نماز جماعت
اشاره
«مسألۀ 1460» مستحب است نمازهاى واجب شبانه روزى و نماز ميّت و نماز آيات را به جماعت بخوانند و در نمازهاى شبانه روزى به ويژه نمازهاى صبح، مغرب و عشاء مخصوصاً براى همسايۀ مسجد و كسى كه صداى اذان را مى شنود، بيشتر سفارش شده است.
«مسألۀ 1461» در روايتى وارد شده است كه اگر يك نفر به امام جماعت اقتدا كند، هر ركعت از نماز آنان ثواب صد و پنجاه نماز را دارد و اگر دو نفر اقتدا كنند، هر ركعتى ثواب ششصد نماز را دارد و هر چه بيشتر شوند، ثواب نمازشان بيشتر مى شود تا به ده نفر برسند و عدّۀ آنان كه از ده گذشت، اگر تمام آسمانها كاغذ و درياها مركّب و درختها قلم و جنّ و انس و ملائكه نويسنده شوند، نمى توانند ثواب يك ركعت آن را بنويسند.
«مسألۀ 1462» حاضر نشدن به نماز جماعت از روى بى اعتنايى جايز نيست و سزاوار نيست كه انسان بدون عذر نماز جماعت را ترك كند.
«مسألۀ 1463» مستحب است انسان كمى صبر كند تا نماز را به جماعت بخواند و نماز جماعت در وقت فضيلت از نماز اوّل وقتى كه فرادى (يعنى تنها) خوانده شود، بهتر است و نيز نماز جماعتى كه مختصر بخوانند، از نماز فرادى كه آن را طول بدهند بهتر مى باشد.
«مسألۀ 1464» وقتى كه جماعت بر پا مى شود، مستحب است كسى كه نماز خود را فرادى خوانده، دوباره با جماعت بخواند و اگر بفهمد كه نماز اوّل او باطل بوده، نماز دوم او كافى است.
«مسألۀ 1465» كسى كه نماز را به جماعت خوانده، چه در آن نماز امام بوده باشد و چه مأموم، مستحبّ است همان نماز را دوباره به عنوان امام جماعت بخواند، ولى اگر بخواهد به عنوان مأموم دوباره در جماعت شركت كند، بايد به قصد رجاء نماز را بخواند.
«مسألۀ 1466» كسى كه در نماز وسواس دارد و فقط در صورتى كه نماز را با جماعت بخواند از وسواس راحت مى شود، اگر وسواس او به حدّى باشد كه نماز را باطل كند، بايد نماز را با جماعت بخواند.
«مسألۀ 1467» اگر پدر يا مادر به فرزند خود امر كند كه نماز را به جماعت بخواند، چون مخالفت با امر آنان موجب ناراحتى و اذيت آنان مى شود، بايد نماز را به جماعت بخواند.
«مسألۀ 1468» نماز عيد فطر و قربان و همچنين نماز استسقاء - كه براى آمدن باران مى خوانند - را در زمان غيبت امام عليه السلام مى شود با جماعت خواند، امّا نمازهاى مستحبّى را نمى شود با جماعت خواند.
«مسألۀ 1469» هنگامى كه امام جماعت، نماز واجب شبانه روزى را مى خواند، هر يك از نمازهاى واجب شبانه روزى را مى توان به او اقتدا كرد، ولى اگر امام جماعت نماز خود را احتياطاً دوباره بخواند، فقط در صورتى كه احتياط مأموم با احتياط امام از يك جهت باشد - به نحوى كه اگر نماز امام درست بوده، نماز مأموم نيز صحيح بوده
است و اگر نماز امام اشكال داشته، نماز مأموم نيز داراى اشكال بوده است - مى تواند به او اقتدا كند.
«مسألۀ 1470» اگر امام جماعت قضاى نماز واجب روزانۀ خود را بخواند، مى توان به او اقتدا كرد، ولى اگر نماز خود را احتياطاً قضا كند يا قضاى احتياطى نماز شخص ديگرى را بخواند، اگرچه براى آن پول نگرفته باشد، اقتداى به او اشكال دارد؛ ولى اگر انسان بداند كه از شخصى كه امام جماعت براى او نماز قضا مى خواند نماز فوت شده است، اقتداى به امام جماعت اشكال ندارد.
