احكام وقف
مسأله 2731 : وقف آن است كه ملكي را حبس كند و هيچ گونه نقل و انتقالي در عين آن انجام نشود ولي از منافع آن استفاده شود. اخبار زيادي در فضيلت و ثواب وقف كردن وارد شده از آن جمله از رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم روايت شده فرمودند:
فرزند آدم به مردن كارش پايان مي گيرد مگر از سه راه:
1 فرزند صالحي داشته باشد كه او را دعا كند.
2 عملي به يادگار گذاشته باشد كه مردم از آن بهره مند شوند.
3 صدقه جاريه اي كه به وقف تفسير شده از خود گذاشته باشد.
مسأله 2732 : هرگاه چيزي را وقف كند و تحويل موقوف عليه يا متولي آن دهد آن چيز از اختيار مالك خارج مي شود؛ خود او و ديگران نمي توانند آن را بفروشند يا ببخشند و هيچكس از آن ارث نمي برد ولي در بعضي موارد كه در مسأله (2106) گفته شد فروختن آن مانعي ندارد.
مسأله 2733 : لازم نيست صيغه وقف را به عربي بخواند؛ پس اگر به فارسي مثلاً بگويد خانه خود را وقف كردم؛ وقف صحيح است و نيز اگر بدون صيغه چيزي را به صورت معاطات وقف كند و به قبض متولي يا موقوف عليهم درآورد وقف صحيح است؛ بلكه به عمل هم وقف محقق مي شود مثلاً چنانچه فرشي را به قصد وقف بودن در مسجد بيندازد و روي آن نماز بخوانند صحيح است.
مسأله 2734 : هرگاه ملكي را براي وقف معين كند و پيش از انشاء وقف، يا خواندن صيغه وقف، يا تحويل دادن آن به قصد وقف پشيمان شود؛ يا بميرد وقف درست نيست.
مسأله 2735 : كسي كه مالي را وقف مي كند بايد هنگامي كه وقف مي كند براي هميشه وقف كند؛ پس اگر مثلاً بگويد اين مال بعد از مردن من وقف باشد چون از موقع خواندن صيغه تا مردنش وقف نبوده صحيح نيست و نيز اگر بگويد تا ده سال وقف باشد و بعد از آن نباشد؛ يا بگويد تا ده سال وقف باشد و بعد پنج سال وقف نباشد و دوباره وقف باشد؛ وقف صحيح نيست.
مسأله 2736 : وقف در صورتي صحيح است كه مال وقف را به تصرف متولي وقف يا كسي كه براي او وقف شده؛ يا وكيل، يا ولي او بدهند ولي اگر چيزي بر فرزند صغير خود وقف كند و به قصد اين كه آن چيز وقف او باشد از طرف او نگهداري نمايد وقف صحيح است.
مسأله 2737 : هرگاه مسجدي را وقف كند بعد از آن كه واقف به قصد واگذار كردن اجازه دهد كه در آن مسجد نماز بخوانند همين كه يك نفر در آن مسجد نماز خواند وقف درست مي شود و همچنين است اگر آن مسجد را تحويل متولي دهد.
مسأله 2738 : كسي كه مال خود را وقف مي كند بايد بالغ و عاقل و با قصد و اختيار باشد و شرعاً بتواند در مال خود تصرف كند بنا بر اين سفيهي كه مال خود را در كارهاي بيهوده صرف مي كند و كسي كه از طرف حاكم شرع از تصرف در مالش جلوگيري شده چون حق ندارند در مال خود تصرف نمايند اگر مالي را وقف كنند صحيح نيست.
مسأله 2739 : هرگاه مالي را فقط براي كساني كه به دنيا نيامده اند وقف كند درست نيست؛ ولي اگر براي زندگان و بعد از آنها براي كساني كه بعداً به دنيا مي آيند وقف نمايد؛ مثلاً چيزي را براي اولاد خود وقف كند كه بعد از آنان وقف نوه هاي او باشد و هر دسته اي بعد از دسته اي ديگر از آن استفاده كنند صحيح است و همچنين اگر وقف كند بر اولادش كه بعضي از آنها به دنيا آمده اند و بعضي به دنيا نيامده اند صحيح است و آنها كه بعد به دنيا مي آيند با موج و دين شريك مي شوند.
