نُهم. قي کردن عمدي
مسئله 1742. قي کردن عمدي، روزه را باطل مي‌کند.
مسئله 1743. اگر چيزي مانند هستۀ ميوه از حلق خارج شود و قي کردن عمدي بر آن صدق نکند، روزه باطل نمي‌شود.
مسئله 1744. اگر در شب ماه رمضان چيزي بخورد که مي‌داند در روز بايد آن را قي کند، چنانچه آن را بخورد و در روز با اختيار قي کند، روزۀ او باطل مي‌شود و قضا دارد؛ ولي اگر بي‌اختيار قي کند، به احتياط واجبْ قضا دارد و در هردو صورت، به رسم ادب بايد تا مغرب چيزي نخورد.
مسئله 1745. اگر روزه‌دار بتواند از قي کردن خودداري کند، چنانچه براي او حرج يا ضرري نباشد، بايد خودداري کند؛ وگرنه روزه او باطل مي‌شود و قضا دارد و اگر حرج يا ضرري باشد، مي‌تواند قي کند و روزه آن روز قضا دارد.
مسئله 1746. اگر روزه‌دار، پس از بردن غذا به دهان و پيش از رسيدن آن به حلق، متوجه شود که روزه است، واجب است غذا را برگرداند؛ ولي اگر پس از فرو بردن غذا به حلق - که خوردن به آن صدق نمي‌کند - متوجه شود که روزه است، چنانچه برگرداندن آن ممکن باشد، چون قي کردن بر او صدق نمي‌کند، بايد آن را برگرداند و روزۀ او صحيح است.
مسئله 1747. اگر با آروغ زدن، چيزي از حلق روزه‌دار به دهانش آيد و به‌عمد آن را فرو برد، روزه‌اش باطل است و قضا و کفّاره دارد؛ گرچه مايۀ تنفر باشد، کفّاره جمع ندارد.
مسئله 1748. اگر حشره‌اي - مانند مگس ـ، به گلوي روزه‌دار برود، چنانچه بدون قي کردن، بتواند آن را بيرون آورد، واجب است چنين کند و روزه او صحيح است و اگر نتواند، چنانچه نگهداشتن آن، حرج يا ضرر جانيِ غير قابل تحمل دارد، بايد قي کند و روزۀ او باطل است و قضا دارد.
مسئله 1749. اگر روزه‌دار در روزۀ واجب معيّني - مثل روزه ماه رمضان - در حال نماز باشد و خردۀ غذا يا حشره‌اي بي‌اختيار به گلوي او برود که قابل بازگرداندن است؛ ولي نمي‌تواند تا پايان نماز آن را نگه دارد و براي بيرون انداختن آن، ناچار به تکلّم به «أخ» است - که نماز را باطل مي‌کند - چنانچه وقت براي نماز، حتي با ادراک يک رکعت باقي است، بايد با قطع نماز، آن چيز را بيرون اندازد و روزه را ادامه دهد؛ اما در ضيق وقت، مخيّر بين باطل کردن نماز و قضاي آن، يا باطل کردن روزه و قضاي آن است.
احکام افطار عمدي و سهوي
مسئله 1750. اگر انسان به عمد و اختيار، کاري را که روزه را باطل مي‌کند، انجام دهد، روزۀ او باطل مي‌شود و چنانچه عمدي نباشد، روزه باطل نمي‌شود؛ ولي بقاي بر جنابت، در سه مورد روزه را باطل مي‌کند، هرچند عمدي نباشد: 1. غسل جنابت را فراموش کند و پس از يک يا چند روز يادش بيايد. 2. بقاي بر جنابت در خواب دوم به بعد. 3. بقاي بر جنابت تا اذان صبح، در روزۀ قضاي ماه رمضان.
مسئله 1751. اگر روزه‌دار براي وضوگرفتنْ آب در دهان بريزد و مضمضمه کند و مقداري آب به حلق فرو رود، روزه او صحيح است و قضا ندارد.
مسئله 1752. روزه‌دار مي‌تواند براي ادراک مزۀ غذا، آن را مزمزه کند و سپس بيرون بريزد و اگر سهواً آن را بخورد، روزه‌اش صحيح است.