«مسألۀ 1471» اگر انسان نداند نمازى كه شخصى مى خواند نماز واجب شبانه روزى است يا نماز مستحب، نمى تواند به او اقتدا كند.
«مسألۀ 1472» اگر در بين نماز شك كند كه اقتدا كرده يا نه، چنانچه در آن حال با قصد اقتدا مشغول انجام وظيفۀ مأموم باشد، نماز او به جماعت صحيح است، وگرنه بايد نماز را به نيّت فرادى تمام نمايد.
«مسألۀ 1473» انسان در بين نماز جماعت مى تواند نيّت فرادى كند؛ ولى چنانچه از اول قصد او اين باشد كه در وسط نماز، نيّت فرادى كند، بنابر احتياط واجب نمى تواند نماز را به جماعت اقتدا كند.
«مسألۀ 1474» اگر مأموم در اثناء حمد يا سورۀ امام نيّت فرادى كند، بايد حمد و سوره را به قصد قربت مطلقه بخواند، بلكه بنابر احتياط اگر بعد از حمد و سوره و قبل از رفتن به ركوع نيز نيت فرادى كند، بايد حمد و سوره را به قصد قربت مطلقه بخواند.
«مسألۀ 1475» اگر در بين نماز جماعت نيّت فرادى نمايد، بنابر احتياط واجب نمى تواند دوباره نيّت جماعت كند؛ ولى اگر مردّد شود كه نيّت فرادى كند يا نه و بعد تصميم بگيرد نماز را با جماعت تمام كند، نمازش صحيح است.
«مسألۀ 1476» اگر شك كند كه نيّت فرادى كرده يا نه، بايد بنا بگذارد كه نيّت فرادى نكرده است.
«مسألۀ 1477» اگر هنگامى كه امام در ركوع است، اقتدا كند و به ركوع امام برسد،
اگرچه ذكر امام تمام شده باشد، نماز او به نحو جماعت صحيح است و يك ركعت حساب مى شود؛ امّا اگر به مقدار ركوع خم شود و به ركوع امام نرسد، نماز او فرادى مى شود.
«مسألۀ 1478» اگر هنگامى كه امام در ركوع است، اقتدا كند و به مقدار ركوع خم شود و شك كند كه به ركوع امام رسيده يا نه، نماز او فرادى مى شود.
«مسألۀ 1479» اگر هنگامى كه امام در ركوع است، اقتدا كند و پيش از آن كه به اندازۀ ركوع خم شود، امام سر از ركوع بردارد، احتياط مستحب آن است كه در صورت امكان در حالت ايستاده صبر كند تا امام براى ركعت بعد برخيزد و آن را ركعت اوّل نماز خود حساب كند؛ ولى اگر برخاستن امام به قدرى طول بكشد كه نگويند اين شخص نماز جماعت مى خواند، بايد نيّت فرادى نمايد.
«مسألۀ 1480» اگر از اوّل نماز يا بين حمد و سوره اقتدا كند و پيش از آن كه به ركوع رود امام سر از ركوع بردارد، بنابر احتياط واجب بايد نيت فرادى نموده و نماز را تمام كند.
«مسألۀ 1481» اگر هنگامى برسد كه امام مشغول خواندن تشهّد آخر نماز است، چنانچه بخواهد به ثواب جماعت برسد، بايد بعد از نيّت و گفتن تكبيرة الاحرام بنشيند و تشهّد را به قصد قربت مطلقه و به تبعيّت از امام بخواند، ولى سلام را نگويد و صبر كند تا امام سلام نماز را بدهد، بعد بايستد و بدون آن كه دوباره نيّت كند و تكبير بگويد، حمد و سوره را بخواند و آن را ركعت اوّل نماز خود حساب كند.
«مسألۀ 1482» هنگامى كه مأموم نيّت مى كند، بايد امام را معيّن نمايد، ولى دانستن اسم او لازم نيست؛ مثلاً اگر نيّت كند: «به امام حاضر اقتدا مى كنم»، نماز او صحيح است.
شرايط جماعت
* شرط اوّل: نبودن مانع بين امام و مأموم.
