احكام ديه
مسأله 2806 اگر كسى عمداً و به ناحق ديگرى را بكشد، ولىّ كشته مى تواند قاتل را عفو كند يا بكشد، يا مقدارى كه در مسأله بعد گفته مى شود از او ديه بگيرد، اما اگر از روى خطا بكشد، مثلاً براى حيوانى تير بيندازد و اشتباهاً كسى را بكشد ولىّ كشته حق ندارد او را بكشد، اما مى تواند ديه بگيرد.
مسأله 2807 ديه اى كه قاتل بايد بدهد يكى از شش چيز است:
اول صد شتر كه داخل سال ششم شده باشند، و
احوط آنست كه در ديه عمد شترها نر هم باشند. و در ديه شبه عمد چهل شتر ماده و آبستن كه داخل سال ششم و سى ماده كه داخل سال چهارم و سى ماده ديگر كه داخل سال سوم شده باشند. و در ديه خطاء محض سى شتر ماده كه داخل سال چهارم و سى ماده كه داخل سال سوم و بيست نر كه داخل سال سوم و بيست ماده كه داخل سال دوم شده باشند.
دوم دويست گاو.
سوم هزار گوسفند.
چهارم دويست حله و هر حله دو پارچه اى است كه در يمن مى بافند.
پنجم هزار دينار كه هر دينار يك مثقال شرعى طلا است كه هر مثقال آن هجده نخود است.
ششم ده هزار درهم كه هر درهمى 6/12 نخود نقره سكه دار است.
و بدان كه ديه قتل زن از هر يك از شش چيز نصف ديه مرد است و نيز قتل اگر در أشهر حرم شد و آن ذى القعده و ذى الحجه و محرم و رجب است، يك ثلث بر آن اضافه مى شود.
مسأله 2808 ديه چند چيز مثل ديه كشتن است كه مقدار آن در مسأله پيش گفته شد.
اول آنكه دو چشم كسى را كور كند، يا چهار پلك چشم او را از بين ببرد، و اگر يك چشم او را كور كند، بايد نصف ديه كشتن را بدهد.
دوم دو گوش كسى را ببرد، يا كارى كند كه هر دو گوش او كر شود، و اگر يك گوش او را ببرد يا كر كند بايد نصف ديه كشتن را بدهد. و حسب مشهور و اجماع
منقول و خبر مسمع و خبر عبدالرحمان عرزمى، اگر دو نرمه گوش او را از بين ببرد، بايد ثلث ديه كشتن را بدهد.
سوم تمام بينى يا نرمه بينى كسى را ببرد.
چهارم زبان كسى را از بيخ ببرد، و اگر مقدارى از آنراببرد، بايد به نسبت ديه بدهد، مثلا اگر نصف زبان را ببرد، بايد نصف ديه كشتن را بدهد.
پنجم تمام دندانهاى كسى را از بين برد، و ديه هر كدام از دوازده دندان جلوى دهان كه شش عدد بالا و شش عدد پائين مى باشد بيست يكِ ديه كشتن است و بحسب طلا پنجاه مثقال شرعى طلااست، و هر مثقال شرعى هجده نخود است. و اگر يكى از شانزده دندان عقب را كه هشت عدد آنها بالا و هشت عدد پائين است از بين ببرد، بايد بيست و پنج مثقال شرعى طلا بدهد.
ششم هر دو دست كسى را از بند جدا كند، و اگر يك دست را از بند جدا كند، بايد نصف ديه كشتن را بدهد.
هفتم ده انگشت كسى را ببرد، و ديه هر انگشت ده يكِ ديه كشتن است على الاظهر.
هشتم پشت كسى را طورى بشكند كه ديگر درست نشود.
نهم هر دو پستان زنى را ببرد، و اگر يكى از آنها راببرد، بايد نصف ديه كشتن را بدهد.
دهم هر دو پاى كسى را تا مفصل، يا همه ده انگشت پا را ببرد، و ديه هر انگشت ده يكِ ديه كشتن است على الاظهر.
يازدهم تخمهاى مردى را از بين ببرد.
دوازدهم طورى به كسى آسيب برساند كه عقل او از بين برود .
سيزدهم به كسى صدمه اى بزند كه ديگر بوى خوب و بد رانفهمد، يا هر دو لب كسى را ببرد.
و غير از اين مواردى كه گفته شد، موارد ديگرى هم هست كه مجال ذكرش نيست. و قاعده كليه طبق صحيحه هشام بن سالم آنست كه هر چه در انسان يك است در آن تمام ديه است و هر چه در انسان دو است در هر يك آن نصف ديه است و لكن اخبار و اقوال در خصوص تخم چپ و لب پائين مختلف است، و بعضى دلالت مى كند كه تخم چپ و لب پائين ديه آن زيادتر از تخم راست و لب بالا است.
