نماز جماعت
مسئله 1467. مستحب است نمازهاي واجب را، به خصوص نمازهاي يوميه، به جماعت بخوانند و در نماز صبح و مغرب و عشاء، به ويژه براي همسايۀ مسجد و کسي که صداي اذان مسجد را مي‌شنود، بيشتر سفارش شده است.
مسئله 1468. در روايتي وارد شده است که اگر يک نفر به امام جماعت اقتدا کند، هر رکعت از نماز آنان ثواب صد و پنجاه نماز دارد و چنانچه دو تن اقتدا کنند، هر رکعتي ثواب ششصد نماز دارد و هر چه بيشتر شوند، ثواب نمازشان بيشتر مي‌شود، تا به ده نفر برسند و شمار آنان که از ده [تن] گذشت، اگر تمام آسمان‌ها کاغذ و درياها مرکّب و درخت‌ها قلم و جنّ و انس و ملائکه نويسنده شوند، نمي‌توانند ثواب يک رکعت آن را بنويسند.
مسئله 1469. حاضر نشدن به نماز جماعت از روي بي‌اعتنايي، جايز نيست و روا نيست که انسان بدون عذر نماز جماعت را ترک کند.
مسئله 1470. مستحب است انسان صبر کند که نماز را به جماعت به‌جا آورد و نماز جماعت از نماز اول وقت که به تنهايي گزارده شود، بهتر است؛ نيز نماز جماعتي که کوتاه برگزار شود، از نماز تنهايي طولاني بهتر است.
مسئله 1471. وقتي که نماز جماعت برپا مي‌شود، مستحب است کسي که نمازش را به تنهايي به‌جا آورده، دوباره با جماعت اقامه کند و اگر بعد بفهمد که نماز اولش باطل بوده، نماز دوم او کافي است.
مسئله 1472. اگر امام جماعت يا مأموم بخواهد نمازي را که به جماعت خوانده دوباره با جماعت برگزار کند، در صورتي که نمازگزاران جماعت دوم غير از نمازگزاران جماعت اول باشند، اشکال ندارد.
مسئله 1473. کسي که در نماز وسواس دارد و فقط در صورتي که نماز را با جماعت به‌جا آورد از وسواس راحت مي‌شود، بايد نماز را با جماعت اقامه کند.
مسئله 1474. اگر پدر يا مادر به فرزند خود امر کند که نماز را به جماعت اقامه کند، چون اطاعت پدر و مادر واجب است، به احتياط واجب، نماز را به جماعت به‌جا آورد و قصد استحباب کند.
مسئله 1475. بنا بر احتياط واجب، نماز عيد فطر و قربان را که بدون حضور امام عليه‌السلام واجب نيست در زمان غيبت امام عليه‌السلام با جماعت اقامه کنند؛ ولي به قصد رجاء مانع ندارد و نمازهاي مستحبي را هم نمي‌توان به جماعت برپا کرد، مگر نماز استسقاء که براي آمدن باران برپا مي‌شود.
مسئله 1476. موقعي که امام جماعت نماز يوميه اقامه مي‌کند، هر کدام از نمازهاي يوميه را مي‌توان به او اقتدا کرد؛ ولي اگر نماز يوميه‌اش را احتياطي دوباره به‌جا مي‌آورد، فقط در صورتي که مأموم احتياطش با امام يکي باشد، مي‌تواند به او اقتدا کند؛ مانند آنکه دو تن با هم سفر کرده‌اند و به احتياط مي‌خواهند نماز را هم شکسته، هم تمام به‌جا آورند؛ يکي از آن‌ها مي‌تواند نماز شکسته خود را به نماز شکسته ديگري و نماز تمام را به نماز تمام او اقتدا کند.
مسئله 1477. اگر کسي بداند امام جماعت قضاي يقيني نماز يوميۀ خود يا ميتي را - که مجاني يا با اجرت انجام مي‌دهد - به‌جا مي‌آورد، مي‌تواند به او اقتدا کند؛ ولي اگر نماز خود يا ديگري را احتياطي قضا مي‌کند، اقتدا به او جايز نيست.
مسئله 1478. اگر کسي نداند نمازي را که امام اقامه مي‌کند، نماز واجب يوميه است، يا نماز مستحب، نمي‌تواند به او اقتدا کند.
