احكام وصيت
مسأله 2750 : وصيت آن است كه انسان سفارش كند بعد از مرگش كارهايي برايش انجام دهند و آن را وصيت عهديه گويند؛ مانند وصيتي كه براي كفن و محل دفن و مراسم ديگر مي كنند.
يا اين كه سفارش كند بعد از مرگش چيزي از مال او ملك كسي يا فقرا باشد و آن را وصيت تمليكيه گويند. يا براي اولاد خود و كساني كه اختيار آنان با اوست قَيِّم و سرپرست معين كند و كسي را كه به او وصيت مي كند وصي مي گويند.
مسأله 2751 : كسي كه نمي تواند حرف بزند اگر با اشاره بتواند مقصود خود را بفهماند براي هر كاري مي تواند با اشاره وصيت كند ولي كسي كه مي تواند حرف بزند احتياط آن است كه به اشاره يا نوشته اكتفا نكند.
مسأله 2752 : هرگاه نوشته اي با امضا و مهر ميت ديده شود چنانچه مقصود او را بفهماند و معلوم باشد كه براي وصيت كردن نوشته باشد مطابق آن عمل نمايند.
مسأله 2753 : كسي كه وصيت مي كند بايد عاقل باشد؛ ولي بچه ده ساله اي كه خوب و بد را تمييز مي دهد اگر براي كارهاي خير و نيكي به ارحام وصيت كند صحيح مي باشد و بايد از روي اختيار وصيت كند و سفيه نباشد و حاكم شرع هم او را از تصرف در اموالش جلوگيري نكرده باشد و نبايد قاتل خودش باشد؛ پس كسي كه از روي عمد به قصد خودكشي مثلاً زخمي به خود بزند؛ يا سمي بخورد؛ يا خود را از جاي بلندي پرت كرده باشد كه به واسطه آن يقين، يا گمان به مردن خود پيدا كرده اگر بعد از اين عمل وصيت كند كه مقداري از مال او را به مصرفي برسانند صحيح نيست. ولي اگر قبل از اين عمل وصيت كرده باشد؛ يا اين كه اين كار به قصد خودكشي نبوده و تصادفاً منجر به اين وضع شده؛ يا اين كه قصد جهاد در راه خدا كرده؛ يا از روي خطا و اشتباه بوده صحيح است.
مسأله 2754 : در وصيت تمليكي قبول موصي له معتبر است؛ پس در صورتي كه انسان وصيت كند چيزي به كسي بدهند مي تواند آن كس آن چيز را در زمان حيات وصيت كننده قبول كند؛ ولي اگر قبول كند مالك نمي شود تا بعد از مرگ او، همين كه وصيت كننده مرد مالك مي شود و احتياج به قبول مجدد ندارد و اگر قبول بعد از مرگ وصيت كننده باشد همين كه قبول كرد مالك مي شود.
مسأله 2755 : هنگامي كه انسان نشانه هاي مرگ را در خود ديد و امانت هاي مردم پيش اوست چنانچه احتمال مي دهد خطري بعد از مرگش متوجه آنها شود بايد فوراً آنها را به صاحبانش يا وكلاي آنها برگرداند يا به آنها اطلاع دهد و اگر ممكن نيست مي تواند آنها را به حاكم شرع بسپارد؛ يا وصيت كند و شاهد بگيرد و به وصي و شاهد نشانه صاحب مال و جنس و خصوصيات مال و محل او را بگويد. ولي اگر وارث امين دارد و از امانت اطلاع دارد لازم نيست وصيت كند گرچه بهتر است و اگر به مردم بدهكار است و موقع دادن آن بدهي رسيده و طلبكار هم مطالبه طلب خود را دارد بايد بدهد و اگر خودش نمي تواند بدهد؛ يا موقع دادن بدهي نرسيده؛ يا طلبكار هنوز مطالبه نكرده بايد كاري كند كه اطمينان پيدا كند كه بدهي او پس از مرگش به طلبه كار مي رسد مثلاً در موردي كه بدهي او براي ديگران معلوم نيست وصيت كند و بر وصيت شاهد بگيرد و اگر بدهي معلوم باشد و اطمينان دارد كه ورثه مي پردازند وصيت كردن لازم نيست گرچه خوب است.
