مكان نمازگزار
شرايط مكان نمازگزار
اشاره
مكان نمازگزار چند شرط دارد:
شرط اول
مسأله 874 : كسي كه در ملك غصبي نماز مي خواند اگر چه روي فرش و تخت و مانند اينها باشد؛ در صورتي كه مواضع سجودش غصبي باشد نمازش باطل است و در غيرحال سجده بنا بر احتياط واجب نمازش باطل است؛ ولي نماز خواندن زير سقف غصبي در صورتي كه عرفاً تصرف در سقف نباشد مانعي ندارد.
مسأله 875 : نماز خواندن در ملكي كه منفعت ملك مال ديگري است؛ بدون اجاره كسي كه منفعت ملك مال او مي باشد به نحوي كه در مسأله گذشته بيان شد باطل است.
مثلا در خانه اجاره اي اگر صاحب خانه يا ديگري بدون اجازه كسي كه آن خانه را اجاره كرده نماز بخواند؛ نمازش باطل است.
همچنين است اگر در ملكي كه ديگري در آن حقي دارد؛ مثلاً اگر ميت وصيت كرده باشد كه ثلث مال او را به مصرفي برسانند؛ تا وقتي كه ثلث را جدا نكرده اند نمي شود در ملك او نماز خواند.
مسأله 876 : كسي كه در مسجد نشسته، يا رحل گذاشته؛ اگر ديگري جاي او را غصب كند و در آن جا نماز بخواند؛ به نحوي كه در مسأله (874) بيان شد؛ نمازش باطل است.
مسأله 877 : اگر در جايي كه نمي داند غصبيست نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد؛ يا در جايي كه غصبي بودن آن را فراموش كرده نماز بخواند و بعد از نماز يادش بيايد؛ نماز او صحيح است؛ ولي كسي كه خودش جايي را غصب كرده اگر فراموش كند و در آن جا نماز بخواند بنا بر احتياط نمازش باطل است؛ چنانچه در مسأله (875) بيان شد؛ مگر اينكه پس از غصب كردن توبه كرده باشد؛ در اين صورت نمازش درست است.
مسأله 878 : اگر بداند جايي غصبيست ولي نداند كه در جاي غصبي نماز باطل است و در آنجا نماز بخواند؛ نمازش به نحوي كه در مسأله (875) بيان شد؛ باطل است.
مسأله 879 : كسي كه ناچار است نماز واجب را سواره بخواند؛ چنانچه حيوان سواري، يا زين، يا نعل آن غصبي باشد؛ نمازش به نحوي كه در مسأله (875) بيان شد؛ باطل است و همچنين است اگر بخواهد بر آن حيوان نماز مستحبي بخواند.
مسأله 880 : كسي كه در ملكي با ديگري شريك است اگر سهم او جدا نباشد بدون اجازه شريكش نمي تواند در آن ملك تصرف كند و نماز بخواند.
مسأله 881 : اگر با عين پولي كه خمس يا زكات آن را نداده ملكي بخرد؛ تصرف او در آن ملك حرام و نمازش به نحوي كه در مسأله (875) بيان شد؛ باطل است.
مسأله 882 : اگر صاحب ملك به زبان، اجازه نماز خواندن بدهد و انسان بداند كه قلباً راضي نيست؛ نماز خواندن در ملك او به نحوي كه در
مسأله (875) بيان شد؛ باطل است و اگر اجازه ندهد و انسان يقين كند كه قلباً راضيست نماز صحيح است.
مسأله 883 : تصرف در ملك ميتي كه خمس يا زكات بدهكار است حرام و نماز خواندن در آن به نحوي كه در مسأله (875) بيان شد؛ باطل است؛ ولي اگر بدهي او را بدهند يا ضامن شوند كه ادا كنند؛ به نحوي كه دين از عهده ميت ساقط شود؛ تصرف در ملك او اشكال ندارد. ولي اگر عين زكات يا خمس در مال ميت باشد بايد عين آن را بدهند؛ مگر اينكه حاكم شرع اجازه دهد.
