احكام لُقَطه
«اموال پيدا شده»
«اموال پيدا شده»
به مالى كه گم شده و انسان آن را پيدا مى كند «لُقَطه» مى گويند. مالى كه انسان پيدا مى كند، اگر نشانه اى نداشته باشد كه به واسطۀ آن صاحب آن معلوم شود، احتياط واجب آن است كه آن را از طرف صاحبش صدقه بدهد.
«مسألۀ 3117» اگر مالى را پيدا كند كه نشانه داشته و قيمت آن از «12/6» نخود نقرۀ سكّه دار كمتر باشد، چنانچه صاحب آن معلوم باشد و انسان نداند راضى است يا نه، نمى تواند بدون اجازۀ او آن را بردارد و اگر صاحب آن معلوم نباشد، مى تواند به قصد اين كه ملك خودش شود، آن را بردارد و در اين صورت اگر تلف شود، لازم نيست عوض آن را بدهد، بلكه اگر قصد ملك شدن هم نكرده باشد و بدون تقصير او تلف شود، دادن عوض بر او واجب نيست.
«مسألۀ 3118» اگر چيزى كه پيدا كرده نشانه اى داشته باشد كه به واسطۀ آن بتواند صاحب آن را پيدا كند - اگرچه صاحب آن كافرى باشد كه در امان مسلمانان است - در صورتى كه قيمت آن به «12/6» نخود نقرۀ سكّه دار برسد، احوط آن است كه يك سال به نحوى اعلام كند كه عرفاً گفته شود يك سال اعلام كرده است.
«مسألۀ 3119» اگر انسان خودش نخواهد اعلام كند، مى تواند به كسى كه اطمينان دارد بگويد تا از طرف او اعلام نمايد.
«مسألۀ 3120» اگر معرّفى و اعلام، نياز به هزينه داشته باشد - مثل اين كه پيدا كننده به هر دليلى قدرت اعلام نداشته باشد و بايد به ديگرى مزد بدهد تا اعلام كند يا
كالاى پيدا شده داراى اهميّت باشد و بايد به وسيلۀ روزنامه يا نظاير آن آگهى و اعلام نمايد - مى تواند هزينۀ معرّفى و آگهى را از صاحب آن بگيرد.
«مسألۀ 3121» اگر تا يك سال اعلام كند و صاحب مال پيدا نشود، مى تواند به قصد اين كه هر وقت صاحب آن پيدا شد عوض آن را به او بدهد، براى خود بردارد يا براى او نگهدارى كند كه هر وقت پيدا شد به او بدهد، ولى احتياط مستحب آن است كه از طرف صاحب آن صدقه بدهد، امّا چيزى كه در حرم (مكّه) پيدا شود، احتياط واجب آن است كه آن را براى خود برندارد بلكه صدقه دهد.
«مسألۀ 3122» اگر بعد از آن كه يك سال اعلام كرد و صاحب مال پيدا نشد، مال را براى صاحب آن نگهدارى كند و از بين برود، چنانچه در نگهدارى آن كوتاهى يا زياده روى نكرده باشد، ضامن نيست؛ همچنين اگر آن مال را به حاكم شرعى تحويل دهد و سپس صاحب آن پيدا شود، ضامن نيست؛ ولى اگر از طرف صاحب آن صدقه داده باشد يا براى خود برداشته باشد، ضامن است.
«مسألۀ 3123» كسى كه مالى را پيدا كرده، اگر عمداً به دستورى كه گفته شد اعلام نكند، علاوه بر اين كه معصيت كرده، باز هم واجب است اعلام كند.
«مسألۀ 3124» اگر بچّۀ نابالغ چيزى پيدا كند، ولىّ او بايد اعلام نمايد.
«مسألۀ 3125» اگر انسان در بين سالى كه اعلام مى كند، از پيدا شدن صاحب مال نااميد شود، اگر نخواهد آن را اعلام كند، احتياط واجب آن است كه آن را صدقه بدهد.