«مسألۀ 1483» در نماز جماعت نبايد بين مأموم و امام و همچنين بين انسان و مأموم ديگرى كه انسان به واسطۀ او به امام متّصل شده است، مانعى كه پشت آن ديده نمى شود فاصله باشد؛ بلكه چنانچه مانعى مثل شيشه كه پشت آن ديده مى شود نيز وجود
داشته باشد، نماز جماعت صحيح نيست؛ ولى اگر امام مرد و مأموم زن باشد، چنانچه بين آن زن و امام يا بين آن زن و مأموم ديگرى كه مرد است و زن به واسطۀ او به امام متّصل شده است، پرده و مانند آن باشد، اشكال ندارد.
«مسألۀ 1484» اگر بر روى چيزى كه مانع از اتصال در صفوف جماعت است سوراخ هايى ايجاد كنند نيز اتصال در جماعت برقرار نمى شود و نماز افرادى كه به واسطۀ اين مانع از جماعت جدا شده اند، به جماعت صحيح نيست.
«مسألۀ 1485» اگر بعد از شروع به نماز بين مأموم و امام يا بين مأموم و كسى كه مأموم به واسطۀ او متّصل به امام است، چيزى كه مانع از اتصال صفوف مى شود ايجاد شود، نماز او فرادى مى شود و بايد به وظيفۀ فرادى عمل كند.
«مسألۀ 1486» اگر امام در محراب باشد و كسى پشت سر او اقتدا نكرده باشد، كسانى كه دو طرف محراب ايستاده اند و به واسطۀ ديوار محراب امام را نمى بينند، نمى توانند اقتدا كنند، بلكه اگر كسى هم پشت سر امام اقتدا كرده باشد، اقتدا كردن كسانى كه دو طرف او ايستاده اند و به واسطۀ ديوار محراب امام را نمى بينند، خالى از اشكال نيست.
«مسألۀ 1487» اگر كسانى كه دو طرف صف ايستاده اند، به واسطۀ طولانى بودن صف اوّل امام را نبينند، مى توانند اقتدا كنند و نيز اگر به واسطۀ طولانى بودن يكى از صف هاى ديگر، كسانى كه دو طرف آن ايستاده اند صف جلوى خود را نبينند، مى توانند اقتدا نمايند.
«مسألۀ 1488» اگر صف هاى جماعت تا در مسجد برسند، نماز كسى كه مقابل در پشت صف ايستاده صحيح است و نيز نماز كسانى كه پشت سر او اقتدا مى كنند صحيح مى باشد، ولى نماز كسانى كه دو طرف او ايستاده اند و به سبب وجود ديوار، او را نمى بينند، خالى از اشكال نيست.
«مسألۀ 1489» اگر كسى كه پشت ستون ايستاده از طرف راست يا چپ به واسطۀ مأموم ديگر به امام متّصل نباشد، نمى تواند اقتدا كند، ولى اگر از دو طرف متّصل باشد، چنانچه از صف جلو كسى را ببيند، جماعت او صحيح است، وگرنه نماز او به جماعت
خالى از اشكال نيست.
* شرط دوم: بلندتر نبودن مكان امام از مكان مأموم.
«مسألۀ 1490» جاى ايستادن امام بايد از جاى مأموم بلندتر نباشد، ولى اگر مكان امام مقدار كمى بلندتر باشد، اشكال ندارد و نيز اگر زمين سراشيب باشد و امام در طرفى كه بلندتر است بايستد، در صورتى كه سراشيبى آن به قدرى كم باشد كه به آن «زمين مسطّح» بگويند، مانعى ندارد.
«مسألۀ 1491» اگر جاى مأموم بلندتر از جاى امام باشد، اشكال ندارد، مگر آن كه بلندى به مقدارى باشد كه عرفاً يك جماعت به حساب نيايند.
* شرط سوم: نبودن فاصلۀ زياد بين امام و مأموم و بين مأمومين.
«مسألۀ 1492» بنابر احتياط واجب بايد بين جاى سجدۀ مأموم و جاى ايستادن امام و نيز بين محل سجدۀ مأموم و محل ايستادن مأموم صف جلو بيشتر از يك گام معمولى فاصله نباشد و احتياط مستحب آن است كه جاى سجدۀ مأموم با جاى كسى كه جلوى او ايستاده، هيچ فاصله نداشته باشد.
