احکام متفرقه زکات
مسئله 2188. هنگام جدا کردن گندم و جو از کاه و وقت خشک شدن خرما و انگور، انسان بايد زکات را به فقير بپردازد؛ يا از مال خود جدا کند و زکات طلا، نقره، گاو، گوسفند و شتر را پس از تمام شدن ماه دوازدهم بايد به فقير بپردازد؛ يا از مال خود جدا کند؛ ولي پس از جدا کردن اگر منتظر فقير معيّني باشد، يا بخواهد به فقيري بپردازد که از جهتي برتري دارد، مي‌تواند دادن زکات را به انتظار او تأخير اندازد.
مسئله 2189. زکات گندم، جو، خرما، کشمش، طلا و نقره را مي‌توان از خود آن‌ها پرداخت و مي‌توان قيمت آن را حساب کرد؛ همچنين است در زکات شتر، گاو و گوسفند؛ و اگر قيمت را مي‌پردازد، بنا بر احتياط واجب بايد پول نقد بپردازد، مگر گيرنده رضايت داشته باشد. معيار قيمت، زمان پرداختن زکات به مستحقّ است.
مسئله 2190. کسي که مي‌تواند زکات را به مستحقّ برساند، اگر نپردازد و با کوتاهي او از بين برود، بايد عوض آن را بپردازد.
مسئله 2191. اگر زکات را از خود مال کنار بگذارد، مي‌تواند در بقيّه آن تصرّف کند و چنانچه از مال ديگرش کنار بگذارد، مي‌تواند در تمام مال تصرّف کند.
مسئله 2192. انسان نمي‌تواند زکاتي را که کنار گذاشته، براي خود بردارد و چيز ديگري به‌جاي آن بگذارد.
مسئله 2193. اگر از زکاتي که کنار گذاشته منفعتي ببرد - مثلاً گوسفندي که براي زکات گذاشته برّه بياورد - مال مستحق زکات است.
مسئله 2194. اگر وقتي که زکات را کنار مي‌گذارد مستحقي حاضر باشد، بهتر است زکات را به او بپردازد، مگر کسي را در نظر داشته باشد که دادن زکات به او از جهتي بهتر است.
مسئله 2195. اگر با عين مالي که براي زکات کنار گذاشته براي خودش تجارت کند، معامله‌اي فضولي و نيازمند اجازه حاکم شرع است و در صورت اجازه، اصل مال و سود آن، براي مستحق زکات است.
مسئله 2196. اگر پيش از آنکه زکات بر او واجب شود، چيزي به عنوان زکات به فقير بپردازد، زکات حساب نمي‌شود و پس از آنکه زکات بر او واجب شد، اگر کالايي را که به مستحقِ دريافتِ زکات پرداخته از بين نرفته باشد و آن مستحق هم به استحقاق باقي باشد، مي‌تواند کالاي پرداخت‌شدۀ به او را زکات حساب کند.
مسئله 2197. فقيري که مي‌داند زکات بر شخص پرداخت‌کننده آن واجب نشده، اگر چيزي را به عنوان زکات از او بگيرد و نزد فقير تلف شود، ضامن است، پس بعد از وجوب زکات، اگر آن فقير به فقر خود باقي باشد، شخص مکلّف به پرداخت زکات مي‌تواند قيمت چيزي را که به فقير پرداخته، به عنوان زکات حساب کند.
مسئله 2198. فقيري که نمي‌داند زکات بر پرداخت کننده آن واجب نشده، اگر چيزي را به عنوان زکات از او بگيرد و پيش او تلف شود، ضامن نيست و شخص مکلف به پرداخت زکات نمي‌تواند عوض آن را زکات حساب کند.
مسئله 2199. مستحبّ است زکات گاو، گوسفند و شتر را به فقيرهاي آبرومند بپردازد و در پرداختن زکات، خويشان خود را بر ديگران و اهل علم و کمال را بر غير آنان، و کساني را که اهل سؤال (درخواست) نيستند، بر اهل سؤال مقدّم بدارد؛ ولي اگر پرداختن زکات به فقيري از جهت ديگري بهتر باشد، مستحبّ است زکات را به او بپردازد.
