شك هاي صحيح
مسأله 1208 : در نُه صورت اگر در شماره ركعت هاي نماز چهار ركعتي شك كند بايد فوراً فكر نمايد؛ پس اگر يقين، يا گمان به يك طرف شك پيدا كرد همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند؛ وگرنه به دستورهايي كه گفته مي شود عمل نمايد و آن نُه صورت از اين قرار است:
اول:
اگر بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم، گرچه سر از سجده بر نداشته باشد؛ شك كند دو ركعت خوانده يا سه ركعت، كه بايد بنا بگذارد سه ركعت خوانده و يك ركعت بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز، احتياط لازم آن است كه يك ركعت نماز احتياط ايستاده كه بعداً گفته مي شود؛ به جا آورد و اگر خواسته باشد نماز احتياط را دو ركعت نشسته بخواند؛ احتياط آن است كه بعد از خواندن نماز احتياط، نماز را اعاده كند.
دوم:
شك بين دو و چهار، بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم، كه بايد بنا بگذارد چهار ركعت نماز خوانده و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند.
سوم:
شك بين دو و سه و چهار، بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم،
كه بايد بنا بگذارد چهار ركعت خوانده؛ نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته به جا آورد.
چهارم:
شك بين چهار و پنج، بعد از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم، كه بايد بنا بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجده سهو به جا آورد. ولي اگر بعد از سجده اول، يا پيش از تمام شدن ذكر واجب سجده دوم، يكي از اين چهار شك براي او پيش آيد نمازش باطل است؛ نماز را رها كند و دوباره بخواند.
پنجم:
شك بين چهار و پنج، در حال ايستاده، كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و يك ركعت نماز احتياط ايستاده، يا دو ركعت نشسته به جا آورد؛ چون بعد از نشستن، شك به سه و چهار بر مي گردد؛ احتياط مستحب آن است كه دو ركعت نشسته بخواند و احتياط لازم آن است كه بعد از نماز دو سجده سهو به جا آورد؛ به جهت ايستادن در جايي كه بايد بنشيند؛ يا نشستن در جايي كه بايد بايستد.
هفتم:
شك بين سه و پنج، در حال ايستاده، كه بايد بنشيند و پس از نشستن، شكش بر مي گردد به دو و چهار، پس وظيفه آن صورت را انجام دهد و بعد از نماز دو سجده سهو به جا آورد.
هشتم:
شك بين سه و چهار و پنج، در حال ايستاده، كه بايد بنشيند و پس از نشستن، شكش بر مي گردد به شك دو و چهار، وظيفه آن صورت را انجام دهد و بعد از نماز دو سجده سهو به جا آورد.
نهم:
شك بين پنج و شش، در حال ايستاده، كه بايد بنشيند و به نشستن شكش بر مي گردد به شك بين چهار و پنج، در اين صورت فقط دو سجده سهو واجب است.
مسأله 1209 : اگر يكي از شك هاي صحيح براي انسان پيش آيد؛ نبايد نماز را بشكند و چنانچه نماز را بشكند معصيت كرده است.
پس اگر پيش از انجام كاري كه نماز را باطل مي كند؛ مثل روگرداندن از قبله، نماز را از سر گيرد؛ نماز دومش باطل است و اگر بعد از انجام كاري كه نماز را باطل مي كند مشغول نماز شود؛ نماز دومش صحيح است.
مسأله 1210 : اگر يكي از شك هايي كه نماز احتياط براي آن واجب است در نماز پيش آيد؛ چنانچه انسان نماز را تمام كند و بدون خواندن نماز احتياط نماز را از سر بگيرد؛ معصيت كرده است.
پس اگر پيش از انجام كاري كه نماز را باطل مي كند نماز را از سر گرفته؛ نماز دومش هم باطل است و اگر بعد از انجام كاري كه نماز را باطل مي كند مشغول نماز شده؛ نماز دومش صحيح است.
