غسل مس ميّت
[غسل مس ميّت]
مسأله 527 : اگر كسي بدن انسان مرده اي را كه سرد شده و غسلش نداده اند؛ مس كند يعني جايي از بدن را به آن برساند بايد غسل مس ميت نمايد؛ چه در خواب مس كند؛ چه در بيداري، با اختيار مس كند؛ يا بي اختيار، حتي اگر ناخن و استخوان او به ناخن و استخوان ميت برسد؛ بايد غسل كند؛ ولي اگر حيوان مرده اي را مس كند غسل بر او واجب نيست.
مسأله 528 : براي مس مرده اي كه تمام بدن او سرد نشده؛ غسل واجب نيست اگر چه جايي را كه سرد شده مس نمايد.
مسأله 529 : اگر موي خود را به بدن ميت برساند؛ يا بدن خود را به موي ميت، يا موي خود را به موي ميت برساند؛ احتياط واجب آن است كه غسل كند؛ مگر اينكه در هر سه صورت مو بلند باشد؛ به نحوي كه در عرف مس بدن انسان به بدن ميت گفته نشود؛ در اين حال غسل واجب نيست.
مسأله 530 : براي مس بچه مرده، حتي بچه سقط شده اي كه چهار ماه او تمام شده يعني پس از دميدن روح بر بچه سقط شده غسل مس ميت واجب است؛ بلكه بنا بر احتياط واجب براي مس بچه سقط شده اي كه چهار ماه كمتر دارد يعني قبل از دميدن روح بر آن بايد غسل كرد. مخصوصاً پس از آنكه خلقتش تمام شده ولي روح بر آن دميده نشده. بنا بر اين اگر بچه چهار ماهه اي مرده به دنيا بيايد؛ مادر او بايد غسل مس ميت كند؛ بلكه اگر از چهار ماه كمتر باشد مخصوصاً اگر خلقتش تمام شده بنا بر احتياط واجب بايد مادر او غسل نمايد.
مسأله 531 : بچه اي كه بعد از مردن مادر و سرد شدنش به دنيا مي آيد؛ وقتي بالغ شد واجب است غسل مس ميت كند.
بچه مميز قبل از بالغ شدن اگر غسل كند غسلش صحيح است.
مسأله 532 : اگر انسان ميتي را كه سه غسل او كاملاً تمام شده مس نمايد؛ غسل بر او واجب نمي شود. ولي اگر پيش از آنكه غسل سوم تمام شود جايي از بدن او را مس كند؛ اگر چه غسل سوم آنجا تمام شده باشد؛ بايد غسل مس ميت نمايد.
مسأله 533 : اگر ديوانه يا بچه نابالغي، ميت را مس كند؛ بعد از آنكه آن ديوانه عاقل، يا بچه بالغ شده؛ بايد غسل مس ميت نمايد و اگر آن بچه مميز شود و قبل از بالغ شدن غسل مس ميت كند غسلش صحيح است.
مسأله 534 : اگر بدن زنده يا مرده اي كه غسلش نداده اند؛ قسمتي كه داراي استخوان است جدا شود و پيش از آنكه قسمت جدا شده را غسل دهند انسان آن را مس نمايد؛ بايد غسل مس ميت كند و اگر قسمتي كه جدا شده استخوان نداشته باشد؛ احتياط واجب آن است كه براي مس آن غسل مس ميت كند.
مسأله 535 : براي مس استخوان و دنداني كه از مرده جدا شده باشد و آن را غسل نداده اند؛ بايد غسل كرد. ولي براي مس استخوان و دنداني كه از زنده جدا شده و گوشت ندارد و يا گوشت آن خيلي كم است؛ غسل واجب نيست.
مسأله 536 : غسل مس ميت را بايد مثل غسل جنابت انجام دهند. ولي كسي كه غسل مس ميت كرده؛ اگر بخواهد نماز بخواند بايد وضو بگيرد.
مسأله 537 : اگر چند ميت را مس كند؛ يا يك ميت را چند بار مس نمايد؛ يك غسل كافي است.
مسأله 538 : براي كسي كه بعد از مس ميت غسل نكرده؛ توقف در مسجد، جماع و خواندن سوره هايي كه سجده واجب دارد؛ مانعي ندارد. ولي براي نماز و مانند آن بايد غسل كند و وضو بگيرد.
احكام محتضر
مسأله 539 : مسلماني كه محكوم به كفر نباشد؛ اگر محتضر باشد يعني در حال جان دادن مي باشد مرد باشد يا زن، بزرگ باشد يا كوچك، بايد به پشت بخوابانند به طوري كه كف پاهايش به طرف قبله باشد.
بعيد نيست كه اين كار مخصوص مؤمن باشد؛ چرا كه اين كار كرامتيست براي محتضر و غيرمؤمن كرامتي ندارد. اگر خواباندن محتضر كاملاً به اين طور ممكن نيست؛ تا اندازه اي كه ممكن است بايد به اين دستور عمل كنند و چنانچه خوابانيدن او به هيچ قسم ممكن نباشد؛ اگر اذيت نشود او را رو به قبله بنشانند و اگر آن هم نشود؛ او را به پهلوي راست يا به پهلوي چپ رو به قبله بخوابانند.
مسأله 540 : احتياط واجب آن است كه تا وقتي كه غسل ميت تمام نشده؛ او را رو به قبله بخوابانند. ولي بعد از آنكه غسلش تمام شد؛ بهتر است او را مثل حالتي كه بر او نماز مي خوانند بخوابانند.
مسأله 541 : رو به قبله كردن محتضر بر هر مسلمان واجب است و در صورت امكان از خود محتضر اجازه بگيرد و اگر نشود در صورت امكان از ولي يا حاكم شرع اجازه بگيرد.
مسأله 542 : مستحب است شهادتين و اقرار به دوازده امام عَلَيْهم ُالسَّلَام و ساير عقايد حقه را به كسي كه در حال جان دادن است طوري تلقين كنند كه بفهمد و نيز مستحب است چيزهايي را كه گفته اگر باعث ملال محتضر نشود تا وقت مرگ تكرار كنند و مناسب است خواندن دعاء عديله در حال جان دادن.
مسأله 543 : مستحب است اين دعاها را طوري به محتضر تلقين كنند كه بفهمد:
1 اَللّهُمَّ اغْفِرْ لي الْكثيرَ مِنْ مَعاصيك وَ اقْبِلْ مِنِّي الْيَسيرَ مِنْ طاعَتِك.
2 يا مَنْ يَقْبَلُ الْيَسيرَ وَ يَعْفُو عَنِ الْكثيرِ اِقْبِلْ مِنِّي الْيَسيرَ وَ اعْفُ عَنِّي الْكثيرَ اِنَّك اَنْتَ الْعَفُوُّ الْغَفُورُ.
3 اَللّهُمَّ ارْحَمْني فَاِنَّك رَحيمٌ.
شايسته است در حال احتضار كلمات فرج را به او تلقين كنند؛ كلمات فرج به چند كيفيت ذكر شده؛ كيفيتي كه زراره از حضرت امام محمد باقر عَلَيْهِ السَّلَام روايت كرده از اين قرار است:
لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ الْحَليمُ الْكريمُ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ الْعَلي الْعَظيمُ، سُبْحانَ اللهِ رَبِّ السَّمواتِ السَّبْعِ وَ رَبِّ الاَْرَضينَ السَّبْعِ وَ ما فيهِنَّ وَ ما بَيْنَهُنَّ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظيمِ وَ الْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمينَ.
مسأله 544 : مستحب است كسي را كه سخت جان مي دهد اگر ناراحت نمي شود به جايي كه نماز مي خوانده ببرند.
مسأله 545 : مستحب است براي راحت شدن محتضر بر بالين او سوره مباركه يس، الصافات، احزاب، آية الكرسي تا هم فيها خالِدُون آيه پنجاه و پنج از سوره اعراف و سه آيه آخر سوره بقره، بلكه هرچه از قرآن ممكن است بخوانند.
مسأله 546 : تنها گذاشتن محتضر و گذاشتن چيز سنگين روي شكم او، بودن جنب و حائض نزد او و همچنين حرف زدن زياد و گريه كردن و تنها گذاشتن زن ها نزد او، مكروه است.
