شروط وضو
سيزده چيز از شرايط صحيح بودن وضو است:
شرط يکم: آب باشد؛ نه مايع ديگر مانند گلاب.
شرط دوم: آب وضو پاک باشد.
مسئله 273. وضو با آب نجس و مايعي که آب نيست - مانند عصاره ميوه - باطل است، اگرچه انسان نجس بودن يا آب نبودن آن را نداند؛ يا فراموش کرده باشد و اگر با آن وضو نمازي هم گزارده باشد، بايد آن نماز را دوباره با وضوي صحيح به‌جا آورد.
مسئله 274. اگر غير از آب گل‌آلود، آب ديگري براي وضو ندارد، چنانچه وقت نماز تنگ است، بايد تيمم کند و اگر وقت دارد، بايد صبر کند تا آب صاف شود و وضو بگيرد.
شرط سوم: آب وضو مباح باشد.
بنا بر احتياط، فضايي نيز که در آن وضو مي‌گيرد، بايد مباح باشد، اگرچه مباح نبودن فضا حرام است، براي صحت وضو لازم نيست.
مسئله 275. وضو با آب غصبي و با آبي که معلوم نيست صاحب آن راضي است يا نه، حرام و باطل است؛ ولي اگر در گذشته راضي بوده و انسان نمي‌داند که از رضايتش برگشته يا نه، وضو صحيح است؛ نيز اگر آب وضو از صورت و دست‌ها در جاي غصبي بريزد، وضوي او صحيح است.
مسئله 276. وضو گرفتن از حوض يا وضوخانه مدرسه‌اي که انسان نمي‌داند آن حوض يا وضوخانه را براي همۀ مردم وقف کرده‌اند يا براي محصّلان همان مدرسه، در صورتي که مؤمنان آگاه، از آب آن وضو بگيرند، اشکال ندارد.
مسئله 277. کسي که نمي‌خواهد در مسجدي نماز بگزارد، اگر نداند آب حوض يا وضوخانۀ آن را براي همۀ مردم وقف کرده‌اند يا براي کساني که در آنجا نماز مي‌خوانند، نمي‌تواند از حوض يا وضوخانۀ آن وضو بگيرد؛ ولي چنانچه معمولاً کساني هم که نمي‌خواهند در آنجا نماز بگزارند، از حوض يا وضوخانۀ آن بدون جلوگيري مسئول امور مسجد وضو مي‌گيرند، مي‌تواند از حوض يا وضوخانه آن وضو بگيرد.
مسئله 278. وضو گرفتن از حوض يا وضوخانۀ تيمچه‌ها، پاساژها، مسافرخانه‌ها، مهمانسراها و مانند اين‌ها براي کساني که ساکن آنجاها نيستند، در صورتي صحيح است که معمولاً کساني هم که ساکن آن مکان‌ها نيستند، بدون جلوگيري مسئول آن مکان، با آب آن‌جاها وضو مي‌گيرند.
مسئله 279. هرگاه کسي محصّل مدرسه‌اي نيست، ولي مهمان محصّلان آن است، اگر پذيرفتن چنين مهماني بر خلاف شروط وقف نباشد، وضو گرفتن او در آن مدرسه اشکال ندارد؛ همچنين است در مورد کسي که مهمان مؤسسات فرهنگي، تجاري، نيز مهمان مسافران مسافرخانه‌ها، مهمانسراها يا ساکنان تيمچه‌هاست.
مسئله 280. وضو گرفتن از نهرهاي بزرگ که مالک خصوصي دارد، اگرچه انسان نداند که صاحب آن‌ها راضي است، اشکال ندارد، بلکه اگر بداند صاحب آن‌ها از وضو گرفتن ناراضي است، اشکال ندارد، هرچند به احتياط مستحب در اين صورت با آب آن‌ها وضو نگيرند.
مسئله 281. اگر فراموش کند آبْ غصبي است، در صورتي که خود او غاصب نباشد و با آن وضو بگيرد، وضوي او صحيح است.
شرط چهارم: ظرف آب وضو به احتياط واجب مباح باشد.
شرط پنجم: ظرف آب وضو به احتياط واجب طلا و نقره نباشد.