مسأله 1211 : وقتي يكي از شك هاي صحيح براي انسان پيش آيد؛ چنانچه گفته شد بايد فوراً فكر كند؛ ولي اگر چيزهايي كه به واسطه آنها ممكن است يقين، يا گمان به يك طرف شك پيدا شود؛ از بين نمي رود. چنانچه كمي بعد فكر كند اشكال ندارد. مثلاً اگر در سجده شك كند مي تواند تا بعد از سجده فكر كردن را تأخير بيندازد.
مسأله 1212 : اگر گمانش به يك طرف بيشتر باشد؛ بعد دو طرف در نظر او مساوي شود؛ بايد به دستور شك عمل نمايد و اگر اول دو طرف در نظر او مساوي باشد و به طرفي كه وظيفه اوست بنا بگذارد؛ بعد گمانش به طرف ديگر برود؛ بايد همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند.
مسأله 1213 : كسي كه نمي داند گمانش به يك طرف بيشتر است؛ يا هر دو طرف در نظر او مساوي است؛ احتياط واجب جمع بين دو وظيفه است.
اگر شكش از شك هاي صحيح باشد و گمان محتمل او موافق با بيشتر باشد؛ احتياط آن است كه عمل بر طبق گمان محتمل نمايد و بعد از تمام كردن نماز، نماز احتياط به جا آورد. ولي اگر گمان محتمل او موافق با بيشتر نباشد؛ يا اينكه شكش از شك هاي باطل باشد؛ احتياط آن است كه طبق گمان محتمل عمل نمايد؛ نماز را تمام كند؛ دوباره نماز بخواند.
مسأله 1214 : اگر بعد از نماز بداند كه در بين نماز حال ترديدي داشته كه مثلاً دو ركعت خوانده يا سه ركعت و بنا بر سه گذاشته؛ ولي نداند كه گمانش به خواندن سه ركعت بوده يا هر دو طرف در نظر او مساوي بوده؛ بايد نماز احتياط را بخواند.
مسأله 1215 : اگر موقعي كه تشهد مي خواند؛ يا بعد از ايستادن، شك كند كه دو سجده به جا آورده يا نه و در همان موقع يكي از شك هايي كه اگر بعد از تمام شدن دو سجده اتفاق بيفتد صحيح مي باشد؛ براي او پيش آيد. مثلاً شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت، چنانچه به دستور آن شك عمل كند؛ نمازش صحيح است و احتياط واجب آن است كه بعد از عمل كردن به دستور آن شك، نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1216 : اگر پيش از آنكه مشغول تشهد شود؛ يا پيش از ايستادن در ركعت هايي كه تشهد ندارد؛ شك كند كه دو سجده يا يك سجده را به جا آورده يا نه و در همان موقع يكي از شك هايي كه بعد از تمام شدن دو سجده يا يك سجده صحيح است برايش پيش آيد؛ نماز باطل است.
مسأله 1217 : اگر موقعي كه ايستاده بين سه و چهار، يا بين سه و چهار و پنج، شك كند و يادش بيايد كه دو سجده از ركعت پيش به جا نياورده؛ نمازش باطل است.
مسأله 1218 : اگر شك او از بين برود و شك ديگري برايش پيش آيد؛ مثلاً اول شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت، بعد شك كند كه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت، بايد به دستور شك دوم عمل كند.
مسأله 1219 : اگر بعد از نماز شك كند كه در نماز مثلاً بين دو و چهار شك كرده؛ يا بين سه و چهار، احتياط واجب آن است كه به دستور هر دو عمل كند و نماز را هم دوباره بخواند.
مسأله 1220 : اگر بعد از نماز بفهمد كه در نماز شكي براي او پيش آمده؛ ولي نداند از شك هاي باطل بوده يا از شك هاي صحيح و اگر از شك هاي صحيح بوده كدام قسم آن بوده؛ بنا بر احتياط بايد به دستور شك هايي كه صحيح بوده و احتمال مي داده عمل كند و نماز را هم دوباره بخواند.