احكام بعد از مرگ
مسأله 547 : بعد از مرگ مستحب است پلك هاي چشم و لب هاي ميت را به هم گذارند كه باز نماند و چانه اش را ببندند و دست و پاي او را دراز كنند و پارچه اي روي او بيندازند و اگر شب مرده است در جاي او چراغ روشن كنند و براي تشييع جنازه او مؤمنين را خبر كنند و در دفن او عجله نمايند؛ ولي اگر يقين به مردن او ندارند بايد صبر كنند تا معلوم شود و نيز اگر ميت حامله باشد و بچه در شكم او زنده باشد؛ بايد به قدري دفن را عقب اندازند كه پهلوي چپ او را بشكافند و طفل را بيرون آورند و پهلو را بدوزند
احكام غسل، كفن، حنوط، نماز و دفن ميت
مسأله 548 : غسل، كفن، حنوط، نماز و دفن مسلمان دوازده امامي بر هر مكلفي واجب است و اگر بعضي انجام دهند از ديگران ساقط مي شود و چنانچه هيچ كس انجام ندهد همه معصيت كرده اند و بنا بر احتياط حكم مسلماني كه دوازده امامي نيست همين است؛ در صورتي كه محكوم به كفر نباشد.
پس اگر از خوارج يا نواصب يا غُلات و مانند آن باشد واجب نيست.
مسأله 549 : اگر كسي مشغول كارهاي ميت بشود بر ديگران واجب نيست اقدام نمايند؛ ولي اگر او عمل را نيمه كاره بگذارد؛ بايد ديگران تمام كنند.
مسأله 550 : اگر انسان يقين كند؛ يا اطمينان داشته باشد كه ديگري مشغول كارهاي ميت شده؛ واجب نيست به كارهاي ميت اقدام كند؛ ولي اگر شك، يا گمان دارد بايد اقدام كند.
مسأله 551 : اگر كسي بداند غسل، يا كفن، يا نماز، يا دفن ميت را باطل انجام داده اند؛ بايد دوباره انجام دهد؛ مگر اينكه ميت غيرامامي را طبق مذهبش غسل داده باشند؛ در اين صورت دوباره غسل دادن بر طبق مذهب دوازده امامي لازم نيست.
مسأله 552 : براي غسل، كفن، حنوط، نماز و دفن ميت بايد از ولي او اجازه گرفت.
مسأله 553 : ولي زن شوهر اوست و بعد از او مردهايي كه از ميت ارث مي برند مقدم بر زن هاي ايشانند؛ يعني به همان ترتيبي كه در طبقات گفته شده؛ هر طبقه اي كه در ارث مقدمند در اين امر هم مقدمند و در هر طبقه اي مردها بر زن ها مقدم هستند و اگر در طبقه اي مرد نبود ولايت با زن است.
مسأله 554 : اگر كسي بگويد من ولي يا وصي ميت در غسل، كفن، حنوط و دفن او مي باشم؛ يا ولي ميت به من اجازه انجام اين كارها را داده و احتمال داده شود كه راست مي گويد؛ در صورتي كه ميت در اختيار او باشد؛ انجام كارهاي ميت با اوست و اطمينان به گفته او لازم نيست؛ مگر اينكه ميت در اختيار او نباشد و كس ديگر بگويد كه من ولي يا وصي او در انجام اين كارها هستم؛ يا ولي ميت به من اجازه داده؛ در اين صورت حرف كسي پذيرفته است كه دو نفر عادل به گفته او شهادت دهند.
مسأله 555 : اگر ميت براي غسل، كفن، حنوط، دفن و نماز خود غير از ولي كس ديگر را معين كند؛ تعيين ميت نافذ و ولايت اين امور با اوست و لازم نيست از ولي اجازه گرفت. ولي تا مي شود از ولي هم اجازه بگيرد.
كسي كه ميت او را براي انجام اين كارها معين كرده؛ در صورتي كه نتواند رد وصيت را ابلاغ كند و حرجي در عمل به وصيت نباشد؛ احتياط قبول وصيت است و همچنين است اگر بعد از مرگ موصي مطلع شود احتياط واجب عمل به وصيت است
احكام غسل ميت
مسأله 556 : واجب است ميت را سه غسل بدهند:
اول:
با آبي كه به سدر مخلوط باشد؛
دوم:
به آبي كه با كافور مخلوط باشد؛
سوم:
با آب خالص.
مسأله 557 : سدر و كافور بايد به اندازه اي زياد نباشد كه آب را مضاف كند و به اندازه اي هم كم نباشد كه نگويند سدر و كافور با آن مخلوط شده است.
مسأله 558 : اگر سدر و كافور به اندازه اي كه لازم است پيدا نشود؛ بنا بر احتياط واجب بايد مقداري كه به آن دسترسي دارند در آب بريزند.
مسأله 559 : كسي كه در احرام حج، به هر قسمش، پيش از تمام شدن سعي بين صفا و مروه، بميرد و در احرام عمره، پيش از كوتاه كردن مو يا ناخن بميرد؛ نبايد او را با آب كافور غسل دهند و به جاي آن با آب خالص غسلش بدهند.
مسأله 560 : اگر سدر و كافور يا يكي از آنها پيدا نشود؛ يا استعمال آن جايز نباشد؛ مثل آنكه غصبي باشد؛ بايد به جاي هر كدام كه ممكن نيست بنا بر احتياط ميت را با آب خالص غسل دهند و بدل از هر كدام كه ممكن نشد تيمم هم بدهند
مسأله 561 : كسي كه ميت دوازده امامي را غسل مي دهد؛ بايد دوازده امامي باشد و اگر ميت غيرامامي باشد؛ در صورتي كه مطابق مذهبش غسلش دهند تكليف از امامي ساقط است و بايد عاقل و بالغ باشد و اگر بچه مميزي باشد كه بتواند غسل را درست انجام دهد كفايت مي كند و بايد مسائل غسل را بداند؛ ولي لازم نيست قبل از غسل دادن دانسته باشد؛ همين كه در حال غسل دادن ديگري به او ياد بدهد كافي است.
مسأله 562 : كسي كه ميت را غسل مي دهد بايد قصد قربت داشته باشد يعني غسل را براي انجام فرمان خداوند عالم به جا آورد و همين كه از ابتداء غسل بنا داشته باشد كه ميت را غسل بدهد كفايت مي كند؛ لازم نيست براي غسل دوم و سوم تجديد نمايد. اساساً بنا بر اينكه نيت عبارت است از داعي بر عمل، تجديد نيت براي غسل دوم و سوم وجهي ندارد.
مسأله 563 : غسل بچه مسلمان، اگر چه از زنا باشد؛ واجب است و غسل، كفن، حنوط و دفن كافر و اولاد او جايز نيست و كسي كه از بچگي ديوانه بوده و به حال ديوانگي بالغ شده؛ چنانچه پدر و مادر او، يا يكي از آنان مسلمان باشد؛ يا از جهت ديگر حكم به اسلام او شده باشد؛ مثل اينكه در دار الاسلام پيدا شده و اسلام پدر يا مادرش معلوم نباشد؛ بايد او را غسل بدهند و اگر به نحوي محكوم به اسلام نباشد؛ غسل دادن او جايز نيست.
مسأله 564 : بچه سقط شده را، اگر چهار ماه يا بيشتر دارد؛ بايد غسل بدهند و اگر چهار ماه ندارد؛ ولي خلقتش تمام شده؛ چنانچه احياناً مشاهده شده؛ احتياط واجب آن است كه غسلش دهند. ولي اگر خلقتش تمام نشده؛ در پارچه اي بپيچند و بدون غسل، دفن كنند.
مسأله 565 : اگر مرد، زن را و زن، مرد را غسل بدهد باطل است؛ ولي زن مي تواند شوهر خود را غسل دهد و شوهر هم مي تواند زن خود را غسل دهد و بهتر آن است كه از زير پيراهن باشد؛ اگر چه احتياط مستحب آن است كه زن، شوهر خود و شوهر، زن خود را در حال اختيار غسل ندهد.
مسأله 566 : مرد مي تواند دختر بچه اي را كه سن او تا حال مرگ از سه سال بيشتر نيست غسل دهد. زن هم مي تواند پسر بچه اي را كه سه سال بيشتر تا حال مرگ ندارد غسل دهد.
مسأله 567 : اگر براي غسل دادن ميتي كه مرد است؛ مرد پيدا نشود؛ زناني كه با او نسبت دارند و محرمند؛ مثل مادر، خواهر، عمه و خاله، يا به واسطه شير خوردن با او محرم شده اند؛ بنا بر احتياط واجب مي توانند از زير لباس يا چيزي كه بدن او را بپوشاند؛ غسلش بدهند و نيز اگر براي غسل ميت زن، زن پيدا نشود؛ مردهايي كه با او نسبت دارند و محرمند، يا به واسطه شير خوردن با او محرم شده اند؛ بنا بر احتياط واجب مي توانند از زير پوشش او را غسل دهند. ولي پوشيدن عورت در هر دو صورت واجب است.