مسئله 282. اگر آب وضو در ظرفي باشد که وضو گرفتن از آن حرام است - مانند ظرف طلا و نقره و ظرف غصبي - و مکلف هم ظرف يا آب ديگري نداشته باشد، بايد تيمم کند و چنانچه با آن آب وضو بگيرد، به احتياط واجب باطل است و اگر آب مباح ديگري دارد، چنانچه در آن ظرف طلا و نقره يا غصبي وضوي ارتماسي بگيرد يا با آن ظرفْ آب را به صورت و دست‌ها بريزد، به احتياط واجب وضوي او باطل است؛ ولي اگر با کف دستْ آب از آن ظرف بردارد و به صورت و دست‌ها بريزد، وضويش صحيح است، اگرچه به لحاظ تصرّف در ظرف غصبي، فعل حرام مرتکب شده است.
مسئله 283. اگر در حوض يا وضوخانه‌اي که قسمتي از آن - مانند يک آجر، يک سنگ، شير آب يا قسمتي از لوله‌کشي آن - غصبي است، وضو بگيرد، وضو صحيح است، هرچند اگر وضوي او تصرف در غصب حساب شود، حرام است.
مسئله 284. اگر در صحن حرم يکي از امامان يا امامزادگان - که سابقاً قبرستان بوده - حوضي يا نهري يا وضوخانه‌اي بسازند، چنانچه انسان نداند که زمين صحن را براي قبرستان وقف کرده‌اند، وضو گرفتن در آن حوض و نهر اشکال ندارد.
شرط ششم: اعضاي وضو هنگام شستن و مسح کردن پاک باشد.
مسئله 285. اگر پيش از تمام شدن وضو عضوي را که شسته يا مسح کرده، نجس شود، ولي بقيه اعضاي وضو را به گونه‌اي انجام دهد که نجاست به آن نرسد، وضويش صحيح است.
مسئله 286. اگر غير از اعضاي وضو عضوي از بدن نجس باشد وضو صحيح است؛ ولي چنانچه مخرج را از ادرار يا مدفوع تطهير نکرده باشد، به احتياط مستحب، نخست آن را تطهير کند و سپس وضو بگيرد.
مسئله 287. اگر يکي از اعضاي وضو نجس باشد و پس از وضو شک کند که پيش از وضو، آن را آب کشيده يا نه، چنانچه هنگام وضو متوجه پاک يا نجس بودن آن عضو نبوده، وضو باطل است و اگر مي‌داند متوجه بوده يا شک دارد که متوجه بوده يا نه، وضو صحيح است و درهرصورت، عضوي را که نجس بوده، بايد آب بکشد.
مسئله 288. اگر در صورت يا دست‌ها بريدگي يا زخمي است که خون آن بند نمي‌آيد و آب براي آن ضرر ندارد، بايد در آب کر يا جاري فرو‌ برد و قدري فشار دهد که خون بند بيايد و سپس به دستوري که گفته شد، وضوي ارتماسي بگيرد.
شرط هفتم: وقت براي به‌جاآوردن وضو و نماز کافي باشد.
مسئله 289. هرگاه وقت به قدري تنگ است که اگر وضو بگيرد، تمام نماز يا مقداري از آن، هرچند اندک، بعد از وقت گزارده مي‌شود، بايد تيمّم کند؛ ولي اگر براي وضو و تيمّم يک اندازه وقت لازم است، بايد وضو بگيرد.
مسئله 290. کسي که در تنگي وقت نماز بايد تيمم کند، اگر وضو بگيرد، صحيح است؛ چه براي آن نماز وضو بگيرد؛ يا براي کار ديگر.
شرط هشتم: به قصد قربت، يعني براي انجام‌دادن فرمان خداي عالم، وضو بگيرد و اگر براي خنک شدن يا به قصد ديگري وضو بگيرد، باطل است، مگر اغراض ديگر، تابع قصد قطعي تقرب به خداي سبحان باشد.
مسئله 291. لازم نيست نيت وضو را به زبان بگويد يا از قلب خود بگذراند؛ ولي بايد در تمام حالات وضو متوجّه باشد که وضو مي‌گيرد، به‌گونه‌اي که اگر از او بپرسند چه مي‌کني بگويد «وضو مي‌گيرم».
مسئله 292. هرگاه در حال وضو گناهي انجام دهد - مانند شنيدن غيبت يا نگاه به زن نامحرم يا وضو گرفتن زن در جايي که مرد نامحرم به او نگاه مي‌کند - وضوي او صحيح است، هرچند گناه کرده است.