مسأله 1221 : كسي كه نشسته نماز مي خواند؛ اگر شكي كند كه مخير است براي آن يك ركعت نماز احتياط ايستاده، يا دو ركعت نشسته بخواند؛ بايد دو ركعت نشسته را به جا آورد و اگر شكي كند كه معين است يك ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند؛ مي تواند يك ركعت نشسته بخواند و احتياط آن است كه بعد از نماز احتياط، نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1222 : كسي كه ايستاده نماز مي خواند؛ اگر موقع خواندن نماز احتياط از ايستادن عاجز شود؛ بايد مثل كسي كه نماز را نشسته مي خواند و حكم آن در مسأله پيش گفته شد؛ نماز احتياط را به جا آورد.
مسأله 1223 : كسي كه نشسته نماز مي خواند؛ اگر موقع خواندن نماز احتياط بتواند بايستد؛ بايد به وظيفه كسي كه نماز را ايستاده مي خواند عمل كند.
نماز احتياط
مسأله 1224 : كسي كه نماز احتياط بر او واجب است؛ بعد از سلام نماز بايد فوراً نيت نماز احتياط كند و تكبير بگويد و حمد را بخواند و به ركوع رود و دو سجده نمايد. پس اگر يك ركعت نماز احتياط بر او واجب است بعد از دو سجده تشهد بخواند و سلام دهد و اگر دو ركعت نماز احتياط بر او واجب است بعد از دو سجده يك ركعت ديگر مثل ركعت اول به جا آورد و بعد از تشهد سلام دهد.
مسأله 1225 : نماز احتياط سوره و قنوت ندارد و بايد آهسته بخوانند و نيت آن را به زبان نياورند و احتياط آن است كه بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ آن را هم آهسته بگويند.
مسأله 1226 : اگر پيش از خواندن نماز بفهمد نمازي كه خوانده درست بوده؛ لازم نيست نماز احتياط را بخواند و اگر در بين نماز احتياط بفهمد؛ لازم نيست آن را تمام كند.
مسأله 1227 : اگر پيش از خواندن نماز احتياط بفهمد كه ركعت هاي نمازش كم بوده؛ چنانچه كاري كه نماز را باطل مي كند انجام نداده؛ بايد آنچه از نماز نخوانده بخواند و براي سلام بي جا دو سجده سهو بنمايد و اگر كاري كه نماز را باطل مي كند انجام داده؛ مثلاً پشت به قبله كرده؛ بايد نماز را دوباره به جا آورد.
مسأله 1228 : اگر بعد از نماز احتياط بفهمد كسري نمازش به مقدار نماز احتياط بوده؛ مثلاً در شك بين سه و چهار، يك ركعت نماز بخواند؛ بعد بفهمد نماز را سه ركعت خوانده؛ نمازش صحيح است.
مسأله 1229 : اگر بعد از خواندن نماز احتياط بفهمد كسري نماز كمتر از نماز احتياط بوده؛ مثلاً در شك بين دو و چهار، دو ركعت نماز احتياط بخواند؛ بعد بفهمد نماز را سه ركعت خوانده؛ در صورتي كه چيزي كه نماز را باطل مي كند به جا آورد؛ بايد نماز را دوباره بخواند. ولي در صورتي كه منافي به جا نياورده؛ كسري نماز را به نماز متصل كند و دو سجده سهو براي سلام بي جا انجام دهد و احتياطاً نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1230 : اگر بعد از خواندن نماز احتياط بفهمد كسري نماز بيشتر از نماز احتياط بوده؛ مثلاً در شك بين سه و چهار، يك ركعت نماز احتياط بخواند؛ بعد بفهمد نماز را دو ركعت خوانده؛ چنانچه بعد از نماز احتياط كاري كه نماز را باطل مي كند انجام داده بايد نماز را دوباره بخواند و اگر كاري كه نماز را باطل مي كند انجام نداده؛ يك ركعت كسري را متصلاً به جا آورد و براي هر يك از زيادي سلام در اصل نماز و نماز احتياط، دو سجده سهو به جا آورد و احتياطاً نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1231 : اگر بين دو و سه و چهار، شك كند و بعد از خواندند و ركعت نماز احتياط ايستاده، يادش بيايد كه نماز را دو ركعت خوانده؛ لازم نيست دو ركعت نماز احتياط نشسته را بخواند؛ ولي دو سجده سهو براي زيادتي دو سجده به جا آورد.
