال را سه قسمت می کنند و یک قسمت را به پسر دختر و دو قسمت را به دختر پسر می دهند.
ارث دسته ی دوم
مسأله2859_ دستهی دوم از کسانی که به سبب خویشی ارث می برند. جد یعنی پدر بزرگ و جده یعنی مادر بزرگ، و برادر و خواهر میت است و اگر برادر و خواهر نداشته باشد، اولادشان ارث می برند.
مسأله2860_ اگر وارث میت فقط یک برادر، یا یک خواهر باشد همهی مال به او می رسد و اگر چند برادر پدر و مادری، یا چند خواهر پدر و مادری باشد مال به طور مساوی بین آنان قسمت می شود و اگر برادر و خواهر پدر و مادری با هم باشند، هر برادری دو برادر خواهر می برد. مثلاً اگر دو برابر و یک خواهر پدر و مادری دارد، مال را پنج قسمت می کنند، هر یک از برادرها دو قسمت و خواهر یک قسمت آن را می برد.
مسأله2861_ اگر میت برادر و خواهر پدر و مادری دارد، برادر و خواهر پدری که از مادر با میت جدا است ارث نمی برد. و اگر برادر و خواهر پدر و مادر ندارد، چنانچه فقط یک خواهر و یک برادر پدری داشته باشد، همهی مال به او می رسد و اگر چند برادر و یا چند خواهر پدری داشته باشد مال به طور مساوی بین آنان قسمت می شود و اگر هم برادر و هم خواهر پدری داشته باشد هر برادری دو برابر خواهر می برد.
مسأله2862_ اگر وارث میت فقط یک خواهر یا یک برادر مادری باشد که از پدر با میت جدا است همهی مال به او می رسد. و اگر چند برادر مادری یا چند خواهر مادری یا چند برادر و خواهر مادری باشند، مال به طور مساوی بین آنان قسمت می شود.
مسأله2863_ اگر میت برادر و خواهر پدر و مادری و برادر و خواهر پدری و یک برادر و یک خواهر مادری داشته باشد، برادر و خواهر پدری ارث نمی برند و مال را شش قسمت می کنند، یک قسمت آن را به برادر یا خواهر مادری و بقیه را به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند و هر برادری دو برابر خواهر ارث می برد.
مسأله2864_ اگر میت برادر و خواهر پدر و مادری و برادر و خواهر پدری و چند برادر و خواهر مادری داشته باشد، برادر و خواهر پدری ارث نمی برد و مال را سه قسمت می کنند، یک قسمت آن را برادر و خواهر مادری به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند و بقیه را به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند و هر برادری دو برابر خواهر می برد.
مسأله2865_ اگر وارث میت فقط برادر و خواهر پدری و یک برادر یا خواهر مادری باشد، مال را شش قسمت می کنند، یک قسمت آن را برادر یا خواهر مادری می برد و بقیه را به برادر و خواهر پدری می دهند و هر برادر دو برابر خواهر می برد.
مسأله2866_ اگر وارث میت فقط برادر و خواهر پدری و چند برادر و خواهر مادر باشند، مال را سه قسمت می کنند، یک قسمت آن را برادر و خواهر مادری به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند و بقیه را به برادر و خواهر پدری می دهند و هر برادری دو برابر خواهر می برد.
مسأله2867_ اگر وارث میت فقط برادر و خواهر و زن او باشد، زن ارث خود را به تفصیلی که بعداً گفته می شود می برد و خواهر و برادر به طوری که در مسائل گذشته گفته شد ارث خود را می برند. و نیز اگر زنی بمیرد و وارث او فقط خواهر و برادر و شوهر او باشد، شوهر نصف مال را می برد و خواهر و برادر به طوری که در مسائل پیش گفته شد ارث خود را می برند، ولی به سبب ارث بردن زن یا شوهر از سهم برادر و خواهر مادری چیزی کم نمی شود، و از سهم برادر و خواهر پدر و مادری یا پدری کم می شود. مثلاً اگر وارث میت شوهر و برادر و خواهر مادری و برادر و خواهر پدر و مادری او باشد نصف مال به شوهر می رسد و یک قسمت از سه قسمت اصل مال را به برادر و خواهر مادری می دهند و آنچه می ماند مال برادر و خواهر پدر و مادری است، پس اگر همهی مال او شش تومان باشد سه تومان به شوهر و دو تومان به برادر و خواهر مادری و یک تومان به برادر خواهر پدر و مادری می دهند.