شرط نهم: رعايت ترتيب در به‌جا آوردن وضو؛ يعني نخست صورت و پس از آن دست راست و سپس دست چپ را بشويد و پس از آن سر و آن‌گاه پاها را مسح کند و بايد احتياطاً پاي راست را پيش از پاي چپ مسح کند و اگر به اين ترتيب وضو نگيرد، باطل است.
مسئله 293. هرگاه کسي شستن عضو قبلي را فراموش کرد و عضو بعدي را شست، براي مثال، نخست دست چپ و سپس دست راست را شست، بايد پس از دست راست دست چپ را بشويد، تا ترتيب مراعات شود، به شرط اينکه با اين شستن بيجا، موالات از بين نرود و اگر موالات ترک شود، بايد دوباره وضو بگيرد.
شرط دهم: کارهاي وضو را پياپي انجام دهد.
مسئله 294. اگر ميان کارهاي وضو به قدري فاصله شود که وقتي مي‌خواهد عضوي را بشويد يا مسح کند، رطوبت عضوهايي که پيش از آن شسته يا مسح کرده خشک شده باشد، وضو باطل است و اگر فقط رطوبت عضو آخري که شسته يا مسح کرده خشک شده باشد - براي مثال، موقعي که مي‌خواهد دست چپ را بشويد رطوبت دست راست خشک شده باشد و صورت تر باشد - وضو صحيح است.
مسئله 295. اگر کارهاي وضو را پشت سرهم به‌جا آورد، ولي به جهتي مانند گرماي هوا، باد، حرارت فراوان بدن و مانند اين‌ها رطوبت عضوهاي سابق خشک شود، وضوي او صحيح است.
مسئله 296. راه رفتن در بين وضو اشکال ندارد، پس اگر بعد از شستن صورت و دست‌ها چند قدم راه برود و سپس سر و پا را مسح کند، وضوي او صحيح است.
شرط يازدهم: کارهاي وضو را در صورت توانايي، خود وضوگيرنده انجام دهد و اگر ديگري او را وضو دهد - براي مثال در رسانيدن آب به صورت و دست و شستن آن‌ها کمک کند يا مسح سر و پاهاي او را به عهده بگيرد - وضو باطل است.
مسئله 297. کسي که نمي‌تواند وضو بگيرد، بايد نايب بگيرد که با اعضاي وي او را وضو دهد و چنانچه مزد هم بخواهد، در صورتي که بتواند بايد بپردازد؛ ولي بايد خود او نيت وضو کند و با دست خود مسح نمايد و اگر نمي‌تواند، بايد نايبش دست او را بگيرد و به عضو مسحِ او بکشد و اگر اين هم ممکن نيست، بايد از دست او رطوبت بگيرد و با آن رطوبت، سر و پاي او را مسح کند و به احتياط واجب در صورت امکان، تيمّم هم بکند.
مسئله 298. هر کدام از کارهاي وضو را که مي‌تواند به تنهايي انجام دهد، نبايد در آن کمک بگيرد.
شرط دوازدهم: استعمال آب براي او مانعي نداشته باشد.
مسئله 299. کسي که مي‌ترسد اگر وضو بگيرد، مريض شود، يا چنانچه آب را به مصرف وضو برساند تشنه بماند، نبايد وضو بگيرد و وظيفه او تيمّم است؛ ولي اگر نداند که آب براي او ضرر دارد و وضو بگيرد و پس از آن بفهمد که ضرر داشته، وضويش صحيح است، اگرچه به احتياط مستحب با آن وضو نماز نگزارد و تيمم کند و چنانچه با آن وضو نماز گزارده، دوباره آن را اقامه کند.
مسئله 300. اگر رسانيدن آب به صورت و دست‌ها به مقدار کمي که وضو با آن صحيح است، ضرر ندارد و بيشتر از آن ضرر دارد، بايد با همان مقدار وضو بگيرد.
شرط سيزدهم: در اعضاي وضو مانعي از رسيدن آب نباشد.
مسئله 301. اگر مي‌داند چيزي به عضوي از اعضاي وضو چسبيده؛ ولي شک دارد که از رسيدن آب در شستن صورت و دست‌ها يا مسح سر و پاها جلوگيري مي‌کند يا نه، بايد آن را برطرف کند؛ يا آب را به زير آن برساند.
