اشاره
از وقتي كه اولين جزء بچه از شكم مادر بيرون مي آيد، هر خوني كه زن مي بيند، اگر پيش از ده روز يا سر ده روز قطع شود، خون نفاس است و زن را در حال نفاس نَفساء مي گويند.
مسأله 438 : خوني كه زن پيش از بيرون آمدن اولين جزء بچه مي بيند نفاس نيست.
مسأله 439 : لازم نيست كه خلقت بچه تمام باشد، بلكه اگر خون بسته اي هم از رحم زن خارج شود و خود زن بداند يا چهار نفر قابله بگويند كه اگر در رحم مي ماند انسان مي شد خوني كه تا ده روز ببيند خون نفاس است بنا بر احوط
مسأله 440 : ممكن است خون نفاس يك لحظه بيشتر نيايد ولي بيشتر از ده روز نمي شود
مسأله 441 : توقف در مسجد و رساندن جايي از بدن به خط قرآن و كارهاي ديگري كه بر حائض حرام است، بر نفساء هم حرام است و آنچه بر حائض واجب و مستحب و مكروه است، بر نفساء هم واجب، مستحب و مكروه مي باشد.
مسأله 442 : طلاق دادن زني كه در حال نفاس مي باشد باطل است و نزديكي كردن با او حرام مي باشد و اگر شوهرش با او نزديكي كند احتياط واجب آن است كه به دستوري كه در احكام حيض مسأله 428 گفته شد كفاره بدهد
مسأله 443 : وقتي زن از خون نفاس پاك شد بايد غسل كند و عبادت هاي خود را به جا آورد و اگر دوباره خون ببيند چنانچه روزهايي كه خون ديده با روزهايي كه در وسط پاك بوده روي هم ده روز يا كمتر از ده روز باشد تمام آن نفاس است و اگر روزهايي كه پاك بوده روزه گرفته باشد بايد قضا نمايد
مسأله 444 : اگر زن از خون نفاس پاك شود و احتمال بدهد كه در باطن خون هست بايد مقداري پنبه داخل فرج نمايد كه اگر پاك است، براي عبادت هاي خود غسل كند.
مسأله 445 : اگر خون نفاس زن از ده روز بگذرد چنانچه در حيض عادت دارد به اندازه روزهاي عادت او نفاس و بقيه استحاضه است و اگر عادت ندارد تا ده روز بنا بر اظهر نفاس و بقيه استحاضه مي باشد و احتياط مستحب آن است كسي كه عادت دارد از روز بعد از عادت و كسي كه عادت ندارد بعد از روز دهم تا روز هيجدهم زايمان كارهاي استحاضه را به جا آورد و كارهايي را كه بر نفساء حرام است ترك كند
مسأله 446 : زني كه عادت حيضش كمتر از ده روز است اگر بيشتر از روزهاي عادتش خون نفاس ببيند در صورتي كه از ده روز بيشتر نشود بنا بر اظهر تمام آن مدت را نفاس قرار مي دهد
«احكام اموات»
مسأله 447 : مسلماني را كه محتضر است يعني در حال جان دادن مي باشد مرد باشد يا زن بزرگ باشد يا كوچك، بايد بنا بر احتياط واجب به پشت بخوابانند به طوري كه كف پاهايش به طرف قبله باشد
مسأله 448 : غسل كفن نماز و دفن مسلمان يعني ميتي كه به حسب اظهار شهادتين و عدم منافي حكم به اسلام او مي شود بر هر مكلفي واجب است و اگر بعضي انجام دهند از ديگران ساقط مي شود و چنانچه هيچ كس انجام ندهد همه معصيت كرده اند
مسأله 449 : اگر كسي مشغول كارهاي ميّت شود بر ديگران واجب نيست اقدام نمايند ولي اگر او عمل را نيمه كاره بگذارد بايد ديگران تمام كنند
مسأله 450 : اگر انسان يقين كند كه ديگري مشغول كارهاي ميّت شده واجب نيست به كارهاي ميّت اقدام كند
مسأله 451 : اگر كسي بداند غسل يا كفن يا نماز يا دفن ميّت را باطل انجام داده اند بايد دوباره انجام دهد
مسأله 452 : براي غسل كفن نماز و دفن ميّت بايد از وليّ او اجازه بگيرند
مسأله 453 : وليّ زن كه در غسل و كفن و دفن او دخالت مي كند شوهر اوست و در مرتبه بعد از او مردهايي كه از ميّت ارث مي برند مقدّم بر زن هاي ايشانند و هر كدام كه در ارث بردن مقدم هستند در اين امر نيز مقدّمند
مسأله 454 : اگر ميّت براي غسل كفن دفن و نماز خود غير از وليّ شخص ديگري را معين كند بنا بر اظهر لازم است آن شخص از وليّ ميت براي اين كارها اجازه بگيرد
غسل ميّت
مسأله 455 : واجب است ميّت را سه غسل بدهند:
اول غُسل با آبي كه به سِدر مخلوط باشد
دوم غُسل با آبي كه به كافور مخلوط باشد
سوم غُسل با آب خالص و مراعات اين ترتيب لازم است و در صورت به هم خوردن ترتيب از همان جا كه به هم خورده اعاده كنند
مسأله 456 : سدر و كافور بايد به اندازه اي زياد نباشد كه آب را مضاف كند و به اندازه اي كم نباشد كه عُرفاً نگويند سدر و كافور با آب مخلوط شده است
مسأله 457 : اگر سدر و كافور يا يكي از اينها پيدا نشود، يا استعمال آن جايز نباشد، مثل آن كه غصبي باشد، بايد به جاي هر كدام كه ممكن نيست بنا بر احتياط واجب ميّت را با آب خالص غسل بدهند؛ و اقوي در مكان غسل اين است كه بايد مباح باشد.
