[تيمم بدل از وضو و غسل ]
اشاره
در هفت مورد به جاي وضو و غسل بايد تيمم كرد:
1 پيدا نكردن آب.
2 مشقت بيش از حد.
3 ترس از ضرر.
4 نياز به آب براي حفظ جان.
5 نياز به آب براي تطهير.
6 نداشتن آب مباح.
7 نداشتن وقت براي وضو يا غسل.
و تفصيل هر كدام به ترتيب ذكر مي شود.
1 پيدا نكردن آب
مسأله 552 : اگر انسان در آبادي باشد، بايد براي تهيه آب وضو و غسل، به قدري جستجو كند كه از پيدا كردن آب نااميد شود و اگر در بيابان باشد، چنانچه زمين آن سخت است و يا پست و بلند است و يا به سبب وجود درخت و مانند آن عبور در آن زمين مشكل است بايد در هر يك از چهار طرف به اندازه پرتاب يك تير كه در قديم با كمان پرتاب مي كردند و در حدود دويست قدم مي شود در جستجوي آب برود و اگر زمين آن اين طور نيست بايد در هر طرف به اندازه پرتاب دو تير جستجو نمايد.
مسأله 553 : اگر بعضي از چهار طرف هموار و بعضي ديگر پست و بلند يا عبور در آن مشكل باشد، بايد در طرفي كه هموار است به اندازه پرتاب دو تير و در طرفي كه اين طور نيست به اندازه پرتاب يك تير جستجو كند؛ و همين طور است اگر در يك طرف قسمتي هموار و قسمت ديگر ناهموار باشد.
مسأله 554 : كسي كه وقت نماز او تنگ نيست و براي تهيه آب وقت دارد اگر يقين يا اطمينان دارد كه در محلي دورتر از مقداري كه بايد جستجو كند آب هست، در صورتي كه مانعي نباشد و مشقت هم نداشته باشد بايد براي تهيه
آب برود.
مسأله 555 : لازم نيست خود انسان در جستجوي آب برود، بلكه مي تواند كسي را كه به گفته او اطمينان دارد بفرستد و در اين صورت اگر يك نفر ازطرف چند نفر برود كافي است؛ و همچنين اگر كسي اهل آن ناحيه باشد و خبر از نبودن آب بدهد به همان اكتفا مي شود.
مسأله 556 : اگر احتمال دهد كه داخل بار سفر خود، يا در منزل يا در قافله آب هست، بايد به قدري جستجو نمايد كه به نبودن آب يقين كند، يا از پيدا كردن آن نااميد شود.
مسأله 557 : اگر پيش از وقت نماز جستجو نمايد و آب پيدا نكند و تا وقت نماز همان جا بماند، لازم نيست كه دوباره در جستجوي آب برود.
مسأله 558 : اگر بعد از داخل شدن وقت نماز جستجو كند و آب پيدا نكند و تا وقت نماز ديگر در همان جا بماند، جستجوي دوباره لازم نيست.
مسأله 559 : اگر از درنده بترسد، يا جستجوي آب به قدري سخت باشد كه نتواند تحمل كند، يا وقت نماز به قدري تنگ باشد كه هيچ نتواند جستجو كند، جستجو لازم نيست ولي اگر بتواند مقداري جستجو كند همان مقدار جستجو لازم است و اگر از دزد بر جان يا مال خودش بترسد نبايد در جستجوي آب برود.
مسأله 560 : اگر در جستجوي آب نرود تا وقت نماز تنگ شود، معصيت كرده ولي نمازش با تيمم صحيح است.
مسأله 561 : كسي كه يقين دارد آب پيدا نمي كند، چنانچه دنبال آب نرود و با تيمم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد كه اگر جستجو مي كرد آب پيدا مي شد، بايد بنا بر احتياط واجب نماز را اعاده نمايد.
مسأله 562 : اگر بعد از جستجو آب پيدا نكند و با تيمم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد در جايي كه جستجو كرده آب بوده، نماز را احتياطاً اعاده كند گرچه واجب نبودن اعاده خالي از وجه نيست.
