احكام خوردني ها و آشاميدني ها
[احكام]
مسأله 2663 : خوردن گوشت گوسفند، بز، گاو، گاوميش، شتر اهلي، آهو، گوزن، خر وحشي، قوچ، بز كوهي و گورخر حلال است؛ ولي خوردن گوشت اسب، قاطر و الاغ مكروه است و خوردن گوشت الاغ كراهت بيشتري دارد.
مسأله 2664 : خوردن گوشت حيوانات درنده كه با ناخن و چنگال و دندان حيوانات را مي درند و مي خوردند؛ مانند شير، گرگ، پلنگ، گربه و مانند آنها و همچنين فيل و خرگوش حرام است.
مسأله 2665 : خوردن گوشت حيواناتي كه در زير زمين زندگي مي كنند مانند موش خانگي، موش صحرايي، سوسمار، مار، افعي و خارپشت حرام است.
مسأله 2666 : خوردن گوشت مرغ و خروس خانگي، مرغ آبي و هوايي، انواع كبوترها، قمري، كبك، بلدرچين، طيهو، سار و اقسام گنجشگ ها حلال است؛ ولي خوردن گوشت هدهد و پرستو مكروه است.
مسأله 2667 : خوردن گوشت پرندگاني كه داراي چنگال هستند مانند عقاب، شاهين و همچنين پرندگاني كه موقع پرواز بال هاي خود را صاف نگه مي دارند؛ يا اگر بال مي زنند بال زندنشان كمتر از صاف بودنشان باشد گوشتشان حرام است و همچنين گوشت شب پره و طاووس حرام است.
اما پرندگاني كه بال مي زنند؛ يا بال زدن آنها از صاف نگه داشتنشان بيشتر است گوشتشان حلال است.
مسأله 2668 : گذشت از حيوانات دريايي فقط ماهي فلس (پولك) دار حلال است؛ هر چند به واسطه تحرك زياد و بازي گوشي فلسش ريخته باشد و ماهي بي فلس و ساير حيوانات آبي مانند نهنگ، خرچنگ، مارماهي، قورباغه و مانند اينها حرام مي باشد.
مسأله 2669 : ميگو كه آن را روبيان نيز مي گويند؛ از اقسام ماهي فلس دار و حلال است.
مسأله 2670 : تخم ماهي حلال گوشت خوردنش حلال و تخم ماهي حرام گوشت خوردنش حرام است.
مسأله 2671 : هرگاه از حيوان زنده حلال گوشتي كه خون جهنده دارد قطعه اي كه روح دارد مانند دنبه و گوشت، جدا كنند نجس و خوردنش حرام است؛ ولي اگر از حيواني كه خون جهنده ندارد جدا كنند پاك است ولي خوردن آن حرام است.
[اجزاء حرام حيوانات حلال گوشت]
مسأله 2672 : فرموده اند خوردن چيزهايي از حيوان حلال گوشت غير پرنده كه به دستور شرعي كشته شده حرام است؛ ولي اجتناب در بعضي آنها بنا بر احتياط واجب است:
1 خون.
2 فضله.
3 نري.
4 فرج.
5 بچه دان.
6 غده اي كه آن را دشول مي گويند.
7 تخم كه آن را دنبلان مي گويند.
8 چيزي كه در مغز كله، به شكل نصف نخود است.
9 مغز حرام كه در ميان تيره پشت است.
10 پِي كه در دو طرف گردن قرار دارد و تا تيره ادامه دارد.
11 زهره دان.
12 - سپرز (طحال).
13 مثانه، محل اجتماع بول.
14 عدسي و سياهي چشم.
15 چيزي كه در ميان سم حيوان است و به آن ذات الاشاجع گويند.
16 دريچه هاي قلب.
در پرندگان كه خيلي از اين چيزها موجود نيست؛ يا اين كه قابل تشخيص و جدا كردن نيست مانند گنجشك، خوردن آن اشكال ندارد.
[ساير احكام]
مسأله 2673 : حيواني كه پخته شده باشد اگر آب چيزهايي كه در مسأله قبل ذكر شد در آن مستهلك شود اشكال ندارد. ولي اگر مستهلك نشده باشد چنانچه پخته شده باشند اگر آبي از آنها به تنهايي گرفته شود خوردنش حرام است.
