حكم جاهل وناسى
مسأله 314 _ هرگاه محرم از
روى جهل يا نسيان يكى از چيزهائى كه تركش بر محرم لازم است وفعل آن موجب كفاره مى شود، انجام دهد كفاره واجب نمى شودمگر در دو مورد:
1 _ اين كه در عمره تمتع بعضى از سعى را فراموشكند وبه خيال آن كه پس از تقصير محل شده با زنى نزديكى نمايد.
2 _ آن كه ناخن ها را بگيرد در اين دو مورد اظهر ثبوت كفاره است همان نحو كه خواهد آمد، وهمچنين كفاره ثابت نيست اگر در حال ضرورت ويا اكراه يكى از آن كارها راانجام دهد مگر در مواردى كه در ذيل آن تروك بخصوص بيان شده است.
جاى كشتن كفارات احرام
مسأله 315 _ جماعتى از فقها فرموده اند كفاره اى كه به جهت صيد واجب شده است اگر در احرام عمره باشد جاى كشتن آن مكه مكرمه است واگر در احرام حج باشد جاى كشتن منى است ولى ظاهر آن است كه تقديم ذبح در همان محل صيد جائز است.
مسأله 316 _ كفاراتى كه به جهت غير از صيد از اسباب گذشته واجب مى شود چنان چه آن سبب در احرامحج باشد اظهر اين است كه جائز است كه تأخير بياندازد تا برگشتن به شهر خود اگرچه افضل آن است كه در منى بكشد.
وچنانچه در احرام عمره مفرده باشد مخيّر است بينكشتن در مكه يا كشتن در منى.
وچنانچه در عمره تمتع باشد بنابر احتياط يا در مكه يادر منى ذبح شود وذبح در منى افضل است وچنانچه تأخير بياندازد تا برگشتن به شهر خود همان جا ذبح نمايد مجزى است.
مسأله 317 _ كفارات ديگر غير از ذبح چه آن كه جنايت در احرام
حج باشد يا در احرام عمره مخير است مكلف در مصرف بين مكه ومنى ولازم نيست بخصوص اهل آنجا داده شود وشرط نيست كه بخصوص فقراء شيعه بدهد بلكه مى تواند به فقراء غير شيعه هم بدهد.
مسأله 318 _ روزه كه كفاره بعضى امور است،جاى معينى ندارد مى توان تأخير انداخت تا برگشتن به شهرخود.
طواف واحكام آن
واجب دوم از واجبات عمره تمتع طواف است وچند شرط در صحت طواف معتبر است:
اشتراط طواف به طهارت حديثه
اول طهارت از حدث در صورتى كه طواف واجب باشد پس شخص محدث اعم از اين كه حدث او اصغر باشد يا اكبر نمى تواند طواف واجب را بدون وضوء يا غسل بجا آورد.
وفرقى نيست در طواف واجب بين طواف حج يا طواف عمره وبين حج يا عمره واجب يا مستحب بلكه ميزان واجب بودن خود طواف است.
ودر صورتى كه مكلف از روى عمد يا جهل يا نسيان طواف واجب را بدون طهارت به جا آورد طواف او باطل خواهد بود، واما طواف مستحب بنابر اظهر طهارت شرط صحت آن نيست.
مسأله 319 _ اگر شخص محدث از وضو يا غسلتمكن نداشته باشد چنانچه وقت موسع است يعنى اگرصبر كند تا تمكن از آن پيدا شود وقت طواف نمى گذرد بايدصبر نموده پس از تمكن وضوء يا غسل نمايد وطواف را به جا آورد واگر وقت ضيق است وتا آخر وقت طواف تمكناز وضوء يا غسل پيدا نمى كند بايد تيمم نموده وطواف رابجا آورد واگر از تيمم هم تمكن ندارد ومأيوس از تمكن باشد به جاى خود نائب بگيرد واحوط آن است كه بافرض نمودن مانع از دخول مسجدالحرام خود نيز بىطهارت
طواف را بجا آورد.