مسأله2868_ اگر میت خواهر و برادر نداشته باشد، سهم ارث آنان را به اولادشان می دهند مثلاً اگر میّت دو برادر یا دو خواهر داشته و فرزندان آنان وارث میّت هستند و یک برادر یک پسر و یکی دختر دارد ارث دو قسمت می شود. نصف آن را پسر پسر و نصف دیگر را دختر پسر می برد، و هم چنین دو خواهر، اگر یکی دارای دو پسر و دیگری دارای دو دختر باشد، نصف ارث بین دو پسر یک دختر به طور مساوی و نصف دیگر به همین نحو بین دو دختر دختر تقسیم می شود. و سهم برادرزاده و خواهرزادهی مادری به طور مساوی بین آنان قسمت می شود، و از سهمی که به برادرزاده و خواهرزادهی پدری یا پدر و مادری می رسد. بنا بر مشهور، هر پسری دو برابر دختر می برد، ولی بعید نیست بلکه شاید اظهر باشد که بین اینها هم بالسویه قسمت شود؛ لکن احوط رجوع به صلح است و این احتیاط ترک نشود.
مسأله2869_ اگر وارث میت فقط یک جد یا یک جده است، پدری باشد یا مادری، همهی مال به او می رسد و با بودن جد میت، پدر یا مادر جد او ارث نمی برد، و اگر وارث میت فقط جد و جدهی پدری باشد، مال سه قسمت می شود، دو قسمت را جدّ و یک قسمت را جده می برد. و اگر جد و جدهی مادری باشد، مال را به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند.
مسأله2870_ اگر وارث میت فقط یک جد یا جده پدری و یک جد یا جدهی مادری باشد مال سه قسمت می شود، دو قسمت را جد یا جدهی پدری و یک قسمت را جد یا جدهی مادری می برد.
مسأله2871_ اگر وارث میت جد و جدهی پدری و جد و جدهی مادری باشد مال سه قسمت می شد و یک قسمت آن را جده و جدهی مادری به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند و دو قسمت آن را به جد و جدهی پدری می دهند و جد دو برابر جده می برد.
مسأله2872_ اگر وارث میت فقط زن و جد و جدهی پدری و جد و جدهی مادری او باشد، زن ارث خود را به تفصیلی که بعداً گفته می شود می برد، و یک قسمت از سه قسمت اصل مال را به جد و جدهی مادری می دهند که به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند و بقیه را به جد و جدهی پدری می دهند و جد دو برابر جده می برد. و اگر وارث میت شوهر و جد و جده باشد، شوهر نصف مال را می برد و جد و جده به دستوری که در مسائل گذشته گفته شد، ارث خود را می برد.
مسأله2873_ در اجتماع برادر یا خواهر یا برادرها و خواهرها با جد یا جده یا اجداد یا جدات چند صورت است:
«اول» اینکه هر یک از جد یا جده و برادر یا خواهر همه از طرف مادر باشند که در این صورت، مال بین آنها به طور مساوی تقسیم می شود، اگرچه از حیث ذکورت و انوثت مختلف باشند.
«دوم» اینکه همهی آنها از طرف پدر باشند که در این صورت، مال بین آنها، در فرضی که همهی ذکور و یا همه اناث باشند، نیز به طور مساوی تقسیم می شود و اگر مختلف باشند، هر مذکری دو مقابل انثی می برد.