مسأله 568 : اگر ميت و كسي كه او را غسل مي دهد هر دو مرد، يا هر دو زن باشند؛ گرچه بعضي فرموده اند:
بهتر آن است كه غير از عورت، جاهاي ديگر ميت برهنه باشد؛ ولي ثابت نيست؛ مخير است بين برهنه بودن جاهاي ديگر و بين اينكه از زير لباس غسل دهند.
مسأله 569 : نگاه كردن به عورت ميت حرام است و كسي كه او را غسل مي دهد اگر نگاه كند معصيت كرده ولي غسل باطل نمي شود.
مسأله 570 : اگر جايي از بدن ميت نجس باشد؛ بنا بر احتياط واجب پيش از آنكه آنجا را غسل بدهند؛ آب بكشند. چنانچه در مسأله (378) گذشت و احتياط مستحب آن است كه تمام بدن ميت پيش از شروع به غسل پاك باشد.
مسأله 571 : غسل ميت مثل غسل جنابت است و احتياط آن است كه تا غسل ترتيبي ممكن است ميت را غسل ارتماسي ندهند و در غسل ترتيبي واجب نيست آب بر روي هر يك از سه قسمت بريزد؛ مي تواند هر يك از سه قسمت را در آب كثير با تحفظ ترتيب فرو برد.
مسأله 572 : كسي كه در حال حيض يا جنابت مرده، لازم نيست غسل حيض يا غسل جنابت بدهند؛ بلكه همان غسل ميت براي او كافيست.
مسأله 573 : بنا بر احتياط واجب مزد گرفتن براي غسل دادن ميت جايز نيست و غسلش درست نيست. ولي اگر گرفتن مزد داعي شود كه غسل براي خدا انجام شود؛ صحيح است.
چنانچه در عبادات استيجاريه تصوير مي شود. به هر حال مزد گرفتن براي كارهاي مقدماتي جايز است.
مسأله 574 : اگر آب پيدا نشود؛ يا استعمال آن مانعي داشته باشد؛ بنا بر احتياط واجب بايد عوض هر غسل، ميت را يك تيمم بدهند؛ لازم نيست تيمم چهارمي عوض هر سه غسل به جا آورد. اگر در تيمم اول قصد ما في الذمه يعني نيت كند اين تيمم را براي انجام تكليفي كه به عهده ام مي باشد به جا مي آورم كفايت مي كند.
مسأله 575 : كسي كه ميت را تيمم مي دهد احتياط لازم آن است كه تا ممكن است دست ميت را به زمين بزند و به صورت و پشت دستهايش بكشد و اگر ممكن نشد دست خود را به زمين بزند و به صورت و پشت دسته اي ميت بكشد.
احكام كفن ميت
مسأله 576 : ميت مسلمان را بايد با سه پارچه كه آنها را لنگ، پيراهن و سرتاسري مي گويند؛ كفن كنند.
مسأله 577 : لنگ بايد از ناف تا زانو و اطراف بدن را بپوشاند؛ در صورتي كه صغير در ورثه نباشد بهتر آن است كه از سينه تا روي پا برسد و پيراهن بايد از سر شانه تا نصف ساق پا، تمام بدن را بپوشاند و بهتر در صورتي كه صغير در بين نباشد آن است كه تا روي پا برسد و درازاي سرتاسري بايد به قدري باشد كه بستن دو سر آن ممكن باشد و پهناي آن بايد به اندازه اي باشد كه يك طرف آن روي طرف ديگر بيايد.
مسأله 578 : مقداري از لنگ كه از ناف تا زانو را مي پوشاند و مقداري از پيراهن كه از شانه تا نصف ساق را مي پوشاند؛ مقدار واجب كفن است و آنچه بيشتر از اين مقدار كه در مسأله قبل گفته شد؛ مقدار مستحب مي باشد.
مسأله 579 : اگر ورثه بالغ و عاقل، خلاصه محجور نباشند و اجازه دهند كه بيشتر از مقدار واجب كفن را كه در مسأله قبل گفته شد؛ از سهم آنان بردارند؛
اشكال ندارد و اگر بيشتر از مقدار واجب كفن، در حدود متعارف باشد و مطابق با شأن ميت باشد؛ مي توان آن را از مال ميت برداشت؛ گرچه وارث محجور در ورثه باشد.
مسأله 580 : اگر كسي وصيت كرده باشد كه مقدار مستحب كفن را كه در مسأله قبل گفته شد؛ از ثلث مال او بردارند؛ يا وصيت كرده باشد ثلث مال را به مصرف خود او برسانند ولي مصرف آن را معين نكرده باشد؛ يا فقط مصرف مقداري از آن را معين كرده باشد؛ مي توان مقدار مستحب كفن را، گرچه از متعارف بيشتر باشد؛ از ثلث مال بردارند.
مسأله 581 : اگر ميت وصيت نكرده باشد كه كفن را از ثلث مال او بردارند و بخواهند از اصل مال بردارند؛ واجب نيست كه مقدار واجب كفن را به ارزانترين قيمتي كه ممكن است تهيه نمايند؛ مي توان به مقدار متعارف كه لايق شأن ميت است از كفن و چيزهاي ديگري كه واجب است از اصل مال برداشت؛ بلكه چه بسا جايز نباشد؛ در صورتي كه استفاده از ارزانترين توهين به ميت حساب شود.
مسأله 582 : كفن زن بر شوهر است؛ اگر چه زن از خود مال داشته باشد و همچنين است اگر زن را به شرحي كه در كتاب طلاق گفته مي شود؛ طلاق رجعي بدهد و پيش از تمام شدن عده بميرد؛ شوهرش بايد كفن او را بدهد و چنانچه شوهر بالغ نباشد يا ديوانه باشد؛ ولي شوهر بايد از مال او كفن زن را بدهد.
مسأله 583 : كفن ميت بر خويشان او واجب نيست؛ اگر چه مخارج او در حال زندگي بر آنان واجب بوده. ولي احتياط واجب آن است كه اگر ميت از خود مالي نداشته باشد؛ كفن او را بدهند.
مسأله 584 : احتياط واجب آن است كه هر يك از سه پارچه كفن به قدري نازك نباشد كه بدن ميت از زير آن پيدا باشد.
مسأله 585 : كفن كردن در حال اضطرار با پوست مردار، مخصوصاً اگر پاك باشد واجب است؛ ولي كفن كردن با چيز غصبي، اگر چه چيز ديگري نباشد جايز نيست. چنانچه كفن ميت غصبي باشد و صاحب آن راضي نباشد؛ بايد از تنش بيرون آورند؛ اگر چه او را دفن كرده باشند؛ ولي در موردي كه نبش قبر جايز باشد.
مسأله 586 : كفن كردن ميت با چيز نجس و پارچه ابريشمي خالص، يا پارچه اي كه با طلا بافته شده جايز نيست. ولي در حال ناچاري اشكال ندارد.
مسأله 587 : كفن كردن با پارچه اي كه از پشم يا موي حيوان حرام گوشت تهيه شده؛ در حال اختيار، جايز نيست و احتياط واجب آن است كه با پوست حيوان حلال گوشتي هم كه به دستور شرع كشته شده؛ ميت را كفن نكنند.
ولي اگر كفن از مو و پشم حيوان حلال گوشت باشد اشكال ندارد؛ اگر چه احتياط مستحب آن است كه با اين دو هم كفن ننمايند.
مسأله 588 : اگر كفن ميت به نجاست ديگري نجس شود؛ چنانچه كفن ضايع نمي شود؛ بايد مقدار نجس را بشويند؛ يا ببرند و در صورتي كه در قبر گذاشته اند؛ بهتر آن است كه كفن را ببرند؛ بلكه چه بسا لازم باشد؛ اگر بيرون آوردن ميت از قبر توهين حساب شود.
مسأله 589 : كسي كه براي حج يا عمره احرام بسته اگر بميرد؛ بايد مثل ديگران كفن شود و پوشاندن سر و صورتش اشكال ندارد.
مسأله 590 : مستحب است انسان در حال سلامتي كفن و سدر و كافور خود را تهيه كند.
احكام حنوط
مسأله 591 : بعد از غسل، واجب است ميت را حنوط كنند يعني به پيشاني، كف دسته ا، سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاهاي او كافور بمالند
و مستحب است؛ بلكه تا مي شود به سر بيني ميت هم كافور بمالند و بايد كافور ساييده، تازه، پاك و مباح باشد و اگر به واسطه كهنه بودن عطر او از بين رفته باشد كافي نيست.
مسأله 592 : واجب نيست كه اول كافور را به پيشاني ميت بمالند؛ ولي حتي المقدور مراعات شود و در جاهاي ديگر ترتيب لازم نيست.