مسأله 458 : كسي كه ميّت را غسل مي دهد بايد مسلمان و دوازده امامي و عاقل باشد و مسائل غسل را هم بداند
مسأله 459 : كسي كه ميّت را غسل مي دهد بايد قصد قربت داشته باشد يعني غسل را براي انجام فرمان خداوند عالم به جا آورد و اگر به همين نيّت تا آخر غسل سوم باقي باشد كافيست و تجديد نيّت لازم نيست اگر چه احوط است
مسأله 460 : غسل بچه مسلمان اگر چه از زنا باشد بنا بر احتياط واجب است و غسل كفن دفن كافر و اولاد او جايز نيست و كسي كه از بچگي ديوانه بوده و به حال ديوانگي بالغ شده چنانچه پدر و مادر او يا يكي از آنان مسلمان باشند بايد او را غسل داد و اگر هيچ كدام از آنان مسلمان نباشند غسل دادن او
جايز نيست
مسأله 461 : بچه سقط شده را اگر چهار ماه يا بيشتر دارد بايد بنا بر احتياط واجب غسل بدهند و اگر چهار ماه ندارد بايد در پارچه اي بپيچند و بدون غسل دفن كنند
مسأله 462 : كسي كه كشتن او به رجم يا قصاص و مانند اينها واجب شده است در صورتي كه قبل از اجراي حُكم، غسل هاي سه گانه ميّت را به امر حاكم شرع يا بدون امر او انجام داده باشد، غُسل دادنش واجب نيست، اگر چه بعد از غُسل، از او حدث اصغر يا اكبر سر زده باشد.
مسأله 463 : اگر مرد، زن را و زن، مرد را در غير موارد ضرورت غسل بدهد باطل است ولي زن مي تواند شوهر خود را غسل دهد و شوهر هم مي تواند زن خود را غسل دهد و احتياط مستحب در غسل زوجين از زير لباس است اگر چه احتياط مستحب آن است كه زن، شوهر خود و شوهر، زن خود را غسل ندهد
مسأله 464 : مرد مي تواند در غير حال ضرورت دختر بچه اي را كه سن او از سه سال بيشتر نيست غسل دهد، زن هم مي تواند در غير حال ضرورت پسر بچه اي را كه سه سال بيشتر ندارد، غسل دهد.
مسأله 465 : اگر براي غسل دادن ميّتي كه مرد است مرد پيدا نشود، زناني كه با او نسبت دارند و محرمند، مثل مادر و خواهر و عمه و خاله، يا به واسطه شير خوردن با او محرم شده اند بنا بر احوط بايد از زير لباس يا چيزي كه بدن او را بپوشاند غسلش بدهند و نيز اگر براي غسل ميّت زن زن ديگري نباشد مردهايي كه با او نسبت دارند و محرمند يا به واسطه شير خوردن با او محرم شده اند بعد از اين كه از ساير اولياي ميت خصوصاً شوهر او اجازه بگيرند بنا بر احوط بايد از زير لباس او را غسل دهند
مسأله 466 : اگر ميّت و كسي كه او را غسل مي دهد هر دو مرد يا هر دو زن باشند، جايز است كه غير از عورت جاهاي ديگر ميّت برهنه باشد
مسأله 467 : نگاه كردن به عورت ميّت حرام است و كسي كه او را غسل مي دهد اگر نگاه كند معصيت كرده، ولي غسل باطل نمي شود.
مسأله 468 : اگر جايي از بدن ميّت نجس باشد، بايد پيش از آن كه آن جا را غسل بدهند، آب بكشند.
مسأله 469 : غسل ميّت مثل غسل جنابت است و احتياط مستحب آن است كه تا غسل ترتيبي ممكن است ميّت را غسل ارتماسي ندهند و در صورت غسل ارتماسي بايد آب قليل نباشد
مسأله 470 : كسي را كه در حال حيض يا در حال جنابت مرده، لازم نيست غسل حيض يا غسل جنابت بدهند، بلكه همان غسل ميّت براي او كافيست ولي بنا بر احتياط موقع غسل دادن نيت غسل جنابت و يا حيض را نيز بنمايند.
