سجود
سجود
مسأله 1054 نمازگزار بايد در هر ركعت از نمازهاى واجب و مستحب بعد از ركوع دوسجده كند، و سجده
آنست كه پيشانى و كف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارند.
مسأله 1055 دو سجده روى هم يك ركن است، كه اگر كسى در نماز واجب عمداً يا از روى فراموشى هر
دو را
ترك كند يا دو سجده ديگر به آنها اضافه نمايد نمازش باطل است.
مسأله 1056 اگر عمداً يك سجده كم يا زياد كند نماز باطل مى شود، و اگر سهواً يك سجده كم كند حكم آن
بعداً گفته خواهد شد.
مسأله 1057 اگر پيشانى را عمداً يا سهواً به زمين نگذارد سجده نكرده است اگر چه جاهاى ديگر به زمين
برسد، ولى اگر پيشانى را به زمين بگذارد و سهواً جاهاى ديگر را به زمين نرساند، يا سهواً ذكر نگويد سجده صحيح
است.
مسأله 1058 احتياط واجب آنست كه در سجده سه مرتبه سُبْحانَ اللهِ يا يك مرتبه سُبْحانَ رَبِّىَ الاَعْلى وَ بِحَمْدِهْ
بگويد. و بايد اين كلمات دنبال هم و به عربى صحيح گفته شود. و مستحب است سبحان ربى الاعلى و بحمده را سه يا
پنج يا هفت مرتبه بگويد.
مسأله 1059 در سجود بايد به مقدار ذكر واجب بدن آرام باشد، و موقع گفتن ذكر مستحب هم اگر آن را بقصد
ذكرى كه براى سجده دستور داده اند بگويد، آرام بودن بدن لازم است.
مسأله 1060 اگر پيش از آنكه پيشانى به زمين برسد و بدن آرام بگيرد عمداً ذكر سجده را بگويد، يا پيش از
تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بردارد نماز باطل است.
مسأله 1061 اگر پيش از آنكه پيشانى به زمين برسد و بدن آرام گيرد سهواً ذكر سجده را بگويد، و پيش از آنكه
سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه كرده است بايد دوباره در حال آرام بودن ذكر را بگويد.
مسأله 1062 اگر بعد از آنكه سر از سجده برداشت، بفهمد كه پيش از آرام گرفتن بدن ذكر را گفته، يا پيش
از
آنكه ذكر سجده تمام شود سر برداشته نمازش صحيح است.
مسأله 1063 اگر موقعى كه ذكر سجده را مى گويد، يكى از هفت عضو را عمداً از زمين بردارد نماز باطل
مى شود، ولى موقعى كه مشغول گفتن ذكر نيست اگر غير پيشانى جاهاى ديگر را از زمين بردارد و دوباره بگذارد اشكال
ندارد.
مسأله 1064 اگر پيش از تمام شدن ذكر سجده، سهواً پيشانى را از زمين بردارد نمى تواند دوباره به زمين
بگذارد، و بايد آن را يك سجده حساب كند، ولى اگر جاهاى ديگر را سهواً از زمين بردارد، بايد دو مرتبه به زمين
بگذارد و ذكر را بگويد.
مسأله 1065 بعد از تمام شدن ذكر سجده اول، بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.
مسأله 1066 جاى پيشانى نمازگزار بايد از جاى زانوهاى او بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد. بلكه اقوى
آنست كه جاى پيشانى او از جاى انگشتان و سر زانوهايش پست تر از چهار انگشت بسته نباشد.
مسأله 1067 در زمين سراشيب كه سراشيبى آن درست معلوم نيست، اگر جاى پيشانى نمازگزار از جاى
انگشتهاى پا و سر زانوهاى او مختصرى بيش از چهار انگشت بسته بلندتر باشد اشكال ندارد.