مسأله 593 : بهتر آن است كه ميت را پيش از كفن كردن حنوط نمايند؛ اگر چه در بين كفن كردن و بعد از آن هم مانعي ندارد.
مسأله 594 : كسي كه براي حج يا عمره احرام بسته؛ چنانچه در احكام غسل ميت گذشت؛ اگر در احرام حج به جميع اقسامش پيش از تمام شدن سعي بين صفا و مروه و در احرام عمره، پيش از كوتاه كردن مو يا ناخن، بميرد؛ حنوط جايز نيست.
مسأله 595 : زني كه شوهر او مرده و هنوز عده اش تمام نشده؛ اگر چه حرام است خود را خوشبو كند؛ ولي چنانچه بميرد حنوط او واجب است.
مسأله 596 : احتياط واجب آن است كه ميت را با مُشك، عنبر، عود و عطرهاي ديگر خوشبو نكنند و اينها را با كافور مخلوط ننمايند.
مسأله 597 : مستحب است قدري تربت حضرت سيدالشهداء عَلَيْهِ السَّلَام با كافور مخلوط كنند ولي بايد از آن كافور به جاهايي كه بي احترامي مي شود نرسانند و نيز بايد تربت به قدري زياد نباشد كه وقتي با كافور مخلوط شد آن را كافور نگويند.
مسأله 598 : اگر كافور پيدا نشود؛ يا فقط به اندازه غسل باشد؛ حنوط ساقط است.
چنانچه از غسل زياد بيايد ولي به همه هفت عضو نرسد؛ بايد اول به پيشاني و اگر زياد آمد به جاهاي ديگر بمالند.
مسأله 599 : مستحب است دو چوب تر و تازه در قبر همراه ميت بگذارند. بهتر آن است كه طول هر كدام به مقدار يك ذراع باشد و بهتر آن است كه بر آن دو چوب بنويسند:
فلاني نام ميت پسر يا دختر فلاني نام پدر ميت شهادت مي دهد به وحدانيت خداوند متعال و شهادت به رسالت حضرت محمد بن عبدالله صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم و به امامت ائمه معصومين عَلَيْهم ُالسَّلَام، نام هر يك از ائمه، از امام اول تا دوازدهم را بنويسند.
احكام نماز ميت
مسأله 600 : نماز خواندن بر ميت مسلمان، اگر چه بچه باشد واجب است؛ ولي بايد پدر و مادر آن بچه، يا يكي از آنان مسلمان باشند يعني اقرار به شهادتين كرده باشند و محكوم به كفر نباشند مانند خوارج، نواصب و غلات و يا به جهت ديگري حكم به اسلام بچه شده باشد؛ به اينكه در دار الاسلام پيدا شده باشد و پدر و مادرش معلوم نباشد و بايد شش سال بچه تمام شده باشد.
مسأله 601 : فرموده اند:
نماز خواندن بر بچه اي كه شش سال او تمام نشده مستحب است؛ ولي استحبابش معلوم نيست مگر اينكه نماز را بشناسد. ولي نماز خواندن بر بچه اي كه مرده به دنيا آمده مستحب نيست.
مسأله 602 : نماز ميت بايد بعد از غسل، حنوط و كفن كردن او خوانده شود و اگر پيش از اينها، يا در بين اينها بخوانند؛ اگر چه از روي فراموشي يا ندانستن باشد؛ كافي نيست.
مسأله 603 : كسي كه مي خواهد نماز ميت بخواند لازم نيست با وضو، يا غسل، يا تيمم باشد و بدن و لباسش پاك باشد.
احتياط لازم آن است كه لباسش مباح باشد و مكاني كه در آن نماز مي خواند بايد مباح باشد؛ بلكه احتياط لازم آن است كه كارهايي را كه نماز را باطل مي كند؛ مانند حرف زدن؛ پشت به قبله كردن؛ نپوشاندن عورت، جهيدن و مانند آنها را مراعات كند و حتي المقدور تمام شرايط و موانع نماز را مراعات كند.
مسأله 604 : كسي كه به ميت نماز مي خواند بايد رو به قبله باشد و نيز واجب است ميت را مقابل او به پشت بخوابانند؛ به طوري كه سر او به طرف راست نمازگزار و پاي او به طرف چپ نمازگزار باشد.
مسأله 605 : گذشت كه مكان نمازگزار نبايد غصبي باشد و نيز بايد از جاي ميت پست تر يا بلندتر نباشد؛ ولي پستي و بلندي مختصر مانعي ندارد.
مسأله 606 : نمازگزار نبايد از ميت دور باشد؛ ولي كسي كه نماز ميت را به جماعت مي خواند؛ اگر از ميت دور باشد؛ چنانچه صف ها به يكديگر متصل باشد اشكال ندارد.
مسأله 607 : نمازگزار بايد مقابل ميت بايستد. ولي اگر نماز به جماعت خوانده شود و صف جماعت از دو طرف ميت بگذرد؛ نماز كساني كه مقابل ميت نيستند؛ اشكال ندارد.
مسأله 608 : بين ميت و نمازگزار نبايد پرده و ديوار يا چيزي مانند اينها باشد؛ ولي اگر ميت در تابوت و مانند آن باشد اشكال ندارد. ولي احتياط آن است كه تابوت دربسته نباشد.
مسأله 609 : اگر كفن كردن ميت در حال نماز خواندن ممكن نيست؛ بايد عورتش را اگر چه با تخته و آجر و مانند اينها باشد؛ بپوشانند.
مسأله 610 : نماز ميت را بايد ايستاده و با قصد قربت بخواند و در موقع نيت ميت را معين كند؛ مثلاً نيت كند نماز مي خوانم بر اين ميت قربة الي الله.
مسأله 611 : اگر كسي نباشد كه بتواند نماز ميت را ايستاده بخواند؛ مي شود نشسته بر او نماز خواند.
مسأله 612 : اگر ميت وصيت كرده باشد كه شخص معين بر او نماز بخواند؛ واجب نيست كه آن شخص از ولي ميت اجازه بگيرد.
مسأله 613 : مستحب است بر ميت چند مرتبه نماز بخوانند و اگر ميت اهل علم و تقوي باشد تأكيد بيشتر شده.
مسأله 614 : اگر ميت را عمداً، يا از روي فراموشي، يا به جهت عذري، بدون نماز دفن كردند؛ يا بعد از دفن معلوم شود نمازي كه بر او خوانده شده باطل بوده است؛ تا وقتي كه جسد او از هم نپاشيده؛ واجب است با شرطهايي كه براي نماز ميت گفته شد به قبرش نماز بخوانند.
دستور نماز ميت
مسأله 615 : نماز ميت پنچ تكبير دارد؛ اگر نمازگزار پنج تكبير به اين ترتيب بگويد كافي است؛ بعد از نيت و گفتن تكبير اول بگويد:
اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَ اَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهِ
و احتياط آن است كه در شهادتين و در دعاهاي اين نماز قصد معني بشود؛ نه آنكه مجرد حكايت الفاظ باشد و بعد از تكبير دوم بگويد:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد
و بعد از تكبير سوم بگويد:
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ
و بعد از تكبير چهارم، اگر ميت مرد است بگويد:
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِهذَا الْمَيِّتِ
و اگر زن است بگويد:
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِهذِهِ الْمَيِّتِ
و بعد تكبير پنجم را بگويد و بهتر است بعد از تكبير اول بگويد:
اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَريك لَهُ، اِلهاً واحِداً اَحَداً صَمَداً فَرْداً قَيُّوماً دائِماً اَبَداً، لَمْ يَتَّخِذْ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، اَرْسَلَهُ بِالْحَقِّ بَشيراً وَ نَذيراً بَيْنَ يَدَي السّاعَةِ.