«مسألۀ 3126» اگر در بين سالى كه اعلام مى كند، مال از بين برود، چنانچه در نگهدارى آن كوتاهى يا زياده روى كرده باشد، بايد عوض آن را به صاحب آن بدهد و اگر كوتاهى نكرده و زياده روى هم ننموده باشد، چيزى بر او واجب نيست.
«مسألۀ 3127» اگر مالى را كه نشانه دارد و قيمت آن به «12/6» نخود نقرۀ سكّه دار مى رسد، در جايى پيدا كند كه معلوم است به واسطۀ اعلام صاحب آن پيدا نمى شود، مى تواند در روز اوّل آن را از طرف صاحب آن صدقه بدهد و چنانچه صاحب آن پيدا شود و به صدقه دادن راضى نشود، بايد عوض آن را به او بدهد و ثواب صدقه اى
كه داده مال خود اوست.
«مسألۀ 3128» اگر چيزى را پيدا كند و به گمان اين كه مال خود اوست بردارد و بعد بفهمد مال خود او نبوده، بايد تا يك سال اعلام نمايد.
«مسألۀ 3129» لازم نيست هنگام اعلام، جنس چيزى را كه پيدا كرده بگويد، بلكه همين قدر كه بگويد: «چيزى پيدا كرده ام» كافى است.
«مسألۀ 3130» اگر كسى چيزى را پيدا كند و ديگرى بگويد مالِ من است، در صورتى بايد به او بدهد كه نشانه هاى آن را بگويد و يقين پيدا كند كه مال اوست، ولى اگر ذكر نشانه ها فقط موجب گمان به مالك بودن آن شود، مخيّر است كه به او بدهد يا از دادن به او خوددارى نمايد.
«مسألۀ 3131» اگر قيمت چيزى كه پيدا كرده به «12/6» نخود نقرۀ سكّه دار برسد، چنانچه اعلام نكند و در مسجد يا جاى ديگرى كه محلّ اجتماع مردم است بگذارد و آن چيز از بين برود يا ديگرى آن را بردارد، كسى كه آن را پيدا كرده ضامن است.
«مسألۀ 3132» هرگاه چيزى را پيدا كند كه اگر بماند فاسد مى شود، بايد تا مقدارى كه ممكن است آن را نگهدارد، بعد قيمت كند و خودش بردارد يا بفروشد و پول آن را نگهدارد و احتياط مستحب آن است كه در صورت امكان براى فروش آن به خودش يا به ديگرى، از حاكم شرع اجازه بگيرد و در هر صورت بايد اعلام را يك سال ادامه دهد تا اگر صاحب آن پيدا شد، پول آن چيز را به او تسليم كند و اگر صاحب آن پيدا نشود، از طرف او صدقه بدهد و احتياط واجب آن است كه براى صدقه دادن از حاكم شرع اجازه بگيرد.
«مسألۀ 3133» قيمت مال پيدا شده بايد بر حسب زمان و مكانى كه مال در آن پيدا شده محاسبه شود.
«مسألۀ 3134» اگر چيزى كه پيدا كرده، هنگام وضو گرفتن و نماز خواندن همراه او باشد، در صورتى كه قصد او اين باشد كه صاحب آن را پيدا كند، اشكال ندارد.
«مسألۀ 3135» اگر دو شاهد عادل شهادت دهند كه مالِ پيدا شده متعلّق به فلان
شخص است، بايد مال به آن فرد داده شود، چه پيش از شروع اعلام يا در بين و يا بعد از آن باشد.
«مسألۀ 3136» اگر كسى كه مال نشانه دار را پيدا كرده بميرد، چنانچه پس از پايان اعلام، آن را براى خود برداشته و مرده باشد، مالكيّت آن به همان صورت به وارث او منتقل مى شود كه اگر صاحب آن پيدا شد، به او برگردانده شود و اگر قبل از شروع اعلام يا در بين آن مرده باشد، ظاهراً ورثه بايد به جاى او اعلام نمايند.