مسأله 1068 اگر پيشانى را به چيزى بگذارد كه از سر زانوهاى او بلندتر از چهار انگشت بسته است، چنانچه
بلندى آن بقدرى است كه نمى گويند در حال سجده است، بنابر احتياط واجب بايد سر را بردارد و به چيزى كه بلندى
آن به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بگذارد، و اگر بلندى آن به قدريست كه مى گويند در حال سجده است
بنابر اقوى بايد پيشانى را از روى
آن به روى چيزى كه بلندى آن به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بكشد، و اگر
كشيدن پيشانى ممكن نيست، بنابر اقوى بايد سر را بردارد و بگذارد، و نماز را تمام كند و احتياط مستحب آنست كه
دوباره بخواند. و اگر عمداً سر را بر آنجاى بلند گذاشته احتياط واجب آنست كه دوباره بخواند يا بشكند و از سر بگيرد.
مسأله 1069 بايد بين پيشانى و آنچه بر آن سجده مى كند چيزى نباشد، پس اگر مهر به قدرى چرك باشد كه
پيشانى به خود مهر نرسد سجده باطل است، ولى اگر مثلاً رنگ مهر تغيير كرده باشد اشكال ندارد.
مسأله 1070 در سجده بايد كف دست را بر زمين بگذارد، ولى در حال ناچارى پشت دست هم مانعى ندارد،
و اگر پشت دست ممكن نباشد بايد مچ دست را بگذارد، و چنانچه آن را هم نتواند بايد تا آرنج هر جا را كه مى تواند بر
زمين بگذارد، و اگر آن هم ممكن نيست گذاشتن بازو كافيست.
مسأله 1071 در سجده بايد سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد و اگر انگشتهاى ديگر پا، يا روى پا را
به زمين بگذارد يا به واسطه بلند بودن ناخن سر شست به زمين نرسد نماز باطل است. و كسى كه به واسطه ندانستن
مسأله نمازهاى خود را اينطور خوانده بنابر احتياط واجب بايد دوباره بخواند.
مسأله 1072 كسى كه مقدارى از شست پايش بريده، بايد بقيه آنرا به زمين بگذارد، و اگر چيزى از آن نمانده يا
اگر مانده خيلى كوتاه است بايد بقيه انگشتان را بگذارد، و اگر هيچ انگشت ندارد، بايد هر مقدارى از پا باقى مانده
به
زمين بگذارد.
مسأله 1073 اگر به طور غير معمول سجده كند، مثلاً سينه و شكم را به زمين بچسباند، يا پاها را دراز كند، اگر
چه هفت عضوى كه گفته شد به زمين برسد بنابر احتياط واجب بايد نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1074 مهر يا چيز ديگرى كه بر آن سجده مى كند بايد پاك باشد، ولى اگر مثلاً مهر را روى فرش نجس
بگذارد، يا يك طرف مهر نجس باشد و پيشانى را به طرف پاك آن بگذارد اشكال ندارد.
مسأله 1075 اگر در پيشانى دمل و مانند آن باشد، چنانچه ممكن است بايد با جاى سالم پيشانى سجده كند،
و اگر ممكن نيست بايد زمين را گود كند و دمل را در گودال و جاى سالم را به مقدارى كه براى سجده كافى باشد بر
زمين بگذارد.
مسأله 1076 اگر دمل يا زخم تمام پيشانى را گرفته باشد، بايد به يكى از دو طرف پيشانى سجده كند، و اگر
ممكن نيست به چانه و اگر به چانه هم ممكن نيست بايد به هر جا از صورت كه ممكن است سجده كند، و اگر به هيچ
جا از صورت ممكن نيست بايد با جلوى سر سجده نمايد.
مسأله 1077 كسى كه نمى تواند پيشانى را به زمين برساند بايد به قدرى كه مى تواند خم شود، و مهر يا چيز
ديگرى را كه سجده بر آن صحيح است روى چيز بلندى گذاشته و طورى پيشانى را برآن بگذارد كه بگويند سجده كرده
است، ولى بايد كف دستها و زانوها و انگشتان پا را بطور معمول به زمين بگذارد.