«مسألۀ 1493» اگر مأموم به واسطۀ كسى كه طرف راست يا چپ او اقتدا كرده به امام متّصل باشد و از طرف جلو به امام متّصل نباشد، چنانچه كمتر از يك گام بزرگ با مأموم طرف راست يا چپ خود فاصله داشته باشند، نماز او صحيح است، ولى اگر بيشتر از يك قدم بزرگ فاصله پيدا شود، نماز او فرادى مى شود.
«مسألۀ 1494» اگر نماز همۀ كسانى كه در صف جلو هستند تمام شود يا همه نيّت فرادى نمايند، نماز صف هاى بعد به نحو جماعت صحيح نمى باشد، مگر آن كه كسانى كه نمازشان تمام شده، بلافاصله به همان جماعت اقتدا كنند.
«مسألۀ 1495» اگر بين كسانى كه در يك صف ايستاده اند، بچّه اى فاصله شود، هرچند نماز او صحيح نباشد، مى توانند اقتدا كنند و فاصله يك بچّه ضرر نمى زند.
«مسألۀ 1496» اگر بعد از تكبير امام، صف جلو آمادۀ نماز شده و تكبير گفتن آنان نزديك باشد، كسى كه در صف بعد ايستاده، مى تواند تكبير بگويد.
«مسألۀ 1497» اگر بداند نماز يك صف از صفهاى جلو باطل است، نمى تواند اقتدا كند، ولى اگر نداند نماز آنان صحيح است يا نه، مى تواند اقتدا نمايد.
«مسألۀ 1498» هرگاه بداند نماز امام باطل است، مثلاً بداند امام وضو ندارد، اگرچه خود امام متوجّه نباشد، نمى تواند به او اقتدا كند.
«مسألۀ 1499» اگر مأموم در صحّت قرائت امام جماعت شك كند، در صورتى كه شك او به گونه اى باشد كه بتواند حمل بر صحّت نمايد، مى تواند به او اقتدا كند.
* شرط چهارم: جلوتر نبودن مأموم از امام.
«مسألۀ 1500» مأموم نبايد جلوتر از امام بايستد و به احتياط واجب بايد كمى عقب تر از امام بايستد؛ ولى اگر مأموم فقط يك مرد باشد، بنابر احتياط واجب بايد در سمت راست امام بايستد و مى تواند مساوى با امام بايستد و چنانچه قدّ مأموم بلندتر از امام باشد و در ركوع و سجود سر او جلوتر از امام باشد، اشكالى ندارد.
احكام جماعت
«مسألۀ 1501» مأموم بايد غير از حمد و سوره، همه ذكرهاى نماز را خودش بخواند، ولى اگر ركعت اوّل يا دوم مأموم ركعت سوم يا چهارم امام باشد، بايد حمد و سوره را بخواند.
«مسألۀ 1502» اگر مأموم در ركعت اوّل و دوم نماز صبح، مغرب و عشاء صداى حمد و سورۀ امام را بشنود، نبايد حمد و سوره را بخواند و بنابر احتياط واجب بايد به قرائت امام گوش دهد، بلكه اگر كلمات امام را تشخيص ندهد نيز احتياطاً حكم همين است و اگر صداى امام را نشنود، مستحب است حمد و سوره را بخواند، ولى بايد آهسته بخواند و چنانچه سهواً بلند بخواند، اشكال ندارد.
«مسألۀ 1503» اگر مأموم بعضى از كلمات حمد و سورۀ امام را بشنود، احتياط واجب آن است كه حمد و سوره را نخواند.
«مسألۀ 1504» اگر مأموم سهواً حمد و سوره را بخواند يا گمان كند صدايى كه
مى شنود صداى امام نيست و حمد و سوره بخواند و بعد بفهمد صداى امام بوده، نماز او صحيح است.
«مسألۀ 1505» اگر شك كند كه صداى امام را مى شنود يا نه يا صدايى بشنود و نداند صداى امام است يا صداى شخص ديگر، مى تواند به قصد قربت مطلقه حمد و سوره را بخواند، اگرچه بهتر است آن را نخواند.