يا بگويد:
اَرْسَلَهُ بِالْهُدي وَ دينِ الْحَقْ لِيُظْهِرَهُ عَلَي الدّينِ كلِّهِ وَ لَوْ كرِهَ الْمُشْرِكونَ
و بعد از تكبير دوم بگويد:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ بارِك عَلي مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ ارْحَمْ مُحَمَّدً وَ آلَ مُحَمَّد، اَفْضَلَ ما صَلَّيْتَ وَ بارَكتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلي اِبْراهيمَ وَ آلِ اِبْراهيمَ، اِنَّك حَميدٌ مَجيدٌ وَ صَلِّ عَلي جَميعِ الاَْنْبياءِ وَ
الْمُرْسَلينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصِّدّيقينَ وَ جَميعِ عِبادِ اللهِ الصّالِحينَ
و بعد از تكبير سوم بگويد:
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْمُسْلِمينَ وَ الْمُسْلِماتِ، اَلاَْحْياءِ مِنْهُمْ وَ الاَْمْواتِ، تابِعِ اللّهُمَّ بَيْنَنا وَ بَيْنَهُمْ بِالْخَيْراتِ، اِنَّك مُجيبُ الدَّعَواتِ، اِنَّك عَلي كلِّ شَيْيء قَدير
و بعد از تكبير چهارم اگر ميت مرد است بنا بر آنچه در كتاب عروة الوثقي آمده بگويد:
اَللّهُمَّ اِنَّ الْمُسَجّي قُدّامَنا عَبْدُك وَ ابْنُ عَبْدِك وَ ابْنُ اَمَتِك، نَزَلَ بِك وَ اَنْتَ خَيْرُ مَنْزُول بِهِ،
اَللّهُمَّ اَنْتَ قَبَضْتَ رُوحَهُ اِلَيْك وَ قَدْ احْتاجَ اِلي رَحْمَتِك وَ اَنْتَ غَني عَنْ عَذابِهِ،
اَللّهُمَّ اِنّا لا نَعْلَمُ مِنْهُ اِلا خَيْراً وَ اَنْتَ اَعْلَمُ بِهِ مِنّا،
اَللّهُمَّ اِنْ كانَ مُحْسِناً فَزِدْ في اِحْسانِهِ وَ اِنْ كانَ مُسيئاً فَتَجاوَزْ عَنْ سَيِّئاتِهِ وَ اغْفِرْ لَنا وَ لَهُ،
اَللّهُمَّ احْشُرْهُ مَعَ مَنْ يَتَوَلاّهُ وَ اَبْعِدْهُ عَنْ مَنْ يَتَبَرَّءُ مِنْهُ وَ يُبْغِضُهُ،
اَللّهُمَّ اَلْحِقْهُ بِنَبيِّك وَ عَرِّفْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَهُ وَ ارْحَمْنا اِذا تَوَفَّيْتَنا يا اِلهَ الْعالَمينَ،
اَللّهُمَّ اكتُبْهُ عِنْدَك في اَعْلي عِلّيّينَ وَ اخْلُفْ عَلي عَقِبِهِ فِي الْغابِرينَ وَ اجْعَلْهُ مِنْ رُفَقاءِ مُحَمَّد وَ آلِهِ الطّاهِرينَ وَ ارْحَمْهُ وَ ايّانا بِرَحْمَتِك يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ
و در صورتي كه ميت زن باشد؛ بعد از تكبير چهارم بگويد:
اَللّهُمَّ اِنَّ هذِهِ الْمُسَجّاةَ قُدّامَنا اَمَتُك وَ ابْنَةُ عَبْدِك وَ ابْنَةُ اَمَتِك، نَزَلَتْ بِك وَ اَنْتَ خَيْرُ مَنْزُول بِهِ،
اَللّهُمَّ اَنْتَ قَبَضْتَ رُوحَها اِلَيْك وَ قَدْ احْتاجَتْ اِلي رَحْمَتِك وَ اَنْتَ غَني عَنْ عَذابِها،
اَللّهُمَّ اِنّا لا نَعْلَمْ مِنْها اِلا خَيْراً وَ اَنْتَ اَعْلَمُ بِها مِنّا،
اَللّهُمَّ اِنْ كانَتْ مُحْسِنَةً فَزِدْ في اِحْسانِها وَ اِنْ كانَتْ مُسيئَةً فَتَجاوَزْ عَنْ سَيِّئاتِها وَ اغْفِرْ لَنا وَ لَها،
اَللّهُمَّ احْشُرْها مَعَ مَنْ تَتَوَلاّهُ وَ تُحِبُّهُ وَ اَبْعِدْها عَنْ مَنْ تَتَبَرَّءُ مِنْهُ
وَ تُبْغِضُهُ،
اَللّهُمَّ اَلْحِقْها بِنَبيِّك وَ عَرِّفْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَها
مسأله 616 : بايد تكبيرها و دعاها را طوري پشت سرهم بخواند كه نماز از صورت خود خارج نشود.
مسأله 617 : كسي كه نماز ميت را به جماعت مي خواند؛ بايد تكبيرها و دعاهاي آن را هم بخواند.
مسأله 618 : اگر بيش از يك ميت باشد مي توان براي هر يك، يك نماز ميت خواند و مي توان يك نماز ميت به نيت آنان به جا آورد. اگر دو ميت باشد بعد از تكبير چهارم بگويد:
اَللّهُمَّ اِنَّ هذَيْنِ الْمُسَجَّيَيْنِ قُدّامَنا عَبْدَاك وَ ابْنَا اَمَتَيْك، نَزَلَتا بَك وَ اَنْتَ خَيْرُ مَنْزُول بِهِ مِنّا،
اَللّهُمَّ اِنّا لا نَعْلَمُ مِنْهُما اِلا خَيْراً وَ اَنْتَ اَعْلَمُ بِهِما مِنّا،
اَللّهُمَّ اِنْ كانا مُحْسِنَيْنِ فَزِدْ في اِحْسانِهِما وَ اِنْ كانا مُسيئَيْنِ فَتَجاوَزْ عَنْهُما وَ احْشُرْهُما مَعَ مُحَمَّد وَ آلِهِ الطّاهِرينَ
و اگر بيش از دو ميت باشد ضميرهاي تثنيه را با ضمير جمع بگويد.
مستحبات نماز ميت
مسأله 619 : چند چيز در نماز ميت مستحب است:
اول:
كسي كه نماز ميت مي خواند با وضو يا غسل يا تيمم باشد؛ احتياط لازم آن است در صورتي تيمم كند كه وضو و غسل ممكن نباشد؛ يا بترسد كه اگر وضو بگيرد يا غسل كند؛ به نماز ميت نرسد.
دوم:
اگر ميت مرد است؛ امام جماعت، يا كسي كه فرادي به او نماز مي خواند؛ مقابل وسط قامت او باشد و اگر ميت زن است مقابل سينه اش بايستد.
سوم:
بدون كفش باشد؛ گرچه با جوراب باشد.
چهارم:
در هر تكبير دستها را بلند كند.
پنجم:
فاصله او با ميت به قدري كم باشد كه اگر باد لباسش را حركت داد؛ به جنازه برسد.
ششم:
نماز ميت را به جماعت بخواند.
هفتم:
امام جماعت تكبير و دعاها را بلند بخواند و كساني كه با او نماز مي خوانند آهسته بخوانند.
هشتم:
در جماعت اگر چه مأموم يك نفر باشد؛ در عقب امام بايستد.
نهم:
نمازگزار به ميت و مؤمنين زياد دعا كند.
دهم:
پيش از نماز در جماعت سه مرتبه بگويد:
الصلاة و در غيرجماعت رجاءً بگويد.
يازدهم:
نماز را در جايي بخوانند كه مردم براي نماز ميت بيشتر به
آنجا مي روند.
دوازدهم:
زن حائض اگر نماز ميت را به جماعت مي خواند در صفي تنها بايستد.
مسأله 620 : خواندن نماز ميت در مساجد مكروه است؛ ولي در مسجدالحرام مكروه نيست.
احكام دفن
مسأله 621 : واجب است ميت را طوري در زمين دفن كنند كه بوي او بيرون نيايد و درندگان هم نتوانند بدنش را بيرون آورند و اگر ترس آن باشد كه جانور بدن را بيرون آورد بايد قبر را با آجر محكم كنند.
مسأله 622 : اگر دفن در زمين ممكن نباشد؛ لازم است او را در بنا يا تابوت بگذارند.
مسأله 623 : ميت را بايد در قبر به پهلوي راست طوري بخوابانند كه جلوي بدن او رو به قبله باشد.
مسأله 624 : اگر كسي در كشتي بميرد چنانچه جسد او فاسد نمي شود و بودن او در كشتي مانعي ندارد؛ بايد صبر كنند تا به خشكي برسند و او را در زمين دفن كنند؛ وگرنه بايد در كشتي غسلش بدهند و حنوط و كفن كنند و پس از خواندن نماز ميت، بنا بر احتياط واجب در صورت امكان او را در خمره بگذارند و درش را ببندند و اولي و احوط آن است كه در حالي كه رو به قبله هستند به دريا بيندازند و الا چيز سنگين به پايش بسته، اولي و احوط، در حالي كه رو به قبله هستند به دريا بيندازند و اگر ممكن است بايد او را در جايي بيندازند كه فوراً طعمه حيوانات نشود.
مسأله 625 : اگر بترسند كه دشمن قبر ميت را بشكافد و بدن او را بيرون آورد و گوش يا بيني يا اعضاي ديگر او را ببرد؛ چنانچه ممكن باشد بايد به طوري كه در مسأله گذشته گفته شد به دريا بيندازد.
