احكام جعاله
مسأله 2231 : جعاله آن است كه انسان قرار بگذارد در مقابل كاري كه براي او انجام مي دهند مال معيني بدهد؛ مثلاً بگويد هر كس گمشده من را پيدا كند هزار تومان به او مي دهم و به كسي كه اين كار را قرار مي گذارد «جاعل» و به كسي كه كار را انجام مي دهد «عامل» مي گويند. از جهاتي جعاله با اجاره فرق دارد:
يكي از آنها اينست كه در اجاره بعد از خواندن صيغه اجير بايد عمل را انجام دهد و كسي كه او را اجير كرده اجرت را به او بدهكار مي شود؛ ولي در جعاله اگر چه عامل شخص معين باشد مي تواند مشغول عمل نشود و تا عمل را انجام نداده جاعل بدهكار نمي شود.
مسأله 2232 : جاعل بايد بالغ و عاقل باشد و از روي قصد و اختيار قرارداد كند و شرعاً بتواند در مال خود تصرف نمايد؛ بنا بر اين جعاله انسان سفيهي كه مال خود را در كارهاي بيهوده مصرف مي كند صحيح نيست مگر اين كه ولي شرعي او اجازه كند و همچنين جعاله ورشكسته اي كه حاكم شرع حكم به افلاس او را صادر كرده باشد در آن قسم از اموالش كه حق تصرف ندارد صحيح نيست.
مسأله 2233 : كاري را كه جاعل مي گويد براي او انجام دهند بايد حرام نباشد و نيز بايد بي فايده نباشد كه غرض عقلايي به آن تعلق نگرفته باشد؛ يا از واجباتي كه شرعاً لازم است مجاناً آورده شود نباشد؛ پس اگر بگويد:
هر كس شراب بخورد؛ يا در شب تاريك بدون مقصد عقلايي به جايي برود؛ يا نماز واجب خود را بخواند صد تومان مي دهم؛ جعاله صحيح نيست.
مسأله 2234 : هرگاه مالي را كه قرار مي گذارد بدهد معين كند؛ مثلاً بگويد هر كس اسب مرا پيدا كند اين كيسه گندم را به او مي دهم؛ لازم نيست بگويد آن گندم از كجاست و قيمت آن چه اندازه است؛ ولي اگر مال را معين نكند؛ مثلاً بگويد كسي كه اسب مرا پيدا كند ده من گندم به او مي دهم؛ در صورتي كه تعيين نكردن موجب نزاع شود بايد خصوصيات آن را كاملاً معين كند و الا لازم نيست.
مسأله 2235 : هرگاه جاعل مزد معيني براي كار قرار ندهد؛ مثلاً بگويد هر كس بچه مرا پيدا كند پولي به او مي دهم و مقدار آن را معلوم نكند؛ چنانچه كسي آن عمل را انجام دهد بايد مزد او را به مقداري كه كار او در نظر مردم ارزش دارد بدهد مگر اين كه ظاهر گفته جاعل اين باشد كه مبلغ كمتري را در نظر گرفته است.
مسأله 2236 : هرگاه عامل پيش از قرارداد كار را انجام داده باشد؛ يا بعد از قرارداد به قصد اين كه پول نگيرد انجام دهد؛ حقي به مزد ندارد.
مسأله 2237 : پيش از آن كه عامل شروع به كار كند؛ جاعل مي تواند جعاله را به هم بزند.
مسأله 2238 : بعد از آن كه عامل شروع به كار كرد اگر جاعل بخواهد جعاله را به هم بزند مانع ندارد ولي بايد به نسبت مقدار كاري كه عامل انجام دادهاز حق مقرري كه قرار داده بدهد.
مسأله 2239 : عامل مي تواند عمل را ناتمام بگذارد ولي اگر تمام نكردن عمل باعث ضرر جاعل باشد بايد آن را تمام نمايد؛ مثلاً اگر كسي بگويد هر كس چشم مرا عمل كند فلان مبلغ به او مي دهم و چشم پزشك شروع به عمل كند چنانچه طوري باشد كه اگر عمل را تمام نكند چشم معيوب مي شود؛ بايد آن را تمام نمايد و در صورتي كه ناتمام بگذارد حقي بر جاعل ندارد بلكه ضامن عيبي كه حاصل مي شود نيز هست.
مسأله 2240 : هرگاه عامل كار را ناتمام بگذارد؛ چنانچه آن كار مثل پيدا كردن است كه تا تمام نشود براي جاعل فايده ندارد؛ عامل نمي تواند چيزي مطالبه كند و همچنين است اگر جاعل مزد را براي تمام كردن عمل قرار بگذارد؛ مثلاً بگويد:
هر كس لباس مرا بدوزد صد تومان به او مي دهم. ولي اگر مقصودش اين باشد كه هر مقدار از عمل انجام گيرد براي آن مقدار مزد بدهد؛ جاعل بايد مزد مقداري را كه انجام شده به عامل بدهد. اگر چه احتياط اينست كه به طور مصالحه يكديگر را راضي نمايند.