مسئله 2200. بهتر است زکات را آشکار، و صدقۀ مستحبّي را مخفيانه بپردازد.
مسئله 2201. اگر در شهر کسي که مي‌خواهد زکات بپردازد، مستحقي نباشد و نتواند زکات را به مصرف ديگري هم که براي آن معيّن شده برساند، چنانچه اميد نداشته باشد که بعداً مستحقّ پيدا کند، بايد زکات را به شهر ديگر ببرد و به مصرف زکات برساند؛ ولي مخارج بردن به آن شهر به عهدۀ خود اوست و اگر زکات بدون تفريط تلف شود، ضامن نيست.
مسئله 2202. اگر در شهر خودش مستحقّ پيدا شود، مي‌تواند زکات را به شهر ديگر ببرد؛ ولي مخارج بردن به آن شهر را بايد از خودش بپردازد و اگر زکات تلف شود، ضامن است، هرچند کوتاهي نکرده باشد، مگر آنکه به اجازه حاکم شرع برده باشد.
مسئله 2203. اجرت وزن و پيمانه کردن گندم، جو، کشمش و خرمايي را که براي زکات مي‌پردازد، بنا بر احتياط واجب با مالک است.
مسئله 2204. کسي که 2 مثقال و 15 نخود نقره يا بيشتر، زکات بدهکار است، بنا بر احتياط واجب نمي‌تواند کمتر از 2 مثقال و 15 نخود نقره به يک فقير بپردازد؛ نيز اگر غير نقره چيز ديگري - مانند گندم و جو - بدهکار باشد و قيمت آن به 2 مثقال و 15 نخود نقره هم برسد، بنا بر احتياط واجب نمي‌تواند به يک فقير کمتر از آن بپردازد.
مسئله 2205. مکروه است انسان از مستحقّ درخواست کند که زکاتي را که از او گرفته به او بفروشد؛ ولي اگر مستحقّ بخواهد چيزي را که گرفته پس از تعيين قيمت، آن را بفروشد، کسي که زکات را به او پرداخته، در خريدن آن بر ديگران مقدّم است.
مسئله 2206. کسي که مالک حدّ نصاب طلا يا نقره بوده و چند سال بر آن گذشته و زکات آن را نپرداخته است، در صورتي که زکات فعلي آن را پرداخت کند، کافي است.
مسئله 2207. اگر شک کند زکاتي را که بر او واجب بوده پرداخته يا نه، بايد زکات را بپردازد، هرچند شک او براي زکات سال‌هاي گذشته باشد.
مسئله 2208. فقير و حاکم شرع نمي‌توانند زکات را به کمتر از مقدار آن صلح کنند؛ يا چيزي را گران‌تر از قيمت آن براي زکات قبول کنند؛ يا زکات را از مالک بگيرند و به او ببخشند؛ ولي کسي که زکات بسياري بدهکار است و فقير شده و نمي‌تواند زکات را بپردازد و اميد هم ندارد که دارا شود، چنانچه بخواهد توبه کند، فقير و حاکم شرع مي‌توانند زکات را از او بگيرند و به او ببخشند.
مسئله 2209. انسان مي‌تواند از زکات، قرآن يا کتاب ديني يا کتاب دعا بخرد و وقف کند، اگرچه بر اولاد خود و بر کساني وقف کند که خرج آنان بر او واجب است؛ نيز مي‌تواند توليت زکات وقف‌شده را براي خود يا اولاد خود قرار دهد.
مسئله 2210. انسان نمي‌تواند از زکات، املاکي بخرد و بر اولاد خود يا بر کساني که مخارج آنان بر او واجب است، وقف کند که سود آن را به مصرف مخارج خود برسانند.
مسئله 2211. با اذن حاکم شرع مي‌توان از زکات ملکي خريد و بر يکي از مصرف‌هاي زکات وقف کرد، تا درآمد آن به مصرف خاص وقف برسد.
مسئله 2212. مستحق زکات مي‌تواند براي رفتن به حجّ، زيارت و مانند اين‌ها زکات بگيرد و اگر فقيري به اندازۀ خرج سالش زکات گرفته باشد، نمي‌تواند از سهم فقرا براي زيارت و مانند آن زکات بگيرد؛ اما از سهم سبيل الله مانعي ندارد.