مسأله 563 : اگر بعد از داخل شدن وقت نماز، وضو داشته باشد و بداند كه اگر وضوي خود را باطل كند نمي تواند وضو بگيرد، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقت وضوي خود را نگاه دارد، نبايد آن را باطل نمايد و همچنين است اگر بداند كه تهيه آب براي او ممكن نيست
مسأله 564 : اگر پيش از وقت نماز وضو داشته باشد و بداند يا احتمال عقلايي دهد يا دو شاهد عادل خبر دهند كه اگر وضوي خود را باطل كند، تهيه آب براي او ممكن نيست، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقت وضوي خود را نگاه دارد، احتياط در آن است كه آن را باطل نكند.
مسأله 565 : كسي كه فقط به مقدار وضو يا به مقدار غسل آب دارد اگر بداند كه اگر آن را بريزد آب پيدا نمي كند، چنانچه وقت نماز داخل شده باشد، ريختن آن حرام است و احتياط در آن است كه پيش از وقت نماز هم آن را نريزد.
مسأله 566 : كسي كه مي داند يا دو شاهد عادل خبر دهند كه آب پيدا نمي كند، اگر بعد از داخل شدن وقت نماز وضوي خود را باطل كند يا آبي كه دارد بريزد معصيت كرده ولي نمازش با تيمّم صحيح است.
2 مشقّت بيش از حد
مسأله 567 : اگر به سبب پيري يا ترس از دزد و جانور و مانند اينها، يا نداشتن وسيله اي كه آب از چاه بكشد، دسترسي به آب نداشته باشد، بايد تيمّم كند و همچنين است اگر تهيه كردن آب يا استعمال آن به قدري مشقت داشته باشد كه مردم آن را تحمل نكنند
مسأله 568 : اگر براي كشيدن آب از چاه دلو و ريسمان و مانند اينها لازم دارد و مجبور است بخرد يا كرايه نمايد اگر چه قيمت آن چند برابر معمول باشد در صورتي كه اجحاف نباشد بايد تهيه كند و همچنين است اگر آب را به چندين برابر قيمتش بفروشند ولي اگر تهيه آنها به قدري پول مي خواهد كه نسبت به حال او آن مقدار ضرر دارد واجب نيست تهيه نمايد
مسأله 569 : اگر ناچار شود كه براي تهيه آب قرض كند، بايد قرض نمايد ولي كسي كه مي ترسد نتواند قرض خود را بدهد واجب نيست قرض كند
مسأله 570 : اگر حفر چاه مشقّت ندارد بايد براي تهيه آب چاه حفر كند مگر اين كه ضرر غير مالي مهمي در اين كار باشد كه به خاطر آن، ديگر اين كار واجب نباشد
مسأله 571 : اگر كسي مقداري آب بي منّت به او ببخشد بايد قبول كند
3 ترس از ضرر
مسأله 572 : اگر از استعمال آب بر جان خود بترسد يا بترسد كه به علّت استعمال آن، مرض يا عيبي در او پيدا شود يا مرضش طول بكشد يا شدت كند يا به سختي معالجه شود بايد تيمّم نمايد ولي اگر آب گرم براي او ضرر ندارد بايد با آب گرم وضو بگيرد يا غسل كند در صورتي كه مخارج گرم كردن در حد متعارف باشد نه خارج از حد معمول
مسأله 573 : لازم نيست يقين كند كه آب براي او ضرر دارد، بلكه اگر احتمال ضرر بدهد، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد و از آن احتمال ترس براي او پيدا شود، بايد تيمّم كند.
مسأله 574 : كسي كه مبتلا به درد چشم است و آب براي او ضرر دارد؛ بايد تيمم نمايد.