مسأله 884 : تصرف در ملك ميتي كه به مردم بدهكار است حرام است مگر تصرفات متعارفه براي برداشتن و كفن و دفن ميت و نماز در آن به نحوي كه در مسأله (875) بيان شد؛ باطل است؛ ولي اگر ضامن شوند به نحوي كه در مسأله گذشته ذكر شد؛ كه قرض هاي او را بپردازند؛ يا اينكه طلب كارها و وصي ميت، يا طلب كارها و حاكم شرع اجازه بدهند؛ تصرف و نماز در ملك او مانعي ندارد. اجازه وصي يا حاكم شرع در صورتيست كه وصيت به ثلث كرده باشد و الا اجازه طلب كاران كفايت مي كند.
مسأله 885 : اگر ميت قرض نداشته باشد ولي بعضي از ورثه او صغير يا ديوانه باشند؛ تصرف در ملك او در غيرت صرفات جزيي كه متعارف است و براي برداشتن ميت انجام مي شود؛ بدون مراجعه به قَيِّم يا حاكم شرع حرام است و نماز در آن به تفصيلي كه در مسأله (875) بيان شد؛ باطل است.
مسأله 886 : نماز خواندن در مسافرخانه براي كسي كه در مسافرخانه منزل مي كند يا مهمان او باشد و در حمام براي كسي كه به جهت استحمام وارد شده اشكال ندارد و غير آنان در اين گونه مكان ها، در صورتي مي توانند نماز بخوانند كه با رضايت مالك باشد و در غير اين قبيل جاها در صورتي مي شود نماز خواند كه مالك آن اجازه بدهد؛ يا حرفي بزند كه معلوم شود؛ يا اطمينان حاصل شود براي نماز خواندن اذن داده است؛ مثل اينكه به كسي اجازه دهد در ملك او بنشيند و بخوابد؛ كه از اينها فهميده مي شود براي نماز خواندن رضايت دارد.
مسأله 887 : در زمين هاي وسيعي كه ديوار ندارند؛ مي توان نماز و تصرفات جزيي ديگر كه به ملك ضرر نمي رساند؛ مانند نشستن يا خوابيدن؛ بدون اجازه مالك انجام داد؛ گرچه احتمال دهد كه مالك آن راضي نباشد؛ يا احتمال دهد كه مالك آن صغير يا ديوانه باشد.
ولي اگر مالك اظهار نارضايتي كند؛ يا آثار و علائم آن موجود باشد؛ يا معلوم شود مالك آن صغير يا مجنون مي باشد؛ اين تصرفات جزيي را هم نمي توان كرد.
شرط دوم
مسأله 888 : مكان نمازگزار در نمازهاي واجب نبايد حركتي داشته باشد كه مانع آرامش بدن نمازگزار بشود و نتواند قبله و ساير جهات نماز را مراعات كند و اگر به واسطه تنگي وقت يا جهت ديگر ناچار باشد در چنين جايي باشد؛ به قدري كه ممكن است بايد استقرار داشته باشد و قبله را مراعات كند و اگر از قبله به طرف ديگر حركت كرد به طرف قبله برگردد.
مسأله 889 : نماز خواندن در كشتي، ترن، اتومبيل و مانند اينها وقتي كه ايستاده اند مانعي ندارد.
مسأله 890 : خواندن نماز در حال اختيار در كشتي هاي بزرگ و ترن و اتومبيل و مانند اينها در حال حركت، در صورتي كه تكان آنها به حدي نباشد كه مانع آرامش بدن نمازگزار بشود؛ مانع ندارد.
مسأله 891 : روي خرمن گندم و جو و مانند اينها كه نمي شود بي حركت ماند؛ نماز باطل است.
مسأله 892 : در جايي كه به واسطه وزيدن باد و باران و حركت قطار و زيادي جمعيَّت و مانند اينها اطمينان ندارد كه بتواند نماز را تمام كند؛ اگر به اميد تمام كردن نماز شروع كند؛ اشكال ندارد و اگر به مانعي برخورد نكرد نمازش صحيح است.
شرط سوم
در جايي كه ماندن در آن حرام است؛ مثلاً زير سقفي كه نزديك است خراب شود؛ نماز نخواند؛ مگر اينكه بداند به اندازه خواندن نماز خراب نمي شود؛ در اين صورت ماندن در آن جايز و نماز هم درست است.