مسئله 2213. اگر مالکْ فقيري را وکيل کند که زکات مال او را بپردازد، چنانچه آن فقير احتمال دهد که قصد مالک اين بوده که خود آن فقير از زکات برندارد، نمي‌تواند چيزي از آن را براي خودش بردارد و اگر يقين يا اطمينان داشته باشد که قصد مالک اين نبوده، براي خودش هم مي‌تواند بردارد.
مسئله 2214. اگر فقير شتر، گاو، گوسفند، طلا و نقره را به عنوان زکات بگيرد، چنانچه شرط‌هايي که براي واجب شدن زکات بيان شد، در آن‌ها جمع شود، بايد زکات آن‌ها را بپردازد.
مسئله 2215. اگر دو نفر در مالي که زکات آن واجب شده با هم شريکباشند و يکي از آنان زکات قسمت خود را بپردازد و سپس مال را قسمت کنند، چنانچه بداند شريکش زکات سهم خود را نپرداخته، تصرّف او در سهم خودش هم اشکال دارد.
مسئله 2216. کسي که خمس يا زکات بدهکار است و کفّاره و نذر و مانند اين‌ها هم بر او واجب است و قرض هم دارد، چنانچه نتواند همۀ آن‌ها را بپردازد، اگر مالي که خمس يا زکات آن واجب شده، از بين نرفته باشد، بايد خمس و زکات آن‌ها را بپردازد و چنانچه از بين رفته باشد، مي‌تواند خمس يا زکات را بپردازد؛ يا کفّاره، نذر، قرض و مانند اين‌ها را ادا يا توزيع کند. البته مناسب است ضروري‌ترين نيازها را مقدّم بدارد.
مسئله 2217. کسي که خمس يا زکات بدهکار است و نذر، کفاره و مانند اين‌ها هم بر او واجب است و قرض هم دارد، اگر بميرد و مال او براي همۀ آن‌ها کافي نباشد، چنانچه مالي که خمس و زکات آن واجب شده از بين نرفته باشد، بايد خمس يا زکات را بپردازند و ماندۀ مال او را به چيزهاي ديگري که بر او واجب است، قسمت کنند و اگر مالي که خمس و زکات آن واجب شده از بين رفته باشد، مي‌تواند مال او را به خمس، زکات، قرض، نذر و مانند اين‌ها قسمت کند؛ براي مثال، اگر چهل تومان خمس بر او واجب است و بيست تومان به کسي بدهکار است و همۀ مال او سي تومان است، بايد بيست تومان براي خمس و ده تومان به دَيْن او بپردازند. مناسب است ضروري‌ترين نيازها را نيز ترجيح دهد.
مسئله 2218. کسي که مشغول تحصيل علم است و اگر تحصيل نکند مي‌تواند براي معاش خود کسب کند، چنانچه تحصيل آن علم، بر او واجب يا مستحبّ باشد، مي‌توان به وي زکات پرداخت و اگر تحصيل آن علم واجب يا مستحبّ نباشد، زکات دادن به او اشکال دارد.
مسئله 2219. کساني که مشغول فراگرفتن علم واجب يا عمل واجب ديگري هستند، مي‌توانند از زکات استفاده کنند.
مسئله 2220. مال مجهول‌المالک را بايد به فقيه جامع الشرايط که نايب امام معصوم علیه السلام است، پرداخت کرد؛ يا به اذن او صدقه داد.
مسئله 2221. مال پيدا شده (لقطه) را بايد معرّفي و اعلان کرد و در صورت نااميد شدن از شناسايي صاحب مال، مي‌توان از طرف صاحب آن صدقه داد.
مسئله 2222. کسي که مي‌داند مبلغي به فردي بدهکار است و بيش از آن را شک دارد و طلبکار را هم نمي‌شناسد، آن مبلغ متيقّن، حکم مجهول‌المالک را دارد؛ يعني بايد آن را به حاکم شرع بپردازد؛ يا به اذن او صدقه بدهد.