«سوم» اینکه هر یک از جد یا جده از طرف پدر، و برادر، یا خواهر از طرف پدر و مادر باشد. حکم این صورت حکم صورت گذشته است، و دانسته شد که برادر یا خواهر پدری میت اگر با برادر یا خواهر پدری و مادری جمع شود پدری تنها ارث نمی برد.
«چهارم» اینکه اجداد یا جدات بعضی از آنها پدری باشد و بعضی مادری، چه اینکه همه شان ذکور باشند یا اناث یا مختلف و برادرها یا خواهرها نیز چنین باشند. در این صورت از برای خویشان مادری از برادرها و خواهرها و اجداد و جدات یک سوم از ترکه است، و به طور مساوی تقسیم می شود، اگرچه از جهت ذکورت و انوثت مختلف باشند و از برای خویشان پدری دو سوم از ترکه است که به هر مذکری دو مقابل انثی داده می شود و اگر اختلاف بین آنها نباشد و همه ذکور و یا همه اناث باشند به طور مساوی بین آنها تقسیم می شود.
«پنجم» اینکه جد یا جده از طرف پدر با برادر یا خواهر از طرف مادر جمع شود. در این صورت برادر یا خواهر در فرضی که یکی باشد یک ششم از مال را می برد و اگر متعدد باشند یک سوم را به طور مساوی بینشان تقسیم می نمایند و باقی مانده مال جد یا جده است، و اگر جد و جده هر دو باشند، جد دو مقابل جده می برد.
«ششم» اینکه جد یا جده از طرف مادر با برادر از طرف پدر جمع شود. در این صورت از برای جد یا جده یک سوم است، اگرچه یکی باشد، و دو سوم آن از برای برادر است اگرچه نیز یکی باشد، و اگر با آن جد یا جده خواهر از طرف پدر باشد در صورتی که یکی باشد نصف را می برد و اگر متعدد باشد دو سوم را می برند، و در هر صورت از برای جد و یا جده یک سوم است، و بنا بر این اگر خواهر یکی شد یک ششم از ترکه زائد از فریضه می ماند، و احتیاط واجب در آن مصالحه است. گر چه اوجه این است که مال خواهر باشد.
«هفتم» اینکه اجداد یا جدات بعضی از آنها پدری و بعضی از آنها مادری و با آنها برادر یا خواهر پدری باشد، چه اینکه یکی باشد یا متعدد. در این صورت از برای جد یا جده مادری یک سوم است و با تعدد به طور مساوی بین آنها تقسیم می شود. اگرچه از حیث ذکورت و انوثت اختلاف داشته باشند، و از برای جد یا جده پدری و برادر یا خواهر پدری دو سوم باقی مانده از ترکه است. و با اختلاف از حیث مرد یا زن بودن با تفاضل و بدون اختلاف (که همه مرد، یا همه زن باشند) به طور مساوی قسمت می شود، و اگر با آن اجداد یا جدّه ها برادر یا خواهر مادری باشد، برای جدّ یا جدّه مادری با برادر یا خواهر مادری یک سوم است که به طور مساوی بین آنان تقسیم می شود اگرچه از حیث زن و مرد بودن اختلاف داشته باشند و از برای جد و یا جده پدری دو سوم است و بینشان در صورت تعدّد با تفاضل تقسیم می شود.
«هشتم» اینکه برادرها یا خواهرها بعض از آنها پدری و بعض از آنها مادری و با آنها جد یا جدّه پدری باشد. در این صورت از برای برادر یا خواهر مادری، یک ششم ترکه است اگر یکی باشد و یک سوم آن است اگر متعدد باشند، و به طور مساوی بین آنها تقسیم می شود، و از برای برادر یا خواهر پدری با جد یا جدهی پدری باقی آن ترکه است و در صورتی که اختلاف از حیث ذکورت و انوثت نداشته باشند، به طور مساوی و در صورت اختلاف به تفاضل بین آنها تقسیم می شود، و اگر با آن برادرها یا خواهرها جد یا جدهی مادری باشد، از برای جد یا جدهی مادری با برادر یا خواهر مادری تماماً یک سوم است و به طور مساوی بین آنها تقسیم می شود، و از برای برادر یا خواهر پدری یا چند برادر، یا چند خواهر، دو سوم است و احتیاط فرض ششم نیز در اینجا می آید و بین آنها اگر متعدّد باشند در صورت اختلاف از حیث ذکورت و انوثت با تفاضل و در صورت عدم اختلاف به طور مساوی تقسیم می شود. و اگر یک خواهر باشد نصف را می برد.