شرط چهارم
بنا بر احتياط روي چيزي كه ايستادن و نشستن روي آن حرام است؛ مثل فرشي كه نام خدا بر آن نوشته شده؛ نماز نخواند.
شرط پنجم
در جايي كه سقف آن كوتاه است و نمي تواند در آنجا راست بايستد؛ يا به اندازه اي كوچك است كه جاي ركوع و سجود ندارد نماز نخواند و اگر ناچار شود در چنين جايي نماز بخواند بايد به قدري كه ممكن است قيام و ركوع و سجود را به جا آورد و اگر نتواند به طور كلي قيام را به جا آورد؛ نشسته بخواند و اگر نتواند ركوع و سجود را انجام دهد با سر اشاره كند.
شرط ششم
مسأله 893 : بنا بر احتياط واجب نبايد جلوتر از قبر پيغمبر و امام عَلَيْهم ُالسَّلَام نماز بخواند. احوط و اولي آن است كه مساوي قبر مطهر هم نماز نخواند.
مسأله 894 : اگر در نماز چيزي مانند ديوار بين او و قبر مطهر باشد؛ اشكال ندارد. ولي فاصله شدن صندوق شريف و ضريح و پارچه اي كه روي آن افتاده؛ كافي نيست.
شرط هفتم
مكان نمازگزار اگر نجس است؛ به طوري تر نباشد كه رطوبت آن به بدن يا لباس او برسد؛ مگر نجاستي باشد كه در نماز بخشيده شده است.
مثلا اگر خون كمتر از يك درهم باشد در اين صورت اشكال ندارد. جايي كه پيشاني را بر آن مي گذارد اگر نجس باشد؛ در صورتي كه خشك هم باشد نماز باطل است و احتياط مستحب آن است كه مكان نمازگزار اصلاً نجس نباشد.
شرط هشتم
مسأله 895 : بنا بر احتياط واجب بايد زن عقب تر از مرد بايستد و جاي سجده زن از جاي ايستادن مرد كمي عقب تر باشد.
مسأله 896 : اگر زن برابر مرد، يا جلوتر بايستد و با هم وارد نماز شوند؛ احتياط واجب آن است كه نماز را دوباره بخوانند و اگر يكي زودتر از ديگري به نماز بايستد نماز او صحيح است و كسي كه بعد مشغول شده بنا بر احتياط واجب بايد نمازش را دوباره بخواند.
مسأله 897 : اگر بين مرد و زن ديوار يا پرده يا چيز ديگري باشد كه يكديگر را نبينند؛ يا بين آنها اقلا ده ذراع، كه تقريباً پنج ذرع مي شود؛ فاصله باشد؛ چنانچه زن برابر مرد، يا جلوتر از او باشد نماز هر دو صحيح است و همچنين است اگر مكان يكي از آنها به قدري بلند باشد كه نگويند زن جلوتر از مرد يا برابر او ايستاده است.
شرط نهم
جاي پيشاني نمازگزار از جاي زانوها و سر انگشتان پاي او بيش از چهار انگشت بسته پست تر يا بلندتر نباشد.
تفصيل اين مسأله در احكام سجده مي آيد.
[برخي ديگر از احكام]
مسأله 898 : بودن مرد و زن نامحرم در اتاق يا جايي كه كسي در آنجا نيست و كسي هم نمي تواند وارد شود؛ حرام است؛ در صورتي كه احتمال واقع شدن در معصيت باشد و در غير اين صورت بنا بر احتياط واجب نباشند و احتياط واجب آن است كه در آنجا نماز نخوانند و اگر يكي از آنها مشغول نماز باشد و ديگري كه با او نامحرم است وارد شود نماز او اشكال دارد.
مسأله 899 : احتياط واجب آن است كه در وسعت وقت در جايي كه تار و مانند آن استعمال مي كنند نماز نخوانند و اگر خواندن نماز در آنجا امضاء عملي باشد باطل است.
به هر حال گوش دادن به آنها حرام است.
