موارد واجب نبودن روزه
1. مسافران
مسئله 1798. مسافري که نمازهاي چهار رکعتي را بايد دو رکعت به‌جا آورد، نمي‌تواند روزه بگيرد و در جايي که بايد نمازهاي چهار رکعتي را تمام به‌جا آورد - مانند آن که شغل او مسافرت يا سفر او معصيت است، يا در محلي قصد ماندن ده روز کرده - بايد روزه بگيرد.
مسئله 1799. قانون کلّي اين است که هرجا نماز شکسته باشد، روزه باطل است، جز در سه مورد: 1. کسي که بعد از ظهر و پيش از اقامۀ نماز، از وطن يا محل اقامت خود به سفر غيرشغلي رود، روزۀ او صحيح؛ ولي نمازش در سفر شکسته است. 2. مسافري که بعد از ظهر به وطن يا محل اقامت خود برسد، هرچند قبلاً چيزي نخورده باشد، نمي‌تواند روزه بگيرد؛ ولي نماز او تمام است. 3. مسافر در مکان‌هاي مقدس چهارگانۀ مسجد حرام، مسجد نبي صلی‌الله‌علیه‌وآله ، مسجد جامع کوفه و حائر امام حسين علیه‌السلام بين قصر و اتمام مخيّر است؛ ولي نمي‌تواند روزۀ واجب بگيرد. البته در مدينه اگر مسافر حاجتي دارد، مي‌تواند سه روز روزۀ مستحبي بگيرد و افضل اين است که چهارشنبه، پنج‌شنبه و جمعه باشد.
مسئله 1800. مسافري که نداند روزه در سفر باطل است و جهل او تا پايان روز باقي باشد و روزه بگيرد، روزۀ او صحيح است؛ ولي اگر در بين روز، حتي يک لحظه مانده به غروب، بفهمد که روزۀ مسافر مشروع نيست، روزه او باطل است.
مسئله 1801. مسافري که فراموش کند که در ماه رمضان، روزه در سفر باطل است و قصد روزه کند، روزۀ او صحيح نيست.
مسئله 1802. مسافرت در ماه رمضان براي انجام دادن کارهاي مورد نياز، اشکالي ندارد. چنانچه براي فرار از روزه در شرايط سخت باشد، کراهت دارد و اگر پس از روز 23 ماه رمضان باشد، کراهتش کمتر است.
مسئله 1803. کسي که در شب ماه رمضان قصد سفر کرده و پيش از طلوع فجر يا پيش از ظهر حرکت کرده، روزه را بعد از حد ترخّص افطار مي‌کند؛ چنانچه بعد از ظهر به سفر رفت، بايد روزه بگيرد.
مسئله 1804. کسي که در شب ماه رمضان قصد سفر نداشته و روز تصميم به سفر گرفت و پيش از ظهر حرکت کرد، بعد از حدّ ترخّص مخيّر است که افطار کند يا نه؛ ولي اگر بعد از ظهر حرکت کند، بايد روزه بگيرد.
مسئله 1805. کسي که شب قصد سفر کرده و صبح آماده سفر شد، اما بر اثر مانعي حرکتش تا بعد از ظهر به تأخير افتاد، به احتياط واجب روزۀ آن روز و قضاي آن را بگيرد.
مسئله 1806. مسافري که پيش از ظهر به وطن خود يا به جايي رسيده که قصد دارد ده روز در آنجا بماند و چيزي که روزه را باطل مي‌کند انجام نداده، بايد با نيّت روزه بگيرد.
مسئله 1807. کسي که پيش از ظهر ماه رمضان به سفر غيرشغلي مي‌رود، بايد روزه را پس از حدّ ترخّص افطار کند و اگر بعد از ظهر به سفر رود، بايد روزه را ادامه دهد.
مسئله 1808. کسي که پيش از ظهر براي سفر غيرشغلي از شهر خارج شده؛ ولي بر اثر موانع در محدودۀ شهر معطّل شده و تا رسيدن به حدّ ترخص، اذان ظهر را گفتند و او بعد از ظهر از حد ترخص خارج شده، روزۀ او افطار شده است و پس از ماه رمضان بايد آن را قضا کند؛ ولي احتياط مستحب اين است که روزۀ آن روز را هم بگيرد.
مسئله 1809. مسافري که در سفر، چيزي که روزه را باطل مي‌کند انجام نداده و پيش از ظهر به محدوده شهر(حدّ ترخّص) رسيده، ولي پيش از رسيدن به شهر، اذان ظهر فرا مي‌رسد، بايد قبل از ظهر نيّت کند و روزه را بگيرد و به احتياط مستحب، قضا هم به جا آورد.
مسئله 1810. کسي که در احرام حج، در روز عرفه در عرفات باشد، بايد تا مغرب روز نهم در عرفات بماند. اگر پيش از مغربِ روز نهم به مشعر برود، بايد 1 شتر به عنوان کفّاره قرباني کند. چنانچه در تهيّۀ اين شتر قدرت ندارد بايد 18 روز روزه بگيرد. اين روزه‌ها را اگر در مکه يا در بين راه - که در سفر است - بگيرد، صحيح است.
مسئله 1811. اگر حاجي در حج تمتع، قرباني نداشته باشد، بايد بَدَل آن 10 روز روزه بگيرد؛ 3 روز در همان سفر حج - پيش از روز ترويه(روز هشتم) يا پس از آن - و 7 روز را بعد از آن، در غير سفر بگيرد.