مسأله 2740 : هرگاه چيزي را بر خودش وقف كند مثل اين كه دكاني را وقف كند كه عايدي آن را به مصرف زندگي خود برساند صحيح نيست بلكه هرگاه آن را وقف كند كه عايدي آن را بعد از مرگ او خرج مقبره اش نمايند محل اشكال است؛ ولي اگر مثلاً مالي را بر فقرا وقف كند در صورتي كه وقف به نحو تشريك نباشد بلكه به عنوان فقرا باشد و خودش فقير شود مي تواند از منافع وقف استفاده نمايد. اما در صورتي كه به عنوان فقرا وقف كرده و خود را شريك كند وقف نسبت به خودش باطل است و اگر فقير شد نمي تواند از منافع آن استفاده كند.
مسأله 2741 : هرگاه براي چيزي كه وقف كرده متولي معين كرده بايد مطابق قرارداد رفتار شود و اگر معين نكرده باشد چنانچه بر افراد مخصوص، مثلاً بر اولاد خود وقف كرده باشد در صورتي كه بالغ باشند اختيار در استفاده از آن با خود آنان است و اگر بالغ نباشند اختيار با ولي ايشان است و براي استفاده از وقف اجازه حاكم شرع لازم نيست ولي براي چيزي هايي كه مربوط به مصلحت وقف، يا مصلحت طبقات آينده مثل تعمير كردن وقف و اجاره دادن آن به نفع طبقات بعدي و مانند اينها باشد اختيار با حاكم شرع است.
مسأله 2742 : هرگاه ملكي را مثلاً بر فقرا يا سادات وقف كند؛ يا وقف كند كه منافع آن به مصرف خيرات برسد در صورتي كه براي آن ملك متولي معين نكرده باشد اختيار آن با حاكم شرع است.
مسأله 2743 : هرگاه ملكي را براي افراد مخصوص مثلاً بر اولاد خود وقف كند كه هر طبقه اي بعد از طبقه ديگر از آن استفاده كنند چنانچه متولي ملك، آن را اجاره دهد و بميرد گرچه متولي مراعات مصلحت وقف يا مصلحت طبقه بعد را كرده باشد احتياط لازم آن است كه مستأجر از متولي بعد اجازه بگيرد ولي اگر متولي نداشته باشد و يك طبقه از كساني كه ملك بر آنها وقف شده آن را اجاره دهند و در بين مدت اجاره بميرند در صورتي كه طبقه بعدي اجازه نكنند اجاره باطل مي شود و در صورتي كه مستأجر مال الاجاره تمام مدت را داده باشد مال الاجاره از زمان مردن آن طبقه تا آخر مدت اجاره را از آنها پس مي گيرد.
مسأله 2744 : مسجد به خراب شدن از مسجديت خارج نمي شود گرچه تعمير آن ممكن نباشد و گرچه دهي كه در آن مسجد است خراب شده باشد و در غير مسجد نيز عين موقوفه به مجرد خراب شدن از وقفيت خارج نمي شود مگر در بعضي موارد كه در كتاب هاي مفصل بيان شده.
مسأله 2745 : ملكي كه مقداري از آن وقف است و مقداري از آن وقف نيست اگر تقسيم نشده حاكم شرع يا متولي وقف مي تواند با نظر اهل خبره سهم وقف را جدا كند.
مسأله 2746 : هرگاه متولي وقف خيانت كند و عايدات آن را به مصرفي كه معين شده نرساند اگر با تعيين ناظر امين مي شود از خيانت او جلوگيري كرد بايد حاكم شرع ناظر اميني بر او بگمارد و اگر نمي شود در صورت امكان حاكم شرع بايد به جاي او متولي اميني معين نمايد.
مسأله 2747 : فرشي را كه براي حسينيه وقف كرده اند نمي شود براي نماز به مسجد ببرند اگر چه آن مسجد نزديك حسينيه باشد.
مسأله 2748 : هرگاه ملكي را براي تعمير مسجدي وقف نمايند چنانچه آن مسجد احتياج به تعمير نداشته باشد و احتمال هم نمي رود كه تا مدتي احتياج به تعمير پيدا كند؛ در صورتي كه غير از تعمير احتياج ديگري نداشته باشد و عايداتش در معرض تلف و نگهداري آن لغو و بيهوده باشد مي توانند عايدات آن ملك را به مصرف مسجدي كه احتياج به تعمير دارد برسانند.
مسأله 2749 : هرگاه ملكي را وقف كند كه عايدي آن را خرج تعمير مسجد نمايند و به امام جماعت و به كسي كه در آن مسجد اذان مي گويد بدهند در صورتي كه بدانند؛ يا اطمينان داشته باشند كه براي هر يك چه مقدار معين كرده بايد همان طور مصرف كنند و اگر يقين، يا اطمينان نداشته باشند بايد اول مسجد را تعمير كنند اگر چيزي زياد آمد امام جماعت و كسي كه اذان مي گويد در تقسيم آن با يكديگر مصالحه كنند.