مسأله 575 : اگر به دليل يقين يا ترس به ضرر، تيمم كند و قبل از نماز بفهمد كه آب برايش ضرر ندارد تيمم او باطل است و اگر بعد از نماز بفهمد، اگر قطع او بر اساس منشأ و علامت معتبري بوده نمازش صحيح است و گرنه بنا بر احتياط نمازش را بايد دو مرتبه بخواند
مسأله 576 : كسي كه مي داند آب برايش ضرر ندارد، چنانچه غسل كند يا وضو بگيرد و بعد بفهمد كه آب براي او ضرر داشته وضو و غسل او صحيح است
4 نياز به آب براي حفظ جان
مسأله 577 : هرگاه بترسد كه اگر آب را به مصرف وضو يا غسل برساند خود او يا عيال و اولاد او، يا رفيقش و كساني كه به او مربوطند، مانند خدمتكار از تشنگي بميرند يا مريض شوند، يا به قدري تشنه شوند كه تحمل آن مشقت دارد بايد به جاي وضو و غسل تيمّم نمايد و نيز اگر بترسد حيواني از تشنگي تلف شود در صورتي كه ذبح آن حيوان براي او ضرر داشته باشد، بايد آب را به آن بدهد و تيمم نمايد اگر چه حيوان مال خودش نباشد و همچنين است اگر كسي كه حفظ جان او واجب است به طوري تشنه باشد كه اگر انسان آب را به او ندهد تلف شود
مسأله 578 : اگر غير از آب پاكي كه براي وضو يا غسل دارد آب نجسي هم به مقدار آشاميدن خود و كساني كه به او مربوطند داشته باشد، بايد آب پاك را براي آشاميدن بگذارد و با تيمّم نماز بخواند ولي چنانچه آب را براي حيوانش بخواهد بايد آب نجس را به آن بدهد و با آب پاك وضو و غسل را انجام دهد
5 نياز به آب براي تطهير
مسأله 579 : كسي كه بدن يا لباسش نجس است و كمي آب دارد كه اگر با آن وضو بگيرد يا غسل كند براي آب كشيدن بدن يا لباس او نمي ماند، بايد بدن يا لباس را آب بكشد و با تيمّم نماز بخواند. ولي اگر چيزي نداشته باشد كه بر آن تيمم كند، بايد آب را به مصرف وضو يا غسل برساند و با بدن يا لباس نجس نماز بخواند.
6 نداشتن آب مباح
مسأله 580 : اگر غير از آب يا ظرفي كه استعمال آن حرام است آب يا ظرف ديگري ندارد، مثلاً آب يا ظرفش غصبي است، بايد به جاي وضو و غسل
تيمم كند.
7 نداشتن فرصت براي وضو يا غسل
مسأله 581 : هرگاه وقت به قدري تنگ باشد كه اگر وضو بگيرد يا غسل كند تمام نماز بعد از وقت خوانده مي شود بايد تيمم كند و در صورتي كه اگر وضو بگيرد يك ركعت از نماز را در وقت مي خواند و بقيه را خارج وقت، ولي اگر تيمم كند تمام نماز را در وقت مي خواند، مي تواند بنا بر اظهر هر كدام را خواست انجام دهد ولي احتياط مستحب در تيمم و خواندن تمام نماز در وقت است و اگر با تيمّم هم تمام نماز را نمي تواند در وقت بخواند بايد بنا بر احوط بلكه اقرب وضو بگيرد و يك ركعت نماز را در وقت با وضو بخواند
مسأله 582 : اگر عمداً نماز را به قدري تأخير بيندازد كه وقت وضو يا غسل نداشته باشد، معصيت كرده ولي نماز او با تيمّم صحيح است.
مسأله 583 : كسي كه شك دارد كه اگر وضو بگيرد يا غسل كند وقت براي نماز او مي ماند يا نه، بايد تيمم كند.
مسأله 584 : كسي كه به واسطه تنگي وقت تيمّم كرده، چنانچه بعد از نماز آبي كه داشته از دستش برود، اگر چه تيمّم خود را نشكسته باشد، در صورتي كه براي نمازهاي بعد وظيفه اش تيمّم باشد بايد دوباره تيمم نمايد
مسأله 585 : كسي كه آب دارد، اگر به واسطه تنگي وقت با تيمّم مشغول نماز شود و در بين نماز آبي كه داشته از دستش برود، براي نمازهاي بعد مي تواند با همان تيمّم نماز بخواند
مسأله 586 : اگر انسان به قدري وقت دارد كه مي تواند وضو بگيرد يا غسل كند و نماز را بدون كارهاي مستحبي آن مثل اقامه و قنوت بخواند، بايد غسل كند يا وضو بگيرد و نماز را بدون كارهاي مستحبي آن به جا آورد، بلكه اگر به اندازه سوره هم وقت ندارد، بايد غسل كند يا وضو بگيرد و نماز را بدون سوره بخواند.