شروط نماز جماعت
شرط يکم. نبودن حائل
ميان امام و مأموم، همچنين ميان مأموم‌ها نسبت به يکديگر، نبايد مانعي مانند پرده، ديوار، شيشه حائل شود؛ ولي زن در نماز جماعت مردانه استثنا شده است.
مسئله 1479. اگر امام در محراب باشد و کسي پشت سر او اقتدا نکرده باشد، کساني که دو طرف محراب ايستاده‌اند و به واسطۀ ديوار محراب، امام را نمي‌بينند، نمي‌توانند به او اقتدا کنند؛ همچنين اگر کسي پشت سر امام اقتدا کرده باشد، اقتدا کردن کساني که دو طرف او ايستاده‌اند و به سبب ديوار محراب، امام را نمي‌بينند، در صورتي که به مأمومان متصل به امام اتصال نداشته باشند، اشکال دارد، بلکه باطل است.
مسئله 1480. اگر با درازي صف نخست، کساني که دو طرف صف ايستاده‌اند، امام را نبينند، مي‌توانند اقتدا کنند؛ نيز اگر با درازي يکي از صف‌هاي ديگر، کساني که دو طرف آن ايستاده‌اند صف جلوي خود را نبينند، مي‌توانند اقتدا کنند.
مسئله 1481. اگر صف‌هاي جماعت تا درب مسجد برسد، کسي که مقابل درب، پشت صف ايستاده، نمازش صحيح است؛ نيز نماز کساني که پشت سر او اقتدا مي‌کنند، صحيح است؛ همچنين نماز کساني که دو طرف او ايستاده‌اند، هرچند صف جلو را نمي‌بينند، ولي به مأموم مقابل درب مسجد متصل‌اند، صحيح است.
مسئله 1482. کسي که پشت ستون ايستاده، اگر از طرف راست يا چپ به واسطۀ مأموم ديگر به امام متصل باشد، مي‌تواند اقتدا کند.
شرط دوم. بلندتر نبودن جاي امام
مسئله 1483. جاي ايستادن امام بايد از جاي مأموم بلندتر نباشد و اگر اندکي بلندتر باشد، اشکال ندارد؛ نيز اگر زمين سراشيب باشد و امام در طرفي که بلندتر است بايستد، در صورتي که شيب آن بسيار نبوده و به صورتي باشد که به آن زمين مسطّح بگويند، مانعي ندارد.
مسئله 1484. اگر جاي مأموم بلندتر از جاي امام باشد در صورتي که بلندي به مقدار متعارف زمان قديم باشد - مثل آنکه امام در صحن مسجد و مأموم در پشت بام بايستد - اشکال ندارد؛ ولي اگر مانند ساختمان‌هاي چند طبقه اين زمان باشد، جماعت اشکال دارد.
شرط سوم. رعايت فاصله ميان امام و مأموم
بايد ميان امام جماعت و مأموم يا ميان صفوف مأموم‌ها فاصله بسيار نباشد.
مسئله 1485. اگر ميان کساني که در يک صف ايستاده‌اند، بچۀ مميز که خوب و بد را مي‌فهمد فاصله شود، چنانچه ندانند نماز او باطل است، مي‌توانند اقتدا کنند.
مسئله 1486. پس از تکبير امام اگر صف جلو آمادۀ نماز و تکبير گفتن آنان نزد يک باشد، کسي که در صف بعد ايستاده، مي‌تواند تکبير بگويد؛ ولي به احتياط مستحب صبر کند تا تکبير صف جلو تمام شود.
مسئله 1487. اگر کسي بداند نماز يک صف از صف‌هاي جلو باطل است، در صف‌هاي بعد نمي‌تواند اقتدا کند؛ ولي چنانچه نداند نماز آنان صحيح است يا نه، مي‌تواند اقتدا کند.
مسئله 1488. هرگاه بداند نماز امام باطل است - براي مثال، بداند امام وضو ندارد - اگرچه خود امام متوجه نباشد، نمي‌تواند به او اقتدا کند.
مسئله 1489. اگر مأموم پس از نماز جماعت بفهمد که امام مسلمان يا عادل نبوده، يا به جهتي نمازش باطل بود - مثلاً بي‌وضو نماز خوانده - نماز مأموم صحيح است و اگر در بين نماز بفهمد، فوري نيّت فرادا کرده و ماندۀ نماز را تمام مي‌کند و نماز او صحيح است؛ اما چنانچه پس از نماز بفهمد که امام جماعت در قرائت يا در ارکان نماز مشکلي داشت، نمازش اشکال دارد.