مسأله 900 : خواندن نماز واجب در خانه كعبه و بام آن مكروه است؛ ولي بايد مقداري از فضاي كعبه را در تمام حالات نماز جلوي خود قرار دهد.
مسأله 901 : خواندن نماز مستحب در خانه كعبه و بام آن اشكال ندارد بلكه مستحب است در داخل خانه كعبه مقابل هرركني دو ركعت نماز بخواند.
جاهايي كه نماز خواندن در آنجا مستحب است
مسأله 902 : در شرع مقدس اسلام بسيار سفارش شده كه نماز را در مسجد بخوانند و بهتر از همه مسجدها مسجدالحرام است؛ در خبر است نماز در مسجدالحرام برابر با هزار هزار يك ميليون نماز است و بعد از آن مسجد پيغمبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم در خبر است نماز در مسجد النبي صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم برابر با ده هزار نماز است و بعد مسجد كوفه و مسجد بيت المقدس، در خبر است نماز در مسجد كوفه برابر با هزار نماز است و نيز در خبر است نماز در مسجد بيت المقدس برابر با هزار نماز است و بعد مسجد جامع هر شهر، در خبر است نماز در مسجد اعظم جامع برابر با صد نماز است.
بعد از آن مسجد محله، در خبر است نماز در مسجد قبيله برابر است با بيست و پنج نماز و بعد از مسجد محله مسجد بازار است در خبر است نماز در مسجد بازار برابر است با دوازده نماز.
مسأله 903 : براي زن ها نماز خواندن در خانه، بلكه در صندوق خانه و اتاق بهتر است؛ بلكه اگر زن بتواند كاملاً هم خود را از نامحرم بپوشاند معلوم نيست نماز خواندن در مسجد بهتر باشد.
مسأله 904 : نماز خواندن در حرم امامان عَلَيْهم ُالسَّلَام مستحب است؛ بلكه در خبر است نماز نزد حضرت علي عَلَيْهِ السَّلَام برابر با دويست هزار نماز است.
مسأله 905 : زياد رفتن به مسجد و رفتن به مسجدي كه نمازگزار ندارد؛ مستحب است و همسايه مسجد اگر عذري نداشته باشد مكروه است در غير آن مسجد نماز بخواند.
مسأله 906 : مستحب است انسان با كسي كه در مسجد حاضر نمي شود غذا نخورد و در كارها با او مشورت نكند و همسايه او نشود و از او زن نگيرد و به او زن ندهد.
جاهايي كه نماز خواندن در آنجا مكروه ست
مسأله 907 : نماز خواندن در چند جا مكروه است مراد از كراهت نماز در اين جاها آن است كه ثوابش كمتر از خواندن نماز در منزل است و از آن جمله است حمام، بعضي فرموده اند:
حتي رخت كن آن، زمين نمكزار، مقابل انسان، مقابل دري كه باز است، در جاده، خيابان و كوچه اگر براي كساني كه عبور مي كنند زحمت نباشد و چنانچه زحمت باشد حرام و بنا بر احتياط واجب نماز باطل است.
مقابل آتش و چراغ، در آشپزخانه و هر جا كه كوره آتش باشد؛ مقابل چاه و چاله اي كه محل بول باشد؛ روبروي عكس و مجسمه چيزي كه روح دارد؛ مگر اينكه روي آن پرده بكشد.
در اتاقي كه جنب در آن باشد؛ در جايي كه عكس باشد اگر چه روبروي نمازگزار نباشد؛ مقابل قبر، روي قبر، بين قبر و در قبرستان.
مسأله 908 : كسي كه در محل عبور مردم نماز مي خواند؛ گرچه بداند در حال نماز عبوري صورت نمي گيرد؛ يا كسي روبروي او است؛ مستحب است جلوي خود چيزي بگذارد و اگر چوب يا ريسمان، بلكه فرموده اند: اگر خطي هم بكشد كفايت مي كند.
