نصاب زکات گندم و جو و خرما و کشمش
مسئله 2082. زکات گندم، جو، خرما و کشمش وقتي واجب مي‌شود که به اندازه نصاب برسند و نصاب تقريبي آن‌ها 288 مَنِ تبريز است که معادل تقريبي آن 847 کيلوگرم مي‌شود و اين موافق با احتياط است.
مسئله 2083. اگر مالک پس از واجب شدن زکات کشمش، خرما، گندم و جو - که زمان وجوب آن‌ها بيان شده - و پيش از پرداختن آن، مقداري از اين‌ها را هزينه کند، يا به فقير بدون قصد زکات بپردازد، بايد زکات مقدار مصرف‌شده را بپردازد.
مسئله 2084. اگر پس از آنکه زکات گندم، جو، خرما و انگور واجب شد، مالک آن بميرد، بايد مقدار زکات را از مال او بپردازند؛ ولي چنانچه پيش از واجب شدن زکات بميرد، هر يک از ورثه که سهم او به اندازۀ نصاب است، بايد زکات سهم خود را بپردازد.
مسئله 2085. کسي که از طرف حاکم شرع مأمور گردآوري زکات است، هنگام برداشت محصول - که گندم و جو را از کاه جدا مي‌کنند - و پس از خشک شدن خرما و انگور مي‌تواند زکات را مطالبه کند و اگر مالک نپردازد و چيزي که زکات آن واجب شده، از بين برود، بايد معادل زکات آن را بپردازد.
مسئله 2086. اگر پس از مالک شدن درخت خرما و انگور يا زراعت گندم و جو، زکات آن‌ها واجب شود، بايد زکات آن را بپردازد.
مسئله 2087. اگر پس از آنکه زکات گندم، جو، خرما و انگور واجب شد، زراعت يا درخت را بفروشد، بايد زکات آن‌ها را بپردازد و چنانچه آن‌ها را بخرد، زکات بر عهدۀ فروشنده است.
مسئله 2088. اگر انسان گندم، جو، خرما يا انگور را بخرد و بداند که فروشنده زکات آن را پرداخته است، يا شک کند که پرداخته يا نه، زکات بر او واجب نيست؛ چنانچه بداند که زکات آن را نپرداخته و دادوستد به مقدار آن فضولي است، درصورتي‌که حاکم شرع نسبت به خريدِ اندازه زکات اجازه ندهد، معامله به مقدار زکات باطل است و حاکم شرع مي‌تواند مقدار زکات را، از خريدار بگيرد و اگر معاملۀ مقدار زکات را اجازه دهد، معامله صحيح است و خريدار بايد قيمت آن مقدار را به حاکم شرع بپردازد و درصورتي‌که قيمت آن مقدار را به فروشنده پرداخته باشد، مي‌تواند از او پس بگيرد.
مسئله 2089. اگر وزن گندم، جو، خرما و کشمش هنگامي که تر است، به مقدار نصاب (288 من تقريبي) برسد و پس از خشک شدنْ کمتر از اين مقدار شود، زکات آن واجب نيست.
مسئله 2090. اگر گندم، جو و خرما را پيش از خشک شدن مصرف کند، هرچند خشک‌شده آن‌ها به اندازۀ نصاب باشد، زکات آنان واجب نيست؛ ولي به احتياط مستحبْ زکات آن‌ها را بپردازد.
مسئله 2091. خرمايي که تازۀ آن را مي‌خورند و اگر بماند بسيار کم مي‌شود، چنانچه مقداري باشد که خشک‌شده آن به مقدار نصاب باشد، زکات آن واجب است.
مسئله 2092. گندم، جو، خرما و کشمشي که زکات آن‌ها را پرداخته است، اگر چند سال هم نزد او بمانند، دوباره زکات ندارند.
مسئله 2093. اگر گندم، جو، خرما و انگور از آب باران، قنات، نهر، سدّ مشروب شود يا از رطوبت زمين استفاده کند، مقدار زکات آن يک دهم (10 درصد) است و اگر از آب چاه عميق، نيمه عميق، کم عمق يا رودخانه با ابزاري مانند پمپ آب، موتور آب، دلو و نظير آن، آبياري شود، زکات آن يک بيستم (5 درصد) است. زکات آبياري با ابزار قطره‌اي يا باران مصنوعي نيز يک بيستم است.
مسئله 2094. اگر گندم، جو، خرما و انگور، هم از آب باران و مانند آن مشروب شود، هم از آب رودخانه به‌وسيله دلو و مانند آن آبياري شود، چنانچه به گونه‌اي باشد که در عرف بگويند قسمت مهمّ آبياري آن با دلو و مانند آن است، زکات آن يک بيستم است و اگر در عرف بگويند قسمت مهمّ آبياري آن با آب باران و مانند آن است، زکات آن يک دهم است.