مسأله 2809 اگر اشتباهاً كسى را بكشد، بايد ديه او را بدهد، و يك بنده آزاد كند، و اگر نتواند بنده آزاد كند دو ماه روزه بگيرد، و اگر اين را هم نتواند شصت فقير را سير كند. و اگر عمداً و به ناحق بكشد در صورت عفو يا گرفتن ديه بايد دو ماه روزه بگيرد و شصت فقير را سير كند و يك بنده آزاد كند.
مسأله 2810 كسى كه سوار حيوان است، اگر كارى كند كه آن حيوان به كسى آسيب برساند، ضامن است، و نيز اگر ديگرى كارى كند كه حيوان به سوار خود، يا به كس ديگر صدمه بزند، ضامن مى باشد.
مسأله 2811 اگر انسان كارى كند كه زن حامله سقط كند، چنانچه چيزى كه سقط شده نطفه باشد، ديه اش بيست مثقال شرعى طلا است كه هر مثقال آن هجده نخود مى باشد، و اگر علقه يعنى خون بسته باشد، چهل مثقال، و اگر مضغه يعنى
پاره گوشت باشد، شصت مثقال، و اگر استخوان شده باشد، هشتاد مثقال، و اگر گوشت آورده ولى هنوز روح در او دميده نشده، صد مثقال، و اگر روح در او دميده شده، چنانچه پسر باشد ديه او هزار مثقال، و اگر دختر
مسأله 2812 اگر زن حامله كارى كند كه بچه اش سقط شود، بايد ديه آنرا به تفصيلى كه در مسأله پيش گفته شد، به وارث بچه بدهد و به خود زن چيزى از آن نمى رسد. و اسقاط جايز نيست مگر اينكه روح در او دميده نشده باشد و بقاء او موجب ضرر مهمى باشد و استعمال چيزى كه نطفه را در محل فاسد مى كند پس اقوى جواز و احوط اجتناب است.
مسأله 2813 اگر كسى زن حامله را بكشد و حمل او هم تلف شود، بايد ديه زن و بچه را بدهد.
مسأله 2814 اگر پوست سر يا صورت مردى را پاره كند، بايد يك شتر به او بدهد، و اگر به گوشت برسد و قدرى از آن را هم ببرد، بايد دو شتر بدهد، و اگر خيلى از گوشت را پاره كند، بايد سه شتر بدهد، و اگر به پرده نازك استخوان برسد، چهار شتر، و اگر استخوان نمايان شود، پنج شتر و اگر استخوان بشكند، ده شتر، و اگر بعضى از ريزه هاى استخوان از جاى خود بيرون آيد، پانزده شتر، و اگر به پرده مغز سر برسد، بايد سى و سه شتر بدهد.
مسأله 2815 اگر به صورت كسى سيلى يا چيز ديگر بزند بطورى كه صورت او سرخ شود، بايد يك مثقال و نيم شرعى طلا كه
هر مثقالى هجده نخود است بدهد، و اگر كبود شود، سه مثقال، و اگر سياه شود، بايد شش مثقال شرعى طلا بدهد، ولى اگر جاى ديگر بدن كسى را بواسطه زدن، سرخ يا كبود يا سياه كند، بايد نصف آنچه را كه گفته شد بدهد.
مسأله 2816 اگر به حيوان حلال گوشت كسى زخم بزند، يا چيزى از بدن آنرا ببرد، بايد تفاوت قيمت سالم و معيوب آنرابه صاحبش بدهد، و اگر چشم آنرا كور كند بايد ربع قيمت آن روز آنرا بدهد.
مسأله 2817 اگر انسان سگ شكارى كسى را بكشد، بايد بيست و يك مثقال معمولى نقره سكه دار به او بدهد. و مشهور آن است كه اگر سگى كه نگهدارى خانه را مى كند، يا سگ گله كسى را تلف نمايد، بايد ده مثقالونيم نقره سكه دار بدهد و اگر سگى كه پاسبانى زراعت را مى كند بكشد، بايد نه من و نيم و سه سير و چهارده مثقال و نيم گندم كه تقريباً 29 كيلو و 75 گرم مى شود بدهد.
مسأله 2818 اگر حيوان زراعت يا مال كسى را از بين ببرد،چنانچه صاحب حيوان در نگهدارى آن كوتاهى كرده باشد، بايد مقدارى را كه ضرر زده به صاحب مال، يا زراعت بدهد.
مسأله 2819 اگر بچه يكى از گناهان كبيره را انجام دهد، ولى يا معلم او مى تواند بقدرى كه ادب شود و ديه واجب نشود او را بزند.
مسأله 2820 اگر كسى بچه اى را طورى بزند كه ديه واجب شود، ديه مال طفل است، و اگر مرده به ورثه او بدهد و چنانچه مثلاً پدر بچه بقدرى
او را بزند كه بميرد، ديه او را ورثه ديگرش مى برند و به خود پدر از ديه چيزى نمى رسد.