حدود و دیات
حدی که برای بعضی از گناهان معین شده است
مسأله2905_ اگر کسی با یکی از محرم های خود مثل مادر و خواهر زنا کند، به حکم شرع باید او را بکشند و همچنین است اگر مرد کافر با زن مسلمان زنا کند و یا مسلمان یا کافر با زنی به اکراه و اجبار زنا کند، و در اخبار دارد که انجام دادن یکی از حدها بهتر است از اینکه چهل روز باران ببارد.
مسأله2906_ اگر مرد آزادی که عاقل باشد بدون اکراه زنا کند، باید او را صد تازیانه بزنند و چنانچه سه مرتبه زنا کند، و در هر بار صد تازیانه اش بزنند، بار چهارم باید او را بکشند ولی کسی که زن عقدی دائمی یا کنیز مملوک دارد، و در حالی که بالغ و عاقل و آزاده بوده با او نزدیکی کرده، و هر صبح و شام هم بخواهد می تواند با او نزدیکی کند، اگر با زنی که بالغه و عاقله است به اختیار زنا کند باید او را سنگ سار نمایند.
مسأله2907_ مشهور این است که اگر مردی ببیند کسی با زن او زنا می کند، چنانچه نترسد به او ضرری بزنند، می تواند هر دو را بکشد؛ ولی این حکم خالی از اشکال نیست و به هر حال آن زن بر او حرام نمی شود.
مسأله2908_ اگر مرد مکلف عاقل با مکلف عاقل دیگر لواط کند و هر دو مختار باشند باید هر دوی آنان را بکشند. و حاکم شرع (مجتهد جامع الشرایط) می تواند لواط کننده را با شمشیر بکشد یا زنده به آتش بسوزاند، یا دست و پای او را ببندد و از جای بلندی به زیر اندازد و یا دیواری را روی او خراب کنند که کشته شود و با شرائطی که در مسألهی (2906) گفته شد (بلکه بدون آن شرایط نیز بنا به اصحّ) می تواند سنگ سارش کند.
مسأله2909_ اگر یک نفر کس دیگر را امر کند که به ناحق کسی را بکشد، در صورتی که قاتل و کسی که به او دستور داده، هر دو مکلف و عاقل باشند، قاتل را می توان کشت و کسی را که امر کرده باید حبس کرد تا بمیرد.
مسأله2910_ اگر فرزند، پدر یا مادر را عمداً بکشد، می توان او را کشت، ولی اگر پدری فرزند خود را عمداً بکشد، باید به دستوری که در احکام دیه گفته می شود دیه بدهد و حاکم شرع او را تأدیب نماید.
مسأله2911_ هرگاه کسی پسری را از روی شهوت ببوسد گفته اند حاکم شرع از سی تازیانه تا نود و نه تازیانه هر قدر صلاح می داند، به او بزند. ولی مسلّم 20 تازیانه است و بیشتر خلاف احتیاط است. و روایت شده است که خداوند عالم دهانه ای از آتش به دهان او می زند و ملائکهی آسمان و زمین و ملائکهی رحمت و غضب بر او لعنت می کنند و جهنم برای او مهیا خواهد بود. ولی اگر توبه کند توبهی او قبول می شود.
مسأله2912_ اگر مردی، مرد و زن یا دختری را برای زنا یا مرد و پسر یا مردی را برای لواط به هم برساند، باید هفتاد و پنج تازیانه به او بزنند، و مشهور آن است که بعد از هفتاد و پنج تازیانه باید سر او را بتراشند و در کوچه و بازار بگردانند و از آن محلی که در آن محل این کار را کرده بیرونش کنند و این حکم خالی از وجه نیست، و اگر زن این کار را انجام دهد، همان 75 تازیانه را به او می زنند.
مسأله2913_ اگر کسی بخواهد با زنی زنا کند، یا با پسری لواط نماید و بدون آنکه او را بکشند جلوگیری از او ممکن نباشد، کشتن او جائز است.
مسأله2914_ اگرکسی به مرد یا زن مسلمانی که بالغ و عاقل و آزاد و عفیف است نسبت زنا یا لواط بدهد، یا ولد الزنا بگوید، با شرایط خاصّ باید هشتاد تازیانه از روی لباس به او بزنند.
مسأله2915_ کسی که مکلف و عاقل است اگر از روز اختیار و علم به حرمت، شراب یا هر چیز مست کنند روان یا آبجو بخورد، در بار اول و دوم باید هشتاد تازیانه به او بزنند و در بار سوم باید او را بکشند، و چنانچه مرد باشد لازم است برای تازیانه زدن بدن او را به جز عورت برهنه کنند و بین شانه های او تازیانه بزنند.