مسأله 626 : مخارج انداختن در دريا و مخارج محكم كردن قبر ميت در صورتي كه لازم باشد؛ بايد از اصل مال ميت بردارند.
مسأله 627 : اگر زن كافره بميرد و بچه در شكم او مرده باشد؛ چنانچه پدر بچه مسلمان باشد؛ بايد زن را در قبر به پهلوي چپ، پشت به قبله بخوابانند كه روي بچه به طرف قبله باشد؛ بلكه اگر هنوز روح هم به بدن او داخل نشده باشد بنا بر احتياط واجب بايد به همين دستور عمل كنند.
مسأله 628 : دفن مسلمان در قبرستان كفار و دفن كافر در قبرستان مسلمانان جايز نيست. چنانچه دفن مسلمان در جايي كه بي احترامي به او باشد؛ مانند جايي كه خاكروبه و كثافت مي ريزند جايز نيست.
مسأله 629 : دفن ميت در جاي غصبي و در زميني كه مثل مسجد، براي غيردفن كردن وقف شده؛ جايز نيست.
مسأله 630 : دفن ميت در قبر مرده ديگر در صورتي كه موجب نبش قبر بشود جايز نيست. ولي اگر قبر به وسيله زلزله يا امر ديگر باز شده باشد مانعي ندارد و همچنين است اگر قبر كهنه شده و ميت اوّلي از بين رفته باشد.
مسأله 631 : چيزي كه از ميت جدا مي شود اگر چه مو و ناخن و دندان باشد؛ اگر قبل از دفن ميت به دست آمده باشد بايد با او دفن شود و اگر پس از دفن به دست آمده و مستلزم نبش قبر مي شود؛ جداگانه دفن شود.
مسأله 632 : اگر كسي در چاه بميرد و در آوردنش ممكن نباشد؛ غسل، حنوط و كفن كردن به جهت عدم تمكن ساقط است؛ ولي واجب است نماز ميت بر او خوانده شود و بايد در چاه را ببندند و همان چاه را قبر او قرار دهند. در صورتي كه چاه مال غير باشد بايد به نحوي او را راضي كنند.
مسأله 633 : اگر بچه در رحم مادر بميرد و ماندنش در رحم براي مادر خطر داشته باشد؛ بايد به آسانترين راه او را بيرون آورند و چنانچه ناچار شوند كه او را قطعه قطعه كنند اشكال ندارد؛ ولي بايد به وسيله شوهرش باشد؛ اگر اهل فن است و در صورتي كه شوهرش نتواند بيرون بياورد زني كه اهل فن باشد او را بيرون بياورد و اگر ممكن نيست مرد محرمي كه اهل فن باشد و اگر آن هم ممكن نشود مرد نامحرمي كه اهل فن باشد؛ بچه را بيرون بياورد و در صورتي كه آن هم پيدا نشود؛ افراد غيراهل فن به ترتيبي كه در بالا بيان شد بچه را بيرون بياورند.
مسأله 634 : هرگاه مادر بميرد و بچه در شكمش زنده باشد؛ اگر چه اميد زنده ماندن بچه را نداشته باشند؛ بايد به وسيله كساني كه در مسأله پيش گفته شد؛ پهلوي چپ او را بشكافند؛ اگر احتمال دهند كه شكافتن پهلوي چپ به سلامت بچه نزديك است؛ وگرنه از هر طرفي كه به سلامت بچه نزديك است بيرون آورند و اگر هيچ طرف ترجيحي ندارد؛ احتياط آن است كه از پهلوي چپ بيرون آورند و آن را بدوزند.
مستحبات دفن
مسأله 635 : چنانچه قبلا اشاره شد مستحباتي كه در اين مسأله و مسائل بعدي، بلكه در تمام رساله ذكر مي شود؛ رجاءً و به اميد اينكه مطلوب خداوند متعال باشد انجام شود. قبر را به اندازه قد يا گلو گاه انسان متوسط گود كنند و ميت را در نزديكترين قبرستان دفن نمايند؛ مگر اينكه قبرستان دورتر از جهتي بهتر باشد؛ مثل آنكه مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند؛ يا مردم براي فاتحه اهل قبور بيشتر به آنجا مي روند.
و نيز مستحب است جنازه را در چند ذرعي قبر زمين گذارند براي اينكه ميت آمادگي بيشتري پيدا كند؛ مناسب نيست ميت را يك مرتبه داخل قبر كنند و تا سه مرتبه كم كم نزديك قبر ببرند و در هر مرتبه زمين بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر كنند و اگر ميت مرد است در دفعه سوم طوري زمين بگذارند كه سر او طرف پايين قبر باشد و در دفعه چهارم از طرف سر وارد قبر نمايند و اگر زن است در دفعه سوم طرف قبله بگذارند و به پهنا وارد قبر كنند و در موقع وارد كردن ميت زن، پارچه
اي روي قبر بگيرند.
و نيز مستحب است جنازه را به آرامي از تابوت بگيرند و وارد قبر كنند و دعاهايي كه دستور داده شده پيش از دفن و موقع دفن بخوانند؛ مثلاً هنگامي كه جنازه را از تابوت خارج مي كنند بخوانند:
اَللّهُمَّ اِلي رَحْمَتِك لا اِلي عَذابِك،
اگر ميت مرد است؛ بگويند:
اَللّهُمَّ افْسَحْ لَهُ في قَبْرِهِ وَ لَقِّنْهُ حُجَّتَهُ وَ ثَبِّتْهُ بِالْقَوْلِ الثّابِتِ وَ قِنا وَ ايّاهُ عَذابَ الْقَبْرِ
و هنگام ديدن قبر گفته شود:
اَللّهُمَّ اجْعَلْهُ رَوْضَةً مِنْ رياضِ الْجَنَّةِ وَ لا تَجْعَلْهُ حُفْرَةً مِنْ حُفَرِ النّارِ
و اگر زن است؛ ضميرها را مؤنث بياورند.
و هنگام قرار دادن ميت در قبر، اگر ميت مرد است؛ گفته شود:
اَللّهُمَّ عَبْدُك وَ ابْنُ عَبْدِك وَ ابْنُ اَمَتِك، نَزَلَ بِك وَ اَنْتَ خَيْرُ مَنْزُول بِهِ
و اگر زن است گفته شود:
اَللّهُمَّ اَمَتُك وَ ابْنَةُ عَبْدِك وَ ابْنَةُ اَمَتِك، نَزَلَتْ بِك وَ اَنْتَ خَيْرُ مَنْزُول بِهِ
و بعد از آنكه در قبر گذاشته شد؛ اگر مرد است؛ گفته شود:
اَللّهُمَّ جافِ الاَرْضَ عَنْ جَنْبَيْهِ وَ صاعِدْ عَمَلَهُ وَ لَقِّنْهُ مِنْك رِضْواناً
و اگر زن است؛ ضميرها را مؤنث بياورند. بعد بگويد:
بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ وَ عَلي مِلَّةِ رَسُولِ اللهِ صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم
سپس سوره مباركه حمد و آية الكرسي و سورهاي فلق، ناس و توحيد بخوانند و گفته شود:
اَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ
و اين دعا را بخوانند:
اَللّهُمَّ صِلْ وَحْدَتَهُ وَ آنِسْ وَحْشَتَهُ وَ آمِنْ رَوْعَتَهُ وَ أَسْكنْ اِلَيْهِ مِنْ رَحْمَتِك رَحْمَةً تُغْنيهِ بِها عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِواك، فَاِنَّما رَحْمَتُك لِلْعالَمينَ
و اگر ميت زن است؛ ضميرها را مؤنث بياورند
و بعد از آنكه ميت را در لحد گذاشتند گره هاي كفن را باز كنند و صورت ميت را
روي خاك بگذارند؛ ابتداء گره طرف سر را باز كنند و كفن را از صورت كنار زنند و صورت ميت را روي خاك گذارند و بالشي از خاك زير سر او بسازند و پشت ميت خشت خام يا كلوخي بگذارند كه ميت به پشت برنگردد و مقداري از تربت حضرت اباعبدالله الحسين عَلَيْهِ السَّلَام مقابل صورتش قرار دهند؛ به نحوي كه در معرض نجاست قرار نگيرد و پيش از آنكه لحد را بپوشانند؛ دست راست را به شانه راست ميت بزنند و دست چپ را به قوت، بر شانه چپ ميت بگذارند و اگر ميت مرد است؛ سه مرتبه بگويند:
اِسْمَعْ اِفْهَمْ يا فُلانَ بْنَ فُلان
و به جاي فلان بن فلان، اسم ميت و پدرش را بگويند:
هَلْ اَنْتَ عَلَي الْعَهْدِ الَّذي فارَقْتَنا عَلَيْهِ مِنْ شَهادَةِ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَريك لَهُ وَ اَنَّ مُحَمَّداً صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ سَيِّدُ النَّبيينَ وَ خاتَمُ الْمُرْسَلينَ وَ اَنَّ عَليّاً اَميرُالْمُؤْمِنينَ وَ سَيِّدُ الْوَصيينَ وَ اِمامٌ اِفْتَرَضَ اللهُ طاعَتَهُ عَلَي الْعالَمينَ وَ اَنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ وَ عَلي بْنَ الْحُسَيْنِ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلي وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّد وَ مُوسَي بْنَ جَعْفَر وَ عَلي بْنَ مُوسي وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلي وَ عَلي بْنَ مُحَمَّد وَ الْحَسَنَ بْنَ عَلي وَ الْقائِمَ الْحُجَّةَ الْمَهْدي صَلَواتُ اللهِ عَلَيْهِمْ، أَئِمَّةُ الْمُؤْمِنينَ وَ حُجَجُ اللهِ عَلَي الْخَلْقِ اَجْمَعينَ وَ أَئِمَّتَك أَئِمَّةُ هُدي بِك اَبْرارٌ يا فُلانَ بْنَ فلان بن فلان،
اسم ميت و پدرش را بگويند و بعد بگويند:
اِذا اَتاك الْمَلِكانِ الْمُقَرَّبانِ، رَسُولَيْنِ مِنْ عِنْدِ اللهِ تَبارَك وَ تَعالي وَ سَئَلاك عَنْ رَبِّك وَ عَنْ نَبيِّك
وَ عَنْ دينِك وَ عَنْ كتابِك وَ عَنِْ قبْلَتِك وَ عَنْ أَئِمَّتِك، فَلا تَخَفْ وَ لا تَحْزَنْ وَ قُلْ في جَوابِهِما، اللهُ رَبّي وَ مُحَمَّدٌ صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم نَبيّي وَ الاِْسْلامُ ديني وَ الْقُرْآنُ كتابي وَ الْكعْبَةُ قِبْلَتي وَ اَميرُالْمُؤْمِنينَ عَلي بْنُ اَبي طالِب اِمامي وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلي الْمجُْتَبي اِمامي وَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلي الشَّهيدُ بِكرْبَلاءَ اِمامي وَ عَلي زَيْنُ الْعابِدينَ اِمامي وَ مُحَمَّدٌ الْباقِرُ اِمامي وَ جَعْفَرٌ الصّادِقُ اِمامي وَ مُوسَي الْكاظِمُ اِمامي وَ عَلي الرِّضا اِمامي وَ مُحَمَّدٌ الْجَوادُ اِمامي وَ عَلي الْهادي اِمامي وَ الْحَسَنُ الْعَسْكري اِمامي وَ الْحُجَّةُ الْمُنْتَظَرُ اِمامي، هؤُلاءِ صَلَواتُ اللهِ عَلَيْهِمْ اَجْمَعينَ، أَئِمَّتي وَ سادَتي وَ قادَتي وَ شُفَعائي، بِهِمْ اَتَوَلّي وَ مِنْ اَعْدائِهِمْ اَتَبَرَّءُ فِي الدُّنْيا وَ الاْخِرَةِ. ثُمَّ اَعْلَمْ يا فُلانَ بْنَ فُلان
و به جاي فلان بن فلان، اسم ميت و پدرش را بگويند و بعد بگويند:
اِنَّ اللهَ تَبارَك وَ تَعالي نِعْمَ الرَّبُّ وَ اَنَّ مُحَمَّداً صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم نِعْمَ الرَّسُولُ وَ اَنَّ عَلي بْنَ اَبي طالِب وَ اَوْلادَهُ الْمَعْصُومينَ الاَْئِمَّةَ الاِْثْني عَشَرَ نِعْمَ الاَْئِمَّةُ وَ اَنَّ ما جاءَ بِه مُحَمَّدٌ صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم حَقٌ وَ اَنَّ الْمَوْتَ حَقٌ وَ سُئوالِ مُنْكر وَ نَكير فِي الْقَبْرِ حَقٌ وَ الْبَعْثَ حَقٌ وَ النُّشُورَ حَقٌ وَ الصِّراطَ حَقٌ وَ الْميزانَ حَقٌ وَ تَطايُرَ الْكتُبَ حَقٌ وَ اَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌ وَ النّارَ حَقٌ وَ اَنَّ السّاعَةَ آتيَةٌ لارَيْبَ فيها وَ اَنَّ اللهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ.
سپس بگويند:
اَفَهِمْتَ فَهِمْتَ يا فُلانٌ!
به جاي فلان اسم ميت را بگويند. پس از آن بگويند:
ثَبَّتَك اللهُ بِالْقَوْلِ الثّابِتِ وَ هَداك اللهُ
اِلي صِراط مُسْتَقيم، عَرَّفَك اللهُ بَيْنَك وَ بَيْنَ اَوْليائِك في مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِهِ.
سپس بگويند:
اَللّهُمَّ جافِ الاَرْضَ عَنْ جَنْبَيْهِ وَ اَصْعِدْ بِرُوحِهِ اِلَيْ
مسأله 636 : مستحب است كسي كه ميت را در قبر مي گذارد؛ با طهارت و سر برهنه و پا برهنه باشد و از طرف پاي ميت از قبر بيرون بيايد.
گفته شده اين قسمت درب قبر است و غير از خويشان ميت، كساني كه حاضرند با پشت دست خاك بر قبر بريزند و بگويند:
اِنّا للهِِ وَ اِنّا اِلَيْهِ راجِعُونَ و اگر ميت زن است كسي كه با او محرم مي باشد؛ يا شوهرش او را در قبر بگذارند و اگر محرمي نباشد خويشانش او را در قبر بگذارند و اگر خويشان نباشند اجنبي او را در قبر بگذارد.
مسأله 637 : مستحب است قبر را مربع بسازند مراد آن است كه قبر چهار زاويه قائمه داشته باشد نه مربع در مقابل مربع مستطيل و به اندازه چهار انگشت باز، يا بسته بلند كنند و نشانه اي روي آن بگذارند كه اشتباه نشود؛ بلكه اسم ميت را روي قبر، يا بر لوح و سنگي بنويسند و در قسمت سر ميت نصب كنند و روي قبر آب بپاشند؛ بهتر آن است كه در حال پاشيدن آب رو به قبله باشند و از قسمت سر شروع كنند تا قسمت پا و از آنجا دور بزنند تا قسمت سر و آنچه آب زياد بيايد در وسط قبر بپاشند.
فرموده اند:
بعيد نيست استحباب پاشيدن آب چهل روز يا چهل ماه باشد و بعد از پاشيدن آب كساني كه حاضرند دستها را بر قبر بگذارند و انگشت ها را باز كنند و در خاك فروبرند به مقداري كه اثر انگشت باقي بماند. ولي اگر ميت هاشمي باشد انگشت ها را بيشتر فروبرند و بهتر آن است كه رو به قبله باشند و در قسمت
سر ميت باشند و اين جمله را بگويند:
بِسِمِ اللهِ خَتَمْتُك مِنَ الشَّيطانِ اَنْ يَدْخُلَك
و هفت مرتبه سوره مباركه انا انزلنا بخوانند و براي ميت طلب آمرزش كنند و اين دعا را بخوانند:
اَللّهُمَّ جافِ الاَْرْضَ عَنْ جَنْبَيْهِ وَ اَصْعِدْ اِلَيْك رُوحَهُ وَ لَقِّهِ مِنْك رِضْواناً وَ أَسْكنْ قَبْرَهُ مِنْ رَحْمَتِك ما تُغْنيهِ بِهِ عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِواك.
يا بگويند:
اَللّهُمَّ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ وَ صِلْ وَحْدَتَهُ وَ آنِسْ وَحْشَتَهُ وَ آمِنْ رَوْعَتَهُ وَ أَفِضْ عَلَيْهِ مِنْ رَحْمَتِك وَ أَسْكنْ اِلَيْهِ مِنْ بَرْدِ عَفْوِك وَ يَسَعَهُ غُفْرانِك وَ رَحْمَتِك ما يَسْتَغْني بِها عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِواك وَ احْشُرْهُ مَعَ مَنْ كانَ يَتَوَلاّهُ
و اگر ميت زن است ضميرها مونث آورده شود. مخفي نماند كه خواندن هفت مرتبه سوره قدر و طلب مغفرت و دعاء مذكور مخصوص اين حالت نيست؛ بلكه در زيارت قبر مؤمن و مؤمنه شايسته است خوانده شود.