مسأله2874_ در صورتی که میت برادر یا خواهر دارد، برادرزاده یا خواهرزادهی او ارث نمی برد. ولی این حکم در جائی که ارث برادرزاده یا خواهرزاده با برادر یا خواهر مزاحمت نکند جاری نیست، مثلاً اگر میت برادر پدری و جد مادری داشته باشد برادر پدری دو ثلث و جد مادری یک ثلث ارث می برد، و در این صورت اگر میت پسر برادر مادری نیز داشته باشد پسر برادر با جد مادری در ثلث شریک می باشند.
ارث دسته ی سوم
مسأله2875_ دستهی سوم عمو و عمه و دائی و خاله و اولاد آنان است به تفصیلی که گفته شد که اگر از طبقهی اول و دوم کسی نباشد اینها ارث می برند.
مسأله2876_ اگر وارث میت فقط یک عمو یا یک عمه است، چه پدر و مادری باشد یعنی با پدر میت از یک پدر و مادر باشد، یا پدری باشد یا مادری، همهی مال به او می رسد و اگر چند عمو یا چند عمه باشند و همه پدر و مادری، یا همه پدری باشند، مال به طور مساوی بین آنان قسمت می شود، و اگر عمو و عمه هر دو باشند، و همه پدر و مادری یا همه پدری باشند، مشهور این است که عمو دو برابر عمه می برد. مثلاً اگر وارث میت دو عمو و یک عمه باشد مال را پنج قسمت می کنند، یک قسمت را به عمه می دهند و چهار قسمت را عموها به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند. ولی بعید نیست که قسمت بین عمو و عمه نیز به طور مساوی باشد. اما احتیاط به مصالحه ترک نشود.
مسأله2877_ اگر وارث میت فقط چند عموی مادری یا چند عمهی مادری یا عمو و عمهی مادری باشند، ظاهر آن است که مال به طور مساوی بین آنان قسمت می شود.
مسأله2878_ اگر وارث میت عمو و عمه باشد و بعضی پدری و بعضی مادری و بعضی پدری و مادری باشند، عمو و عمهی پدری ارث نمی برند، و مشهور این است که اگر میت یک عمو یا یک عمهی مادری دارد، مال را شش قسمت می کنند و یک قسمت را به عمو یا عمهی مادری و بقیه را به عمو و عمهی پدر و مادری (به عمو دو برابر عمه) و در فرض نبودن آنها به عمو و عمهی پدری می دهند، و اگر هم عمو و هم عمهی مادری دارد، مال را سه قسمت می کنند، دو قسمت را به عمو و عمهی پدر و مادری (به عمو دو برابر عمه) و در فرض نبودن آنها به عمو و عمه پدری و یک قسمت را به عمو و عمه مادری می دهند، ولی بعید نیست که در هر دو صورت عمو و عمهی مادری مثل عمو و عمه های دیگر باشند و مال بین همهی آنها به طور مساوی تقسیم شود. و این قول اگرچه خالی از قوت نیست لکن احتیاط به صلح در هر دو صورد ترک نشود.
مسأله2879_ اگر وارث میت فقط یک دائی، یا یک خاله باشد همهی مال به او می رسد و اگر هم دائی و هم خاله باشد و همه پدر و مادری، یا پدری یا مادری باشند، مال به طور مساوی بین آنان قسمت می شود.