مسأله2916_ کسی که مکلف و عاقل است اگر چهار نخود و نیم طلای سکه دار یا چیز دیگری را که به این مقدار ارزش دارد بدزدد، چنانچه شرط هایی را که در شرع برای آن معین شده دارا باشد، در بار اول باید چهار انگشت دست راست او را از بیخ ببرند و کف دست و شست او را بگذارند، و در بار دوم پای چپ او را از وسط ببرند و در بار سوم باید او را حبس کنند تا بمیرد و خرج او را از بیت المال بدهند و در صورتی که در مرتبهی چهام در زندان دزدی کند، باید او را بکشند. و احتمال قوی دارد که دزدیدن نخود طلا یا به قیمت آن چیزی دیگر نیز برای اجراء این حکم کافی باشد.
احکام دیه
مسأله2917_ اگر کسی که بالغ و عاقل است عمداً و به ناحق مسلمانی را بکشد، در صورتی که مقتول، مَرد یا پسر باشد ولیّ کشته می تواند قاتل را عفو کند یا بکشد. وی اگر مقتول کافر باشد قاتل او را که مسلمان است نمی توان کشت. لکن اگر قاتل مرد باشد در صورت قصاص باید نصف دیهی او را به ولی بدهند، و اگر قاتل دیوانه یا نابالغ باشد مطلقاً دیه لازم می آید و دیهی آن بر عاقله است که معنای آن خواهد آمد، و نیز ولی مقتول می تواند در موردی که حق قصاص داشت به مقداری که طرفین راضی شوند از قاتل دیه بگیرند و قصاص نکند. و در صورتی که رضایت آنها به دیه ای باشد که در شرع معین شده چون تقدیرات شرعی در دیه مختلف است اختیار تعیین آن با قاتل است و می تواند هر کدام را که برای او آسان تر است اختیار نماید. بنا بر این می تواند قیمت نقره را که از سایر اقسام دیه کمتر است بدهد و آن به حساب قران قدیم ایرانی که یک مثقال بوده پانصد و بیست و پنج تومان 5250 مثقال می شود. اما اگر از روی خطای محض بکشد مثلاً سوی حیوانی تیر بیندازد و اشتباهاً کسی را بکشد، ولیّ کشته حقّ ندارد قاتل را بکشد، و می تواند از عاقله (یعنی مردهای خویشان پدری قاتل) و در صورت ندادن آنان ازخود قاتل، دیه بگیرد. که در ظرف سه سال داده می شود و اگر از روی خطای شبیه به عمد بکشد به این معنی که شخصی کسی را با آلتی بزند که عادتاً کشنده نیست و قصد کشتن هم نداشته باشد و اتفاقاً بکشد، در این فرض خود قاتل باید دیه بدهد و ولیّ مقتول حق کشتن او را ندارد.
مسأله2918_ دیه ای که قاتل باید بدهد در صورتی که مقتول مرد و مسلمان و آزاد باشد یکی از شش چیز است:
«اول» درقتل عمدی صد شتر که داخل سال ششم شده باشند. و در قتل خطای محض و شبه عمد سن شترها کمتر از این است. «دوم» دویست گاو. «سوم» هزار گوسفند. «چهارم» دویست حله و هر حله دو پارچه است و اولی این است که از پارچه های یمن باشد. «پنجم» هزار مثقال شرعی که طلا که هر مثقال 18 نخود است. «ششم» ده هزار درهم که هر درهمی 6/12 نخود نقرهی سکه دار است. واگر مقتول، زن و مسلمان و آزاد باشد، دیهی او در هر یک از این شش چیز نصف دیهی مرد است، و چنانچه مقتول کافر ذمّی باشد در صورتی که مرد است دیهی او هشتصد درهم و در صورتی که زن باشد دیهی او چهارصد درهم است و اگر کافر غیر ذمیّ باشد دیه ندارد، و دیهی مقتولی که غلام یا کنیز باشد قیمت او است در صورتی که بیشتر از دیهی آزاد نباشد و در مورد قتل عمدی هم نمی شود قاتل آزاد را برای قتل او کشت.
مسأله2919_ دیهی چند چیز مثل دیهی کشتن است که مقدار آن در مسألهی پیش گفته شد: «اول» آنکه دو چشم کسی را کور کند، یا چهار پلک چشم او را از بین ببرد و اگر یک چشم او را کور کند، باید نصف دیهی کشتن را بدهد. ولی در پلک ها خالی از اشکال نیست.