مسأله 471 : اگر آب پيدا نشود يا استعمال آن مانعي داشته باشد بايد بنا بر احتياط واجب ميّت را سه تيمّم بدهند و تيمم اول را به قصد ما في الذمّه انجام دهند و اما اگر آب هست ولي فقط براي يك غسل كافيست مسأله دو
صورت دارد:
اول:
آن كه آب طوريست كه فقط در غُسل معيني قابل استفاده است
دوم:
آن كه غُسل معيّن نيست
اگر غسل معين است مثل اين كه آب مخلوط با سدر يا كافور شده باشد در اين صورت آن آب را در غسل مربوط به خودش استفاده مي كنند و به جاي دو غسل ديگر ميّت را تيمم مي دهند و در اين اعمال ترتيب معتبر در غسل ميّت را رعايت مي كنند
اما اگر غسل معين نباشد مثل اين كه آب خالص است و سدر و كافور هم موجود است بنا بر احوط در اين صورت قدري سدر با آب مخلوط مي كنند به طوري كه مضاف نشود و با آن غسل اوّل را به قصد وظيفه فعليّه انجام مي دهند و سپس ميّت را بدل از دو غسل بعدي دو تيمم مي دهند
مسأله 472 : اگر به علت نبودن آب ميّت را تيمم دهند و بعد از آن آب پيدا شود در صورتي كه خوفي بر ميّت در تأخير دفن نيست بايد آن را غسل بدهند و حنوط و كفن كنند و اگر نماز بر او خوانده اند بنا بر احوط دوباره بخوانند.
مسأله 473 : كسي كه ميّت را تيمّم مي دهد بنا بر اظهر بايد دست خود را به زمين زده و به صورت و پشت دست هاي ميّت بكشد به اين ترتيب كه در صورت امكان و نبودن مشكل، ميّت را بايد بنشاند و پشت سر او قرار گرفته و او را تيمم بدهد ولي احتياط در اين است كه با دست خود ميّت نيز او را
تيمم بدهند.
غسل مسّ ميت
مسأله 474 : اگر كسي بدن انسان مرده اي را كه سرد شده چه مسلمان باشد چه كافر و غسلش نداده اند مسّ كند يعني جايي از بدن خود را به آن برساند بايد غسل مسّ ميّت نمايد چه در خواب مسّ كند چه در بيداري با اختيار مسّ كند يا بي اختيار ولي اگر حيوان مرده اي را مس كند غسل بر او واجب نيست و اگر وظيفه به جاي غسل، تيمم دادن ميّت است اگر بعد از تيمم، كسي به ميّت مثلا دست بزند، بنا بر اظهر غسل كردن بر او واجب نمي شود اگر چه احتياط مستحب اين است كه غسل كند.
مسأله 475 : براي مسّ مرده اي كه تمام بدن او سرد نشده، غسل واجب نيست اگر چه جايي را كه سرد شده مس نمايد.
مسأله 476 : اگر موي خود را به بدن ميّت برساند يا بدن خود را به موي ميّت يا موي خود را به موي ميّت برساند، غسل واجب نيست.
مسأله 477 : بچه اي كه بعد از مردن مادر به دنيا مي آيد، وقتي بالغ شد واجب است غسل مس ميّت كند.
مسأله 478 : اگر انسان، ميّتي را كه سه غسل او كاملا تمام شده مس نمايد، غسل بر او واجب نمي شود ولي اگر پيش از آن كه غسل سوم تمام شود جايي از بدن او را مس كند اگر چه غسل سوم آن جا تمام شده باشد، بايد غسل مس
ميّت نمايد.
مسأله 479 : اگر از بدن زنده يا مرده اي كه غسلش نداده اند، قسمتي كه داراي استخوان است جدا شود و پيش از آن كه قسمت جدا شده را غسل دهند، انسان آن را مس نمايد، بايد غسل مس ميّت كند
مسأله 480 : براي مس استخوان و دنداني كه از مرده جدا شده باشد و آن را غسل نداده اند، بنا بر احتياط واجب بايد غسل كرد؛ و همچنين براي مس استخواني كه از زنده جدا شده و گوشت ندارد، بنا بر احوط غسل واجب است.
مسأله 481 : غسل مسّ ميّت را بايد مثل غسل جنابت انجام دهند ولي كسي كه غسل مس ميّت كرده، اگر بخواهد نماز بخواند، بايد بنا بر احوط وضو هم بگيرد.
مسأله 482 : اگر چند ميّت را مس كند يا يك ميّت را چند بار مس نمايد، يك غسل كافي است.
مسأله 483 : براي كسي كه بعد از مس ميّت غسل نكرده است، جايز بودن توقف در مسجد و خواندن سوره هايي كه سجده واجب دارد، خالي از وجه نيست گرچه احتياط در اجتناب است ولي براي نماز و مانند آن بايد غسل كند بلكه وضو نيز بنا بر احتياط بگيرد.
مسأله 484 : كسي كه غسل مس ميت بر او واجب شده اما غافل از تكليف به غسل مس ميت، غسل جنابت انجام داده در صورتي كه اين غسل به قصد انجام وظيفه واقع شده، كفايت از غسل مس ميت مي كند.