مسأله 1232 : اگر بين سه و چهار، شك كند و موقعي كه دو ركعت نماز احتياط را مي خواند؛ يادش بيايد كه نماز را سه ركعت خوانده؛ اگر نماز احتياط را ايستاده مي خواند؛ نماز را برابر كسري نماز تمام كند و دو سجده سهو براي سلام بي جا به جا آورد و اگر نماز احتياط را نشسته مي خواند؛ اگر قبل از رفتن به ركوع يادش بيايد؛ آن را به هم نزند بايستد نماز را برابر كسري كه دارد تمام كند و دو سجده سهو براي سلام بي جا انجام دهد و احتياطاً نماز را دوباره بخواند و اگر بعد از ركوع يادش بيايد؛ نمازش باطل است.
مسأله 1233 : اگر بين دو و سه و چهار، شك كند و موقعي كه دو ركعت نماز احتياط ايستاده را مي خواند پيش از ركوع ركعت دوم يادش بيايد كه نماز را سه ركعت خوانده؛ بايد بنشيند و نماز احتياط را يك ركعتي تمام كند و براي هر يك از زيادي سلام و قيام بي جا، دو سجده سهو به جا آورد. دوباره خواندن نماز لازم نيست.
مسأله 1234 : اگر در بين نماز احتياط بفهمد كسري نمازش بيشتر يا كمتر از نماز احتياط بوده؛ حكم آن از آنچه در مسأله (1232) گفته شد روشن مي شود.
مسأله 1235 : اگر شك كند نماز احتياطي را كه بر او واجب بوده به جا آورده يا نه، چنانچه وقت نماز گذشته؛ به شك خود اعتنا نكند و اگر وقت دارد؛ در صورتي كه مشغول كار ديگري نشده و از جاي نماز برنخاسته و كاري هم مثل روگرداندن از قبله كه نماز را باطل مي كند انجام نداده؛ بايد نماز احتياط را بخواند و اگر مشغول كار ديگري شده؛ يا كاري كه نماز را باطل مي كند به جا آورده؛ يا بين نماز و شك او زياد طول كشيده؛ واجب نيست نماز احتياط بخواند؛ دوباره نماز را بخواند كافي است.
مسأله 1236 : اگر در نماز احتياط ركني را زياد كند؛ يا مثلاً به جاي يك ركعت دو ركعت بخواند؛ نماز احتياط باطل مي شود. نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1237 : موقعي كه مشغول نماز احتياط است اگر در يكي از كارهاي آن شك كند؛ چنانچه محل آن نگذشته؛ بايد به جا آورد و اگر محلش گذشته؛ بايد به شك خود اعتنا نكند؛ مثلاً اگر شك كند كه حمد را خوانده يا نه، چنانچه به ركوع نرفته؛ بايد بخواند و اگر به ركوع رفته؛ بايد به شك خود اعتنا نكند.
مسأله 1238 : اگر در شماره ركعت هاي نماز احتياط شك كند؛ بنا را بر بيشتر بگذارد و نماز را تمام كند و احتياط آن است كه اصل نماز را اعاده كند؛ ولي چنانچه طرف بيشتر شك، نماز را باطل مي كند؛ لازم نيست نماز احتياط را به جا آورد؛ اصل نماز را از سر بگيرد.