مسأله 320 _ اگر شك در طهارت بنمايد چنانچه پس از فارغ شدن از طواف باشد چيزى بر او واجب نيست وطواف محكوم به صحت است، وچنانچه در اثناء طواف ياقبل از آن شك نمايد اگر حالت سابقه او طهارت باشد وشك در صدور حدث نموده است بنا را بر طهارت بگذارد وطواف را تمام كند واگر حالت سابقه آن حدث بوده واجب است تحصيل طهارت بنمايد.
مسأله 321 _ اگر محرم در اثناء طواف محدث شد در آن چند صورت است:
1 _ آن كه پيش از گذشتن نصف از طواف محدث شود در اين صورت طواف او باطل است وبايد پس ازطهارت از سر بگيرد طواف را.
2 _ آن كه حدث بعد از دور چهارم بوده وبدون اختيار از او سرزده باشد در اين صورت طواف را قطع نموده وبعداز طهارت باقى مانده طواف را بجا آورد صحيح است.
3 _ آن كه حدث بعد از دور چهارم بوده واختيارى باشد يا آن كه بعد از گذشتن نصف وقبل از تمام شدن دور چهارم باشد در اين صورت دو صورت بنابر احتياط پس از طهارتباقى مانده از طواف را به جا آورد ودوباره از سر طواف را اعاده نمايد، ودر اين احتياط كفايت مى كند كه پس ازطهارت يك طواف كامل يعنى هفت دور به جا بياورد به قصد ما فى الذمه اعم از آن كه واجب خصوص آن مقدارى استكه باقى مانده و زيادى لغو است يا آن كه همه آن هفت دورواجب است.
مسأله 322 _ اگر زن در عمره تمتع در حال احرام حائض بوده يا بعد از آن حائض شود
در آن چند صورت است:
1 _ آن كه از براى طهارت وبه جا آوردن اعمال عمره وطواف وقت وسعت داشته باشد به اين نحو كه اگر صبر كند تا پاك شده وغسل نمايد مى تواند طواف ونماز آن را بجا آورد ووقوف به عرفات را قبل از غروب روز نهم ذى الحجه درك نمايد در اين صورت بايد صبر كند پس از پاك شدن وغسل كردن طواف را بجا آورد.
2 _ آن كه از براى طهارت وبه جا آوردن طواف وقت وسعت نداشته باشد واگر صبر كند كه پس از غسل طواف كند وقوف به عرفات را قبل از غروب روز نهم ذى الحجه درك نمى نمايد در اين صورت حج او به اِفراد مبدل مى شود و پس از حج در صورت تمكن عمره مفرده بر او لازم است.
3 _ عارضه حيض در اثناء طواف رخ دهد در اين صورت چنانچه عارضه بعد از تمام شدن دور چهارم بوده باشد مقدارى كه به جا آورده صحيح است بقيه مناسك عمرهرا به جا آورده، و پس از پاك شدن وغسل كردن بقيه طواف را بجا آورد.
وچنانچه قبل از گذشتن نصف باشد طوافش باطل وحكم او در اين فرض حكم زنى است كه قبل از طواف حائض شود، وچنانچه بعد از گذشتن نصف وقبل از تمام شدن دور چهارم باشد بايد احتياط نمايد ومراعات هر دوحكم در دو مورد گذشته را بنمايد.
4 _ عارضه حيض قبل از طواف و بعد از نماز آن باشد در اين صورت طواف او صحيح است و پس از طهارت بايد دو ركعت نماز طواف را به جا آورد.
مسأله 323 _
زن مستحاضه اگر بخواهد طواف كند بايد تمام افعالى كه براى نماز خواندن از وضوء وغسل وغيرذلك براى او واجب است به جا آورد وبعد از آن مى تواندطواف كند ووضوء مخصوصى وغسل خاصى براى طواف لازم نيست.
اشتراط طواف به طهارت از خبث
شرط دوم از شرائط صحت طواف آن است كه درحال طواف بدن ولباس پاك باشد بنابر احتياط لزومى، پس طواف با نجاست بدن يا لباس باطل است بنابر احتياط وبنابر احوط نجاستهائى كه در نماز از آنها عفو شده است مانند خون كمتر از درهم وخون قروح وجروح در طواف معفو نيست.
مسأله 324 _ در صورتى كه نجس بودن بدن يا لباس خود را در حال طواف نداند وپس از طواف عالم شود طواف او صحيح است وحاجتى به اعاده نيست واگر نماز طواف نيز در اين حالت خوانده شود، صحيح است.