«دوم» دو گوش کسی را ببرد، یا کاری کند که هر دو گوش او کر شود و اگر یک گوش او را ببرد یا کر کند، باید نصف دیهی کشتن را بدهد و اگر نرمهی گوش او را ببرد احوط این است که با او صلح نماید. ولی دیهی آن ثلث است.
«سوم» تمام بینی یا نرمهی بینی کسی را ببرد.
«چهارم» زبان کسی را از بیخ ببرد و اگر مقداری از آن را ببرد و به نسبت مخارج حروفی که به جهت قطع زبان از بین رفته است ملاحظه نمایند و دیه تمام را نسبت به مخارج حروف تقسیم کنند و نسبت آن مقدار را بدهد، و احوط این است که با مقداری که در ملاحظه مساحت یعنی نصف یا ثلث یا ربع و مانند اینها واجب می شود مقایسه نموده هر کدام بیشتر است آن را بدهد.
«پنجم» تمام دندان های کسی را از بین ببرد و در صورتی که بعضی از دندان ها را از بین ببرد چنانچه صاحب دندان مرد باشد باید برای هر دندانی از دندان های جلو که دوازده عدد است پانصد درهم و اگر زن باشد دیهی آن تا به مقداری که به ثلث دیه نرسد با دیهی مرد مساوی است و در صورتی که به ثلث برسد و جنایت یک مرتبه باشد دیهی دندان های او نصف دیهی دندان های مرد است.
«ششم» هر دو دست کسی را از بند جدا کند و اگر یک دست را از بند جدا کند، باید نصف دیهی کشتن مثل او را بدهد.
«هفتم» ده انگشت کسی را ببرد و دیهی انگشت ابهام ثلث دیهی دست و دیهی سایر انگشت ها سدس است و دیه در زن اگر به ثلث برسد نصف دیهی مرد است.
«هشتم» هر دو پستان زنی را ببرد و اگر یکی از آنها را ببرد، باید نصف دیهی کشتن مثل او را بدهد.
«نهم» هر دو پای کسی را تا مفصل یا همهی ده انگشت پا را ببرد و دیهی هر انگشت پا مثل دیهی آن انگشت از دست است.
«دهم» تخم های مردی را از بین ببرد.
«یازدهم» طوری به کسی آسیب برساند که عقل او از بین برود. و اگر پشت کسی را طوری بشکند که دیگر درست نشود باید تمام دیه را بدهد اگرچه احوط است که رجوع به صلح شود و موارد دیگری نیز هست.
مسأله2920_ اگر اشتباهاً مسلمانی را بکشد باید علاوه بر دیه که در مسألهی «2918» گفته شد قاتل یک بنده مسلمان آزاد کند و اگر نتواند بنده آزاد کند دو ماه پی در پی روزه بگیرد و اگر این را هم نتواند شصت فقیر را سیر کند یا به هر کدام یک مدّ (سه ربع کیلو) طعام بدهد. و اگر عمداً و به ناحق بکشد، در صورت عفو یا گرفتن دیه باید دو ماه پی در پی روزه بگیرد و شصت فقیر را سیر کند یا طعام بدهد و یک بنده مسلمان را آزاد نماید.
مسأله2921_ کسی که سوار حیوان است، اگر کاری کند که آن حیوان به کسی آسیب برساند، ضامن است. و نیز اگر دیگری کاری کند که حیوان به سوار خود، یا به کس دیگر صدمه بزند، ضامن می باشد.
مسأله2922_ اگر انسان کاری کند که زن حامله سقط کند، و آن سقط آزاد و محکوم به اسلام باشد چنانچه چیزی که سقط شده نطفه باشد، دیه اش بیست مثقال شرعی طلای سکه دار است، که هر مثقال آن 18 نخود می باشد، و اگر علقه یعنی خون بسته باشد، چهل مثقال و اگر مضغه یعنی پارهی گوشت باشد، شصت مثقال و اگر استخوان دار شده باشد، هشتاد مثقال و اگر گوشت آورده ولی هنوز روح در او دمیده نشده، صد مثقال و اگر روح در او دمیده شده، چنانچه پسر باشد دیهی او هزار مثقال و اگر دختر باشد، دیهی او پانصد مثقال شرعی طلای سکه دار است. و در جمیع این صور اگر عوض هر یک مثقال طلا ده درهم نقره بدهد کافی است.
مسأله2923_ اگر زن حامله ای عمداً کاری کند که بچه اش سقط شود، باید دیه آن را به تفصیلی که در مسألهی پیش گفته شد، به وارث بچه بدهد و به خود زن چیزی از آن نمی رسد.
