اِعتكاف
اشاره
«اِعتكاف» آن است كه انسان به قصد عبادت كردن در مسجد بماند؛ بلكه اگر تنها با ماندن در مسجد نيز قصد عبادت كند، كافى است، هرچند عبادت ديگرى انجام ندهد.
اعتكاف عمل مستحبّى است كه دربارۀ آن بسيار سفارش شده است. روايت شده است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمودند: «اعتكاف ده روز در ماه رمضان معادل دو حجّ و دو عمره است» و نيز روايت شده كه خود آن حضرت دهۀ آخر ماه رمضان در مسجد اعتكاف مى كردند.
«مسألۀ 1832» انجام اعتكاف در هر هنگام از سال - بجز روزهايى كه روزه در آنها حرام مى باشد - صحيح است و بهترين وقت آن، «ماه رمضان» به ويژه ده روز آخر آن مى باشد.
«مسألۀ 1833» اعتكاف يك عمل مستحبّى است ولى به واسطۀ نذر و مانند آن، بر انسان واجب مى شود.
شرايط اعتكاف
«مسألۀ 1834» شرايط صحّت اعتكاف عبارتند از:
1 -«اسلام»؛ پس اعتكاف از غير مسلمان صحيح نيست و «ايمان» شرط قبول آن است.
2 -«عقل».
3 -«قصد قربت»؛ پس اگر نيّت كسى براى غير خدا باشد، اعتكاف او صحيح نيست.
4 -«روزه گرفتن»؛ پس اگر شخصى به هر دليل نتواند روزه بگيرد، اعتكاف او صحيح نيست.
5 -«ماندن سه روز در مسجد»؛ پس اگر كمتر بماند يا قصد كند كه كمتر بماند، اعتكاف او صحيح نيست.
«مسألۀ 1835» روزه اى كه در حال اعتكاف گرفته مى شود، لازم نيست كه براى خود اعتكاف باشد، بلكه مى تواند هر روزه اى (مثل روزۀ قضا يا كفّاره) را در حال اعتكاف
1-
2- 1 و 2 - من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 120-\122.
بگيرد؛ ولى احتياط واجب آن است كه اگر براى خود اعتكاف كرده است، روزه اى كه مى گيرد براى كس ديگر نباشد (مثلاً قضاى روزۀ پدرش را به جا نياورد) و همچنين اگر به نيابت از شخص ديگرى اعتكاف كرده باشد، روزه را نيز به نيابت از وى بگيرد.
«مسألۀ 1836» اعتكاف بايد در يكى از پنج مسجد: «مسجدالحرام»، «مسجدالنبى صلى الله عليه و آله و سلم»، «مسجدكوفه»، «مسجد بصره» و يا مسجد جامع هر شهر انجام شود.
«مسألۀ 1837» كسى كه اعتكاف مى كند، بايد سه روز را به طور مستمر در مسجد بماند، مگر اين كه خارج شدن از مسجد ضرورت داشته باشد، مثلاً براى قضاى حاجت ناچار باشد از مسجد خارج شود.
«مسألۀ 1838» اگر به خاطر ضرورتى ناچار گردد كه از مسجد خارج شود و به قدرى طول بكشد كه صورت اعتكاف به هم بخورد، اعتكاف او باطل مى شود.
«مسألۀ 1839» اگر در بين اعتكاف محتلم شود، بايد تيمّم كند و فوراً از مسجد خارج شود، مگر اين كه زمانى كه براى خروج از مسجد لازم است، كمتر از زمان لازم براى تيمّم نمودن باشد كه در اين صورت بدون تيمّم بايد فوراً از مسجد خارج شود و در هر حال پس از خروج از مسجد، بايد فوراً غسل كند و به مسجد بازگردد و براى غسل به قدر ضرورت و انجام واجبات آن اكتفا نمايد.
«مسألۀ 1840» صحّت اعتكاف زن نسبت به دو روز اوّل، در صورتى كه اعتكاف او منافى حقّ شوهرش باشد، مشروط به اجازۀ شوهر است و همچنين اعتكاف فرزند، در صورتى كه موجب اذيّت پدر يا مادر مى شود، بايد با اجازۀ آنان باشد؛ ولى اگر نسبت به دو روز اوّل اجازه داده باشند، نسبت به روز سوم اجازۀ آنان شرط نيست و حتّى نهى آنان نيز تأثير ندارد، زيرا ماندن روز سوم واجب است.