مسئله 302. اگر زير ناخَن چرک باشد، وضو اشکال ندارد؛ ولي بهتر است آن را تميز کنند؛ اما اگر ناخَن را بگيرند، چنانچه آن چرک مانع از رسيدن آب به پوست باشد، بايد براي وضو آن چرک را برطرف کنند؛ نيز اگر ناخن بلندتر از حدّ معمول باشد، بايد چرک زير مقداري را که بلندتر از حد معمول است، برطرف کند.
مسئله 303. اگر بر اثر سوختگي يا چيز ديگر، تاول‌هايي در اعضاي وضو پيدا شود، شستن صورت و دست‌ها و مسح سر و پاها روي آن کافي است. چنانچه سوراخ شود، رسانيدن آب به زير پوست لازم نيست، بلکه اگر پوست يک قسمت آن کنده شود، لازم نيست آب را به زير قسمتي که کنده نشده برساند؛ ولي چنانچه پوستي که کنده شده گاهي به بدن مي‌چسبد و زماني برمي‌آيد، بايد آن را قطع کند؛ يا آب را به زير آن برساند، به شرط اينکه ضرر نداشته باشد.
مسئله 304. اگر احتمال دهد که به اعضاي وضو چيزي چسبيده است، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد - مثل آنکه پس از گِل‌کاري يا رنگ‌کاري شک کند که مقداري گِل يا رنگ به دست او چسبيده يا نه - بايد بررسي کند؛ يا به قدري دست بمالد تا اطمينان پيدا کند که اگر مانعي بوده، برطرف شده يا آب به زير آن رسيده است.
مسئله 305. در اعضاي وضو هر مقدار چرک که باشد، اگر آن چرک مانع از رسيدن آب به آن عضوها نباشد، اشکال ندارد؛ همچنين چنانچه پس از گچکاري يا رنگ‌کاري و مانند آن، مقدار کمي از گچ يا رنگ - که مانع رسيدن آب به بدن نيست - بر دست بماند، اشکال ندارد؛ ولي اگر شک کند که مانع رسيدن آب در شستن يا مسح کردن است يا نه، بايد آن را برطرف کند.
مسئله 306. اگر اعضاي وضو چرب است و در چربي آن، جِرمي وجود ندارد که مانع رسيدن آب به عضوهاي شستن يا مسح کردن باشد، اشکال ندارد و چنانچه چربي به گونه‌اي است که مانع رسيدن آب به اعضاي وضو مي‌شود، بايد آن را برطرف کند.
مسئله 307. اگر پيش از وضو بداند که در برخي از اعضاي وضو، مانعي از رسيدن آب هست و پس از وضو شک کند که هنگام وضو، آب را به عضو لازم رسانده يا نه، وضوي او صحيح است؛ ولي اگر بداند که هنگام وضو متوجه آن مانع نبوده، بايد دوباره وضو بگيرد.
مسئله 308. اگر در برخي از اعضاي وضو مانعي باشد که گاهي آب به خودي خود زير آن مي‌رسد و گاهي نمي‌رسد و انسان پس از وضو شک کند که آب زير آن رسيده يا نه، چنانچه بداند هنگام وضو متوجه رسيدن آب به زير آن نبوده، به احتياط واجب دوباره وضو بگيرد.
مسئله 309. اگر پس از وضو چيزي را که مانعِ رسيدن آب است در اعضاي وضو ببيند و نداند هنگام وضو بوده يا پس از آن پيدا شده، وضوي او صحيح است؛ ولي چنانچه بداند که در حال وضو متوجه آن مانع نبوده، به احتياط واجب دوباره وضو بگيرد.
مسئله 310. اگر پس از وضو شک کند چيزي که مانع رسيدن آب است، در اعضاي وضو بوده يا نه، در صورت احتمال توجّه داشتن، وضو صحيح است.
مسئله 311. اگر پس از وضو شک کند همۀ کارهاي وضو را انجام داده يا نه، يا شروط در آن جمع بوده يا نه، وضو صحيح است؛ امّا اگر در حال وضو شک کند و از محلّ آن نگذشته باشد، بايد به‌جا آورد، و اگر از محل آن گذشت، به احتياط واجب آن را به‌جا آورد.