مسأله2924_ اگر کسی زن حامله را بکشد، علاوه از حکم قتل زن (قصاص یا دیه) دیهی بچه نیز ثابت است.
مسأله2925_ اگر پوست سر، یا صورت مردی را پاره کند، باید یک صدم دیهی انسان را که در مسألهی «2918» گفته شد به او بدهد. و اگر به گوشت برسد و قدری از آن را هم ببرد، باید دو صدم بدهد و اگر خیلی از گوشت را پاره کند باید سه صدم بدهد و اگر به پردهی نازک استخوان برسد، چهار صدم و اگر استخوان نمایان شود پنج صدم و اگر استخوان بشکند ده صدم و اگر بعضی از ریزه های استخوان از جای خود بیرون آید، پانزده صدم و اگر به پردهی مغز سر برسد باید سی و سه صدم و ثلث صدم بدهد.
مسأله2926_ اگر به صورت کسی سیلی یا چیز دیگری بزند به طوری که صورت او سرخ شود، باید یک مثقال و نیم شرعی طلای سکه دار که هر مثقال 18 نخود است بدهد و اگر کبود شود، سه مثقال و اگر سیاه شود، باید شش مثقال شرعی طلای سکه دار بدهد. ولی اگر جای دیگر بدن کسی را به سبب زدن سرخ یا کبود یا سیاه کند، باید نصف آنچه را که گفته شد بدهد.
مسأله2927_ اگر به حیوان حلال گوشت کسی زخم بزند، یا چیزی از بدن آن را ببرد، باید تفاوت قیمت سالم و معیوب آن را به صاحبش بدهد.
مسأله2928_ اگر انسان سگ شکاری کسی را یا سگی که نگهداری خانه را می کند، یا سگ گلّهی کسی را یا سگی که پاسبانی زراعت را می کند بکشد باید بنا بر احتیاط در صورتی که قیمت در سگ نگهدار خانه و سگ گله به 20 درهم نرسد و همچنین در سگ پاسبان زراعت به جریبی گندم نرسد قیمت او را بدهد بلکه خالی از قوت نیست (جریب مردّد بین معانی چندی است که به حدود 5_ 114_ 144 کیلو قابل انطباق است) و اگر قیمت سگ شکاری کمتر از چهل درهم باشد لازم است چهل درهم بدهد.
مسأله2929_ اگر حیوان، زراعت یا مال کسی را از بین ببرد چنانچه صاحب حیوان در نگهداری آن کوتاهی کرده باشد، باید مقداری را که ضرر زده به صاحب مال یا زراعت بدهد.
مسأله2930_ اگر بچه یکی از گناهان کبیره را انجام دهد، ولیّ یا مثلاً معلم او با اجازه ولیّ بنا بر احتیاطی که شایسته ترک نیست می تواند به قدری که ادب شود و دیه واجب نشود او را بزند و احتیاط لازم است که ولیّ از 6 تازیانه و معلّم از سه تازیانه بیشتر نزند.
مسأله2931_ اگر کسی بچه ای را طوری بزند که دیه واجب شود، دیه مال طفل است و اگر مرد باید به ورثهی او بدهد و چنانچه مثلاً پدر به قدری او را بزند که بمیرد، دیه او را ورثهی دیگرش می برند و به خود پدر از دیه چیزی نمی رسد.
مسائل متفرقه
مسأله2932_ اگر ریشهی درخت همسایه در ملک انسان بیاید، می تواند از آن جلوگیری کند و چنانچه ضرری هم از ریشهی درخت به او برسد، می تواند از صاحب درخت بگیرد.
مسأله2933_ جهیزیه ای که پدر دختر می دهد، اگر مثلاً به عنوان صلح یا بخشش ملک او کرده باشد، نمی تواند از او باز پس بگیرد واگر ملک او نکرده باشد باز پس گرفتن آن اشکال ندارد.
مسأله2934_ اگر کسی بمیرد، ورثهی بالغ او می توانند از سهم خودشان خرج عزاداری میت نمایند ولی از سهم صغیر نمی شود چیزی برداشت.
مسأله2935_ اگر انسان غیبت مسلمانی را کند، احتیاط لازم است اگر مفسده ای پیدا نشود، از آن مسلمان خواهش کند او را حلال نماید. و چنانچه ممکن نباشد، باید برای او از خداوند طلب آمرزش کند، و اگر به سبب غیبتی که کرده اهانتی به آن مسلمان شده، در صورتی که ممکن است باید آن را بر طرف نماید.