مسأله 638 : پس از رفتن كساني كه تشييع جنازه كرده اند؛ مستحب است ولي ميت، يا كسي كه از طرف ميت اجازه دارد؛ دوباره به صداي بلند دعاهايي را كه دستور داده شده به ميت تلقين كند.
فرموده اند:
كه اين تلقين سبب مي شود كه نكيرين از او سؤال نكنند.
مسأله 639 : بعد از دفن و قبل از دفن، گرچه بعد از دفن تأكيد بيشتري شده؛ مستحب است كه صاحبان عزا را سرسلامتي دهند؛ ولي اگر مدتي گذشته است كه به واسطه سرسلامتي دادن مصيبت يادشان مي آيد؛ ترك آن بهتر است
و مستحب است تا سه روز براي اهل خانه ميت غذا بفرستند و غذا خوردن آنان در منزلشان مكروه است و در خبر است اين كار اهل جاهليت بوده.
مسأله 640 : مستحب است انسان در مرگ خويشان، مخصوصاً در مرگ فرزند، صبر كند و هر وقت ميت را ياد مي كند؛ اِنّا للهِِ وَ اِنّا اِلَيْهِ راجِعُونَ، بگويد و براي ميت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محكم بسازد كه زود خراب نشود.
مسأله 641 : جايز نيست انسان در مرگ كسي صورت و بدن را بخراشد؛ در صورتي كه تعرض بر قضاي الهي و منافي با رضاي آن حضرت باشد؛ وگرنه احوط ترك است؛ ولي در بعضي موارد اگر ضرر معتني به نداشته باشد راجح است؛ مانند لطمه زدن بر مصائب حضرات معصومين عَلَيْهم ُالسَّلَام.
مسأله 642 : بنا بر احتياط واجب جايز نيست پاره كردن يقه در مرگ غير پدر و مادر و در مصيبت آنان بهتر است كه يقه پاره نكند.
مسأله 643 : بنا بر احتياط واجب، زن در عزاي ميت صورت خود را نخراشد و موي خود را نكند و اگر كرد؛ بنا بر احتياط يك بنده آزاد كند؛ يا ده فقير را اطعام دهد؛ يا آنها را بپوشاند و همچنين است اگر مرد در مرگ زن يا فرزند، يقه يا لباس خود را پاره كند.
مسأله 644 : احتياط واجب آن است كه در گريه بر ميت صدا را خيلي بلند نكند.
نماز وحشت
مسأله 645 : از روايت استفاده مي شود كه خواندن نماز وحشت در شب اول قبر، در صورتيست كه نتوانند صدقه براي ميت بدهند و بهتر آن است كه جمع كنند بين دادن صدقه و خواندن اين نماز. دستور نماز وحشت آن است كه در ركعت اول بعد از حمد، آية الكرسي بخواند و احتياط آن است كه تا هم فيها خالِدُون خوانده شود و در ركعت دوم بعد از حمد، ده مرتبه سوره انا انزلنا بخواند و بعد از سلام نماز بگويد:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ ابْعَثْ ثَوابِها اِلي قَبْرِ فُلان و به جاي كلمه فلان اسم ميت را بگويد و در روايتي دستور ديگري براي اين نماز ذكر شده به اينكه در ركعت اول بعد از حمد، دو مرتبه سوره توحيد و در ركعت دوم بعد از حمد، ده مرتبه سوره ألْهيكُمُ التَّكاثُرُ بخواند و بعد از سلام آن دعا را بخواند و بهتر آن است كه هر دو نماز خوانده شود.
مسأله 646 : نماز وحشت را در هر موقع از شب اول قبر مي شود خواند؛ ولي بهتر است در اول شب بعد از نماز عشا خوانده شود.
مسأله 647 : اگر بخواهند ميت را به شهر دوري ببرند؛ يا به جهت ديگري دفن او تأخير بيفتد؛ نماز وحشت را تا شب اول قبر او تأخير بيندازند و بهتر آن است كه در صورت تأخير در دفن، در شب اول پس از مرگ هم خوانده شود.
نبش قبر
مسأله 648 : نبش قبر مسلمان يعني شكافتن قبر او اگر چه طفل يا ديوانه باشد؛ حرام است؛ ولي اگر بدنش از بين رفته و خاك شده اشكال ندارد و همچنين است اگر استخوان باشد ولي پوك شده به حدي كه به مجرد حركت دادن خاك شود و در صورتي كه استخوان سفت باشد؛ نبش قبر محل اشكال است.
مسأله 649 : نبش قبر امامزاده ها، شهدا، علما و صلحا، اگر چه سال ها بر آن گذشته باشد؛ در صورتي كه زيارتگاه باشد حرام است؛ بلكه اگر زيارتگاه هم نباشد؛ بنا بر احتياط واجب نبايد آن را نبش كرد؛ مگر آنكه نبش قبر براي نقل ميت به مشاهد مشرفه باشد؛ مخصوصاً در صورتي كه وصيت كرده باشد.
ولي بايد در صورتي باشد كه مستلزم هتك ميت نباشد.
مسأله 650 : شكافتن قبر در چند مورد حرام نيست؛ بلكه در بيشتر مواردي كه ذكر مي شود نبش قبر واجب است:
اول:
آنكه ميت در زمين غصبي دفن شده باشد و مالك زمين راضي نشود كه در آنجا بماند.
دوم:
آنكه كفن يا چيز ديگري كه با ميت دفن شده غصبي باشد و صاحب آن راضي نشود كه در قبر بماند و همچنين است اگر چيزي از مال خود ميت كه به ورثه او رسيده با او دفن شده باشد و ورثه راضي نشوند كه آن چيز در قبر بماند. ولي اگر وصيت كرده باشد كه دعا، يا قرآن، يا انگشتري را با او دفن كنند؛ براي بيرون آوردن اينها نمي توانند قبر را بشكافند. در صورتي كه وصيت ميت نافذ باشد؛ چنانچه قيمت آنها كمتر از ثلث باشد و اگر بيشتر باشد و ورثه غيرصغير رضايت ندهند؛ مي توانند نبش قبر نمايند.
سوم:
چنانچه فرموده اند؛ اگر ميت بي غسل و بي كفن دفن شده باشد؛ يا بفهمند غسلش باطل بوده؛ يا به غيردستور شرع كفن شده؛ يا در قبر او را رو به قبله نگذاشته اند؛ مي توان نبش قبر كرد. ولي در صورتي كه نبش قبر در اين موارد مستلزم هتك ميت و ايذاء مردم بشود جايز نيست و اگر مستلزم هتك نباشد؛ در صورتي كه
بي غسل، يا غسلش باطل بوده؛ يا بي كفن دفن شده؛ يا پشت به قبله دفن شده؛ واجب است شكافتن قبر و اگر در پوست ميته يا حرام گوشت كفن شده؛ نبش قبر مشكل، بلكه بعيد نيست جايز نباشد و اگر دفن بدون نماز ميت بوده؛ يا بفهمند كه نماز بر او باطل بوده؛ جايز نيست نبش قبر، بلكه بايد روي قبرش نماز بخوانند.
چهارم:
آنكه براي ثابت شدن حقي بخواهند بدن ميت را ببينند؛ در صورتي كه اهميتش از نبش قبر بيشتر باشد و به وسيله نبش قبر بتوان اثبات حق نمود. ولي اگر تغييري در هيأت و صورت ميت پيدا شده باشد كه نتوان اثبات حق كرد؛ نبش قبر جايز نيست.
پنجم:
آنكه ميت را در جايي كه موجب هتك حرمت او است؛ مثل قبرستان كفار، يا جايي كه كثافت و خاكروبه مي ريزند؛ دفن كرده باشند؛ ولي اين در صورتيست كه نبش قبر هتك بيشتري ببار نياورد و الا جايز نيست.
ششم:
آنكه براي مطلب شرعي كه اهميت آن از شكافتن قبر بيشتر است قبر را بشكافند؛ مثلاً بخواهند بچه را از شكم زن حامله اي كه دفنش كرده اند بيرون آورند.
هفتم:
آنكه بترسند درنده اي ميت را پاره كند؛ يا سيل او را ببرد؛ يا دشمن بيرون آورد.
هشتم:
آنكه قسمتي از بدن ميت را كه با او دفن نشده بخواهند دفن كنند؛
ولي احتياط لازم آن است كه آن قسمت از بدن را طوري در قبر بگذارند كه بدن ميت ديده نشود. موارد ديگري براي نبش قبر ذكر شده به كتاب عروة الوثقي و غير آن مراجعه شود.