مسئله 1490. اگر در بين نماز شک کند که اقتدا کرده يا نه، چنانچه در حالي باشد که وظيفۀ مأموم است - مثلاً به حمد و سورۀ امام گوش مي‌دهد - بايد نماز را به جماعت تمام کند و چنانچه مشغول کاري باشد که هم وظيفه امام، هم وظيفه مأموم است - مثلاً در رکوع يا سجده باشد - بايد نماز را به نيت فرادا تمام کند.
مسئله 1491. مأموم در ميان نماز جماعتي که اقامه آن به جماعت واجب نيست، مي‌تواند نيّت فرادا کند.
مسئله 1492. اگر مأموم به عذري پس از حمد و سورۀ امام نيّت فرادا کند، لازم نيست حمد و سوره را بخواند؛ ولي چنانچه پيش از تمام شدن حمد و سوره نيت فرادا کند، بايد مقداري را که امام نخوانده بخواند.
مسئله 1493. اگر در بين نماز جماعت نيت فرادا کند، به احتياط واجب نبايد دوباره نيت جماعت کند؛ ولي چنانچه مردد شود که نيت فرادا کند يا نه، و سپس تصميم بگيرد نماز را با جماعت تمام کند، نمازش صحيح است.
مسئله 1494. اگر شک کند که نيت فرادا کرده يا نه، بايد بنا بگذارد که نيت فرادا نکرده است.
مسئله 1495. اگر موقعي که امام در رکوع است به او اقتدا کند و به رکوع امام برسد، اگرچه ذکر امام تمام شده باشد، نمازش به جماعت صحيح است و يک رکعت حساب مي‌شود؛ اما اگر به مقدار رکوع خم شود و به رکوع امام نرسد، نمازش باطل است.
مسئله 1496. اگر موقعي که امام در رکوع است اقتدا کند و به مقدار رکوع خم شود و شک کند که به رکوع امام رسيده يا نه، نمازش باطل است.
مسئله 1497. اگر موقعي که امام در رکوع است اقتدا کند و پيش از آنکه به اندازۀ رکوع خم شود، امام سر از رکوع بردارد، مي‌تواند نيت فرادا کند؛ يا صبر کند تا امام براي رکعت بعد برخيزد و آن را رکعت يکم نماز خود حساب کند؛ ولي اگر برخاستن امام به قدري طول بکشد که نگويند اين شخص نماز جماعت مي‌خواند، بايد نيت فرادا کند.
مسئله 1498. اگر آغاز نماز جماعت يا بين حمد و سوره اقتدا کند و پيش از آنکه به رکوع رود، امام از رکوع سر بردارد، نماز او به صورت جماعت صحيح است و بايد رکوع کند و خود را به امام برساند.
مسئله 1499. اگر موقعي برسد که امام مشغول خواندن تشهد آخر نماز است، چنانچه بخواهد به ثواب جماعت برسد، بايد پس از نيت و گفتن تکبيرة‌الاحرام بنشيند و مي‌تواند تشهد را به قصد قربت مطلق با امام بخواند؛ ولي سلام را نگويد و تا پايان سلام امام صبر کند و سپس بايستد و بدون آنکه دوباره نيت کند و تکبير بگويد، حمد و سوره را بخواند و آن را رکعت يکم نماز خود حساب کند.
شرط چهارم. عقب تر بودن مأموم از امام
مسئله 1500. مأموم نبايد جلوتر از امام بايستد و اگر مساوي او هم بايستد، اشکال دارد و به احتياط واجب کمي عقب‌تر از امام بايستد، اگرچه قد او بلندتر از امام باشد که در رکوع و سجود سرش جلوتر از امام باشد.
مسئله 1501. در نماز جماعت بايد بين مأموم و امام، نيز بين مأموم‌ها پرده و مانند آن، که پشت آن ديده نمي‌شود فاصله نباشد؛ همچنين است بين مأموم و مأموم ديگري که اين نمازگزار به واسطۀ او به امام متصل شده است؛ ولي اگر امام مرد و مأموم زن باشد، چنانچه بين آن خانم و امام يا بين آن خانم و مأموم ديگري که مرد است و خانم به واسطۀ او به امام متّصل شده است، پرده و مانند آن باشد، اشکال ندارد.