مسأله 2674 : خوردن كليه مكروه است؛ از رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم روايت شده آن حضرت براي آن كه كليتين نزديك به مجراي بول است از خوردن آن خود داري مي كردند ولي آن را حرام نمي دانستند.
مسأله 2675 : خوردن چيزهاي نجس و خبيث و پليد كه طبع انسان از آن تنفر دارد مانند سرگين و بول حيوانات (گرچه حلال گوشت باشند) آب بيني و مانند آنها حرام است هر چند پاك باشند. ولي اگر پاك باشند و مقداري از آن به طوري با چيز حلال مخلوط شود كه در نظر مردم مستهلك و نابود حساب شود خوردن آن مانعي ندارد. ولي خوردن بول شتر براي استشفا تجويز شده.
مسأله 2676 : خوردن خاك و گِل حرام است؛ ولي خوردن مقدار كمي كه از مقدار نخود متوسط تجاوز نكند؛ از تربت قبر حضرت سيدالشهدا عَلَيْهِ السَّلَام براي استشفاء شيعيان تأكيد شده. چون پيدا شدن تربت قبر شريف در اين زمان معلوم نيست بنا بر احتياط واجب تربت به دست آمده را در آب مستهلك كنند و به قصد استشفا بخورند و خوردن گِل داغستان و گِل ارمني براي معالجه اشكال ندارد.
مسأله 2677 : فرو بردن آب بيني و خلط سينه كه در فضاي دهان نيامده اشكال ندارد. ولي در صورتي كه در فضاي دهان داخل شده باشد بنا بر احتياط واجب تا مي شود آن را فرو نبرند و فرو بردن غذايي كه هنگام خلال كردن از لاي دندان بيرون مي آيد اگر طبيعت انسان از آن متنفر نباشد اشكال ندارد.
مسأله 2678 : خوردن چيزي كه براي انسان ضرر قابل توجهي دارد حرام است؛ ولي اگر ضرر كمي داشته باشد كه عقلا به آن اعتناء نمي كنند اشكال ندارد.
مسأله 2679 : چهارپاي حلال گوشتي كه انسان العياذ بالله با او نزديكي كرده گوشتش حرام و بول و سرگين آن حيوان نجس و نسلش هم حرام گوشت مي شود. چنانچه معمولا از آن حيوان استفاده سواري مي شود مانند اسب و قاطر و الاغ بايد او را به شهر ديگر ببرند و در آنجا بفروش برسانند و كسي كه اين عمل شنيع را با او انجام داده بايد خسارت آن را به صاحبش بدهد و چنانچه معمولا از گوشت و شير آن استفاده مي شود مانند گاو و گوسفند بايد آن را بدون تأخير بكشند و او را بسوزانند و كسي كه اين عمل زشت را به جا آورده بايد پولش را به صاحبش بدهد. فرق نمي كند كسي كه با او نزديكي كرده كوچك باشد يا بزرگ، عالم به حكم باشد يا جاهل، مجبور بر اين كار شده باشد يا با اختيار به جا آورده باشد؛ حيوان نر باشد يا ماده.
مسأله 2680 : آشاميدن شراب حرام و در بعضي اخبار بزرگترين گناه شمرده شده است و اگر كسي آن را حلال بداند در صورتي كه ملتفت باشد كه لازمه حلال دانستن آن تكذيب خدا و پيغمبر مي باشد كافر است.
از حضرت امام صادق عَلَيْهِ السَّلَام روايت شده كه فرمودند:
شراب ريشه بدي ها و منشاء گناهان است و كسي كه شراب مي خورد عقل خود را از دست مي دهد و در آن موقع خدا را نمي شناسد و از هيچ گناهي باك ندارد و هيچ حرمتي را نگه نمي دارد و حق خويشان نزديك را رعايت نمي كند و از زشتي هاي آشكار رو نمي گرداند و روح ايمان و خداشناسي از بدن او خارج مي شود و روح ناقص خبيثي كه
از رحمت خداوند دور است در او مي ماند و خداوند، فرشتگان، پيامبران و مؤمنين او را لعنت مي كنند و تا چهل روز نماز او قبول نمي شود و روز قيامت روي او سياه و زبان از دهانش بيرون مي آيد و آب دهانش به سينه اش مي ريزد و فرياد تشنگي او بلند است.