«مسألۀ 1506» بنابر احتياط واجب مأموم نبايد در ركعت اوّل و دوم نماز ظهر و عصر، حمد و سوره را به عنوان جزء واجب نماز بخواند، ولى خواندن حمد و سوره به قصد قربت مطلقه اشكال ندارد و اگر حمد و سوره نخواند، مستحب است به جاى آن ذكر بگويد.
«مسألۀ 1507» مأموم نبايد تكبيرة الاحرام را پيش از امام بگويد، بلكه احتياط واجب آن است كه تا تكبير امام تمام نشده، تكبير نگويد.
«مسألۀ 1508» اگر مأموم پيش از امام عمداً نيز سلام دهد، نماز او صحيح است؛ ولى احتياط مستحب آن است كه اگر سلام امام را مى شنود، پيش از امام سلام ندهد.
«مسألۀ 1509» اگر مأموم غير از تكبيرة الاحرام، ذكرهاى ديگر نماز را پيش از امام بگويد، اشكال ندارد؛ ولى اگر آنها را بشنود يا بداند امام چه هنگام ذكرهاى نماز را مى گويد، احتياط مستحب آن است كه پيش از امام نگويد.
«مسألۀ 1510» مأموم بايد غير از آنچه در نماز خوانده مى شود، اعمال ديگر آن مانند ركوع و سجود را با امام يا كمى بعد از امام بجا آورد و اگر عمداً پيش از امام عملى را انجام دهد، نماز او فرادى مى شود؛ اما اگر در حال قرائت امام عمداً به ركوع رود، نمازش باطل مى شود و اگر عمداً عملى را مدت زيادى پس از امام انجام دهد و يا اين كه در يك ركن عمداً امام را درك نكند - مثل اين كه امام سر از ركوع بردارد و مأموم هنوز به ركوع نرفته باشد - نماز او فرادى مى شود، بلكه اگر سهواً نيز امام را در يك ركن درك نكند، بنابر احتياط نمازش فرادى مى شود.
«مسألۀ 1511» اگر سهواً پيش از امام سر از ركوع بردارد، چنانچه امام در ركوع باشد، بايد به ركوع برگردد و با امام سر بردارد و در اين صورت زياد شدن ركوع كه ركن
است، نماز را باطل نمى كند و اگر برنگردد، نماز او فرادى مى شود و اگر به ركوع برگردد و پيش از آن كه به ركوع برسد امام سر بردارد، نماز او صحيح است هرچند احتياط مستحب آن است كه نماز را دوباره بخواند.
«مسألۀ 1512» اگر سهواً سر بردارد و ببيند امام در سجده است، بايد به سجده برگردد و چنانچه برنگردد، نمازش فرادى مى شود و چنانچه در هر دو سجده اين اتّفاق بيفتد و برگردد، براى زياد شدن دو سجده كه ركن است، نماز باطل نمى شود.
«مسألۀ 1513» اگر كسى سهواً پيش از امام سر از سجده بردارد و دوباره به سجده برود، چنانچه امام قبل از رسيدن او به سجده سر بردارد، نماز او صحيح است؛ ولى اگر در هر دو سجده اين اتّفاق بيفتد، احتياط مستحب اين است كه نماز را تمام كند و سپس آن را دوباره بخواند.
«مسألۀ 1514» اگر سهواً سر از ركوع يا سجده بردارد و سهواً يا به گمان اين كه به امام نمى رسد به ركوع يا سجده نرود، نماز او به جماعت صحيح است.
«مسألۀ 1515» اگر سر از سجده بردارد و ببيند امام در سجده است، چنانچه به گمان اين كه سجدۀ اوّل امام است و به قصد اين كه با امام سجده كند، به سجده برود و بفهمد سجدۀ دوم امام بوده و يا به گمان اين كه سجدۀ دوم امام است به سجده برود و بفهمد سجدۀ اوّل امام بوده، احتياط واجب آن است كه نماز را تمام كرده و دوباره آن را بخواند.
«مسألۀ 1516» اگر سهواً پيش از امام به ركوع برود، بايد سر بردارد و با امام به ركوع برود و نماز او صحيح است.