مسائل اعتكاف
«مسألۀ 1841» كسى كه اعتكاف مى كند، بايد در روز از انجام آنچه روزه را باطل مى كند بپرهيزد؛ همچنين امور زير - در شب باشد يا روز - موجب باطل شدن اعتكاف
مى شود:
1 - جماع.
2 - بنابر احتياط واجب استمناء؛ چه به شكل حرام آن يا در اثر نگاه يا لمس همسر باشد.
3 - استشمام بوى خوش.
4 - خريد و فروش، مگر آن كه ضرورتى در بين باشد، بلكه احتياط واجب آن است كه در غير حالت ضرورت، اعمال تجارى ديگر (غير از خريد و فروش) را نيز انجام ندهد.
5 - مجادله و بحث به منظور برترى و خودنمايى؛ در امور دينى باشد يا دنيايى.
«مسألۀ 1842» به هم زدن اعتكافِ واجب جايز نيست؛ ولى مى تواند اعتكافِ مستحب را در دو روز اوّل آن باطل نمايد، هرچند اين عمل خلاف احتياط است و پس از گذشتن دو روز، ماندن روز سوم در مسجد واجب است.
«مسألۀ 1843» اگر اعتكاف خود را با انجام يكى از امورى كه بيان شد باطل نمايد، سه صورت دارد:
اوّل: چنانچه اعتكاف او واجب معيّن باشد، قضاى آن لازم است.
دوم: چنانچه اعتكاف او واجب غير معيّن باشد، بايد آن را دوباره شروع كند و بهتر است آن را تمام كرده و دوباره از سر بگيرد.
سوم: اگر اعتكاف او مستحب باشد، چنانچه در دو روز اوّل آن را باطل كند، اشكال ندارد و چنانچه پس از گذشتن دو روز آن را باطل نمايد، بايد قضاى آن را بجا آورد.
«مسألۀ 1844» اگر اعتكافِ واجب را با غير جماع باطل كند، كفّاره ندارد و اگر با جماع - هر چند در شب - باطل نمايد، علاوه بر قضا بايد كفّاره نيز بدهد و كفّارۀ آن مانند كفّارۀ باطل نمودن عمدى روزۀ ماه رمضان است و بنابر احتياط واجب، ترتيب در كفاره را نيز بايد رعايت كند؛ يعنى در صورت امكان يك بنده آزاد كند و اگر امكان نداشت، دو ماه پشت سر هم روزه بگيرد و اگر آن نيز ممكن نبود، به شصت فقير طعام بدهد.
«مسألۀ 1845» در مواردى كه قضاى اعتكاف واجب مى شود، لازم نيست آن را فوراً
بجا آورد، ولى نبايد در انجام دادن آن سستى و مسامحه نمايد.
«مسألۀ 1846» اگر سهواً يكى از مبطلات اعتكاف را انجام دهد، اعتكاف او باطل نمى شود.
«مسألۀ 1847» بعد از تمام شدن سه روز، چنانچه به نيّت اعتكاف يك شب يا يك روز ديگر يا بيشتر از آن در مسجد بماند، اشكال ندارد؛ ولى پس از تمام شدن سه روز، ماندن فقط بخشى از روز يا شب به نيّت اعتكاف در مسجد، محلّ اشكال است و چنانچه دو روز ديگر در مسجد بماند كه روى هم پنج روز شود، واجب است كه روز ششم را نيز در مسجد اعتكاف نمايد و اگر پس از تمام شدن شش روز، بخواهد يك روز يا يك شب ديگر يا بيشتر از آن را در مسجد اعتكاف نمايد، اشكال ندارد و چنانچه دو روز ديگر در مسجد بماند كه روى هم هشت روز شود، لازم نيست كه روز نهم را نيز در مسجد اعتكاف نمايد.
«مسألۀ 1848» انسان مى تواند در هنگامى كه نيّت اعتكاف مى كند، شرط كند كه اگر حادثه اى براى او پيش آمد، اعتكاف خود را قطع نمايد كه در اين صورت چنانچه در روز سوم نيز حادثه اى براى او پيش بيايد، مى تواند اعتكاف خود را قطع كند.