مسأله 1239 : اگر در نماز احتياط چيزي كه ركن نيست سهواً كم يا زياد شود؛ چنانچه از چيزهايي باشد كه در خود نماز دو سجده سهو دارد؛ احتياط لازم آن است كه دو سجده سهو به جا آورد. ولي اگر از چيزهايي باشد كه سجده سهو ندارد؛ در نماز احتياط لازم نيست
مسأله 1240 : اگر بعد از سلام نماز احتياط شك كند كه يكي از اجزاء يا شرايط آن را به جا آورده يا نه، به شك خود اعتنا نكند.
مسأله 1241 : اگر در نماز احتياط تشهد يا يك سجده را فراموش كند؛ احتياط واجب آن است كه بعد از سلام نماز دو سجده سهو براي تشهد يا سجده فراموش شده به جا آورد و نماز را قضا نمايد.
مسأله 1242 : اگر نماز احتياط و قضاي يك سجده، يا قضاي يك تشهد، يا دو سجده سهو بر او واجب شود؛ بايد اول نماز احتياط را به جا آورد؛ بعد دو سجده سهو را و احتياط آن است كه قضاي سجده و تشهد را هم بعد انجام دهد.
مسأله 1243 : حكم گمان در نماز مثل حكم يقين است؛ مثلاً اگر انسان گمان دارد كه نماز را چهار ركعت خوانده؛ نبايد نماز احتياط بخواند و اگر گمان دارد ركوع كرده؛ نبايد آن را به جا آورد و اگر گمان دارد حمد را نخوانده؛ چنانچه به ركوع نرفته؛ بايد بخواند و اگر به ركوع رفته نمازش صحيح است.
مسأله 1244 : حكم شك و سهو و گمان در نمازهاي واجب يوميه و نمازهاي واجب ديگر فرق ندارد؛ مثلاً اگر در نماز آيات شك كند كه يك ركعت خوانده يا دو ركعت، چون شك او در نماز دو ركعتي است؛ نمازش باطل است.
سجده سهو
مسأله 1245 : براي هفت چيز بعد از سلام نماز، انسان بايد دو سجده سهو به دستوري كه بعداً گفته مي شود به جا آورد.
اول:
آنكه در بين نماز سهواً حرف بزند.
دوم:
جايي كه نبايد نماز را سلام دهد؛ مثلاً در ركعت اول، سهواً سلام دهد
سوم:
آنكه يك سجده را فراموش كند؛ بنا بر احتياط واجب.
چهارم:
آنكه تشهد را فراموش كند.
پنجم:
آنكه در نماز چهار ركعتي بعد از سجده دوم شك كند كه چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت.
ششم:
بنا بر احتياط واجب نشستن در جايي كه بايد بايستد؛ مثلاً موقع خواندن حمد و سوره، اشتباهاً بنشيند.
هفتم:
بنا بر احتياط واجب ايستادن در جايي كه بايد بنشيند؛ مثلاً موقع خواندن تشهد، اشتباهاً بايستد؛ بلكه براي هر چيزي كه در نماز كم يا زياد كند؛ تا مي تواند دو سجده سهو بنمايد و احكام اين چند مورد در مسائل آينده گفته مي شود.
مسأله 1246 : اگر انسان اشتباهاً، يا به خيال اينكه نمازش تمام شده حرف بزند؛ بايد دو سجده سهو به جا آورد.
مسأله 1247 : براي حرفي كه از آه كشيدن و سرفه پيدا مي شود؛ سجده سهو واجب نيست. ولي اگر مثلاً سهواً آخ يا آه بگويد؛ بايد سجده سهو نمايد.
مسأله 1248 : اگر چيزي را كه غلط خوانده دوباره به طور صحيح بخواند؛ براي دوباره خواندن آن سجده سهو واجب نيست.
مسأله 1249 : اگر در نماز سهواً چند كلمه اي حرف بزند و تمام آنها يك مرتبه حساب شود؛ دو سجده بعد از نماز كافي است؛ ولي اگر حرف زدن زياد طول بكشد كه از حالت نماز خواندن خارج شود؛ نمازش باطل است.
مسأله 1250 : اگر سهواً تسبيحات اربعه را نگويد؛ يا بيشتر يا كمتر از سه مرتبه بگويد؛ احتياط مستحب آن است كه بعد از نماز دو سجده سهو به جا آورد.