«مسألۀ 1517» اگر سهواً پيش از امام به ركوع برود و به گونه اى باشد كه اگر برگردد به چيزى از قرائت امام نرسد، چنانچه برنگردد، نماز او فرادى مى شود؛ ولى اگر به گونه اى باشد كه با برگشتن مقدارى از قرائت امام را درك كند، چنانچه برنگردد نمازش باطل است.
«مسألۀ 1518» اگر پيش از امام به سجده برود، واجب است كه سر بردارد و با امام به سجده رود و نماز او صحيح است و اگر عمداً سر بر نداشت، نماز او فرادى مى شود.
«مسألۀ 1519» اگر قبل از امام به ركوع يا سجده برود، در مواردى كه لازم است
برگردد - و در مسائل قبل گفته شد - بنابر احتياط بايد قبل از سر برداشتن ذكر ركوع يا سجده را حتى به مقدار يك «سبحان اللّه» بگويد و اگر با گفتن يك «سبحان اللّه» نيز به امام نمى رسد، مى تواند ذكر نگويد و از امام متابعت نمايد و يا نيّت فرادى كند و ذكر بگويد و نماز را تمام كند.
«مسألۀ 1520» اگر امام در ركعتى كه قنوت ندارد اشتباهاً قنوت بخواند يا در ركعتى كه تشهّد ندارد اشتباهاً مشغول خواندن تشهّد شود، مأموم نبايد قنوت و تشهّد را بخواند، ولى نمى تواند پيش از امام به ركوع رود يا پيش از ايستادن امام بايستد، بلكه بايد صبر كند تا قنوت يا تشهّد امام تمام شود و بقيّۀ نماز را با او بخواند.
«مسألۀ 1521» اگر مأموم در ركعت دوم اقتدا كند، قنوت و تشهّد را با امام مى خواند و احتياط آن است كه هنگام خواندن تشهّد، انگشتان دست و سينۀ پا را به زمين بگذارد و زانوها را بلند كند و بايد بعد از تشهّد با امام برخيزد و حمد و سوره را بخواند و اگر براى سوره وقت نداشته باشد، حمد را تمام كند و در ركوع خود را به امام برساند و اگر با خواندن حمد به ركوع امام نرسد، بنابر احتياط بايد نيّت فرادى كند و نماز او صحيح است.
«مسألۀ 1522» اگر هنگامى كه امام در ركعت دوم نماز چهار ركعتى است اقتدا كند، بايد در ركعت دوم نماز خود كه ركعت سوم امام است، بعد از دو سجده بنشيند و تشهّد را به مقدار واجب بخواند و برخيزد و قبل از ركوع خود را به امام برساند و تسبيحات اربعه را بگويد و در ركوع نيز خود را به امام برساند و اگر قبل از ركوع يا در ركوع به امام نرسد، بنابر احتياط واجب بايد نماز را فرادى تمام كند.
«مسألۀ 1523» اگر امام در حال قيام ركعت سوم يا چهارم باشد و مأموم بداند كه اگر اقتدا كند و حمد را بخواند به ركوع امام نمى رسد، بنابر احتياط واجب بايد صبر كند تا امام به ركوع رود و بعد اقتدا نمايد.
«مسألۀ 1524» اگر در حال قيام ركعت سوم يا چهارم امام اقتدا كند، بايد حمد و سوره را بخواند و اگر براى سوره وقت نداشته باشد، بايد حمد را تمام كند و در ركوع خود را به امام برساند و اگر در ركوع به امام نرسد، بنابر احتياط واجب بايد نماز را فرادى تمام كند.
«مسألۀ 1525» كسى كه مى داند اگر سوره را بخواند در ركوع به امام نمى رسد، بايد سوره را نخواند و اگر بخواند و در ركوع به امام نرسد، نماز او به صورت فرادى صحيح است.
«مسألۀ 1526» كسى كه اطمينان دارد كه اگر سوره را شروع كند يا تمام نمايد به ركوع امام مى رسد، احتياط واجب آن است كه سوره را شروع كند يا اگر شروع كرده تمام نمايد.
«مسألۀ 1527» كسى كه اطمينان دارد اگر سوره را بخواند به ركوع امام مى رسد، چنانچه سوره را بخواند و به ركوع نرسد، بنابر احتياط واجب نماز او فرادى مى شود.