مسأله 2756 : كسي كه نشانه هاي مرگ را در خود مي بيند در صورتي كه نماز و روزه قضا شده دارد بايد وصيت كند كه از مال خودش براي آنها اجير بگيرند؛ بلكه اگر مال نداشته باشد ولي احتمال مي دهد كسي از ارحام يا دوستانش تبرعاً آنها را انجام مي دهند بازهم واجب است وصيت نمايد و اگر قضاء نماز و روزه او به تفصيلي كه در مسائل مربوط به نماز قضا در احكام نماز گفته شد كه بر پسر
بزرگتر و سائر ورثه واجب باشد؛ بايد اطلاع دهد يا وصيت كند كه برايش انجام دهند.
مسأله 2757 : كسي كه نشانه هاي مرگ را در خود مي بيند اگر مالي پيش كسي دارد يا در جايي پنهان كرده كه ورثه نمي دانند چنانچه به واسطه ندانستن؛ حقشان از بين برود بايد به آنان اطلاع دهد و لازم نيست براي بچه هاي صغير خود قَيِّم و سرپرست معين كند ولي در صورتي كه بدون قَيِّم مالشان از بين مي رود؛ يا خودشان ضايع مي شوند بايد براي آنان قَيِّم اميني معين نمايد.
مسأله 2758 : وصي بايد عاقل و مورد اطمينان و مسلمان بالغ باشد؛ ولي جايز است صغير و كبير با هم وصي شوند؛ به اين نحو كه كبير به تنهايي عمل به وصيت كند تا صغير كبير شود پس از آن با هم به وصيت عمل كنند.
مسأله 2759 : هرگاه كسي چند وصي براي خود معين كند چنانچه اجازه داده باشد كه هر كدام به تنهايي به وصيت عمل كنند لازم نيست در انجام وصيت از يكديگر اجازه بگيرند و اگر اجازه نداده باشد؛ چه گفته باشد كه با هم به وصيت عمل كنند؛ يا نگفته باشد بايد با نظر يكديگر به وصيت عمل نمايند و اگر حاضر نشوند كه با يكديگر به وصيت عمل كنند و در تشخيص مصلحت اختلاف داشته باشند در صورتي كه تأخير و مهلت دادن سبب بشود كه عمل به وصيت معطل بماند حاكم شرع آنها را مجبور مي كند كه تسليم نظر كسي شوند كه صلاح را تشخيص دهد و اگر اطاعت نكنند؛ به جاي آنان اشخاص ديگري را معين مي نمايد و اگر يكي از آنان قبول نكرد نفر ديگري را به جاي او معين مي نمايد.
مسأله 2760 : هرگاه انسان از وصيت خود برگردد مثلاً اول بگويد ثلث مالم را به فلاني بدهيد بعد بگويد به او ندهيد؛ وصيت باطل مي شود و همچنين اگر وصيت خود را تغيير دهد مثلاً قيّمي براي صغير خود معين كند بعد ديگري را به جاي او تعيين نمايد؛ وصيت اولش باطل مي شود و بايد به وصيت دوم او عمل شود و نيز اگر كاري كند كه معلوم شود از وصيت خود برگشته است مثلاً خانه اي را كه وصيت كرده به كسي بدهند بفروشد؛ يا كسي را براي فروش آن وكيل كند وصيت باطل مي شود.
مسأله 2761 : هرگاه وصيت كند چيز معيني را به كسي بدهند بعد وصيت كند كه نصف همان را به ديگري بدهند بايد آن چيز را دو قسمت كنند و به هر كدام از آن دو نفر نصف آن را بدهند.
مسأله 2762 : هرگاه كسي در مرضي كه به آن مرض مي ميرد مقداري از مالش را به كسي ببخشد و وصيت كند كه بعد از مردن او هم مقداري به كسي ديگر بدهند چنانچه روي هم بيشتر از ثلث نباشد؛ يا اگر باشد ورثه اجازه بدهند كه به گفته او عمل شود بايد به آنچه گفته عمل كنند و اگر روي هم بيشتر از ثلث باشد و ورثه هم اجازه ندهند بايد بنا بر احتياط مالي را كه پيش از مرگ بخشيده از ثلث بدهند و احتياط آن است كسي كه مالي را در زمان حيات به او بخشيده شده با كسي كه وصيت شده بعد از مرگش به او مال بدهند با رضايت و مصالحه رفتار كنند.