«مسألۀ 3137» اگر كفش او را اشتباهاً ببرند و كفش ديگرى به جاى آن بگذارند، چنانچه بداند كفشى كه مانده مالِ كسى است كه كفش او را برده و قيمت آن از كفش خودش بيشتر نباشد، در صورتى كه از پيدا شدن صاحب آن مأيوس شود و يا براى او مشقّت داشته باشد، مى تواند آن را به جاى كفش خودش بردارد، ولى اگر قيمت آن از كفش خودش بيشتر باشد، بايد هر وقت صاحب آن پيدا شد زيادى قيمت را به او بدهد و چنانچه از پيدا شدن او نااميد شود، بايد با اجازۀ حاكم شرع زيادى قيمت را از طرف صاحب آن صدقه بدهد و اگر احتمال بدهد كفشى كه مانده مالِ كسى نيست كه كفش او را برده، بايد با آن معاملۀ مجهول المالك نمايد، يعنى از صاحب آن جستجو و تحقيق كند و چنانچه از پيدا كردن او مأيوس شود، از طرف او به فقير صدقه بدهد.
«مسألۀ 3138» اگر مالى را كه كمتر از «12/6» نخود نقرۀ سكّه دار ارزش دارد، پيدا كند و از آن صرف نظر نمايد و در مسجد يا جاى ديگرى بگذارد، چنانچه كسى آن را بردارد، براى او حلال است.
«مسألۀ 3139» لوازم و ابزار و اشيايى كه آنها را براى تعمير و مانند آن نزد تعميركاران و صاحبان صنايع مى برند، اگر صاحب آن جنس ناشناخته باشد و ديگر سراغ آن نرود و صاحب صنعت پس از جستجو و تحقيق از آمدن صاحب جنس نااميد شود، بايد آن را از طرف صاحب آن صدقه بدهد و بنابر احتياط واجب بايد با اجازۀ حاكم شرع باشد.
«مسألۀ 3140» اگر دزد مالى را كه به سرقت برده نزد انسان امانت بگذارد، جايز نيست آن را به خود دزد برگرداند، بلكه بايد آن را به صاحب آن بدهد و اگر صاحب آن به
هيچ وجه معلوم نباشد، حكم لُقطه بر آن جارى مى شود.
«مسألۀ 3141» اگر مالى از ديگران در بين اموال انسان باقى بماند و صاحب آن يا محل و مكان او به هيچ وجه معلوم نباشد به گونه اى كه رساندن مال به صاحب آن براى او ميسّر نبوده و از پيدا كردن او نيز مأيوس باشد، بايد آن را از طرف صاحب آن و بنابر احتياط واجب با اجازۀ حاكم شرع صدقه بدهد. همچنين اگر انسان در معاملات و دادوستدها كم و زياد كرده و بر اثر مرور زمان صاحبان آنها را فراموش كرده باشد و شناخت آنان براى او ميسّر نباشد، بايد عوض آنها را از طرف صاحبان آنها و بنابر احتياط واجب با اجازۀ حاكم شرع صدقه بدهد و بنابر احتياط در هر دو صورت اگر مقدار آن را نداند، بايد به قدرى صدقه بدهد كه مطمئن شود برىءالذّمّه شده است و به اين كار در اصطلاح «ردّمظالم» گفته مى شود.
احكام مجهول المالك و حيوان و انسان گم شده
«مجهول المالك» به مالى مى گويند كه صاحب آن مشخص نيست.
«مسألۀ 3142» اگر حيوانى مثل گوسفند يا مرغ وارد خانۀ انسان شود و صاحب آن معلوم نباشد، حكم لُقَطه را ندارد بلكه «مجهول المالك» مى باشد، پس بايد براى پيدا كردن صاحب آن جستجو كند و چنانچه از يافتن او مأيوس شد، حيوان يا بهاى آن را صدقه بدهد و بنابر احتياط از حاكم شرع براى صدقه دادن اجازه بگيرد. همچنين است اگر كبوترى كه بال آن بريده شده است وارد منزل انسان شود، ولى اگر بال كبوتر بريده نباشد و انسان نداند صاحب دارد يا نه، مى تواند آن را به قصد تملّك براى خود بردارد و اگر بداند صاحب دارد، بايد آن را به صاحب آن برگرداند و اگر صاحب آن را نشناسد و از پيدا كردن او مأيوس باشد، بايد آن را صدقه دهد.