مسئله 1502. اگر پس از شروع به نماز، بين مأموم و امام يا بين مأموم و مأموم ديگري که اين مأموم به واسطۀ او به امام متصل است، پرده يا چيز ديگري که پشت آن را نمي‌توان ديد فاصله شود، نمازش فرادا مي‌شود و بايد به وظيفه فرادا عمل کند و نماز او صحيح است.
مسئله 1503. اگر بين جاي سجدۀ مأموم و جاي ايستادن امام به اندازه گشادي يک گام (مقدار فاصله بين دو قدم بزرگ) فاصله باشد، اشکال ندارد؛ نيز اگر ميان نمازگزار و مأمومي که جلوي او ايستاده و اين نمازگزار از راه او به امام متصل است، به همين مقدار فاصله باشد، نمازش اشکال ندارد و به احتياط مستحب جاي سجدۀ مأموم با جاي پاي کسي که جلوي او ايستاده، هيچ فاصله‌اي نباشد.
مسئله 1504. اگر مأموم‌ها از راه کسي که در سمت راست يا چپ آن‌ها اقتدا کرده‌اند، به امام متصل باشند و از جلو به امام متصل نباشند، چنانچه به اندازۀ گشادي يک گام (فاصله بين دو قدم بزرگ) هم فاصله داشته باشند، نماز آن‌ها صحيح است.
مسئله 1505. اگر در وسط نمازْ بين مأموم و امام يا بين مأموم و کسي که مأموم از راه او به امام متصل است، بيشتر از يک گام بزرگ فاصله پيدا شود، نمازش فرادا مي‌شود و صحيح است.
مسئله 1506. اگر نماز همۀ کساني که در صف جلو هستند تمام شود يا همه نيت فرادا کنند، چنانچه فاصله به اندازۀ يک گام بزرگ نباشد، نمازِ نمازگزاران صف بعد به جماعت صحيح است و اگر بيشتر از اين مقدار باشد، فرادا مي‌شود و با انجام دادن وظيفه فرادا نماز آن‌ها صحيح است.
مسئله 1507. اگر کسي در رکعت دوم اقتدا کند، قنوت و تشهد را با امام مي‌خواند و احتياط آن است که موقع خواندن تشهد انگشتان دست و پنجه پا را به زمين بگذارد و زانوها را بلند کند و بايد پس از تشهد با امام برخيزد و حمد و سوره را بخواند و اگر براي سوره وقت ندارد، حمد را تمام کند و در رکوع يا سجده خود را به امام برساند؛ يا نيت فرادا کند و نمازش صحيح است؛ ولي اگر در سجده به امام برسد، بهتر است که به احتياط، دوباره نماز بگزارد.
مسئله 1508. اگر کسي موقعي که امام در رکعت دوم نماز چهار رکعتي است اقتدا کند، بايد در رکعت دوم نمازش که رکعت سوم امام است، پس از دو سجده بنشيند و تشهد را به مقدار واجب بخواند و برخيزد و چنانچه براي گفتن سه بار تسبيحات وقت ندارد، يک بار بگويد و در رکوع يا سجده خود را به امام برساند.
مسئله 1509. اگر امام در رکعت سوم يا چهارم باشد و مأموم بداند که اگر اقتدا کند و حمد را بخواند به رکوع امام نمي‌رسد، به احتياط واجب صبر کند تا امام به رکوع رود و سپس اقتدا کند.
مسئله 1510. اگر در حال قيام رکعت سوم يا چهارم امام اقتدا کند، بايد حمد و سوره را بخواند و اگر براي سوره وقت ندارد، بايد حمد را تمام کند و در رکوع يا سجده خود را به امام برساند؛ ولي چنانچه در سجده به امام برسد، بهتر است که احتياطاً نماز را دوباره اقامه کند.
مسئله 1511. کسي که مي‌داند اگر سوره را بخواند در رکوع به امام نمي‌رسد، بايد سوره را نخواند؛ ولي اگر خواند و فاصله کوتاه بود، نمازش صحيح است.
مسئله 1512. کسي که اطمينان دارد که اگر سوره را شروع يا تمام کند به رکوع امام مي‌رسد، به احتياط واجب سوره را شروع کند؛ يا اگر شروع کرده، تمام کند.