مسأله 2681 : تمام مايعات مست كننده مانند آب جو حكم شراب را دارند و خوردن چيزهاي جامد مست كننده مانند بنگ، حرام است ولي نجس نيستند.
مسأله 2682 : سر سفره اي كه در آن شراب مي خورند اگر انسان يكي از آنها حساب شود نبايد بنشيند و از غذا خوردن از آن سفره هم بايد اجتناب كند هر چند غذاي حلال باشد.
مسأله 2683 : حيوان حلال گوشتي كه منحصراً از نجاست انساني غذا مي خورد حكم حيوان حرام گوشت را دارد؛ گوشتش حرام و شير و تخمي كه از آن حيوان به دست مي آيد حرام است بلكه بنا بر احتياط واجب نماز خواندن در اجزاء آن حيوان گرچه به دستور شرعي كشته شده باشد صحيح نيست؛ ولي به وسيله استبرا حلال مي شود و استبراء حيوان نجاست خوار به اينست كه او را تا مدتي از خوردن نجاست انساني باز دارند به اندازه اي كه نجاست خوار گفته نشود.
فرموده اند استبرا در شتر چهل روز، در گاو بيست روز و احتياط سي روز، در گوسفند ده روز، در مرغابي پنج روز، در مرغ سه روز و در ماهي يك شبانه روز است و در آن مدت نبايد نجاست بخورد و احتياط آن است كه در آن مدت غذا و آب پاك بخورد.
مسأله 2684 : بزغاله اي كه از خوك به مقداري شير خورده كه گوشت و استخوانش قوت گرفته باشد؛ خودش و نسلش حرام مي شود و در صورتي كه مقدار شير خوردن كمتر از آن باشد بنا بر احتياط لازم استبرا شود و پس از آن حلال مي شود و استبراء آن به اينست كه اگر شيرخور است هفت روز شير پاك بخورد و اگر علف خور است هفت روز علف بخورد و بنا بر احتياط واجب بره شيرخوار، گوساله و بچه هاي ديگر حيوانات حكم بزغاله را دارند.
مسأله 2685 : هرگاه جان مسلماني به جهت گرسنگي يا تشنگي در خطر مرگ باشد بر همه مسلمانان واجب است به او غذا و آب بدهند و از مرگ او را نجات دهند.
چيزهايي كه موقع غذا خوردن مستحب است
مسأله 2686 : فرموده اند چيزهايي هنگام خوردن غذا مستحب است ولي استحباب شرعي بعضي آنها ثابت نيست؛ بعيد نيست اخبار، ارشاد به منافعيست كه در اين اعمال مي باشد و اعتبار سند بعضي آنها محل اشكال و تأمل است.
بنا بر اين شايسته است به قصد رجاء مطلوبيت انجام شود:
1 هر دو دست را پيش از خوردن غذا بشويد گرچه با يك دست غذا بخورد و غذا مانند نان مايع نباشد و با قاشق غذا بخورد و شايسته است دستها را با دستمال خشك نكند و با همان حال رطوبت دستها غذا بخورد. در خبر است تا وقتي كه رطوبت در دست است غذا بركت دارد.
2 بعد از خوردن غذا دستها را بشويد و دستها را با رطوبت به صورت و سر و ابروها بكشد سپس با دستمال خشك كند.
3 4 در ابتداء غذا و بعد از غذا از نمك و سركه استفاده شود. در خبر است كسي كه در ابتداء غذا خوردن و در آخر آن از نمك استفاده كند از هفتاد و دو مرض از آن جمله ديوانگي، خوره و پيسي در امان خواهد بود و از گلو درد، دندان درد و شكم درد در امان خواهد بود و در خبر است خداوند و ملائكه بر سفره اي كه در آن نمك و سركه است درود مي فرستند و از ائمه معصومين عَلَيْهم ُالسَّلَام روايت شده ابتداء غذا به نمك و آخر آن را به سركه ختم مي كردند.
5 در ابتداي غذا
خوردن نام خدا را ببرد. در خبر است كسي كه هنگام غذا خوردن نام خدا را ببرد شيطان از او دور مي شود و اگر نام خدا را نبرد شيطان با او شريك مي شود؛ بلكه اگر در سفره چند جور غذا باشد شايسته است هنگام خوردن هر كدام نام خدا را ببرد. در صورتي كه هنگام غذا حرف بزند پس از آن كه حرفش تمام شد مجدداً نام خدا را ببرد و اگر نام خدا را در ابتداي غذا خوردن فراموش كند هر وقت يادش آمد بگويد:
بِسْمِ اللهِ عَلي اَوَّلِهِ وَ آخِرِهِ.