مسأله 1078 كسى كه هيچ نمى تواند خم شود، بايد براى سجده
با سر اشاره كند، و اگر نتواند بايد با چشمها
اشاره نمايد، و در هر دو صورت احتياط مستحب آنست كه بنشيند و چنانچه بتواند محل سجده را بلند كند و پيشانى
را بر آن بگذارد، و اگر با سر يا چشمها هم نمى تواند اشاره كند بايد در قلب نيت سجده كند، و بنابر احتياط واجب با
دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.
مسأله 1079 كسى كه نمى تواند بنشيند بايد ايستاده نيت سجده كند، و چنانچه مى تواند براى سجده با سر
اشاره كند، و اگر نمى تواند با چشمها اشاره نمايد، و اگر اين را هم نمى تواند در قلب نيت سجده كند و بنابر احتياط
واجب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.
مسأله 1080 اگر پيشانى بى اختيار از جاى سجده بلند شود، چنانچه ممكن باشد بايد نگذارد دوباره به جاى
سجده برسد، و اين يك سجده حساب مى شود چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه، و اگر نتواند سر را نگهدارد و
بى اختيار دوباره به جاى سجده برسد روى هم يك سجده حساب مى شود، و اگر ذكر نگفته باشد بايد بگويد به قصد
قربت مطلقه.
مسأله 1081 جائى كه انسان بايد تقيه كند مى تواند بر فرش و مانند آن سجده نمايد، و گفتن به اينكه لازم
نيست براى نماز بجاى ديگر برود محل اشكال است، ولى اگر بتواند بر حصير يا چيزى كه سجده بر آن صحيح
مى باشد طورى سجده كند كه به زحمت نيفتد، نبايد بر فرش و مانند آن سجده نمايد.
مسأله 1082 اگر روى تشك پر يا چيز ديگرى كه بدن روى آن آرام نمى گيرد
سجده كند باطل است.
مسأله 1083 اگر انسان ناچار شود كه در زمين گل نماز بخواند چنانچه آلوده شدن بدن و لباس براى او مشقت
ندارد و در حال سجده پيشانى او بر گل مستقر مى شود بنابر احتياط واجب بايد نماز را به طور معمول بجا آورد، و اگر
مشقت دارد مى تواند در حالى كه ايستاده براى سجده با سر اشاره كند و تشهد را ايستاده بخواند، و اگر سجده و تشهد
را به طور معمول هم بجا آورد، نمازش صحيح است. و احتياط مستحب آنست كه در صورت اول هر دو قسم را بجا
آورد.
مسأله 1084 در ركعت اول و ركعت سومى كه تشهد ندارد، مثل ركعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا، بنابر
احتياط واجب بايد بعد از سجده دوم قدرى بى حركت بنشيند و بعد برخيزد، و اين عمل را جلسه استراحت مى نامند.
چيزهائى كه سجده بر آنها صحيح است
مسأله 1085 بايد بر زمين و چيزهاى غير خوراكى كه از زمين مى رويد مانند چوب و برگ درخت سجده كرد، و
سجده بر چيزهاى خوراكى و پوشاكى و معدنى صحيح نيست.
مسأله 1086 چنانچه برگ مو خشك شده باشد سجده بر آن اشكال دارد.
مسأله 1087 سجده بر چيزهائى كه از زمين مى رويد و خوراك حيوان است مثل علف و كاه صحيح است.
مسأله 1088 سجده بر گلهائى كه خوراكى نيستند صحيح است، ولى سجده بر دواهاى خوراكى كه از زمين
مى رويد مانند گل بنفشه و گل گاوزبان صحيح نيست.
مسأله 1089 سجده بر گياهى كه خوردن آن در بعضى از شهرها معمول است و در شهرهاى ديگر معمول
نيست و نيز سجده بر ميوه نارس صحيح نيست.

مسأله 1090 سجده بر سنگ آهك و سنگ گچ صحيح است. و احتياط واجب آنست كه در حال اختيار به گچ
و آهك پخته و آجر و كوزه گلى و مانند آن سجده نكنند.
مسأله 1091 اگر كاغذ را از چيزى كه سجده بر آن صحيح است مثلاً از كاه ساخته باشند مى شود بر آن سجده
كرد، بلكه مى شود بر كاغذى هم كه از پنبه و مانند آن ساخته شده سجده نمايد.