مسأله 485 : بدن ميّتي كه سرد نشده چنانچه با رطوبت مسّ شود موجب نجاست است اگرچه موجب غسل نيست
مسأله 486 : اگر ديوانه يا بچه نابالغ ميت را مس كند بعد از آنكه ديوانه، عاقل شد و بچه بالغ گرديد بايد غسل مس ميت نمايد
مسأله 487 : مس ميت اجمالا ناقض وضو مي باشد
مسأله 488 : با مس ميت غسل واجب مي شود و فرقي نيست بين اينكه با رطوبت مس كند يا بدون رطوبت
مسأله 489 : در صورتي كه ميتي را مس كند ولي معلوم نشود قبل از سرد شدن بوده يا بعد از سرد شدن غسل واجب نيست
مسأله 490 : شهيد مانند كسيست كه غسل داده شده بنا بر اين مس بدن او موجب غسل نيست و همچنين كسي كه قتل او به عنوان قصاص و يا حد واجب باشد و قبل از اجراي قصاص يا حد غسل كرده باشد
كفن ميّت
مسأله 491 : ميّت مسلمان را بايد با سه پارچه كه آنها را لُنگ و پيراهن و سر تا سري مي گويند كفن نمايند
مسأله 492 : بنا بر احتياط لنگ بايد از ناف تا زانو اطراف بدن را بپوشاند و بهتر آن است كه از سينه تا روي پا برسد و پيراهن بايد از سر شانه تا نصف ساق پا تمام بدن را بپوشاند و بهتر است تا روي پا برسد با توجه به اينكه عرفاً آن را پيراهن بگويند و درازاي سر تا سري بايد به قدري باشد كه بستن دو سر آن ممكن باشد و پهناي آن بايد به اندازه اي باشد كه يك طرف آن روي طرف
ديگر بيايد
مسأله 493 : اگر سه پارچه لنگ پيراهن سرتاسري براي كفن ميّت ميسر نشود به هر كدام كه ميسر باشد اكتفا مي شود، اگر چه اسم هيچ يك از اين سه پارچه بر او صدق نكند بلكه اگر هيچ پارچه اي مقدور نشود و فقط مقداري جهت پوشاندن عورتين موجود باشد، واجب است با آن عورتين را بپوشانند
مسأله 494 : اگر ورثه بالغ باشند و اجازه دهند كه بيشتر از مقدار واجب كفن را كه در مسأله 492 گفته شد از سهم آنان بردارند اشكال ندارد و احتياط واجب آن است كه بيشتر از مقدار واجب كفن و همچنين مقداري را كه احتياطاً لازم است از سهم وارثي كه بالغ نشده برندارند
مسأله 495 : اگر كسي وصيّت كرده باشد كه مقدار مستحب كفن را كه در مسأله 492 گفته شد از ثلث مال او بردارند يا وصيّت كرده باشد كه ثلث مال را به مصرف خود او برسانند ولي مصرف آن را معين نكرده باشد يا فقط مصرف مقداري از آن را معيّن كرده باشد مي توانند مقدار مستحب كفن را از ثلث مال
او بردارند
مسأله 496 : اگر ميّت وصيّت نكرده باشد كه كفن را از ثلث مال او بردارند مي توانند به طور متعارف كه لايق شأن ميّت باشد كفن و چيزهاي ديگري را كه از واجبات دفن است از اصل مال بردارند.
مسأله 497 : كفن زن بر شوهر است اگرچه زن از خود مال داشته باشد، در صورتي كه شوهر او مالي داشته باشد كه بتواند زن خود را كفن نمايد و گرنه بنا بر اظهر بايد از تركه زن بردارند و همچنين بنا بر اظهر اگر زن را به شرحي كه در كتاب طلاق گفته مي شود، طلاق رجعي بدهند و پيش از تمام شدن عدّه بميرد، شوهرش بايد كفن او را بدهد و احتياط در اين است كه شوهر با ورثه ميّت در اين مصارف مصالحه نمايند؛ و چنانچه شوهر بالغ نباشد يا ديوانه باشد وليّ شوهر بايد از مال او كفن زن را بدهد.
مسأله 498 : كفن ميّت بر خويشان او واجب نيست، اگر چه مخارج او در حال زندگي بر آنان واجب باشد
مسأله 499 : بايد مقدار واجب از سه پارچه كفن به قدري نازك نباشد، كه بدن ميّت از زير آن پيدا باشد و در بيشتر از مقدار واجب بنا بر احوط و اظهر بايد اين مسأله رعايت شود.
مسأله 500 : كفن كردن با چيز غصبي، اگر چيز ديگري هم پيدا نشود، جايز نيست؛ و چنانچه كفن ميّت غصبي باشد و صاحب آن راضي نباشد، بايد از تنش بيرون آورند
مسأله 501 : كفن كردن ميّت با چيز نجس جايز نيست و بنا بر احتياط در چيز نجسي كه نماز با آن جايز است نيز كفن نكنند.
مسأله 502 : كفن كردن با پارچه اي كه از پشم يا موي حيوان حرام گوشت تهيه شده، در حال اختيار جايز نيست؛ و بنا بر احتياط واجب با پوست حيوان حلال گوشت هم ميّت را كفن نكنند ولي اگر كفن را از مو پشم يا كُرك حيوان حلال گوشت طوري درست كنند كه به آن جامه و لباس بگويند اشكال ندارد.