مسأله 2763 : هرگاه وصيت كند كه ثلث مال او را نگه دارند و عائدي آن را به مصرفي برسانند مطابق گفته او عمل نمايند.
مسأله 2764 : هرگاه در مرضي كه به آن مرض مي ميرد بگويد مقداري به كسي بدهكار است چنانچه متهم باشد كه براي ضرر زدن به ورثه گفته است بايد مقداري را كه معين كرده از ثلث او بدهند و اگر متهم نباشد بايد از اصل مالش بدهند.
مسأله 2765 : شخصي كه وصيت شده چيزي به او بدهند بنا بر مشهور كه موافق با احتياط است؛ بايد در حال وصيت وجود داشته باشد؛ پس اگر وصيت كند به بچه اي كه ممكن است فلان زن حامله شود چيزي بدهند باطل است؛ ولي هرگاه وصيت كند به بچه اي كه در شكم مادر است چيزي بدهند اگر چه هنوز روح نداشته باشد وصيت صحيح است.
پس اگر زنده به دنيا آمد بايد آنچه را وصيت شده به او بدهند و بنا بر احتياط واجب ولي او هم براي او قبول كند و اگر مرده به دنيا آمد وصيت باطل مي شود و آن مال به ورثه مي رسد.
مسأله 2766 : هرگاه انسان با خبر شود كسي او را وصي خود كرده چنانچه به اطلاع وصيت كننده برساند كه حاضر به انجام وصيت نيست لازم نيست بعد از مرگ او به وصيت عمل كند؛ ولي اگر پيش از مردن او بفهمد كه او را وصي كرده؛ يا بفهمد ولي اطلاع ندهد كه براي عمل به وصيت حاضر نيست؛ بايد به وصيت او عمل كند مگر اين كه عمل به وصيت مشقت و حرج شديد داشته باشد و نيز هرگاه وصي پيش از مرگ موقعي ملتفت شود كه مريض به واسطه شدت مرض نتواند به ديگري وصيت كند بنا بر احتياط بايد وصيت را قبول نمايد.
مسأله 2767 : هرگاه كسي كه وصيت كرده بميرد و وصي نداند كه مقصود ميت اين بوده كه خودش كارهايي را كه وصيت كرده انجام دهد و در گفته ميت قرينه و شاهدي هم بر اين معني نباشد وصي مي تواند ديگري را براي انجام كارهاي ميت وكيل كند؛ ولي اگر بداند؛ يا قرينه در گفته او باشد كه مقصود ميت اين بوده كه خودش انجام دهد نمي تواند به ديگري واگذار كند.
مسأله 2768 : هرگاه كسي دو نفر را وصي كند و تصريح كند؛ يا از وصيت نامه استفاده شود كه بايد با هم به وصيت او عمل كنند چنانچه يكي از آن دو نفر بميرد، يا ديوانه، يا كافر شود حاكم شرع يك نفر ديگر را به جاي او معين مي كند و اگر هر دو بميرند، يا ديوانه، يا كافر شوند دو نفر ديگر را به جاي آنان معين مي كند؛ ولي اگر معلوم نباشد كه ميت در نظر داشته دو نفر كارهايش را مستقلا انجام دهند در صورتي كه حاكم شرع يك نفر را معين كند كفايت مي كند گرچه هر دو مرده، يا ديوانه، يا كافر شده باشند.
مسأله 2769 : هرگاه وصي نتواند به تنهايي كارهاي ميت را انجام دهد و نتواند كسي را هم كمك بگيرد؛ حاكم شرع براي كمك او فردي را تعيين مي كند.
مسأله 2770 : هرگاه مقداري از مال ميت در دست وصي تلف شود چنانچه در نگهداري آن كوتاهي و تعدي نكرده باشد ضامن نيست. ولي اگر كوتاهي كرده؛ يا تعدي نموده؛ مثلاً ميت وصيت كرده است كه فلان مقدار به فقراي فلان شهر بده و او مال را به شهر ديگري برده و در راه از بين رفته ضامن است؛ بلكه اگر در بين راه هم تلف نشود و به فقراي شهري دهد كه مورد وصيت نبوده ضامن است.