مسأله 325 _ اگر مكلف نجاست بدن يا لباس خودرا نداند ودر اثناء طواف علم به نجاست پيدا كند يا اين كه نجاست در اثناء طواف بر او عارض شود بنابر اظهر طواف را قطع نموده وپس از طهارت بقيه طواف را بجا بياورد وطواف او صحيح است وچنانچه احتياط كند به اعاده طواف به قصد اتمام يا تمام بهتر است.
مسأله 326 _ در صورتى كه مكلف از روى فراموشى طواف ونماز آن را با بدن يا لباس نجس بجا آورد و پس از طواف متذكر شد بنابر احتياط لزومى طواف را اعاده نمايد، اما نماز طواف اعاده آن واجب است.
اشتراط طواف به سَتر عورتشرط سوم از شرائط صحت طواف، ستر عورت است پس طواف بدون آن باطل است، ودر ساتر معتبراست كه غصبى نباشد، بلكه
معتبر است هرچه را كه شخص در حال طواف پوشيده يا حمل نموده مباح باشد،وساير شرائطى كه در لباس مصلى معتبر است، در طواف نيز معتبر خواهد بود همان نحو كه گذشت.
اعتبار ختان در طوافشرط چهارم از شرائط نسبت به مرد ختنه نمودن است پس طواف مرد ختنه نشده باطل است و اظهر ايناست كه اين شرط در صبى مميز نيز در صورتى كه خود احرام را ببندد جارى است واما در صورتى كه طفل مميز نباشد يا آن كه ولى طفل او را احرام بسته باشد ثبوت اينشرط معلوم نيست اگرچه احواط است.
مسأله 327 _ بعضى از فقهاء فرموده اند كه صبى مميز كه خود احرام بسته اگر طواف را بدون ختنه به جا آورد طواف او باطل وپس از بلوغ زن بر او حرام خواهد شد پس در اين صورت لازم است پس از ختنه نمودن در صورتتمكن، طواف نساء را اعاده نمايد ودر صورت عدم تمكن جائز است نائب بگيرد.
واين فرمايش در نظر حقير خالى از اشكال نيست زيرا كسى كه طواف نساء را بدون ختنه انجام دهد، قهراً طواف زيارت را كه قبل از آن است، نيز بدون ختنه انجام داده پس آن طواف هم باطل است وحكم او در اين صورت حكم كسى است طواف زيارت را ترك كرده باشد. وخواهد آمد كه حكم او اين است كه اگر عمدا با علم به حكم يا جهل به آن طواف را ترك كند حج او باطل وبايد اعاده نمايد وبا بطلان حج دليلى نداريم بر باقى بودن احرام بنابراين زن بر او حرام نخواهد شد بلى اگر نسياناً طواف بدون ختنه
به جا آورده باشد چنانچه از مكه كوچ كرده استتواند نائب بگيرد براى طواف زيارت وطواف نساء وقبل از طواف نائب، زن بر او حلال نيست.
اشتراط طواف به قصد قربت
شرط پنجم طواف نيت است وبه اين نحو نيّتمى كند كه براى امتثال فرمان الهى طوافى كه براى من واجب است به جا مى آورم، ولازم نيست در ذهن خود بياورد كه طواف عبارت است از گردش كردن دور خانه خداهفت دور، ولازم است نيت تا آخر طواف باقى باشد پس اگر طواف را بدون قصد قربت بجا آورد، يا آنكه در وسط قصد قربت نداشته باشد، طوافش باطل خواهد بود.
واجبات طواف چند چيز است
1 _ اين كه هفت شوط يعنى هفت دور خانه كعبه را طواف كند، وكمتر از هفت دور كفايت نمى كند، وحكم زياد نمودن خواهد آمد.
2 _ آن كه هفت دور پياپى باشد پس جائز نيست فصل طويل بين آنها و بنابر احتياط لزومى قطع طواف فريضه بدون حاجت دينى يا دنيوى جائز نيست.
بلى در صورتى كه حاجتى باشد جائز است قطع طواف و اما طواف مستحب پس قطع او بدون حاجت نيز جائز است.