مسأله 503 : اگر كفن ميّت به نجاست خود او يا به نجاست ديگري نجس شود چنانچه كفن ضايع نمي شود، بايد مقدار نجس را بشويند اگرچه جواز بُريدن مقداري از كفن كه بيشتر از مقدار ساتر عورت است و نجس شده است خالي از وجه نيست پس اگر در قبر گذاشته باشند جايزست كه ببُرند، بلكه اگر بيرون آوردن ميّت توهين به او باشد بريدن واجب مي شود؛ و اگر شستن يا بريدن آن ممكن نيست، در صورتي كه عوض كردن آن ممكن باشد، بايد عوض نمايند
مسأله 504 : ميّت اگر مرد باشد نبايد با پارچه ابريشمي خالص كفن شود؛ و همچنين است بنا بر احتياط واجب اگر ميّت زن باشد.
حنوط
مسأله 505 : بعد از غسل واجب است ميّت را حنوط كنند، يعني به پيشاني و كف دست ها و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاهاي او كافور بمالند
و مستحب است به سر بيني ميّت هم كافور بمالند و بايد كافور، سائيده و تازه باشد و اگر به علّت كهنه بودن، عطر آن از بين رفته باشد كافي نيست.
مسأله 506 : احتياط مستحب آن است كه اول كافور را به پيشاني ميّت بمالند و در جاهاي ديگر ترتيب لازم نيست.
مسأله 507 : بهتر آن است كه ميّت را پيش از كفن كردن، حنوط نمايند اگر چه در بين كفن كردن و بعد از آن هم مانعي ندارد.
مسأله 508 : كسي كه براي حج احرام بسته است، اگر پيش از تمام كردن سعي بين صفا و مروه بميرد حنوط كردن او جايز نيست و نيز اگر در احرام عمره پيش از آن كه تقصير كند بميرد نبايد او را حنوط كنند
مسأله 509 : زني كه شوهر او مرده و هنوز عده اش تمام نشده، اگر چه حرام است خود را خوشبو كند ولي چنانچه بميرد حنوط او واجب است.
مسأله 510 : مكروه است ميّت را با مشك، عنبر، عود و عطرهاي ديگر خوشبو كنند يا براي حنوط، اينها را با كافور مخلوط نمايند.
مسأله 511 : مستحب است قدري تربت حضرت سيد الشهداء ( عليه السلام ) با كافور مخلوط كنند ولي بايد از آن كافور به جاهايي كه بي احترامي مي شود نرسانند و نيز بايد تربت به قدري زياد نباشد كه وقتي با كافور مخلوط شد آن را كافور نگويند.
مسأله 512 : اگر كافور به اندازه غسل و حنوط نباشد، بنا بر احتياط واجب غسل را مقدم دارند و اگر براي هفت عضو نرسد پيشاني را مقدم دارند.
مسأله 513 : مستحب است دو چوب تر و تازه در كفن همراه ميّت بگذارند يكي را در ترقوه طرف چپ بين پيراهن و لُنگ و يكي را در ترقوه راست به بدن ميت برسانند
نماز ميّت
مسأله 514 : نماز خواندن بر ميّت شيعه اثني عشري واجب است بلكه بر هر مسلمان كه شهادتين مي گويد تا وقتي كه چيزي كه منافات با شهادتين دارد از او صادر نشده باشد، بنا بر اقوي واجب است و خواندن نماز ميّت بر كساني كه محكوم به كفر هستند مثل غُلاة و خوارج و نواصب جايز نيست. نماز ميّت بر بچه اگر شش سالش تمام شده باشد واجب است، بلكه بنا بر احتياط اگر عارف به نماز باشد و كمتر از شش سال هم داشته باشد بايد بر او نماز بخوانند ولي بايد پدر و مادر آن بچه يا يكي از آنان مسلمان باشند و اگر عارف به نماز نيست بايد شش سالش تمام شده باشد
مسأله 515 : نماز بر ميّت ديوانه اي كه پدر يا مادرش مسلمان هستند واجب است؛ و همچنين است نماز بر مرده اي كه در بلاد اسلامي پيدا شود و همين طور است مرده اي كه در بلاد كفر پيدا شود و در آن جا مسلمانان هم زندگي كنند و احتمال برود كه اين ميّت مسلمان باشد و يا از مسلمان متولد شده باشد.
مسأله 516 : نماز ميّت واجب كفايي است، كه با خواندن يك نفر از ديگران ساقط مي شود، به شرط آن كه نمازگزار شيعه اثني عشري و بنا بر احوط
بالغ باشد
مسأله 517 : نماز ميّت بايد بعد از غسل و حنوط و كفن كردن خوانده شود و اگر وظيفه غير از غسل و حنوط و كفن است آنچه وظيفه است انجام بگيرد و بعد از آن نماز خوانده شود و اگر پيش از اينها، يا در بين اينها بخوانند، اگر چه از روي فراموشي يا ندانستن مسأله باشد كافي نيست.