مسأله 2771 : هرگاه انسان كسي را وصي كند و بگويد كه اگر آن كس بميرد فلاني وصي باشد؛ بعد از آن كه وصي اول مرد وصي دوم كارهاي ميت را انجام دهد.
مسأله 2772 : هرگاه حجي بر ميت واجب شده باشد و بدهكاري و حقوقي مثل خمس و زكات و مظالم بر او واجب شده؛ بايد از اصل مال ميت ادا شود اگر چه ميت براي آنها وصيت نكرده باشد.
ولي اگر وصيت كرده كه آنها را از ثلث مال بدهند لازم نيست از اصل مال بدهند مگر اين كه ثلث مال كافي نباشد در اين صورت كمبود آن را از اصل مال بدهند.
مسأله 2773 : هرگاه مال ميت از بدهي و حج و حقوقي كه مثل خمس و زكات و مظالم بر او واجب است زياد بيايد چنانچه وصيت كرده باشد كه ثلث يا مقداري از ثلث را به مصرفي برسانند بايد به وصيت او عمل كنند و اگر وصيت نكرده باشد آنچه مي ماند مال ورثه است.
مسأله 2774 : هرگاه مصرفي را كه ميت معين كرده از ثلث مال او بيشتر باشد وصيت او در بيشتر از ثلث در صورتي صحيح است كه ورثه زيادي را اجازه كنند و اگر مدتي بعد از مردن او هم اجازه بدهند صحيح است و چنانچه بعضي از ورثه اجازه و بعضي رد نمايند وصيت فقط در قدر سهم آنهايي كه اجازه نموده اند صحيح و نافذ است.
مسأله 2775 : هرگاه مصرفي را كه معين كرده از ثلث مال او بيشتر باشد و پيش از مردن او ورثه اجازه بدهند كه وصيت او عملي شود بعد از مردن او نمي توانند از اجازه خود برگردند.
مسأله 2776 : هرگاه وصيت كند كه از ثلث او خمس و زكات، يا بدهي ديگر او را بدهند و براي نماز و روزه او اجير بگيرند و كار مستحبي هم مثل اطعام به فقرا انجام دهند؛ بايد اول بدهي او را از ثلث بدهند و اگر چيزي زياد آمد براي نماز و روزه او اجير بگيرند و اگر از آن هم زياد آمد به مصرف كار مستحبي كه وصيت كرده برسانند و چنانچه ثلث مال او فقط به اندازه بدهي او باشد و ورثه هم اجازه ندهند كه بيشتر از ثلث مال مصرف شود وصيت براي نماز، روزه و كارهاي مستحبي باطل است.
مسأله 2777 : هرگاه كسي بگويد كه ميت وصيت كرده فلان مبلغ به من بدهند چنانچه دو مرد عادل گفته او را تصديق كنند؛ يا قسم بخورد و يك مرد عادل هم گفته او را تصديق، يا يك مرد عادل و دو زن عادله، يا چهار زن عادله به گفته او شهادت دهند بايد مقداري را كه مي گويد به او بدهند و اگر دو زن عادله شهادت دهند نصف آن را و اگر سه زن عادله شهادت دهند بايد سه چهارم آن را به او بدهند و نيز اگر دو مرد كافر ذمي كه در دين خود عادل باشند گفته او را تصديق كنند در صورتي كه ميت ناچار بوده است كه وصيت كند و مرد و زن عادلي هم در موقع وصيت نبوده بايد چيزي را كه مطالبه مي كند به او بدهند.
مسأله 2778 : هرگاه كسي بگويد من وصي ميت هستم كه وصيت كرده مال او را به مصرفي برسانم؛ يا بگويد ميت من را قَيِّم بچه هاي خود قرار داده اگر دو مرد عادل گفته او را تصديق كنند بايد حرف او را قبول كنند.
مسأله 2779 : هرگاه وصيت كند چيزي از مال او را به كسي بدهند و آن كس پيش از آن كه قبول كند يا رد نمايد بميرد؛ تا وقتي كه ورثه او وصيت را رد نكرده اند مي توانند آن چيز را قبول نمايند و اين در صورتيست كه وصيت كننده از وصيت خود برنگشته باشد وگرنه حقي به آن چيز ندارند.