مسأله2880_ اگر وارث میت فقط یک یا چند دائی، و خالهی مادری و دائی و خالهی پدر و مادری و دائی و خالهی پدری باشد، دائی و خالهی پدری ارث نمی برد، و بعید نیست بقیه در تقسیم با همدیگر مساوی باشند. و احوط مصالحه بقیه است، ولی قوّی است خاله یا دائی مادری اگر یکی است سدس و اگر متعدّد باشد ثلث را مساوی ببرند، و باقی مانده را پدر و مادری ها یا پدری ها اگر از پدر و مادری ها کسی نباشد به اختلاف (مرد دو برابر زن) تقسیم نمایند. و احوط مصالحه بقیه است.
مسأله2881_ اگر وارث میت یک یا چند دائی یا یک یا چند خاله یا دائی و خاله و یک یا چند عمو یا یک یا چند عمه یا عمو و عمه باشد مال را سه قسمت می کنند و یک قسمت را دائی یا خاله یا هر دو بقیه را عمو یا عمه یا هر دو می برد.
مسأله2882_ اگر وارث میت یک دائی یا یک خاله و عمو و عمه باشد چنانچه عمو و عمه، پدر و مادری یا پدری باشند، مال را سه قسمت می کنند، یک قسمت را دائی یا خاله می برد، و از بقیه بنا بر مشهور دو قسمت به عمو و یک قسمت به عمه می دهند؛ بنا بر این مال را نه قسمت می کنند؛ سه قسمت را به دائی یا خاله و چهار قسمت را به عمو و دو قسمت را به عمه می دهند، و این قول خالی از قوت نیست، ولی احوط مصالحه است.
مسأله2883_ اگر وارث میت یک دائی یا یک خاله و یک عمو یا یک عمهی مادری و عمو و عمهی پدر و مادری یا پدری باشد، مال را سه قسمت می کنند یک قسمت آن را به دائی یا خاله می دهند و بقیه ورثه مانند مسائل گذشته رفتار می نمایند.
مسأله2884_ اگر وارث میت چند دائی و چند خاله باشند که همه پدر و مادری یا پدری یا مادری باشند و عمو و عمه هم داشته باشد، مال سه سهم می شود و دو سهم آن را به دستوری که گفته شد بین عمو و عمه قسمت می کنند و یک سهم آن را دائی ها و خاله ها به طور مساوی می برند.
مسأله2885_ اگر وارث میت عمو و عمه است و با آنها دائی و یا خالهی مادری و چند دائی و خالهی پدر و مادری یا پدری تنها (در صورتی که پدری و مادری نباشد) می باشد، مال سه سهم می شود، دو سهم آن را به دستوری که سابقاً گفته شد عمو و عمه بین خودشان قسمت می کنند، و باقی ورثه مانند مسألهی «2880» رفتار می کنند.
مسأله2886_ اگر میت عمو و عمه و دائی و خاله نداشته باشد مقداری که به عمو و عمه می رسد، به اولاد آنان و مقداری که به دائی و خاله می رسد به اولاد آنان به همان گونه که در مسئله 2868 بیان شد داده می شود. لکن اگر عمو یا عمّه یا دائی یا خاله باشد ارث تماماً به او می رسد و اولاد عمو یا عمه یا دائی و خاله هیچ کدام ارث نمی برند.
مسأله2887_ اگر وارث میت عمو و عمه و دائی و خاله پدر و عمو و عمه و دائی و خاله مادر او باشند، مال سه سهم می شود، یک سهم آن را عمو و عمه و دائی و خاله مادر میت می برند، و آیا به طور مساوی بین خودشان قسمت کنند؟ محلّ اشکال است و بعید نیست یک سوم به دائی و خاله و دو سوم به عمه و عمو برسد، و در تقسیم مانند مسائل گذشته عمل می کنند، و احتیاط مصالحه است. و دو سهم دیگر آن را سه قسمت می کنند که یک قسمت را دائی و خالهی پدر میت به طور مساوی بین خودشان قسمت می نمایند. و در دو قسمت دیگر عمو و عمهی پدری همانند مسائل گذشته عمل می کنند.