«مسألۀ 3143» اگر در جايى كه عمران و آبادى است حيوانى را پيدا كند، يكى از دو صورت را دارد:
اوّل: اگر حيوان سالم بوده و در معرض تلف نباشد، جايز نيست آن را بگيرد و اگر گرفت بايد آن را حفظ كند و علوفۀ آن را نيز تأمين كند و حق ندارد از صاحب آن عوض آن را مطالبه نمايد و در صورتى كه آن حيوان گوسفند باشد و صاحب آن پيدا نشود، مى تواند آن را براى صاحب آن نگهدارد و يا اين كه پس از سه روز آن را بفروشد و پول آن را از طرف صاحب آن صدقه بدهد و چنانچه صاحب آن پيدا شود و صدقه را قبول نكند، بايد پول آن را به صاحب آن بدهد.
دوم: اگر حيوان در اثر بيمارى يا غير آن در معرض تلف باشد، جايز است آن را
بگيرد و در اين صورت واجب است علوفۀ آن را تأمين كند و در صورتى كه قصد رايگان نداشته باشد، مى تواند پس از پيدا شدنِ صاحب آن عوض آن را مطالبه نمايد و يا اين كه از شير يا پشم يا سوارى آن به طور معمول استفاده كند و از مخارج آن كم كند و اگر حيوان تلف شود، ضامن آن نيست، مگر اين كه در حفظ آن كوتاهى كرده باشد.
«مسألۀ 3144» اگر حيوانى را در جايى كه عمران و آبادى نيست، مانند بيابان ها، جنگل ها، كوه ها و راه هاى بيابانى پيدا كند و صاحب آن معلوم نباشد، دو صورت دارد:
اوّل: اگر در آن محل آب و گياه وجود داشته باشد و حيوان از لحاظ جسمى و قدرت دويدن بتواند خود را از درندگان حفظ كند، جايز نيست آن را بگيرد.
دوم: اگر در آن محل آب و گياه وجود نداشته باشد و يا حيوان در معرض خطر باشد، مانند گوسفند و بچّه شتر، جايز است آن را بگيرد و به مقدار ممكن معرّفى كند و چنانچه از پيدا كردن صاحب آن مأيوس شود، مى تواند آن را تملّك كند و يا اين كه براى صاحب آن حفظ نمايد، ولى در صورت تملّك اگر صاحب آن پيدا شود، بايد عوض آن را به او بدهد.
«مسألۀ 3145» اگر بچّه اى گم شود و ولىّ او پيدا نشود و يا او را سرِ راه گذاشته باشند، جايز است بلكه اگر در معرض تلف شدن باشد واجب است كه انسان او را بردارد و حفظ كند و مخارج او را تأمين نمايد تا به حدّ بلوغ برسد و يا پدر يا مادر يا جدّ پدرى او پيدا شود و چنانچه بچّه مالى همراه خود داشته باشد، جايز است با اجازۀ حاكم شرع آن مال را به مصرف او برساند و اگر مال نداشته باشد، از بيت المال يا زكوات يا مردم خيّر براى مخارج او كمك بگيرد و اگر ممكن نشد، خودش مخارج او را بدهد و در اين صورت مى تواند مخارجى را كه متحمّل مى شود، يادداشت كند تا پس از بزرگ شدن و تمكّن بچّه، از او مطالبه نمايد.
«مسألۀ 3146» مالى كه صاحب آن مشخّص است ولى به هيچ وجه به او دسترسى نيست، در حكم مجهول المالك مى باشد.