3 _ آن كه ابتدا طواف از حجرالاسود باشد و بنابر اظهر كفايت مى كند ابتدا طواف از وسط حجرالاسود يا آخر جزء او باشد ولازم نيست از اول حجرباشد.
ونيز لازم نيست كه اول جزء از بدن در ابتداء طواف محاذى اول جزء حجر باشد به قسمى كه تمام بدن او بر تمام حجر بگذرد ولى احوط رعايت هر دو امر است ودر صورتى كه مكلف بخواهد عمل به احتياط نمايد كافى است اندكى قبل از رسيدن به حجر نيت طواف را چنين كند كه ابتداء طواف از جزء واقعى محاذى حجر بوده وانتهاء آن به همان موضع محاذى باشد ومقدار زيادى از باب مقدمه علميه باشد.
4 _ اين كه
هر دورى به حجرالاسود ختم بنمايد و كفايت مى كند در آن كه ختم كند طواف را به همان موضعى كه ابتداء از آن موضع نموده است پس اگر از اول حجر ابتداء كرده است لازم نيست به آخر حجر ختم نمايد بلكه اگر به اول ختم كند مجزى است.
ودر اينجا نيز اگر مكلف بخواهد احتياط كند چنين قصد مى كند كه آخر هر دور اول دور بعد از آن باشد ودر دور هفتم قدرى زيادتر برود ومقدار زيادى به قصد مقدمه علميه باشد.
5 _ بايد طواف كننده خانه را در جميع حالات طواف در طرف دست چپ خود قرار دهد، ودر صورتى كه دربعضى از اجزاء طواف روى خود را به كعبه نمايد يا پشت بهآن بنمايد ولو به غير اختيار باشد اعاده آن جزء لازم است،و ميزان در تحقق اين مطلب صدق عرفى است پس مختصر انحراف به طرف راست مضرّ نيست، وفرقى نيست دربطلان طواف به غير اين طريق، مثل آن كه خانه در طرف راست قرار گيرد، بين آن كه، عالم باشد، يا جاهل، يا ناسى در جميع صور بايد طواف را اعاده نمايد، و بهتر است كه طواف كننده پيش از رسيدن به حِجْر اسماعيل بدن خود را قدرى به طرف چپ كج كند تا اين كه شانه چپ او از كعبه خارج نشود، وهم چنين پيش از رسيدن به در ديگر حِجر بدن خود را به طرف راست كج كند واين دقت را در دو ركن ديگر نيز اعمال كند.
6 _ آن كه حجر حضرت اسماعيل را داخل مطاف نمايد به اين معنى كه از پشت حجر دور بزند
به نحوى كه دور او وخانه طواف نمايد، پس اگر طورى طواف كرد كه دور آن گردش نكرد وآن بيرون از مطاف قرار گرفت يا آن كه از وسط آن گذشت يعنى از يكى از درهاى حجر داخل و از در ديگر خارج شود طواف او باطل است، چنان چه در يكى از دورها چنين كند خصوص همان دور باطل مى شود، و لازم نيست اعاده بقيه دورهاى طواف.
7 _ آن كه طواف كننده بايد از خانه كعبه و از صفه كوچكى كه در اطراف خانه است وبه شاذروان ناميده مى شود، خارج باشد.
مسأله 328 _ مشهور بين فقهاء اين است كه طواف بايد بين مقام ابراهيم (ع) وخانه خدا باشد يعنى از هر طرف اين مسافت در نظر گرفته شود، ومسافت آن بيست وششذراع ونيم تقدير شده است، و نظر به اين كه حجر اسماعيل داخل مطاف است وخود بيست ذراع است، پس در طرفآن بيش از شش ذراع ونيم نبايد دور شد، ولكن ظاهر اين است كه طواف در دورتر از اين مسافت (بيست وشش ذراع ونيم) نيز كافى باشد خصوصاً براى كسانى كه در اين مسافت نتوانند طواف كنند يا طواف در آن بر آنها مشقتداشته باشد ومراعات احتياط با قدرت وتمكن بهتر و اولى است.