مسئله 2095. اگر زراعتي با آب باران و با ابزاري مانند موتورآب و پمپ آبياري شود، هرگاه يکي از آن‌ها به قدري کم باشد که به حساب نيايد، بايد به معيار آنچه در غالب، آبياري شده زکات بپردازد؛ ولي اگر از هر دو به مقدار درخور توجهي آبياري شده باشد - مثلاً نيمي با آب باران و نيمي با ماشين آلات آبياري شود - بايد زکات نيمي از آن را يک دهم و زکات نيم ديگر را يک بيستم بپردازد.
مسئله 2096. اگر شک کند که آبياري زراعت با آب باران شده يا با ابزاري نظير دلو، پمپ آب يا ماشين آلات ديگر، يک بيستم بر او واجب مي‌شود.
مسئله 2097. اگر گندم، جو، خرما و انگور با آب باران يا نهر آبياري شود و نيازي به آبياري با ابزاري مانند پمپ آب، دلو و... نباشد، ولي با اين ابزار هم آبياري شود و اين آبياري به افزوده شدن محصول کمک نکند، زکات آن يک دهم (ده درصد) است. چنانچه با ابزاري همچون پمپ آب، دلو و... آبياري شود و به آب نهر و باران نيازي نباشد؛ ولي با آب نهر و باران هم آبياري شود و آن‌ها به افزايش محصول کمک نکنند، زکات آن، يک بيستم (پنج درصد) است.
مسئله 2098. اگر زراعتي را با دلو، پمپ، يا ماشين آلات آبياري کنند و در زميني که کنارش است زراعتي کنند که از رطوبت آن زمين اول استفاده کند و نياز به آبياري نباشد، زکات زراعتي که با دلو پمپ، يا ماشين آلات آبياري شده، يک بيستم (پنج درصد) و زکات زراعتي که در کنارش است، يک دهم (ده درصد) است.
مسئله 2099. هزينه‌اي که کشاورز براي زراعت گندم و جو و براي باغ خرما و انگور کرده است، حتي مقداري از قيمت ابزار و لباس را که به سبب کشاورزي کم شده، مي‌تواند از محصول به‌دست‌آمده کسر کند و چنانچه پس از کم کردن، هزينه‌ها به مقدار نصاب زکات (288 من تقريبي) برسد، بايد زکات ماندۀ آن را بپردازد.
مسئله 2100. زارع مي‌تواند قيمت بذر زراعت در زمان پاشيدن در مزرعه را جزء هزينه حساب کند و از محصولي که برداشت کرده است، کسر کنند.
مسئله 2101. اگر زمين و ابزار زراعت يا يکي از اين دو، ملک خود او باشد، نبايد اجرت يا کرايۀ آن‌ها را جزء هزينه حساب کند؛ نيز براي کارهايي که خودش کرده يا ديگري بي‌اجرت انجام داده است، چيزي از محصول کسر نمي‌شود.
مسئله 2102. زکاتِ عوارض و مالياتي که از عين مال زکات‌دار پرداخت مي‌شود، واجب نيست؛ براي مثال، اگر محصول زراعت 850 کيلوگرم باشد و 50 کيلوگرم آن به عنوان ماليات پرداخت شود، فقط زکات 800 کيلوگرم واجب مي‌شود.
مسئله 2103. هرگاه درخت انگور يا خرما را بخرد، قيمت آن جزء مخارج نيست؛ ولي اگر خرما يا انگور را پيش از چيدن بخرد، پولي را که براي آن داده، جزء مخارج شمرده مي‌شود.
مسئله 2104. اگر زميني را بخرد و در آن گندم يا جو بکارد، پولي که براي خريد زمين پرداخته، جزء هزينه حساب نمي‌شود؛ ولي چنانچه زراعت را بخرد، پولي را که براي خريد آن پرداخته، مي‌تواند جزء هزينه حساب، و از محصول کم کند؛ امّا بايد قيمت کاهي را که از آن به دست مي‌آيد، از پولي که براي خريد زراعت داده، کسر کند؛ براي نمونه، اگر زراعتي را پانصد تومان بخرد و قيمت کاه آن يکصد تومان باشد، فقط چهارصد تومان آن را مي‌تواند جزء هزينه حساب کند.
مسئله 2105. کسي که بدون ابزار و وسايل کشاورزي مي‌تواند به آساني زراعت کند، اگر اين‌ها را بخرد، بنا بر احتياط واجب، نبايد پولي را که براي خريد اين‌ها داده و بعدها نيز از او بهره مي‌برد، جزء مخارج حساب کند.
مسئله 2106. کسي که بدون ابزار و و وسايل کشاورزي نمي‌تواند زراعت کند، اگر آن‌ها را بخرد و به‌واسطۀ زراعت، به کلّي از بين بروند، مي‌تواند تمام قيمت آن‌ها را جزء مخارج حساب کند و اگر مقداري از قيمت آن‌ها کم شود، مي‌تواند آن مقدار را جزء هزينه حساب کند؛ ولي چنانچه پس از زراعت، چيزي از قيمتشان کم نشود، بنا بر احتياط لازم، نبايد چيزي از قيمت آن‌ها را جزء هزينه حساب کند.