مسأله 1251 : اگر در جايي كه نبايد سلام نماز را بگويد؛ سهواً بگويد:
اَلسَّلامُ عَلَيْنا وَ عَلي عِبادِ اللهِ الصّالِحينَ، يا بگويد:
اَلسَّلامُ عَلَيْكمْ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُهُ، بايد دو سجده سهو بنمايد و در صورتي كه اشتباهاً مقداري از دو سلام را بگويد؛ بنا بر احتياط واجب دو سجده سهو به جا آورد و اگر اشتباهاً اَلسَّلامُ عَلَيْك اَيُّهَا النَّبي وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُهُ، بگويد؛ دو سجده سهو واجب نيست.
مسأله 1252 : اگر در جايي كه نبايد سلام دهد هر سه سلام را بگويد؛ احتياط واجب آن است كه دو مرتبه سجده سهو براي دو سلام آخري به جا آورد.
مسأله 1253 : اگر يك سجده، يا تشهد را فراموش كند و پيش از ركوع ركعت بعد يادش بيايد؛ بايد برگردد و به جا آورد و بعد از نماز بنا بر احتياط واجب براي ايستادن بي جا دو سجده سهو بنمايد.
مسأله 1254 : اگر در ركوع يا بعد از آن يادش بيايد كه يك سجده يا تشهد را از ركعت پيش فراموش كرده؛ بايد بعد از سلام نماز، سجده يا تشهد را قضا نمايد و بعد از آن دو سجده سهو به جا آورد.
مسأله 1255 : اگر سجده سهو را بعد از سلام نماز عمداً به جا نياورد؛ معصيت كرده و واجب است هرچه زودتر آن را انجام دهد و چنانچه سهواً به جا نياورد هر وقت يادش آمد بايد فوراً انجام دهد و لازم نيست نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1256 : اگر شك دارد كه سجده سهو بر او واجب شده يا نه، لازم نيست به جا آورد.
مسأله 1257 : كسي كه شك دارد مثلاً دو سجده سهو بر او واجب شده يا چهار تا، اگر دو سجده بنمايد كافي است.
مسأله 1258 : اگر بداند يكي از دو سجده سهو را به جا نياورده و تدارك آن ممكن نباشد؛ بايد دو سجده سهو به جا آورد و الا يك سجده سهو كفايت مي كند و اگر بداند سهواً سه سجده كرده؛ احتياط واجب آن است كه دوباره دو سجده سهو بنمايد.
دستور سجده سهو
مسأله 1259 : دستور سجده سهو اينست كه بعد از سلام نماز فوراً نيت سجده سهو كند و پيشاني را به چيزي كه سجده بر آن صحيح است بگذارد و بگويد:
بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ صَلَّي اللهُ عَلي مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، يا بگويد:
بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد. ولي احتياط واجب آن است كه بگويد:
بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ اَلسَّلامُ عَلَيْك اَيُّهَا النَّبي وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُهُ و احتياط واجب آن است كه سلام را بدون (واو) بگويد؛ چنانچه در كافي و فقيه آمده؛ نه با (واو) چنانچه در تهذيب آمده. براي اينكه آنچه در كافي و فقيه آمده اضبط از تهذيب است و ظاهراً تصريح مرحوم وحيد بهبهاني ( قدس سره ) به ترك (واو) و احتياط مرحوم ميرزا محمدتقي شيرازي ( قدس سره ) به حذف (واو) به همين جهت است.
بعد بايد بنشيند و دوباره به سجده رود و بنا بر احتياط واجب ذكر سوم را به نحوي كه گفته شد بگويد و بنشيند و بعد از خواندن تشهد، سلام آخر نماز را بگويد.
قضاي سجده و تشهد فراموش شده
مسأله 1260 : سجده و تشهدي را كه انسان فراموش كرده و بعد از نماز، قضاي آن را به جا مي آورد؛ بايد تمام شرايط نماز را مانند پاك بودن بدن و لباس و رو به قبله بودن و شرطهاي ديگر را داشته باشد.