مسئله 1513. کسي که يقين دارد، اگر سوره را بخواند به رکوع امام مي‌رسد، چنانچه سوره را بخواند و به رکوع نرسد، نماز جماعتش صحيح است.
مسئله 1514. اگر امام به حالت نماز ايستاده باشد و مأموم نداند که وي در کدام رکعت است، مي‌تواند اقتدا کند؛ ولي بايد حمد و سوره را به قصد قربت بخواند و اگر بعد بفهمد که امام در رکعت يکم يا دوم بوده، نماز جماعتش صحيح است.
مسئله 1515. اگر به اين گمان که امام در رکعت يکم يا دوم است حمد و سوره نخواند و پس از رکوع بفهمد که امام در رکعت سوم يا چهارم بوده، نمازش صحيح است؛ ولي چنانچه پيش از رکوع بفهمد، بايد حمد و سوره را بخواند و اگر وقت ندارد، فقط حمد را بخواند و در رکوع يا سجده خود را به امام برساند.
مسئله 1516. اگر به اين گمان که امام در رکعت سوم يا چهارم است، حمد و سوره بخواند و پيش از رکوع يا پس از آن بفهمد که در رکعت يکم يا دوم بوده، نماز جماعتش صحيح است.
مسئله 1517. اگر در حال اشتغال به نماز مستحبيْ نماز جماعت برپا شود، چنانچه اطمينان ندارد که با تمام کردن نماز به جماعت برسد، مستحب است نماز را رها کند و مشغول نماز جماعت شود، بلکه اگر اطمينان نداشته باشد که به رکعت يکم برسد مستحب است به همين دستور رفتار کند.
مسئله 1518. اگر موقعي که مشغول نماز سه رکعتي يا چهار رکعتي است، جماعت برپا شود، چنانچه به رکوع رکعت سوم نرفته و اطمينان ندارد که اگر نماز را تمام کند به جماعت برسد، مستحب است به نيت نماز مستحبي، نماز را دو رکعتي تمام کند و خود را به جماعت برساند.
مسئله 1519. اگر نماز امام تمام شود و مأموم مشغول تشهد يا سلام اول باشد، لازم نيست نيت فرادا کند.
مسئله 1520. کسي که يک رکعت از امام عقب مانده، وقتي امام تشهد رکعت آخر را مي‌خواند، مي‌تواند برخيزد و نماز را تمام کند؛ يا انگشتان دست و پنجۀ پا را به زمين بگذارد و به صورت نيم‌خيز درآيد و صبر کند تا امام سلام نماز را بگويد و سپس برخيزد.
شروط امام جماعت
مسئله 1521. امام جماعت بايد بالغ و عاقل و شيعۀ دوازده امامي و عادل و حلالزاده باشد و نماز را به صورت صحيح به‌جا آورد؛ نيز اگر مأموم مرد است، امام او هم بايد مرد باشد. امامت زن براي زن منعي ندارد و اقتدا کردن بچۀ مميّز که خوب و بد را مي‌فهمد، به بچۀ مميّز ديگر، جايز است.
مسئله 1522. عدالت امام جماعت بايد براي مأموم محرز باشد و با شک در اصل عدالت کسي نمي‌توان به او اقتدا کرد و در صورتي که امام را عادل مي‌دانسته، اگر شک کند به عدالت خود باقي است يا نه، مي‌تواند به او اقتدا کند.
مسئله 1523. کسي که ايستاده نماز مي‌گزارد، نمي‌تواند به کسي که نشسته يا خوابيده نماز مي‌گزارد اقتدا کند و کسي که نشسته نماز مي‌گزارد، نمي‌تواند به کسي که خوابيده نماز مي‌گزارد، اقتدا کند.
مسئله 1524. کسي که نشسته نماز مي‌گزارد، مي‌تواند به کسي که نشسته نماز مي‌گزارد اقتدا کند؛ همچنين کسي که خوابيده است، مي‌تواند به کسي که نشسته نماز مي‌گزارد اقتدا کند؛ ولي کسي که نشسته نماز مي‌گزارد، نمي‌تواند به کسي که خوابيده نماز مي‌گزارد، اقتدا کند.