مسأله2936_ انسان نمی تواند بدون اذن حاکم شرع از مال کسی که می داند خمس نمی دهد، خمس بر دارد و به حاکم شرع برساند.
مسأله2937_ آوازی که مخصوص مجالس لهو و بازیگری است، غناء و حرام می باشد. و اگر نوحه یا روضه یا قرآن را هم با غناء بخوانند حرام است. و اگر آن را با صدای خوب بخوانند که غناء نباشد اشکال ندارد.
مسأله2938_ کشتن حیوانی که اذیت می رساند و مال کسی نیست اشکال ندارد.
مسأله2939_ جایزه ای را که بانک به بعضی از کسانی که در صندوق پس انداز حساب دارند می دهد، چون برای تشویق مردم از خودش می دهد حلال است.
مسأله2940_ اگر چیزی را به صنعت گری بدهند که درست کند و صاحب آن نیاید آن را ببرد، چنانچه صنعت گر جستجو کند و از پیدا کردن صاحب آن ناامید شود، باید آن را به نیّت صاحبش به فقیر بدهد، و احوط این است که از حاکم شرع (مجتهد جامع الشرایط) استجازه کند.
مسأله2941_ سینه زدن در کوچه و بازار با اینکه زن ها عبور می کنند اشکال ندارد ولی بنا بر احتیاط سینه زن باید پیراهن پوشیده باشد. همچنین اگر جلوی جمعیت عزادار بیرق و مانند آن ببرند، مانعی ندارد ولی باید آلات لهو استعمال نشود.
مسأله2942_ گذاشتن دندان طلا و دندانی که روکش طلا دارد برای زن مانعی ندارد هر چند زینت حساب شود. ولی برای مرد اگر زینت باشد اشکال دارد.
مسأله2943_ حرام است انسان استمناء کند یعنی با خود یا دیگری غیر از زن یا کنیزی که وطی آن جائز است به غیر از جماع کاری کند که منی از او بیرون آید. و جماع با غیر زن و کنیز خود زنا و با مرد یا پسر لواط است که حکم آن گذشت.
مسأله2944_ تراشیدن ریش و ماشین کردن آن اگر مثل تراشیدن باشد در حال اختیار بنا بر احتیاط واجب اگر اقوی نباشد، حرام است.
مسأله2945_ احتیاط واجب است که ولیّ بچه پیش از آنکه بچه بالغ شود او را ختنه نماید و اگر او را ختنه نکند، بعد از بالغ شدن بر خود بچه واجب است.
مسأله2946_ اگر پدر و مادر فقیر باشند و نتوانند کسب کنند، فرزند آنان دختر باشد یا پسر اگر بتواند، باید خرجی آنان را بدهد.
مسأله2947_ اگر کسی فقیر باشد و نتواند کسب کند پدر او باید خرجی او را بدهد و اگر پدر ندارد، یا نمی تواند خرجی او را بدهد، چنانچه فرزندی هم نداشته باشد که بتواند خرجی او را بدهد. مشهور آن است که جد پدری او باید خرجی او را بدهد، و اگر جدّ پدری ندارد یا نمی تواند خرج او را بدهد مادرش باید خرج او را بدهد و اگر مادر هم ندارد، یا نمی تواند خرجی او را بدهد باید مادر پدر، و مادر مادر، و پدر مادر، باهم خرجی او را بدهند و اگر بعضی از اینها نباشند یا نتوانند، باید بعضی دیگر خرجی او را بدهند. و قول مشهور موافق احتیاط است.
مسأله2948_ دیواری که مال دو نفر است، هیچ کدام آنها حق ندارند بدون اذن شریک دیگر آن را بسازند یا سر تیر یا پایه عمارت خود را روی آن دیوار بگذارد یا به دیوار میخ بکوبد ولی کارهایی که معلوم است شریک راضی است مانند تکیه دادن به دیوار و لباس انداختن روی آن اشکال ندارد، اما اگر شریک بگوید به این کارها هم راضی نیستم، انجام اینها هم جایز نیست.
مسأله2949_ نقاشی تمام بدن از حیوان یا انسان هر چند مجسمه نباشد حرام است ولی عکاسی فتوگرافی اشکال ندارد.
مسأله2950_ درخت میوه ای که شاخه آن از دیوار باغ بیرون آمده اگر انسان نداند صاحبش راضی است بنا بر احتیاط نمی تواند از میوهی آن بچیند و اگر میوهی آن روی زمین هم ریخته باشد، نمی تواند آن را بردارد.