احكام مسجد
مسأله 909 : نجس كردن زمين و سقف و بام و طرف داخل ديوار مسجد حرام است و هر كس بفهمد كه نجس شده است بايد فوراً نجاست آن را برطرف كند؛ بلكه طرف بيرون ديوار مسجد را هم نجس نكند؛ مگر اينكه از قراين يا تصريح واقف روشن شود كه طرف بيرون ديوار، مسجد نيست. در موردي اگر شك شود كه طرف بيرون ديوار عنوان مسجد را دارد؛ حكم مسجد را ندارد مگر اينكه نجس كردن باعث هتك مسجد شود در اين صورت جايز نيست و
اگر نجس شود نجاستش را برطرف نمايند.
مسأله 910 : اگر نتواند مسجد را تطهير نمايد؛ يا كمك لازم داشته باشد و پيدا نكند؛ تطهير مسجد بر او واجب نيست. ولي واجب است اگر بداند كه به گفته اش ترتيب اثر داده مي شود؛ به شخص يا اشخاصي كه مي توانند تطهير كنند اطلاع دهد؛ مخصوصاً در صورتي كه نجس بودن مسجد هتك و بي احترامي به مسجد باشد.
مسأله 911 : اگر جايي از مسجد نجس شود كه تطهير آن بدون كندن يا خراب كردن ممكن نيست؛ بايد آنجا را بكنند يا خراب نمايند؛ در صورتي كه خراب كردن جزيي باشد؛ يا باقي بودن نجاست مسجد باعث بي احترامي مسجد باشد و در غير اين دو صورت كندن يا خراب كردن مسجد بايد به نظر حاكم شرع باشد.
پر كردن جايي كه كنده اند و ساختن جايي كه خراب كرده اند؛ بر ديگران واجب نيست. ولي اگر كسي كه نجس كرده؛ بكند يا خراب كند؛ در صورت امكان واجب است پر كند و تعمير نمايد. ولي اگر چيزي مانند آجر مسجد نجس شود؛ در صورتي كه ممكن باشد بايد بعد از آب كشيدن به جاي اولش بگذارند.
مسأله 912 : اگر مسجدي را غصب كنند و به جاي آن خانه و مانند آن بسازند؛ يا به طوري خراب شود كه نماز خواندن در آن ممكن نباشد؛ باز هم نجس كردن آن حرام و تطهير آن واجب است و اگر مسجد در حكم تلفقرار گرفته مانند اينكه مسجد در مسير خيابان كشي قرار گرفته و خراب شده باشد؛ در اين صورت احتياط آن است كه آن را نجس نكنند و اگر نجس شده احتياط آن است كه آن را آب بكشند.
مسأله 913 : نجس كردن حرم امامان عَلَيْهم ُالسَّلَام در صورتي كه باعث بي احترامي بشود؛ حرام است؛ بلكه اگر باعث بي احترامي هم نشود بنا بر احتياط واجب نجس نكنند و اگر يكي از آنها نجس شود چنانچه نجس ماندن آن بي احترامي باشد؛ تطهير آن واجب است؛ بلكه احتياط آن است كه اگر بي احترامي هم نباشد آن را تطهير كنند.
مسأله 914 : اگر حصير مسجد نجس شود بايد آن را آب بكشند؛ اگر بشود داخل مسجد باشد.
ولي چنانچه نشود در مسجد آب بكشند؛ يا به واسطه آب كشيدن خراب مي شود و نجس بودن حصير بي احترامي مسجد است و بريدن جاي نجس بهتر است آن را ببرند و احتياط واجب آن است كه نجس كننده بايد اصلاح حصير نمايد.
مسأله 915 : بردن عين نجس مانند خون در مسجد اگر بي احترامي به مسجد باشد حرام است؛ بلكه احتياط آن است كه اگر بي احترامي هم نباشد عين نجاست را در مسجد نبرند؛ در صورتي كه نجاست از توابع شخصي كه به مسجد وارد مي شود نباشد و گرنه مانعي ندارد. مثل اينكه در بدن يا لباس كسي كه وارد مسجد مي شود خون دمل يا جراحت و مانند آن باشد.
مسأله 916 : اگر مسجد را براي روضه خواني چادر بزنند و فرش كنند و سياهي بكوبند و اسباب چايي در آن ببرند؛ در صورتي كه اين كارها و مانند آنها به مسجد ضرر نرساند و مانع نماز خواندن نشود؛ اشكال ندارد.