«مسألۀ 1528» اگر امام ايستاده باشد و مأموم نداند كه در كدام ركعت است، مى تواند اقتدا كند، ولى بايد حمد و سوره را به قصد قربت بخواند و اگر بعد بفهمد كه امام در ركعت اوّل يا دوم بوده، نماز او صحيح است.
«مسألۀ 1529» اگر به گمان اين كه امام در ركعت اوّل يا دوم است حمد و سوره را نخواند و بعد از ركوع بفهمد كه در ركعت سوم يا چهارم بوده، نمازش صحيح است؛ ولى اگر پيش از ركوع بفهمد، بايد حمد و سوره را بخواند و اگر وقت نداشته باشد، فقط حمد را بخواند و در ركوع خود را به امام برساند.
«مسألۀ 1530» اگر به گمان اين كه امام در ركعت سوم يا چهارم است، حمد و سوره را بخواند و پيش از ركوع يا بعد از آن بفهمد كه در ركعت اوّل يا دوم بوده، نماز او صحيح است.
«مسألۀ 1531» اگر هنگامى كه مشغول نماز مستحبّى است جماعت بر پا شود، چنانچه اطمينان نداشته باشد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت مى رسد، مستحب است نماز را رها كند و مشغول نماز جماعت شود، بلكه اگر اطمينان نداشته باشد كه به ركعت اوّل مى رسد، مستحب است به همين دستور رفتار نمايد.
«مسألۀ 1532» اگر هنگامى كه مشغول نماز سه ركعتى يا چهار ركعتى است جماعت برپا شود، چنانچه به ركوع ركعت سوم نرفته و اطمينان نداشته باشد كه اگر نماز را تمام
كند به جماعت مى رسد، مستحب است به نيّت نماز مستحبّى نماز را دو ركعتى تمام كند و خود را به جماعت برساند.
«مسألۀ 1533» اگر نماز امام تمام شود و مأموم مشغول تشهّد يا سلام اوّل باشد، لازم نيست نيّت فرادى كند.
«مسألۀ 1534» كسى كه در ركعت دوم به امام اقتدا كرده، مى تواند هنگامى كه امام تشهّد ركعت آخر را مى خواند، برخيزد و نماز را تمام كند و يا انگشتان دست و سينۀ پا را به زمين بگذارد و زانوها را بلند نگهدارد و صبر كند تا امام سلام نماز را بگويد و بعد برخيزد.
«مسألۀ 1535» اگر مأموم بعد از نماز بفهمد كه امام عادل نبوده يا كافر بوده يا بدون وضو نماز خوانده، نماز جماعت او صحيح است.
«مسألۀ 1536» اگر پس از نماز معلوم شود كه امام ركنى را ترك كرده يا به واسطۀ فراموشى با بدن يا لباس نجس نماز خوانده، نماز مأموم صحيح است به شرط آنكه خللى در اركان نماز فرادى وارد نشده باشد، مثلاً به جهت متابعت از امام ركن زياد نكرده باشد.
«مسألۀ 1537» بنابر احتياط واجب اگر مأموم يك مرد باشد، بايد طرف راست امام بايستد و اگر چند مرد باشند، بايد پشت سر امام بايستند و اگر يك مرد و يك زن يا يك مرد و چند زن باشند، بايد مرد طرف راست امام و زنها پشت سر امام بايستند و اگر چند زن باشند، بايد پشت سر امام بايستند و اگر چند مرد و چند زن باشند، بايد مردها پشت سر امام و زنها پشت سر مردها بايستند و اگر يك زن باشد، مى تواند در پشت سر امام و يا طرف راست او به نحوى بايستد كه جاى سجده او مساوى با زانو يا محل ايستادن امام باشد.
شرايط امام جماعت
«مسألۀ 1538» امام جماعت بايد عاقل، شيعۀ دوازده امامى، عادل و حلال زاده و بنابر احتياط بالغ باشد و نماز را به نحو صحيح بخواند و نيز اگر مأموم مرد باشد، امام او نيز بايد مرد باشد و احتياط واجب آن است كه امام زنان نيز مرد باشد و اقتدا كردن بچّۀ
ممّيز كه خوب و بد را مى فهمد به بچّۀ ممّيز ديگر بنابر احتياط صحيح نيست.