مسأله 1261 : اگر سجده يا تشهد را چند دفعه فراموش كند؛ مثلاً يك سجده از ركعت اول و يك سجده از ركعت دوم را فراموش نمايد؛ بايد بعد از نماز هر دو سجده را به جا آورد و بعد از آن سجده هاي سهوي كه برايش لازم است به جا آورد و اولي و احوط آن است كه معين كند قضاي كداميك از آنهاست و بهتر ملاحظه ترتيب در فوت است.
مسأله 1262 : اگر يك سجده و تشهد را فراموش كند؛ چون قضاي تشهد، احتياطي است؛ احتياط واجب آن است كه اول قضاي سجده را به جا آورد؛ گرچه بعد از تشهد فراموش شده باشد.
مسأله 1263 : اگر در بين سلام نماز و قضاي سجده يا تشهد، كاري كند كه اگر عمداً يا سهواً در نماز اتفاق بيفتد؛ نماز باطل مي شود؛ مثلاً پشت به قبله نمايد؛ واجب نيست كه بعد از قضاي سجده و تشهد دوباره نماز بخواند. گرچه مستحب مؤكد است.
مسأله 1264 : اگر بعد از سلام نماز يادش بيايد كه يك سجده از ركعت آخر، يا تشهد آن را فراموش كرده؛ چنانچه كاري كه عمدي و سهوي آن نماز را باطل مي كند؛ مثل روگرداندن از قبله، انجام نداده؛ سجده يا تشهد را قضا كند و بعد از آن تشهد و سلام و دو سجده سهو به جا آورد.
مسأله 1265 : اگر در بين سلام نماز و قضاي سجده يا تشهد كاري كند كه براي آن سجده سهو واجب مي شود؛ مثل آنكه سهواً حرف بزند؛ بنا بر احتياط واجب بايد سجده يا تشهد را قضا كند و غير از سجده، كه براي قضاي سجده يا تشهد، لازم است؛ دو سجده سهو ديگر بنمايد.
مسأله 1266 : اگر نداند كه سجده را فراموش كرده يا تشهد را، بايد هر دو را قضا نمايد. احتياط لازم اينست كه اول سجده را به جا آورد؛ سپس تشهد و در آخر دو سجده سهو به جا آورد.
مسأله 1267 : اگر شك دارد كه سجده يا تشهد را فراموش كرده يا نه، واجب نيست قضا نمايد.
مسأله 1268 : اگر بداند سجده يا تشهد را فراموش كرده و شك كند كه پيش از ركوع ركعت بعد به جا آورده يا نه، احتياط واجب آن است كه آن را قضا نمايد.
مسأله 1269 : كسي كه بايد سجده يا تشهد را قضا نمايد؛ بايد بعد از نماز، سجده يا تشهد را قضا نمايد؛ بعد دو سجده سهو را به جا آورد و همچنين است اگر سجده سهو براي كار ديگري، مثلاً كلام بي جا واجب شده؛ بايد بعد از قضاي آنها، به جا آورد.
مسأله 1270 : اگر شك دارد كه بعد از نماز قضاي سجده يا تشهد فراموش شده را به جا آورده يا نه، چنانچه وقت نماز گذشته؛ احتياط واجب قضاي آن است.
كم و زياد كردن اجزا و شرايط
مسأله 1271 : هرگاه چيزي از واجبات نماز را عمداً كم يا زياد كند؛ اگر چه يك حرف آن باشد؛ نماز باطل است.
مسأله 1272 : اگر به واسطه ندانستن مسأله چيزي از واجبات نماز را كم يا زياد كند؛ در صورتي كه از اركان نماز باشد؛ نماز باطل است و اگر غيرركن باشد؛ در صورتي كه جاهل قاصر باشد نمازش صحيح است و اگر جاهل مقصر باشد احتياطاً نمازش باطل است.