مسئله 1753. اگر روزه‌دار علم دارد با مضمضه‌کردن آب در دهان، آب از حلقش فرو مي‌رود، جايز نيست مضمضه کند؛ ولي چنانچه براي وضو مضمضه کند يا پس از کشيدن دندان و خوني شدن آن، دهان‌شويي کند، اشکالي ندارد و اگر در اين حالْ مقداري از آب از حلق فرو رود، روزۀ او باطل نمي‌شود.
مسئله 1754. اگر روزه‌دار سهواً يکي از کارهايي که روزه را باطل مي‌کند، انجام دهد و در صحّت روزه مردّد شود، روزه‌اش باطل نمي‌شود.
مسئله 1755. اگر روزه‌دار سهواً يکي از کارهاي باطل‌کننده روزه را انجام دهد و به گمان اينکه روزه او باطل شده، دوباره يکي از آن‌ها را از روي عمد انجام دهد، روزۀ او باطل مي‌شود و قضا دارد.
مسئله 1756. اگر کسي با روزه گرفتن احساس ضعف کند، نبايد افطار کند، گرچه ضعفش زياد باشد؛ ولي اگر روزه براي او طاقت‌فرسا و غير قابل تحمل شد، مي‌تواند افطار کند و بايد قضاي آن را بگيرد.
مسئله 1757. روزه‌دار نبايد براي تشنگي سخت، روزه را بخورد، بلکه بايد آن را تحمّل کند؛ ولي اگر به قدري تشنه شود که قابل تحمّل نباشد، نسبت به حکم روزه چند فرض دارد: 1. اين تشنگي، به گونه‌اي است که اگر مايعي ننوشد، خوف تلف يا ضرر خيلي مهم دارد، پس واجب است به اندازۀ ضرورت - نه بيش از آن - مايعي بنوشد. 2. روزه‌گرفتن براي او حرجي باشد؛ يعني سختي بيش از حدّ متعارف دارد، پس جايز است به اندازۀ ضرورت و رفع حرج - نه بيش از آن - مايعي بنوشد و در هر دو صورت، روزۀ او باطل مي‌شود و اگر ماه رمضان است، در بقيّۀ روز بايد به رسم ادب، امساک کند و براي هر روز، يک چارک طعام، فديه پرداخت کند و روزه را قضا نمايد.
احکام افطار اجباري
مسئله 1758. اگر چيزي را به اجبار در گلوي روزه‌دار بريزند و از حلق او فرو رود، يا سر او را به زور در آب فرو برند - که او مورد فعل باشد؛ نه مَصدر آن - روزۀ او صحيح است؛ ولي اگر او را وادار و اکراه کنند که روزۀ خود را باطل کند - مثلاً به او بگويند اگر غذا نخوري، خسارت جاني يا مالي مي‌بيني و او براي پيشگيري از ضرر، به اختيار خود چيزي بخورد - در اين صورت، شخص مَصدر فعل است، نه مورد آن و روزۀ او باطل است و قضا دارد؛ ولي کفّاره ندارد.
مسئله 1759. اگر روزه‌دار بداند با رفتن به مکاني، او را وادار به روزه‌خواري مي‌کنند، رفتن به آنجا حرام است و اگر رفت و وادار به افطار شد، روزۀ او باطل است و قضا و کفّاره دارد.
مسئله 1760. اگر روزه‌دار بداند که با رفتن به استخر و مانند آن، سر او در حال شنا کردن، بي‌اختيار در آب فرو مي‌رود، يا مقداري آب از حلق او فرو مي‌رود، نبايد به آنجا برود؛ اگر برود و سرش در آب فرو رود، يا آب از حلق او فرو رود، روزۀ او باطل مي‌شود و قضا و کفّاره دارد.
حکم روزه مستحب با فرض روزه واجب
مسئله 1761. کسي که روزۀ قضاي ماه رمضان يا روزۀ واجب ديگري مانند روزه نذر و کفّاره برعهده دارد، نمي‌تواند روزۀ مستحبي بگيرد، مگر اينکه نتواند روزه واجب بگيرد؛ مانند مسافر که نمي‌تواند روزۀ واجب بگيرد؛ همچنين در مدينۀ منوّره مي‌تواند براي برآورده شدن حاجت، سه روز، روزۀ مستحب بگيرد.
مسئله 1762. کسي که روزۀ واجب برعهده دارد و فراموش کند و روزۀ مستحب بگيرد، چنانچه پيش از ظهر يادش بيايد، مي‌تواند نيّت خود را به روزۀ واجب برگرداند و اگر بعد از ظهر يادش بيايد، روزۀ او باطل است و در صورتي که پس از مغرب يادش بيايد، روزۀ او صحيح است.