تعدى از مطاف به خارج يا داخل
مسأله 329 _ اگر شخصى در اثناء طواف از محل طواف خارج شده و داخل كعبه شد، چنانچه قبل از تجاوز نصف باشد طواف او باطل مى شود ولازم است آن را اعادهنمايد، وچنانچه بعد از اتمام دور چهارم باشد برگشته و از همانجا كه مطاف خارج شده به جا آورد
و اعاده لازم نيست، وچنانچه بعد از تجاوز نصف وقبل از اتمام دور چهارم، باشد بنابر احتياط طواف اول را تمام كرده و پساز آن آن را اعاده نمايد، ودر احتياط مزبور كفايت مى كند يك طواف كامل به قصد، اعم از اتمام وتمام بجا آورد و معلوم باشد اين تفصيل در طواف فريضه است، و اما درطواف مستحب در تمام صُور اتمام كافى است و لازم نيست اعاده.
مسأله 330 _ اگر شخصى در حال طواف به شاذروان راه رود آن مقدار از طواف محسوب نيست وآن جزء را اعاده نموده و طواف را تمام كند و اعاده لازم نيست.
مسأله 331 _ اگر شخصى در حال طواف داخل حجر اسماعيل شود دورى كه دخول در آن دور بوده باطل مى شود ولازم است آن دور را اعاده نمايد و بالا رفتن دراثناء طواف بر ديوار حجر در حكم داخل شدن در حجر است بنابر احتياط.
مسأله 332 _ اگر شخصى بدون عذر در حال طواف از مطاف خارج شود و از جهت طول مدت موالات عرفيه فوت شود، چنانچه قبل از تجاوز نصف باشد طواف اوباطل است ولازم است آن را اعاده نمايد، وچنان چه خروج از مطاف بعد از اتمام دور چهارم باشد پس از مراجعت طواف اول را تمام نموده واعاده لازم نيست، وچنانچه بعد از تجاوز نصف وقبل از اتمام دور چهارم باشد بنابر احتياط پس از مراجعت طواف اول را تمام نموده واعاده طواف بنمايد ودر احتياط مذكور كافى است يك طواف كامل بهقصد اعم از اتمام وتمام بجا آورد. واگر خروج از مطاف به مقدارى باشد كه فوت موالات نشود يا
آن كه طواف، طواف مستحبى باشد در جميع صور طواف اول را تمام نموده واعاده، مأموريه نيست.
مسأله 333 _ اگر از شخصى در اثناء طواف حدث صادر شود جائز است از مطاف خارج شده براى تجديد طهارت، واگر زن در حال طواف حائض شود واجب است فورا طواف را قطع نموده و از مسجد الحرام خارج شود وتفصيلى كه در مسأله سابقه در طواف گفته شد (كه اگر بعد ازاتمام دور چهارم باشد واجب است اتمام و اگر قبل از تجاوز نصف باشد واجب است اعاده و اگر بعد از تجاوز نصف وقبل از اتمام دور چهارم باشد بنابر احتياط جمع كند بين اتمام و اعاده وچنانچه طواف مستحب باشد در جميع صور اتمام كند) در طواف اين اشخاص جارى است.
مسأله 334 _ اگر در اثناء طواف عارضه اى مانند درد سر ودرد شكم به او رخ داد كه از اتمام طواف مانعشد تفصيلى كه در دو مسأله قبل بيان شد در طواف اينشخص جارى است.
مسأله 335 _ جائز است طواف كننده از براى حاجت خود يا حاجت برادر دينى يا به جهت عيادت مريض از مطاف بيرون رود و بعد از مراجعت اگر طواف مستحبى است يا آن كه بعد از اتمام دور چهارم است طواف اول را تمام نمايد واگر طواف واجبى است وقبل از تجاوز نصف است طواف را از سر بگيرد واگر بعد از تجاوز نصف وقبل از اتمام دور چهارم است پس از رجوع بنابر احتياط طواف اول را اتمام و پس از آن اعاده نمايد.
مسأله 336 _ اگر مشغول طواف است ووقت نماز داخل شود جائز است قطع طواف
نمايد ونماز بخواند و پس از اتمام شدن نماز همان طواف اول را تمام نمايد واعاده لازم نيست ولو يك دور از طواف يا كمتر به جا آورده باشد.
مسأله 337 _ جائز است خروج از مطاف به جهت ازاله نجاست از لباس يا از بدن وپس از مراجعت طواف اول را اتمام نموده و اعاده لازم نيست.