مسأله2888_ اگر میت پسر عموی پدر و مادری داشته باشد بر عموی پدری مقدم است؛ ولی اگر میّت دائی و خاله یا شوهر یا زن داشته باشد، این حکم محل اشکال است.
مسأله2889_ اگر زنی بمیرد و فرزند نداشته باشد، نصف همهی مال را شوهر او و بقیه را ورثهی دیگر می برند، و اگر از آن شوهر یا از شوهر دیگر فرزند یا فرزند زاده داشته باشد، چهار یک همهی مال را شوهر و بقیه را ورثهی دیگر می برند.
مسأله2890_ اگر مردی بمیرد و فرزند نداشته باشد، چهار یک مال او را زن عقدی و بقیه را ورثهی دیگر می برند، و اگر از آن زن یا از زن دیگر فرزند یا فرزند زاده داشته باشد هشت یک مال را زن عقدی و بقیه را ورثهی دیگر می برند، و زن از زمین خانه و باغ و زراعت و زمین های دیگر ارث نمی برد. نه از خود زمین و نه از قیمت آن، و نیز از خود هوائی خانه مانند بناء و درخت ارث نمی برد، ولی از قیمت آنها ارث می برد و همچنین است درخت و زراعت و ساختمانی که در زمین باغ و زراعت و زمین های دیگر است.
مسأله2891_ اگر زن بخواهد در چیزهایی که از آنها ارث نمی برد مانند زمین خانه مسکونی، تصرّف کند، باید از ورثهی دیگر اجازه بگیرد و جایز نیست که ورثه تا سهم زن را نداده اند، در چیزهائی که زن از قیمت آنها ارث می برد، مانند بناء و درخت بدون اجازهی او تصرّف کنند.
مسأله2892_ اگر بخواهند بناء و درخت و مانند آن را قیمت نمایند باید حساب کنند که اگر آنها بدون اجاره در زمین بمانند تا از بین بروند، چقدر ارزش دارند و سهم زن را از آن قیمت بدهند.
مسأله2893_ مجرای آب قنات و مانند آن حکم زمین را دارد و آجر و چیزهایی که در آن به کار رفته، در حکم ساختمان است.
مسأله2894_ اگر میت بیش از یک زن داشته، چنانچه فرزند نداشته باشد، چهار یک مال، و اگر فرزند داشته باشد، هشت یک مال به شرحی که گفته شد، به طور مساوی بین زن های او قسمت می شود، اگرچه شوهر با همه یا بعض آنان نزدیکی نکرده باشد، ولی اگر در مرضی که در آن مرض از دنیا رفته، زنی را عقد دائمی کرده و با او نزدیکی نکرده است، آن زن از او ارث نمی برد و حق مهر هم ندارد.
مسأله2895_ اگر زن در حال مرض به عقد دائم شوهر کند و به همان مرض بمیرد شوهرش اگرچه با او نزدیکی نکرده باشد، از او ارث می برد.
مسأله2896_ اگر زن را به ترتیبی که در احکام طلاق گفته شد، طلاق رجعی بدهند و در بین عده بمیرد، شوهر از او ارث می برد. و نیز اگر شوهر در بین آن عده بمیرد زن از او ارث می برد. ولی اگر بعد از گذشتن عده یا در عدّه طلاق بائن، یکی از آنان بمیرد، دیگری از او ارث نمی برد.
مسأله2897_ اگر شوهر در حال مرض، عیالش را طلاق دهد و پیش از گذشتن دوازه ماه هلالی (قمری) بمیرد، زن با سه شرط از او ارث می برد:
«اول» آنکه در این مدت شوهر دیگر نکرده باشد، و در صورتی که شوهر کرده باشد احتیاط است که صلح نمایند. اگرچه اصحّ این است که ارث نمی برد.
«دوم» به واسطهی بی میلی به شوهر مالی به او نداده باشد که به طلاق دادن راضی شود؛ بلکه اگر چیزی هم به شوهر ندهد ولی طلاق به تقاضای زن باشد، باز هم ارث بردنش اشکال دارد.