6 بعد از آن كه نام خدا را برد حمد خدا را بكند.
در خبر است كسي كه هنگام برداشتن لقمه بگويد:
بِسْمِ اللهِ وَ الْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمين سپس لقمه را در دهان بگذارد خداوند از گناهاني كه تا قبل از دهان گذاشتن لقمه انجام داده مي گذرد.
7 تا مي شود با دست راست غذا بخورد؛ نه با دست چپ و نه با هر دو دست، مگر اين كه بخواهد انگور يا انار بخورد.
8 با دست غذا بخورد.
9 لقمه را كوچك بردارد.
10 لقمه را خوب بجود.
11 با سه انگشت، انگشت شهادت و وسطي و شست، يا بيشتر غذا بخورد؛ بلكه اگر با تمام انگشت ها باشد افضل است.
با دو انگشت غذا نخورد كه خوردن شيطاني است.
12 سر سفره زياد بنشيند و غذا خوردن را طول بدهد.
13 در حال غذا خوردن كفش را از پا در آورد.
14 هرگاه چند نفري سر سفره نشسته اند هر كس از غذاي جلوي خودش بخورد.
15 غذا به اندازه اي بخورد كه مقداري از معده براي آب و مقداري براي هوا جا داشته باشد.
16 ميزبان پيش از
مهمانان شروع به خوردن غذا كند و بعد از همه از غذا دست بكشد.
17 ميزبان پيش از غذا خوردن دست خود را بشويد بعد كسي كه طرف راست او نشسته دست خود را بشويد و همين طور تا به طرف چپ ميزبان برسد و بعد از غذا اول كسي كه طرف چپ ميزبان نشسته دست خود را بشويد و همين طور تا به طرف راست ميزبان برسد و بعد از آن ميزبان دست خود را
بشويد و از بعضي اخبار استفاده مي شود كه مراعات اين ترتيب در صورتيست كه امام و فقيه عادل نباشند؛ وگرنه شايسته است ابتدا به آنها بشود.
18 بعد از غذا خوردن خداوند عالم را حمد و ستايش كند.
19 بعد از غذا انگشتان را بليسد.
20 بعد از غذا خلال كند؛ ولي با چوب انار، شاخه ريحان، ني و برگ درخت خرما خلال نكند.
21 آنچه از سفره بريزد جمع كند و بخورد؛ گرچه دانه كنجد باشد.
ولي اگر در بيابان غذا مي خورد مستحب است آنچه مي ريزد براي حيوانات و درندگان بگذارد.
22 در ابتداي روز و ابتداي شب بعد از خواندن نماز عشا غذا بخورد. خوردن غذا در ابتداي روز عمر را طولاني مي كند و در خبر است ائمه معصومين عَلَيْهم ُالسَّلَام بعد از نماز عشا غذا مي خوردند.
23 بعد از غذا به پشت بخوابد و پاي راست را روي پاي چپ بگذارد.
24 بعد از غذا آب در دهان بكند؛ بگرداند و بخورد؛ ولي غذايي كه به وسيله خلال از لاي دندان ها خارج مي شود بيرون بيندازد كه خوردنش زخم معده مي آورد.
25 نوشيدن و خوردن سؤر مؤمني كه صحيح و سالم است شفاي از هر درد است.
26 شايسته است
غذا را دست جمعي بخورند؛ عيالات و فرزندان كوچك و بزرگ و نوكر و كارگرها شركت داشته باشند؛ مگر اين كه نقصي براي انسان به حساب آيد؛ از حضرت امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام روايت شده كه با غلامان و خادمين، حتي با دربانان و كساني كه حيوانات را تيمار مي كردند غذا مي خوردند.
27 ميوه را پيش از خوردن با آب بشويد.
چيزهايي كه در غذا خوردن مكروه ست
مسأله 2687 : فرموده اند چيزهايي هنگام غذا خوردن مكروه است؛ ولي چنانچه در مسأله گذشته ذكر شد كراهت شرعي بعضي آنها ثابت نيست شايسته است به اميد رجا ترك و خود داري شود:
1 خوردن غذا در حال سيري.