مسأله 518 : كسي كه مي خواهد نماز ميّت بخواند، لازم نيست با وضو يا غسل يا تيمّم باشد و بدن و لباسش پاك باشد و اگر لباس او غصبي هم باشد اشكال ندارد ولي احتياط در اين است كه اگر غسل بر او واجب است بدون غسل و اگر وظيفه اش تيمم بدل از غسل است بدون تيمم نماز نخواند
مسأله 519 : نماز خواندن زن بر ميّت با شرايطش مجزيست و از ديگران
ساقط مي شود.
مسأله 520 : كسي كه به ميّت نماز مي خواند، بايد رو به قبله باشد و نيز واجب است ميّت را مقابل او به پشت بخوابانند، به طوري كه سر او به طرف راست نمازگزار و پاي او به طرف چپ نمازگزار باشد.
مسأله 521 : مكان نمازگزار نبايد از جاي ميّت به قدري پست تر يا بلندتر باشد كه عرفاً نماز بر اين ميّت صدق نكند، ولي پستي و بلندي مختصر اشكال ندارد.
مسأله 522 : نمازگزار نبايد به قدري از ميّت دور باشد كه عرفاً نماز بر اين ميّت صدق نكند ولي كسي كه نماز ميّت را به جماعت مي خواند اگر از ميّت دور باشد چنانچه صف ها به يكديگر متصل باشند اشكال ندارد
مسأله 523 : نمازگزار بايد مقابل ميّت بايستد، ولي اگر نماز به جماعت خوانده شود و صف جماعت از دو طرف ميّت بگذرد، نماز كساني كه مقابل ميّت نيستند اشكال ندارد.
مسأله 524 : اگر كسي موقعي به نماز جماعت ميّت رسيد كه بعضي از تكبيرات آن خوانده شده، مي تواند اقتدا كند ولي بايد در هر تكبير به وظيفه خود عمل كند، يعني دعاي مربوط به همان تكبير را خودش بخواند و بعد از فراغ امام بقيه تكبيرات را تمام كند.
مسأله 525 : بين ميّت و نمازگزار، نبايد پرده و ديوار يا چيزي مانند اينها باشد، به طوري كه نماز بر آن ميّت عرفاً صدق نكند، ولي اگر ميّت در تابوت و مانند آن باشد اشكال ندارد.
مسأله 526 : در وقت خواندن نماز، بايد عورت ميّت پوشيده باشد و اگر كفن كردن او ممكن نيست بايد عورتش را اگر چه با تخته و آجر و مانند اينها
باشد بپوشانند
مسأله 527 : نماز ميّت را بايد ايستاده و با قصد قربت بخواند و در موقع نيّت ميّت را معيّن كند مثلا نيّت كند نماز مي خوانم بر اين ميّت قربةً الي الله
مسأله 528 : اگر كسي نباشد كه بتواند نماز ميّت را ايستاده بخواند، مي شود نشسته بر او نماز خواند و چنانچه بعد از خواندن تمام نماز و يا قسمتي از آن به طور نشسته، شخصي كه قادر بر نماز خواندن به طور ايستاده است پيدا شود، بنا بر احتياط واجب بايد نماز اعاده شود.
مسأله 529 : اگر چند ميّت با هم حاضر بودند، مي تواند براي همه يك نماز بخواند ولي در دعاهايي كه بعد از تكبير چهارم خوانده مي شود بايد ضماير به صورت جمع گفته شود؛ و مي تواند براي هر كدام يك نماز بخواند.
مسأله 530 : مكروه است بر ميّت چند مرتبه نماز بخوانند، در صورتي كه هر دو نماز از هر نظر مثل هم باشند؛ ولي اگر ميّت صاحب فضيلت ايماني مانند حضرت حمزه و فاطمه بنت اسد و سهل بن حنيف باشد مكروه نيست.
مسأله 531 : اگر ميّت را عمداً يا از روي فراموشي يا به جهت عذري بدون نماز دفن كنند، يا بعد از دفن معلوم شود نمازي كه بر او خوانده شده باطل بوده است اگر خارج كردن ميّت از قبر ممكن نيست يا موجب بي احترامي به او مي شود، واجب است به قبر او نماز بخوانند و گرنه احتمال دارد مثل غسل دادن و كفن كردن ميّت، بيرون آوردن ميّت و خواندن نماز بر بدن او واجب باشد و اما اگر بعد از نماز خواندن به قبر ميّت، بدن او به سببي مثل سيل و نظير آن خارج شد بنا بر احتياط واجب اين نماز اعاده شود
مسأله 532 : در صورت مزاحمت نماز فريضه با نماز ميّت هر كدام كه وقتش تنگ است مقدّم است و اگر وقت هر دو وسعت دارد مخيّر است و در صورتي كه وقت هر دو تنگ شده باشد، به طوري كه در تأخير دفن، خوف بر ميّت وجود دارد اظهر تقديم فريضه و نماز خواندن بر قبر ميّت بعد از دفن اوست.