2. بيماران
مسئله 1812. بيماري که علم يا اطمينان عقلايي داشته باشد که روزه براي او ضرر دارد، يا خوف دارد که از راه روزه‌داري تلف يا ضرر مهم يا شدّت مرض براي او پديد آيد، به گونه‌اي که تحمّل چنين ضرر حرام باشد، روزه براي او مشروع نيست و اگر بگيرد، صحيح نيست و بر وي واجب تکليفي است که به قدر ضرورت افطار کند؛ ولي اگر فقط گمان دارد، يا احتمال بدهد که روزه براي او ضرري است و علم يا اطمينان ندارد، نبايد روزه را افطار کند. تشخيص مرض و ضرر در اين موارد، بر عهدۀ خود شخص است؛ اما پس از بهبودي و رفع ضرر بايد روزه را قضا کند.
مسئله 1813. اگر بيمار ضرر‌ِ روزه را تشخيص نداد و خوف از ضرر هم نداشت، يا بي‌توجه به ضرر آن، روزه گرفت، روزۀ او صحيح است و قضا ندارد.
مسئله 1814. اگر بيماري روزه گرفت و سپس معلوم شد روزه براي او ضرر داشت، روزۀ او صحيح است.
مسئله 1815. اگر طبيب به مريض بگويد که روزه براي شما ضرر دارد، ولي به تشخيص بيمار، روزه براي او ضرر ندارد، بايد روزه بگيرد و چنانچه طبيب بگويد که روزه براي شما ضرر ندارد، ولي به تشخيص بيمار، روزه براي او ضرر دارد، نبايد روزه بگيرد.
مسئله 1816. عِطاش، نوعي بيماري علاج‌نشدني است که شخص مبتلاي به آن بايد پي در پي آب بنوشد و چنين شخصي معذور است و روزه بر او واجب نيست؛ ولي براي هر روز بايد 1 چارک طعام، فديه پرداخت کند.
مسئله 1817. اگر بيمار پيش از ظهر از بيماري خوب شود و تا آن وقت، غذا و دارويي نخورده باشد و نيت روزه کند، روزه او صحيح است.
3. زنان باردار و شيرده
مسئله 1818. زن بارداري که روزه براي او يا فرزند‌ش ضرر دارد، بايد افطار کند و قضاي آن را به جا آورد و براي هر روز 1 چارک طعام کفاره بدهد.
مسئله 1819. خانمي که بچه شير مي‌دهد و روزه گرفتن براي او يا کودک وي ضرر دارد، اگر جايگزيني براي شير دادن کودک ندارد، مي‌تواند روزه را افطار کند و قضاي آن را بگيرد و واجب است براي هر روز 10 سير طعام صدقه بپردازد.
4. کودکان
مسئله 1820. از شرايط وجوب روزه، بلوغ است، پس بر کودکاني که به حدّ بلوغ شرعي نرسيده‌اند، روزه واجب نيست؛ ولي اولياي پسر و دختر نابالغ بايد آنان را آموزش و تمرين روزه بدهند. اگر کودک توان روزه گرفتن را دارد، روزه او صحيح و مشروع است.
مسئله 1821. کودکي که پيش از ظهر ماه رمضان بالغ شده و تا آن لحظه، چيزي که روزه را باطل مي‌کند انجام نداده، هرچند روزۀ آن روز بر او واجب نيست و اگر افطار کند، قضا ندارد؛ ولي اگر روزه بگيرد، روزۀ او صحيح است.
5. سالخوردگان
مسئله 1822. پيري که هيچ‌گونه توان روزه گرفتن ندارد، روزه براي او مشروع نيست و کفّاره هم ندارد و اگر بگيرد، صحيح نيست؛ همچنين پيري که روزه براي او حرج و مشقّت شديد ندارد؛ امّا دشوار است - يعني بيش از ديگران ضعف پيدا مي‌کند - روزه گرفتن بر او واجب نيست و قضا ندارد؛ ولي واجب است براي هر روز، 1 چارک طعام، صدقه بدهد و افضل اين است که از گندم باشد.
6. ديوانه و بيهوش
مسئله 1823. در وجوب و نيز در صحت روزه، عقل شرط است، بنابراين روزه بر مجنوني که جنون او دائمي يا دوره‌اي است، واجب نيست، پس اگر کسي در تمام شب و روز، يا در تمام روز ديوانه باشد، روزه بر او واجب نيست؛ ولي اگر فقط شب ديوانه و روز سالم باشد، روزه بر او واجب است.
مسئله 1824. کسي که فاقد قصد است - مانند مست، بيهوش و خوابيده - اگر در وقت نيّت روزه و در طول روز، توانايي قصد روزه را ندارد، روزۀ او صحيح نيست.
مسئله 1825. کسي که به وقت نيّت روزه و در طول روز مست يا خوابيده بوده - که در اين حالت روزه او فوت مي‌شود - اگر حالت عادي خود را بازيافته، بايد روزه‌هاي فوت شده را قضا کند؛ ولي ديوانه‌اي که سلامتش را بازيافته، روزۀ فوت شدۀ او قضا ندارد؛ همچنين بيهوشي که سلامتش را بازيافته و به هوش آمده باشد، روزه‌اش قضا ندارد، هرچند مستحب است که قضا کند.
مسئله 1826. کسي که بر اثر دارو يا عامل ديگري بيهوش شده است، حکم شخص خوابيده را دارد، پس اگر در وقت نيّت و پيش از بيهوشي نيّت روزه کرده و بيهوش شود، روزۀ او صحيح است.