2 پر خوردن. در خبر است خداوند عالم بيشتر از هر چيز از شكم پر بدش مي آيد. وارد شده ثلث معده را براي غذا، ثلث ديگر آن را براي آب و ثلث آخر را براي نفس كشيدن خالي بگذارد.
3 غذاي داغ خوردن. شايسته است غذا را قبل از آن كه به كلي سرد شود خورد؛ در خبر است غذاي گرم گواراتر است.
4 فوت كردن به چيزي كه مي خورد يا مي آشامد.
5 نگاه كردن به صورت ديگران هنگام غذا خوردن.
6 پس از گذاشتن نان در سفره منتظر چيز ديگر شدن.
7 پاره كردن نان با كارد.
8 گذاشتن نان زير ظرف غذا.
9 پاك كردن گوشتي كه به استخوان چسبيده به طوري كه چيزي در آن نماند.
1 - آنچه در اينجا آورديم و در مكروهات ذكر مي كنيم از مرآة الكمال علامه مامقاني ( قدس سره ) اقتباس شده.
10 خوردن و نوشيدن سؤر حيوان حرام گوشتي كه پاك است؛ مخصوصاً موش كه باعث فراموشي مي شود؛ مگر گربه كه سؤر آن كراهت ندارد.
11 تنها غذا خوردن.
12 بلند
كردن سر به آسمان هنگام آروغ زدن و هنگام تف كردن.
13 نگه داشتن حوله و دستمال كثيف.
14 پاك كردن دستي كه با آن غذا خورده با دستمال، مگر اين كه دست را شسته يا ليسيده باشد.
15 غذا خوردن با حالت جنابت، در خبر است غذا خوردن با حالت جنابت فقر مي آورد و ترس اينست كه مبتلا به مرض پيسي شود و در صورتي كه دو دستش را بشويد و آب در دهان بگرداند و بيرون بريزد كراهتش كمتر مي شود و افضل آن است كه وضو بگيرد.
16 غذا خوردن در بازار.
17 غذا خوردن در حال راه رفتن؛ مگر اين كه ضرورت باشد.
18 روي تخت غذا خوردن.
19 چهار زانو نشستن.
20 رد كردن سائل بعد از آن كه غذا حاضر شده باشد.
21 پوست كندن ميوه هايي كه پوست آنها قابل خوردن است.
22 دور انداختن ميوه پيش از آن كه كاملاً آن را بخورد.
23 گذاشتن خوردني و نوشيدني بدون روپوش، در خبر است شيطان در او تف مي كند و چيزي از آن بر مي دارد.
24 بلند شدن در بين غذا خوردن، گرچه بنده براي اربابش باشد.
مستحبات آشاميدن آب
مسأله 2688 : در خبر است آب بهترين نوشيدني در دنيا و آخرت است.
مسأله 2689 : چند چيز را در آشاميدن آب مستحب دانسته اند:
1 پيش از آشاميدن آب بسم الله بگويد و بعد از آن الحمد لله بگويد.
2 آب را به طور مكيدن بياشامد.
3 در روز ايستاده آب بخورد.
4 آب را به سه نفس بياشامد در بين آنها خدا را حمد كند.
5 بعد از غذا خوردن مخصوصاً بعد از خوردن خرما آب بخورد.
6 تا مي شود آب كم بخورد.
7 بعد از آشاميدن آب حضرت اباعبدالله عَلَيْهِ السَّلَام را ياد كند و سلام به آن حضرت كند و قاتلان آن حضرت را لعنت كند.
8 به عنوان تبرك خوردن آب نيم خورده مؤمن صحيح و سالم.
9 با دست راست آب بياشامد.
مكروهات آشاميدن آب
مسأله 2690 : در آشاميدن آب چند چيز را مكروه دانسته اند:
1 زياد آشاميدن آب.
2 آشاميدن آب بعد از غذاي چرب، در خبر است درد را تحريك مي كند.
3 آب را يك نفس خوردن.
4 در شب ايستاده آب خوردن.
5 با دست چپ آب خوردن.
6 فوت كردن در ظرف آب.
7 آب خوردن از جاي شكسته كوزه و جايي كه دسته كوزه است.