دستور نماز ميّت
مسأله 533 : نماز ميّت پنج تكبير دارد و اگر نمازگزار پنج تكبير به اين ترتيب بگويد كافي است:
بعد از نيت و تكبير اول بگويد:
«اَشْهَدُ اَن لا اِلهَ اِلاَّ الله و اَنَّ مُحمَّداً رَسوُلُ الله».
و بعد از تكبير دوم بگويد:
«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَ آل مُحَمَّد».
و بعد از تكبير سوم بگويد:
«اَللّهُمَّ اغفِر لِلمُؤمِنينَ وَ المُؤمِنات».
و بعد از تكبير چهارم اگر ميّت مرد است بگويد:
«اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِهذَا المَيّت» و اگر زن است بگويد:
«اَللّهُمَّ اغْفِر لِهذِهِ المَيّت».
و بعد تكبير پنجم را بگويد.
و بهتر است بعد از تكبير اول بگويد:
«اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُوْلُه أَرْسَلَهُ بِالْحَقِّ بَشيراً وَنَذيراً بَيْنَ يَدَيِ السّاعَة».
و بعد از تكبير دوم بگويد:
«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَبارِكْ عَلي مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد كَأَفْضَلِ ما صَلَّيْتَ وَ بارَكْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلي اِبْراهيمَ وَ آلِ اِبْراهِيم اِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ وَ صَلِّ عَلي جَمِيعِ الاَْنْبياءِ وَ الْمُرْسَلِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ جَمِيعِ عِبادِ اللهِ الصّالِحِينَ».
و بعد از تكبير سوم بگويد:
«اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ والْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسلِماتِ اَلاَْحْياءِ مِنْهُمْ وَ الاَْمْواتِ تابِعْ بَيْنَنا وَبَيْنَهُمْ بِالْخَيْراتِ اِنَّكَ مُجِيبُ الدَّعَواتِ اِنَّكَ عَلي كُلِّ
شَيْء قَدِير».
و بعد از تكبير چهارم اگر ميّت مرد است بگويد:
«اَللّهُمَّ اِنَّ هذا عَبْدُكَ وَ ابْنُ عَبْدِكَ وَ ابْنُ أَمَتِكَ نَزَلَ بِكَ وَ أنْتَ خَيْرُ مَنْزُول بِهِ اَللّهُمَّ اِنّا لانَعْلَمُ مِنْهُ اِلاّ خَيْراً وَ اَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنّا اَللّهُمَّ اِنْ كانَ مُحْسِناً فَزِدْ فِي اِحْسانِهِ وَاِنْ كانَ مُسِيئاً فَتَجاوَزْ عَنْهُ وَ اغْفِرْ لَهُ اَللّهُمَّ اجْعَلْهُ عِنْدَكَ فِي أَعْلي عِلِّيّينَ وَ اخْلُفْ عَلي أَهلِهِ فِي الْغابِرينَ وَ ارْحَمْهُ بِرَحْمَتِكَ يا أَرْحَمَ الرّاحِمِينَ» و بعد تكبير پنجم را بگويد
ولي اگر ميّت زن است بعد از تكبير چهارم بگويد:
«اَللّهُمَّ اِنَّ هذِهِ أَمَتُكَ وَ ابْنَةُ عَبْدِكَ وَ ابْنَةُ أَمَتِكَ نَزَلَتْ بِكَ وَ اَنْتَ خَيْرُ مَنْزُول بِهِ اَللّهُمَّ اِنّا لانَعْلَمُ مِنْها اِلاّ خَيْراً وَ اَنْتَ أَعْلَمُ بِها مِنّا، اَللّهُمَّ اِنْ كانَتْ مُحْسِنَةً فَزِدْ فِي اِحْسانِها وَ اِنْ كانَتْ مُسيئَةً فَتَجاوَزْ عَنْها وَ اغْفِرْ لَها اَللّهُمَّ اجْعَلْها عِنْدَكَ فِي اَعْلي عِلّيّينَ وَ اخْلُفْ عَلي أَهْلِها فِي الْغابِرِينَ وَ ارْحَمْها بِرَحْمَتِكَ يا أَرْحَمَ الرّاحِمِينَ».
مسأله 534 : بايد تكبيرها و دعاها را طوري پشت سر هم بخواند، كه نماز از صورت خود خارج نشود و اگر مأموم عمداً يا سهواً در غير تكبير اول از امام جلو افتاد مستحب است همان تكبير را با امام اعاده كند
مسأله 535 : كسي كه نماز ميّت را به جماعت مي خواند بايد تكبيرها و دعاهاي آن را هم بخواند
مستحبات نماز ميّت
مسأله 536 : چند چيز در نماز ميّت مستحب است:
1 كسي كه نماز ميّت مي خواند با وضو يا غسل يا تيمّم باشد و احتياط مستحب آن است كه در صورتي تيمّم كند كه وضو و غسل ممكن نباشد، يا بترسد كه اگر وضو بگيرد يا غسل كند به نماز ميّت نرسد.
2 اگر ميّت مرد است امام جماعت يا كسي كه فُرادي بر او نماز مي خواند مقابل وسط قامت يا سينه او بايستد و اگر ميّت زن است مقابل سينه يا سر او بايستد.