مسئله 2107. اگر در يک زمين، جو يا گندم و چيزي مانند برنج و لوبيا - که زکات آن واجب نيست - بکارد، هزينه‌هايي که براي هرکدام از آن‌ها انجام داده، فقط براي همان شيء حساب مي‌شود؛ ولي چنانچه براي هر دو هزينه‌اي کرده، بايد به نسبت هر دو قسمت کند؛ براي مثال، اگر هزينۀ هر دو به يک اندازه بوده، مي‌تواند نصف هزينه را از جنسي که زکات دارد، کسر کند.
مسئله 2108. اگر براي سال نخست، عملي مانند شخم زدن يا تسطيح کردن زمين انجام دهد، هرچند براي سال‌هاي بعدي هم فايده داشته باشد، بايد هزينۀ آن را از سال اوّل کسر کند؛ ولي چنانچه براي چند سال عمل کند، بايد بين آن‌ها قسمت کند.
مسئله 2109. اگر کسي در چند شهر که فصل رسيدن محصولات آن‌ها با يکديگر اختلاف دارد و زراعت و ميوۀ آن‌ها در يک وقت به دست نمي‌آيد، گندم، جو، خرما يا انگور داشته باشد و همۀ آن‌ها محصول يک سال حساب شود، چنانچه چيزي که نخست مي‌رسد به اندازۀ نصاب (288 من تقريبي) باشد، بايد زکات آن را وقتي که مي‌رسد، بپردازد و زکات بقيّه را هرگاه به دست مي‌آيد، ادا کند و اگر آنچه اوّل مي‌رسد به اندازۀ نصاب نباشد، صبر مي‌کند تا بقيۀ آن برسد و زکات آن‌ها هم‌اکنون واجب نيست، هرچند علم يا اطمينان داشته باشد که مجموع آنچه رسيده و آنچه در آينده مي‌رسد، به اندازۀ نصاب است، پس اگر روي هم به مقدار نصاب باشد، زکات آن واجب است و اگر به اندازه نصاب نباشد، زکات آن واجب نيست.
مسئله 2110. اگر درخت خرما يا انگور در يک سال دو بار ميوه دهد، چنانچه روي هم به اندازۀ نصاب باشد، بنا بر احتياط، زکات آن واجب است.
مسئله 2111. اگر مقداري خرماي تازه يا انگور تازه دارد که خشک‌شدۀ آن به اندازۀ نصاب مي‌شود، چنانچه به قصد زکات از تازۀ آن به قدري به مصرف زکات برساند که اگر خرما خشک شود يا انگور کشمش گردد، به اندازۀ زکاتي باشد که بر او واجب است، اشکال ندارد؛ همچنين است اگر قيمت آن را حساب کند.
مسئله 2112. اگر زکات خرماي خشک يا کشمش بر او واجب باشد، نمي‌تواند زکات آن را از خرماي تازه يا انگور بپردازد؛ همچنين اگر زکات خرماي تازه يا انگور بر او واجب باشد، نمي‌تواند زکات آن را خرماي خشک يا کشمش بپردازد؛ امّا چنانچه يکي از اين‌ها يا چيز ديگري را به قصد قيمت زکاتي که بر او واجب شده بپردازد، مانعي ندارد.
مسئله 2113. کسي که بدهکار است و مالي هم دارد که زکات آن واجب شده، اگر بميرد، بايد نخست تمام زکات را از مالي که زکات آن واجب شده بپردازند و سپس قرض او را ادا کنند.
مسئله 2114. کسي که بدهکار است و گندم، جو، خرما يا انگور هم دارد، اگر بميرد و پيش از آن که زکات اين‌ها واجب شود، وارثان قرض او را از مال ديگر بپردازند، هر کدام که سهمشان به مقدار نصاب (288 من تقريبي) برسد، بايد زکات بپردازد و اگر پيش از آنکه زکات اين‌ها واجب شود، قرض او را نپردازند، چنانچه مال ميّتْ تنها به اندازۀ بدهي او باشد، واجب نيست زکات اين‌ها را بپردازند و اگر مال ميّتْ بيش از بدهي او باشد، درصورتي‌که بدهکاري او به اندازه‌اي است که اگر بخواهند ادا کنند بايد مقداري از گندم، جو، خرما و انگور را هم به طلبکار بپردازند، آنچه به طلبکار مي‌پردازند، زکات ندارد و بقيّه، مال وارثان است و هر يک از آنان که سهمش به اندازۀ نصاب شود، بايد زکات آن را بپردازند.
مسئله 2115. اگر گندم، جو، خرما و کشمشي که زکات آن‌ها واجب شده، خوب و بد دارد، بايد به احتياط واجب، زکات هر کدام از خوب و بد را از خود آن‌ها بپردازد و چنانچه بخواهد زکات همه را يکجا بپردازد، به احتياط واجب، نمي‌تواند زکات همه را از جنس بد بپردازد.