مسئله 1525. اگر امام جماعت به عذري با تيمم يا با وضوي جبيره‌اي نماز بگزارد، مي‌توان به او اقتدا کرد، ولي چنانچه به عذري با لباس نجس نماز مي‌گزارد، بنا بر احتياط مستحب نبايد به او اقتدا کرد.
مسئله 1526. اگر امام مرضي دارد که نمي‌تواند از بيرون آمدن ادرار يا مدفوع خودداري کند، به احتياط واجب، نمي‌شود به او اقتدا کرد.
مسئله 1527. به احتياط واجب، کسي که مرض خوره يا پيسي دارد، نبايد امام جماعت شود.
احکام جماعت
مسئله 1528. موقعي که مأموم نيت مي‌کند، بايد امام را معيّن کند؛ ولي دانستن اسم او لازم نيست؛ مثلاً اگر نيّت کند اقتدا مي‌کنم به امام حاضر، نمازش صحيح است.
مسئله 1529. اگر کسي به قصد اينکه امام جماعتْ فلاني است، اقتدا کند، به گونه‌اي که اگر ديگري باشد، اقتدا نمي‌کند، نماز او به جماعت باطل است، هرچند آن ديگري هم نزد او عادل باشد و اگر مأموم در اين حال به صورت وجوب يا استحباب يا احتياط، حمد و سوره نماز خود را خوانده باشد، نماز او به صورت فرادا صحيح است؛ ولي چنانچه به صورتي بوده که اگر پيش از نماز مي‌فهميد که شخص ديگري است، به او هم مثل اوّلي اقتدا مي‌کرد، نمازش به جماعت نيز صحيح است.
مسئله 1530. اگر امام جماعت در بين نماز از قيام عاجز شد، لازم است مأموم نيت فرادا کند و نماز خود را به‌جا آورد؛ همچنين است هر نقصي که مانع از اقتداست.
مسئله 1531. مأموم بايد غير از حمد و سوره، همه چيز نماز را خودش بخواند؛ ولي اگر رکعت اول يا دوم او رکعت سوم يا چهارم امام باشد و در حال قيام امام به او اقتدا کند، بايد حمد و سوره را بخواند.
مسئله 1532. اگر مأموم در رکعت يکم و دوم نماز صبح و مغرب و عشاء صداي حمد و سورۀ امام را بشنود، اگرچه کلمات را تشخيص ندهد، بايد حمد و سوره را نخواند و اگر صداي امام را نشنود، مستحب است حمد و سوره بخواند؛ ولي بايد آهسته بخواند و چنانچه سهواً بلند بخواند، اشکال ندارد.
مسئله 1533. اگر مأموم برخي از کلمات حمد و سورۀ نماز صبح و مغرب و عشاي امام را بشنود، به احتياط واجب، حمد و سوره را نخواند.
مسئله 1534. اگر مأموم به سهو حمد و سوره بخواند، يا خيال کند صدايي را که مي‌شنود صداي امام نيست و حمد و سوره بخواند و بعد بفهمد صداي امام بوده، نمازش صحيح است.
مسئله 1535. اگر شک کند که صداي امام را مي‌شنود يا نه، يا صدايي بشنود و نداند صداي امام است يا صداي کسي ديگر، مي‌تواند حمد و سوره بخواند.
مسئله 1536. مأموم بايد در رکعت يکم و دوم نماز ظهر و عصر، حمد و سوره نخواند و مستحب است به جاي آن ذکر بگويد.
مسئله 1537. مأموم نبايد تکبيرةالاحرام را پيش از امام بگويد، بلکه به احتياط واجب تا تکبير امام تمام نشده، تکبير نگويد.
مسئله 1538. اگر مأموم پيش از امام به عمد هم سلام دهد، نمازش صحيح است.
مسئله 1539. اگر مأموم غير از تکبيرة‌الاحرام و سلام چيزهاي ديگر نماز را پيش از امام بگويد، اشکال ندارد، ولي چنانچه آن‌ها را بشنود، يا بداند امام چه وقت مي‌گويد، به احتياط مستحب پيش از امام نگويد.
مسئله 1540. مأموم بايد غير از آنچه در نماز خوانده مي‌شود، کارهاي ديگر آن را - مانند رکوع و سجود - با امام يا کمي پس از او به‌جا آورد و اگر به عمد پيش از امام يا مدتي پس از امام انجام دهد، به جهت ترک متابعت معصيت کرده؛ ولي نمازش صحيح است؛ امّا اگر در دو رکن پشت سر هم از امام جلو يا عقب بيفتد، به احتياط مستحب، بايد نماز را تمام کند و دوباره اقامه کند.