«مسألۀ 1539» عدالت امام جماعت از چند راه ثابت مى شود:
اوّل: انسان به عدالت امام جماعت وثوق و اطمينان پيدا كند و فرقى نمى كند كه اطمينان از چه راهى حاصل شود، به شرط اين كه انسان از افراد آشنا به مسائل باشد و از افرادى نباشد كه با كمترين چيز به امرى اطمينان كند.
دوم: شهادت دو مرد عادل به شرط آن كه دو مرد عادل ديگر برخلاف آن شهادت ندهند و حتّى اگر يك مرد عادل كه گفتۀ او موجب وثوق است، بر خلاف آن شهادت دهد، نمى توان به شهادت آنها اكتفا كرد.
سوم: حسن ظاهر امام جماعت كه از رفتار او در اجتماع حاصل مى شود.
«مسألۀ 1540» اگر شك كند امامى كه عادل مى دانسته به عدالت خود باقى است يا نه، مى تواند به او اقتدا نمايد.
«مسألۀ 1541» كسى كه ايستاده نماز مى خواند، نمى تواند به كسى كه نشسته يا خوابيده نماز مى خواند اقتدا كند و كسى كه نشسته نماز مى خواند، بنابر احتياط واجب نمى تواند به كسى كه خوابيده نماز مى خواند اقتدا نمايد.
«مسألۀ 1542» كسى كه نشسته نماز مى خواند، مى تواند به كسى كه نشسته نماز مى خواند اقتدا كند و همچنين كسى كه خوابيده است، مى تواند به كسى كه نشسته نماز مى خواند اقتدا كند.
«مسألۀ 1543» اگر امام جماعت به واسطۀ عذرى با تيمّم يا با وضوى جبيره اى نماز بخواند، مى شود به او اقتدا كرد، ولى اگر به واسطۀ عذرى با لباس نجس نماز بخواند، بنابر احتياط واجب نبايد به او اقتدا كرد.
«مسألۀ 1544» اگر شخصى مرضى داشته باشد كه نتواند از بيرون آمدن ادرار و مدفوع خوددارى كند، بنابر احتياط واجب نمى توان به او اقتدا كرد.
«مسألۀ 1545» بنابر احتياط واجب كسى كه بيمارى خوره يا پيسى دارد يا كسى كه حدّ شرعى خورده، نبايد امام جماعت شود.
چيزهايى كه در نماز جماعت مستحب اند
«مسألۀ 1546» مستحب است امام در وسط صف بايستد و اهل علم و كمال و تقوا در صف اوّل بايستند.
«مسألۀ 1547» مستحب است صف هاى جماعت منظّم باشند و بين كسانى كه در يك صف ايستاده اند، فاصله نباشد و شانۀ آنان در رديف يكديگر باشد.
«مسألۀ 1548» مستحب است بعد از گفتن «قَدْ قامَتِ الصَّلاةُ»، مأمومين برخيزند.
«مسألۀ 1549» مستحب است امام جماعت، حال مأمومى را كه از ديگران ضعيف تر است رعايت كند و عجله نكند تا افراد ضعيف به او برسند و نيز مستحب است قنوت و ركوع و سجود را طولانى نكند، مگر اين كه بداند همۀ كسانى كه به او اقتدا كرده اند، به اين عمل مايلند.
«مسألۀ 1550» مستحب است امام جماعت در حمد و سوره و ذكرهايى كه بلند مى خواند، صداى خود را به قدرى بلند كند كه ديگران بشنوند، ولى نبايد بيش از اندازه صدا را بلند كند.
«مسألۀ 1551» اگر امام در ركوع بفهمد كسى تازه رسيده و مى خواهد اقتدا كند، مستحب است ركوع را دو برابر هميشه طول بدهد و بعد برخيزد، اگرچه بفهمد فرد ديگرى هم براى اقتدا وارد شده است.
چيزهايى كه در نماز جماعت مكروه اند
«مسألۀ 1552» اگر در صف هاى جماعت جا باشد، مكروه است انسان تنها بايستد.
«مسألۀ 1553» مكروه است مأموم ذكرهاى نماز را به گونه اى بگويد كه امام بشنود.
«مسألۀ 1554» اقتدا نمودن مسافر به غير مسافر و يا غير مسافر به مسافر مكروه است.