مسأله 917 : بنا بر احتياط واجب زينت كردن مسجد به طلا حرام است و بنا بر احتياط نبايد صورت چيزهايي كه مثل انسان و حيوان روح دارد در مسجد نقش كنند و نقاشي چيزهايي كه روح ندارد؛ مثل گل و بوته مكروه است.
شايسته است مسجد و پايگاه عبادت مسلمين از زينت هاي دنيايي به دور باشد.
هرچه ساده و بي آلايش باشد؛ تا يادآور مبدء آفرينش و آخرت باشد.
مسأله 918 : اگر مسجد خراب هم بشود نمي توانند آن را بفروشند؛ يا داخل ملك و جاده نمايند.
مسأله 919 : فروختن در و پنجره و چيزهاي ديگر مسجد حرام است و اگر مسجد خراب شود؛ بايد اينها را صرف تعمير همان مسجد كنند.
چنانچه به درد آن مسجد نخورد؛ بايد در مسجد ديگر مصرف شود و اگر به درد مسجدهاي ديگر هم نخورد چون وقفيت مسجد فك ملك است؛ قابل تملك نيست؛ مشكل است فروش اجزاء آن، با حاكم شرعي به نحوي مصالحه شود و پول آن را اگر ممكن است صرف تعمير همان مسجد و گرنه صرف تعمير مسجد ديگر نمايند.
مسأله 920 : ساختن مسجد و تعمير مسجدي كه نزديك به خرابي مي باشد؛ مستحب است و اگر مسجد طوري خراب شود كه تعمير آن ممكن نباشد؛ مي توانند آن را خراب كنند و دوباره بسازند؛ بلكه مي توانند مسجدي را كه خراب نشده براي احتياج مردم به جهت خواندن نماز در آن مسجد خراب كنند و بزرگتر بسازند.
مسأله 921 : تميز كردن مسجد و روشن كردن چراغ آن مستحب است و كسي كه مي خواهد مسجد برود مستحب است خود را خوشبو كند و لباس پاكيزه و ارزشمند خود را بپوشد و ته كفش خود را وارسي كند كه نجاستي به آن نباشد و موقع داخل شدن به مسجد اول پاي راست و موقع بيرون آمدن اول پاي چپ را بگذارد و همچنين مستحب است از همه زودتر به مسجد رود و از همه ديرتر از مسجد بيرون رود.
غير از اينها مستحبات ديگري هم در كتاب هاي مفصل گفته شده است.
مسأله 922 : وقتي انسان وارد به مسجد مي شود مستحب است دو ركعت نماز به قصد تحيت و احترام مسجد بخواند و اگر نماز واجب و مستحب ديگري هم بخواند كافي است.
مسأله 923 : خوابيدن در مسجد اگر انسان ناچار نباشد و صحبت كردن راجع به كارهاي دنيا و مشغول صحبت شدن و خواندن شعري كه نصيحت و مانند آن نباشد؛ مكروه است و نيز مكروه است آب دهان و بيني و اخلاط سينه را در مسجد بيندازد؛ در صورتي كه بي احترامي و هتك مسجد نباشد و الا جايز نيست و نيز مكروه است در مسجد گمشده اي را طلب كند و صداي خود را بلند كند؛ ولي بلند كردن صدا براي اذان و مانند آن مثل صلوات فرستادن و وعظ و تبليغ مانعي ندارد.
مسأله 924 : راه دادن ديوانه و بچه، در صورتي كه بچه مؤدّب به آداب شرع نباشد مكروه است و اگر بچه مؤدّب به آداب شرع باشد ظاهراً راه دادنش به مسجد كراهت نداشته باشد؛ بلكه رجحان دارد عادت دادن بچه مميز به رفتن به مسجد و كسي كه پياز و سير و مانند اينها خورده كه بوي دهانش مردم را اذيت مي كند مكروه است به مسجد برود و چه بسا از بعضي اخبار استفاده مي شود با دهاني كه بوي پياز و سير و مانند آنها مي دهد وارد مسجد نشود؛ گرچه كسي در مسجد نباشد.
غير از اينها مكروهات ديگري هم در كتاب هاي مفصل گفته شده است.