مسأله 1092 براى سجده بهتر از هر چيز تربت حضرت سيد الشهداء عليه السلام مى باشد، بعد از آن خاك و
بعد از خاك سنگ و بعد از سنگ گياه است.
مسأله 1093 اگر چيزى كه سجده بر آن صحيح است ندارد، يا اگر دارد و به واسطه سرما يا گرماى زياد و مانند
اينهانمى تواند بر آن سجده كند چنانچه لباس او از كتان يا پنبه است بايد به لباسش سجده كند، و اگر از چيز ديگر است
بايد بر پشت دست يا چيز معدنى مانند انگشترى عقيق سجده نمايد، ولى احتياط مستحب آنست كه تا سجده بر
پشت دست ممكن است، بر چيز معدنى سجده نكند.
مسأله 1094 سجده بر گل و خاك سستى كه پيشانى روى آن آرام نمى گيرد باطل است.
مسأله 1095 اگر در سجده اول مهر مثلاً به پيشانى بچسبد بنابر اقوى بايد آن را براى سجده دوم بكند، و
همچنين است اگر خاك باشد.
مسأله 1096 اگر در بين نماز چيزى كه بر آن سجده مى كند گُم شود، و چيزى كه سجده بر آن صحيح است
نداشته باشد چنانچه وقت وسعت دارد بايد نماز را بشكند، و اگر وقت تنگ است
بايد به لباسش اگر از پنبه يا كتان
است سجده كند، و اگر از چيز ديگر است بر پشت دست يا چيز معدنى مانند انگشترى عقيق سجده نمايد و احتياط
مستحب آنست كه تا سجده بر پشت دست ممكن است، به چيز معدنى سجده نكند.
مسأله 1097 هر گاه در حال سجده بفهمد پيشانى را بر چيزى گذاشته كه سجده بر آن باطل است، اگر ممكن
باشد بايد پيشانى را از روى آن به روى چيزى كه سجده بر آن صحيح است بكشد، و اگر ممكن نباشد چنانچه وقت
نماز وسعت دارد، بايد نماز را بشكند و اگر وقت تنگ است در صورتى كه لباسش از پنبه يا كتان است بايد پيشانى را از
روى آن به روى لباسش بكشد، و اگر از چيز ديگر است پيشانى را از روى آن به پشت دست يا چيزى معدنى بكشد.
مسأله 1098 اگر بعد از سجده بفهمد پيشانى را روى چيزى گذاشته كه سجده بر آن باطل است، اشكال ندارد.
مسأله 1099 سجده كردن براى غير خداوند متعال حرام مى باشد. و بعضى از مردم عوام كه مقابل قبر امامان
عليهم السلام پيشانى را به زمين مى گذارند، اگر براى شكر خداوند متعال باشد اشكال ندارد وگرنه حرام است.
مستحبات و مكروهات سجده
مسأله 1100 در سجده چند چيز مستحب است:
1 كسى كه ايستاده نماز مى خواند بعد از آنكه سر از ركوع برداشت و كاملاً ايستاد، و كسى كه نشسته نماز
مى خواند بعد از آنكه كاملاً نشست براى رفتن به سجده تكبير بگويد.
2 موقعى كه مرد مى خواهد به سجده برود اول دستها را و زن اول زانوها را به زمين بگذارد.
3 بينى را به مهر يا چيزى كه سجده بر آن صحيح است بگذارد.
4 در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند، و برابر گوش بگذارد به طورى كه سر آنها رو به قبله باشد.
5 در سجده دعا كند و از خدا حاجت بخواهد و اين دعا را بخواند: «يا خير المسؤلين و يا خير المعطين ارزقنى و
ارزق عيالى من فضلك فانك ذو الفضل العظيم» يعنى اى بهترين كسى كه از او سؤال مى كنند و اى بهترين عطا كنندگان،
روزى بده به من و عيال من از فضل خودت پس بدرستى كه تو داراى فضل بزرگى.