مسئله 1763. کسي که روزۀ واجب برعهده دارد، مي‌تواند نذر کند که روزۀ مستحب بگيرد و نذر او صحيح است؛ ولي وفا به نذر - که واجب است - بايد پس از به‌جاآوردن روزۀ واجب باشد.
مسئله 1764. اگر کسي براي به‌جاآوردنِ روزۀ واجب اجير شده، احتياط اين است که روزۀ واجب آن مستأجر را اول انجام دهد و سپس روزۀ مستحبي بگيرد.
امور مکروه براي روزه دار
مسئله 1765. امور زير براي روزه‌دار مکروه است:
1. بوسيدن همسر؛ لمس او؛ به خيال‌آوردن صورت او؛ نگاه شهوت‌انگيز به او بدون قصد انزال مني، در صورتي که اين کارها به صورت عادي باعث خروج مني از او نشده و مني هم خارج نشود.
2. مکيدن چيزي مانند عقيق يا مکيدن زبان طفل، اگر با رطوبت دهانش همراه نباشد و به حلق فرو نرود.
3. جويدن غذا براي تغذيه طفل؛ دندان زدن و خُرد کردن غذا براي پرندگان.
4. جويدن چيزي مانند سقز يا آدامس، هرچند مزه و بوي دهان را تغيير دهد، در صورتي که با موادي همراه نباشد.
5. چشيدن غذا براي ادراک مزۀ آن؛ ولي فرو بردن آن، روزه را باطل مي‌کند.
6. مسواک کردن، به شرط اينکه مسواک خشک باشد؛ يا آب مسواکِ تر، از حلق فرو نرود.
7. سرمه کشيدن و دارو ريختن در چشم، هرچند در حلق، اثر آن را حسّ کند.
8. انفيه ريختن در بيني.
9. بوييدن گل‌ها و هر بويي؛ به ويژه گل نرگس.
10. تَر‌ْ کردن لباس و پوشيدن آن براي خنک شدن؛ همچنين نشستن در آب.
11. حمّام رفتني که ايجاد ضعف کند.
12. خون گرفتن با حجامت که سبب ضعف شود؛ همچنين هر عملي که ضعف‌آور باشد.
قضا و کفّاره
مسئله 1766. در روزۀ ماه رمضان، انجام دادن عمدي و اختياري کاري که روزه را باطل مي‌کند، موجب قضا و کفّاره است؛ مثلاً اگر دروغ بستن به خدا و پيامبر صلی الله علیه وآله ، فرو بردن تمام سر در آب و قي کردن، با علم و عمد و اختيار انجام گيرد، قضا و کفّاره دارد؛ ولي جُنُب در شب ماه رمضان، اگر از خواب دوم به بعد تا صبح خواب بماند، روزۀ او قضا دارد؛ اما کفّاره ندارد، چون ملاک کفّاره، افطار عمدي و اختياري است و در اينجا افطاري نيست.
مسئله 1767. اگر روزه‌دار با ندانستن مسئله، کاري که روزه را باطل مي‌کند انجام دهد، بنا بر اقوا کفّاره بر او واجب نيست، پس اگر روزه‌دار به خيال اينکه جماع کردن با همسر در حال روزه حلال است، با او آميزش کند، کفّاره بر او واجب نيست.
مسئله 1768. چنانچه روزه‌دار در روزۀ واجب، شک دارد که مغرب شده يا نه و افطار کند، قضا و کفّاره بر او واجب مي‌شود؛ ولي اگر بر اثر عوامل طبيعي و تاريکي هوا فکر کرده مغرب شده و افطار کند و سپس متوجه شود که مغرب نبوده، روزۀ او صحيح است و قضا ندارد.
مسئله 1769. کسي که به قصد روزۀ واجب غير ماه رمضان، مانند روزۀ نذري يا استيجاري، سحري خورده، درحالي‌که صبح بوده، روزۀ او باطل است.
مسئله 1770. روزه‌هاي واجبي که باطل کردن آن‌ها کفّاره دارد، چنين‌اند: 1. روزۀ ماه رمضان. 2. روزۀ قضاي ماه رمضان. 3. روزۀ نذر روز معيّن. 4. روزۀ اعتکاف.