«سوم» شوهر در مرضی که در آن مرض زن را طلاق داده، به سبب آن مرض یا به جهت دیگری بمیرد، پس اگر آن مرض خوب شود و به جهت دیگری از دنیا برود، زن از او ارث نمی برد.
مسأله2898_ لباسی که مرد برای پوشیدن زن خود گرفته و به زن بخشیده حتّی اگرچه زن آن را پوشیده باشد، بعد از مردن شوهر، جزء مال شوهر است.
مسائل متفرقه ارث
مسأله2899_ قرآن و انگشتر و شمشیر میت و لباس هایی را که پوشیده مال پسر بزرگ تر است و در مورد کتاب ها و رحل و راحله (شتر سواری) و سلاح میت مصالحه نمایند. و اگر میت از سه چیز اول بیشتر از یکی دارد، مثلاً دو قرآن یا دو انگشتر دارد، احتیاط واجب است که پسر بزرگ در آنها با ورثهی دیگر صلح کند. بلکه در سلاح و شمشیر ارث بردن قوی است.
مسأله2900_ اگر پسر بزرگ میت، بیش از یکی باشد مثلاً از دو زن او در یک وقت دو پسر به دنیا آمده باشد، باید لباس و قرآن و انگشتری و شمشیر میت و هم چنین چهار چیز مورد مصالحهی مسألهی (2899) را به طور مساوی بین خودشان قسمت کنند.
مسأله2901_ اگر میت قرض داشته باشد، چنانچه قرضش به اندازهی مال او یا زیادتر باشد، باید چهار چیزی هم که مال پسر بزرگ تر است و در مسألهی پیش گفته شد، به قرض او بدهند و اگر قرضش کمتر از مال او باشد، جمعی گفته اند باید از آن چهار چیزی هم که به پسر بزرگ تر می رسد، به نسبت به قرض او بدهند، مثلاً اگر همهی دارایی او شصت تومان است و به مقدار بیست تومان آن از چیزهایی است که مال پسر بزرگ تر است و سی تومان هم قرض دارد، پسر بزرگ باید به مقدار ده تومان از آن چهار چیز را بابت قرض میت بدهد. لکن این حکم خالی از اشکال نمی باشد، بلکه بعید نیست بتوان بدهی را از غیر آنچه مال پسر بزرگ است بدهند و از سهم او چیزی کم نشود، ولی احتیاط ترک نشود.
مسأله2902_ مسلمان از کافر ارث می برد، ولی کافر اگرچه پدر یا پسر میت مسلمان باشد از او ارث نمی برد.
مسأله2903_ اگر کسی یکی از خویشان خود را عمداً و به ناحق بکشد از او ارث نمی برد؛ ولی اگر از روی خطا باشد مثل آنکه سنگ را به هوا بیندازد و اتفاقاً به یکی از خویشان او بخورد و او را بکشد از او ارث می برد، لکن ارث بردن او از دیهی قتل که بعداً گفته می شود محل اشکال است.
مسأله2904_ هرگاه بخواهند ارث را تقسیم کنند برای بچه ای که در شکم است و اگر زنده به دنیا بیاید ارث می برد. درصورتی که احتمال بیشتر از یکی نرود سهم یک پسر را کنار می گذارند و زیادی را ورثه بین خود تقسیم می کنند، و اگر احتمال بدهند بیشتر از یکی است مثلاً احتمال بدهند که زن به دو یا سه بچه حامله باشد و ورثه راضی نباشند که سهم حمل محتمل را کنار بگذارند. بعضی گفته اند زائد از سهم یک پسر را با وثوق و اطمینان به حفظ سهم زائد، جائز است بین ورثه تقسیم کنند. لکن احتیاطاً سهم دو پسر و اگر گمان قوی باشد سهم بیش از دو پسر را کنار گذارده، بقیه را تقسیم می کنند و بعد از وضع حمل در صورت معلوم شدن خلاف آن به مأخذ واقعی ارث عمل می شود.
آموزش تصویری مرتبط با این حکم