مسئله 1541. اگر به سهو پيش از امام سر از رکوع بردارد، چنانچه امام در رکوع باشد، بايد به رکوع برگردد و با امام سر بردارد و در اين صورت، اضافه شدن رکوع که رکن است، نماز را باطل نمي‌کند؛ ولي اگر به رکوع برگردد و پيش از آنکه به رکوع برسد، امام سر بردارد، نمازش باطل است.
مسئله 1542. اگر به اشتباه سر از سجده بردارد و ببيند امام در سجده است، بايد به سجده برگردد و چنانچه در هر دو سجده اين کار رخ دهد، براي اضافه شدن دو سجده که رکن است، نماز باطل نمي‌شود.
مسئله 1543. کسي که به اشتباه پيش از امام از سجده سر برداشته، هرگاه به سجده برگردد و هنوز به سجده نرسيده امام سر بردارد، نمازش صحيح است؛ ولي چنانچه در هر دو سجده از يک رکعت اين کار رخ دهد، نماز باطل است.
مسئله 1544. اگر به اشتباه سر از رکوع يا سجده بردارد و به سهو يا به خيال اينکه به امام نمي‌رسد، به رکوع يا سجده نرود، نمازش صحيح است.
مسئله 1545. اگر مأموم از سجده سر بردارد و ببيند امام در سجده است، چنانچه به خيال اينکه سجدۀ يکم امام است، به قصد اينکه با امام سجده کند به سجده رود و سپس بفهمد سجدۀ دوم امام بوده، بايد بنا بر احتياط نماز را تمام کند و نماز را دوباره انجام دهد. و اگر به خيال اينکه سجدۀ دوم امام است، به سجده رود و بفهمد سجدۀ يکم امام بوده، بايد از امام متابعت کرده و به سجده رود و نماز را تمام کند و اعاده آن مستحب است.
مسئله 1546. اگر به سهو پيش از امام به رکوع رود و در حالي باشد که اگر سر بر دارد به مقداري از قرائت امام مي‌رسد، چنانچه سر بردارد و با امام به رکوع رود، نمازش صحيح است.
مسئله 1547. اگر به سهو پيش از امام به رکوع رود و به صورتي باشد که اگر برگردد به چيزي از قرائت امام نمي‌رسد، مي‌تواند سر بردارد و با امام نماز را تمام کند و نمازش صحيح است، اگرچه احتياط استحبابي در اين صورت، اعادۀ نماز است و اگر سر برندارد تا امام به او برسد، نمازش صحيح است.
مسئله 1548. اگر به سهو پيش از امام به سجده رود، مي‌تواند سر بردارد و با امام به سجده رود و نمازش صحيح است، اگرچه احتياط استحبابي در اين صورت، اعادۀ نماز است و چنانچه سر برنداشت، نمازش صحيح است.
مسئله 1549. اگر امام در رکعتي که قنوت ندارد، به اشتباه قنوت بخواند، يا در رکعتي که تشهد ندارد، به اشتباه مشغول خواندن تشهد شود، مأموم نبايد قنوت و تشهد را بخواند؛ ولي نمي‌تواند پيش از امام به رکوع رود؛ يا پيش از ايستادن امام بايستد، بلکه بايد صبر کند، تا قنوت و تشهد امام تمام شود و بقيۀ نماز را با او به‌جا آورد.
مسئله 1550. در تحقق جماعت، فقط کافي است که مأموم نيّت اقتدا داشته باشد و نيّت امامت براي امام جماعت، معتبر نيست و بدون نيّت او، جماعت از طرفين محقق مي‌شود و احکام آن، از قبيل متابعت و شک، جاري است؛ امّا در استحقاق ثواب جماعت براي امام بدون نيّت، جاي تأمّل است و در اين صورت، احتياط مستحب براي امام اين است که احکام جماعت را بر اين نماز جاري نکند.