به هر حال در صورتي كه نمازش باطل است بايد مسأله را ياد بگيرد؛ چنانچه وقت باقيست نماز را دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نمايد.
مسأله 1273 : اگر به واسطه ندانستن مسأله حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را آهسته بخواند؛ يا حمد و سوره نماز ظهر و عصر را بلند بخواند؛ يا در مسافرت نماز ظهر و عصر و عشا را چهار ركعتي بخواند؛ نمازش صحيح است.
مسأله 1274 : اگر در بين نماز بفهمد وضو يا غسلش باطل بوده؛ يا بدون وضو يا غسل مشغول نماز شده؛ بايد نماز را به هم بزند و دوباره با وضو يا غسل بخواند و اگر بعد از نماز بفهمد بايد دوباره نماز را با وضو يا غسل به جا آورد و اگر وقت گذشته قضا نمايد.
مسأله 1275 : اگر بعد از رسيدن به ركوع يادش بيايد كه دو سجده از ركعت پيش را فراموش كرده؛ نمازش باطل است و اگر پيش از رسيدن به ركوع يادش بيايد؛ بايد برگردد و دو سجده را به جا آورد و برخيزد و حمد و سوره يا تسبيحات را بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز واجب است براي ايستادن بي جا دو سجده سهو بنمايد.
مسأله 1276 : اگر پيش از گفتن اَلسَّلامُ عَلَيْنا … و اَلسَّلامُ عَلَيْكمْ …، يادش بيايد كه دو سجده ركعت آخر را به جا نياورده؛ بايد دو سجده را به جا آورد و دوباره تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و بنا بر احتياط واجب دو سجده سهو براي زيادي تشهد به جا آورد.
مسأله 1277 : اگر پيش از سلام نماز يادش بيايد كه يك ركعت يا بيشتر، از آخر نماز نخوانده؛ بايد مقداري را كه فراموش كرده به جا آورد. در صورتي كه يك ركعت بخواند دو سجده سهو براي زيادي تشهد به جا آورد.
مسأله 1278 : اگر بعد از سلام نماز يادش بيايد كه يك ركعت يا بيشتر، از
آخر نماز را نخوانده؛ چنانچه كاري را انجام داده كه اگر در نماز عمداً يا سهواً اتفاق بيفتد نماز را باطل مي كند؛ مثلاً پشت به قبله كرده؛ نمازش باطل است و اگر آن كار را انجام نداده بايد فوراً مقداري را كه فراموش كرده به جا آورد و براي زيادي هر يك از تشهد بي جا و سلام بي جا، دو سجده سهو به جا آورد.
مسأله 1279 : هرگاه بعد از سلام نماز عملي انجام دهد كه اگر در نماز عمداً يا سهواً اتفاق بيفتد نماز را باطل مي كند؛ مثلاً پشت به قبله نمايد و بعد يادش بيايد كه دو سجده آخر را به جا نياورده؛ نمازش باطل است و اگر پيش از انجام كاري كه نماز را باطل مي كند يادش بيايد؛ بايد دو سجده اي را كه فراموش كرده به جا آورد و دوباره تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو سجده سهو براي سلامي كه اول گفته است بنمايد. احتياط واجب آن است كه دو سجده سهو ديگر براي تشهد زياد شده به جا آورد.
مسأله 1280 : اگر بفهمد همه نماز را پيش از وقت خوانده؛ بايد دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نمايد. ولي اگر يقين داشته باشد بعضي از نماز در وقت واقع شده؛ دوباره خواندن و قضا لازم نيست و اگر بفهمد نماز را پشت به قبله يا به طرف راست يا به طرف چپ قبله به جا آورده؛ در صورتي كه از روي جهل و غفلت و فراموشي بوده؛ بايد دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نمايد. ولي اگر تفحص در قبله كرده باشد و در تشخيص قبله اشتباه كرده باشد؛ اگر وقت باقيست دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا واجب نيست. گرچه مستحب است.
نماز مسافر