6 بعد از سجده بر ران چپ بنشيند و روى پاى راست را بر كف پاى چپ بگذارد.
7 بعد از هر سجده وقتى نشست و بدنش آرام گرفت تكبير بگويد.
8 بعد از سجده اول بدنش كه آرام گرفت استغفر الله ربى و اتوب اليه بگويد.
9 سجده را طول بدهد و در موقع نشستن دستها را روى رانها بگذارد.
10 براى رفتن به سجده دوم، در حال آرامى بدن الله اكبر بگويد.
11 در سجده ها صلوات بفرستد، ولى آنرا به قصد ذكرى كه در سجده دستور داده اند نگويد.
12 در موقع بلند شدن، دستها را بعد از زانوها از زمين بردارد.
13 مردها آرنجها و شكم را به زمين نچسبانند، و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند، و زنها آرنجها را بر زمين
بگذارند، و اعضاء بدنرا به يكديگر بچسبانند، و مستحبات ديگر سجده در كتابهاى مفصل گفته شده است.
مسأله 1101 قرآن خواندن در سجده مكروه است. و نيز مكروه است براى
برطرف كردن گرد و غبار جاى
سجده را فوت كند، و اگر در اثر فوت كردن دو حرف از دهان بيرون آيد نماز باطل است. و غير از اينها مكروهات
ديگرى هم در كتابهاى مفصل گفته شده است.
سجده واجب قرآن
مسأله 1102 در هر يك از چهار سوره «والنجم» و «اقرء» و «الم تنزيل» و «حم سجده» يك آيه سجده است، كه
اگر انسان بخواند يا بشنود بعد از تمام شدن آن آيه بايد فوراً سجده كند، و اگر فراموش كرد هر وقت يادش آمد بايد
سجده نمايد.
مسأله 1103 اگر انسان موقعى كه آيه سجده را مى خواند، از ديگرى هم بشنود بنابر احتياط واجب، بايد دو
سجده نمايد.
مسأله 1104 در غير نماز اگر در حال سجده آيه سجده را بخواند يا بشنود بايد سر از سجده بر دارد و دوباره
سجده كند.
مسأله 1105 اگر انسان از بچه غير مميز كه خوب و بد را نمى فهمد، يا از كسى كه قصد خواندن قرآن ندارد آيه
سجده را بشنود احتياط واجب آنست كه سجده كند و همچنين است اگر مثلاً از گرامافون و راديو آيه سجده را بشنود.
مسأله 1106 در سجده واجب قرآن بايد جاى انسان غصبى نباشد، و جاى پيشانى او از جاى زانوها و سر
انگشتانش بيش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد، ولى لازم نيست با وضو يا غسل و رو به قبله باشد و عورت خود را
بپوشاند و بدن و جاى پيشانى او پاك باشد، و نيز چيزهائى كه در لباس نمازگزار شرط مى باشد، درلباس او شرط نيست
اما اگر لباس او غصبى است چنانچه سجده كردن، تصرف در آن لباس باشد سجده باطل است.
مسأله 1107
احتياط واجب آنست كه در سجده واجب قرآن، پيشانى را بر مهر يا چيز ديگرى كه سجده بر آن
صحيح است گذاشته و جاهاى ديگر بدن را به دستورى كه در سجده نماز گفته شد بر زمين بگذارد.
مسأله 1108 هر گاه در سجده واجب قرآن پيشانى را به قصد سجده به زمين بگذارد، اگر چه ذكر نگويد
كافيست، و گفتن ذكر، مستحب است و بهتر است بگويد:
لا اِلهَ اِلاّ اللهُ حَقَّا حَقَّاً لا اِلهَ الاّ اللهُ ايماناً وَ تَصْديقاً لا اِلهَ الاّ اللهُ عُبُوديَّةً وَ رِقّاً سَجَدْتُ لَكَ يارَبِّ تَعَبُّداً وَرِقّاً لا مُسْتَنْكِفاً وَ لا
مُسْتَكْبِراً بَلْ اَنَا عَبْدٌ ذَليلٌ ضَعيفٌ خائِفٌ مُسْتَجيرٌ.