مسئله 1551. امام جماعت بايد يک نفر باشد؛ ولي اگر در بين نماز براي امام حادثه‌اي پيش آمد - مثل فوت، بيهوشي، ديوانگي، حدث، مرض، جاري شدن خون از بيني و احتياج به قضاي حاجت و هم‌چنين است اگر امام متوجّه شود که طهارت نداشته يا نماز او شکسته بوده است - امام يا مأموم‌ها مي‌توانند شخص ديگري را امام قرار دهند؛ خواه آن فرد از اعضاي جماعت باشد؛ يا کسي باشد که ابتدائاً مي‌خواهد نماز بگزارد.
برخي امور مستحب در نماز جماعت
مسئله 1552. اگر مأموم يک مرد باشد، مستحب است طرف راست امام بايستد و چنانچه يک زن باشد، مستحب است در طرف راست امام، به گونه‌اي بايستد که جاي سجده‌اش مساوي زانوي امام در حال سجده يا قدم امام باشد و اگر يک مرد و يک زن يا يک مرد و چند خانم باشند، مستحب است مرد طرف راست امام و باقي پشت سر امام بايستند و اگر چند مرد يا چند خانم باشند، مستحب است پشت سر امام بايستند و اگر چند مرد و چند خانم باشند، مستحب است مردها پشت سر امام و خانم‌ها پشت سر مردها بايستند.
مسئله 1553. اگر امام و مأموم يا مأموم‌ها زن باشند، سزاوار است که هر دو يا همه در يک صف قرار گيرند. بلي، اگر شمار آنان فراوان باشد، صف‌هاي بعدي را تشکيل مي‌دهند.
مسئله 1554. مستحب است امام در وسط صف بايستد و اهل علم و کمال و تقوا در صف يکم بايستند.
مسئله 1555. مستحب است صف‌هاي جماعت منظم باشد و بين کساني که در يک صف ايستاده‌اند، فاصله نباشد و شانۀ آنان رديف يکديگر باشد.
مسئله 1556. مستحب است بعد از گفتن «قَدْ قَامَتِ الصَّلاةُ» مأموم‌ها برخيزند.
مسئله 1557. مستحب است امام جماعت، حال مأمومي را که از ديگران ضعيف‌تر است، رعايت کند و شتاب نکند تا افراد ضعيف به او برسند؛ نيز مستحب است قنوت و رکوع و سجود را طول ندهد، مگر بداند همه کساني که به او اقتدا کرده‌اند، مايلند.
مسئله 1558. مستحب است امام جماعت در حمد و سوره و ذکرهايي که بلند مي‌خواند، صداي خود را به قدري بلند کند که ديگران بشنوند؛ ولي بايد بيش از اندازه صدا را بلند نکند.
مسئله 1559. اگر امام در رکوع بفهمد کسي تازه رسيده و مي‌خواهد به او اقتدا کند، مستحب است رکوع را دو برابر عادت طولاني کند و سپس برخيزد، اگرچه بفهمد کس ديگري هم براي اقتدا وارد شده است.
برخي امور مکروه در نماز جماعت
مسئله 1560. اگر در صف‌هاي جماعت جا باشد، مکروه است کسي تنها بايستد.
مسئله 1561. مکروه است مأموم ذکرهاي نماز را به صورتي بگويد که امام بشنود.
مسئله 1562. مسافري که نماز ظهر و عصر و عشاء را دو رکعت مي‌گزارد، مکروه است در اين نمازها به کسي که مسافر نيست، اقتدا کند و کسي که مسافر نيست، مکروه است در اين نمازها به مسافر اقتدا کند.
مسئله 1563. در صورتي که جماعت برپا و «قد قامت الصلاة» گفته شود، خواندن نافله براي مأموم مکروه است و بنا بر اقرب، اين کراهت قبل از «قد قامت الصّلاة» نيز هست، در صورتي که بداند به اوّل نماز جماعت نمي‌رسد.
مسئله 1564. اگر کسي نذر کرده نمازش را به جماعت يا در مسجد اقامه کند، چنانچه آن را فرادا يا در خانه به‌جا آورد، نمازش صحيح است، گرچه بر اثر ترک نذر معصيت کرده است.
مسئله 1565. اگر کسي در حالي وارد مسجد شود که صف نماز جماعت - هرچند يک نفر باشد - پس از اقامه جماعت رو به قبله به حالت نمازگزار نشسته باشد، بر اين تازه وارد لازم نيست اذان و اقامه بگويد و اين حکم، مخصوص مسجد است.