3 پابرهنه نماز بخواند.
4 در هر تكبير دست ها را بلند كند بنا بر اظهر
5 فاصله او با ميّت به قدري كم باشد، كه اگر باد لباسش را حركت دهد به جنازه برسد.
6 نماز ميّت را به جماعت بخواند.
7 امام جماعت تكبير و دعاها را بلند بخواند و كساني كه با او نماز مي خوانند، آهسته بخوانند.
8 در جماعت اگرچه مأموم يك نفر باشد، پشت سر امام بايستد.
9 نمازگزار به ميّت و مؤمنين زياد دعا كند.
10 پيش از نماز سه مرتبه بگويد:
«اَلصَّلاة».
11 نماز را در جايي بخوانند كه مردم براي نماز ميّت بيشتر به آن
جا مي روند
12 زن حائض اگر نماز ميّت را به جماعت مي خواند در صفي تنها بايستد
دفن ميّت
مسأله 537 : واجب است ميّت را طوري در زمين دفن كنند، كه بوي او بيرون نيايد و درندگان هم نتوانند بدنش را بيرون آورند.
مسأله 538 : اگر دفن ميّت در زمين ممكن نباشد، مي توانند به جاي دفن، او را در بنا يا تابوت بگذارند.
مسأله 539 : ميّت را بايد در قبر به پهلوي راست طوري بخوابانند كه جلو بدن او رو به قبله باشد.
مسأله 540 : اگر كسي در كشتي بميرد چنانچه جسد او فاسد نمي شود و بودن او در كشتي مانعي ندارد بايد صبر كنند تا به خشكي برسند و او را در زمين دفن كنند و گرنه بايد در كشتي غسلش بدهند و حنوط و كفن كنند و پس از خواندن نماز ميّت او را در خمره بگذارند و درش را ببندند و به دريا بيندازند و اگر اين كار مشكل است چيز سنگيني به پايش ببندند و به دريا بيندازند و اگر ممكن است بايد او را در جايي بيندازند كه فوراً طعمه حيوانات نشود
مسأله 541 : مخارج انداختن در دريا و مخارج محكم كردن قبر ميّت را، در صورتي كه لازم باشد، احتمال دارد كه از اصل مال ميّت بردارند ولي احتياط مستحب اين است كه رضايت طلبكار و ورثه را در اين صورت به دست آورند.
مسأله 542 : اگر زن كافره بميرد و بچه در شكم او مرده باشد چنانچه پدر بچه مسلمان باشد بايد بنا بر احتياط واجب زن را در قبر به پهلوي چپ پشت به قبله بخوابانند كه روي بچه به طرف قبله باشد حتي اگر هنوز روح هم به بدن او داخل نشده باشد
مسأله 543 : چيزي كه از ميّت جدا مي شود اگر چه مو و ناخن و دندانش باشد بايد با او دفن شود ولي اگر مستلزم نبش باشد احتياط آن است كه جدا
دفن شود
مسأله 544 : اگر كسي در چاه بميرد و بيرون آوردنش ممكن نباشد پس اگر ممكن است همان مقدار از چاه را كه بدن او قرار گرفته مسدود مي نمايند و اگر ممكن نيست بايد درِ چاه را ببندند و همان چاه را قبر او قرار دهند و در صورتي كه چاه مال غير باشد بايد به نحوي او را راضي كنند اگر چه با پرداخت قيمت چاه باشد
مسائل متفرقه ميّت
مسأله 545 : اگر بچه در رحم مادر بميرد و ماندنش در رحم براي مادر خطر داشته باشد بايد به آسان ترين راه او را بيرون آورند و چنانچه ناچار شوند كه او را قطعه قطعه كنند اشكال ندارد ولي بايد به وسيله شوهرش اگر اهل فن است انجام بگيرد و اگر نشد به وسيله زني كه اهل فن باشد او را بيرون بياورند و اگر ممكن نيست مرد محرمي كه اهل فن باشد و اگر آن هم ممكن نشود مرد نامحرمي كه اهل فن باشد بچه را بيرون بياورد و در صورتي كه آن هم پيدا نشود كسي كه اهل فن نباشد مي تواند بچه را بيرون آورد
مسأله 546 : هرگاه مادر بميرد و بچه در شكمش زنده باشد، اگرچه اميد زنده ماندن طفل را نداشته باشند، بايد به وسيله كساني كه در مسأله پيش گفته شد از هر طرفي كه بچه سالم بيرون مي آيد بچه را بيرون آورند و دوباره بدوزند ولي اگر بين پهلوي چپ و راست در سالم بودن بچه فرقي نباشد بايد از پهلوي چپ بيرون آورند
مسأله 547 : جايز نيست انسان در مرگ كسي صورت و بدن را بخراشد و به خود لطمه بزند و بنا بر احتياط فرقي بين مرد و زن نيست
مسأله 548 : پاره كردن يقه در مرگ غير پدر و برادر جايز نيست
نبش قبر
مسأله 549 : نبش قبر مسلمان يعني شكافتن قبر او اگر چه طفل يا ديوانه باشد حرام است ولي اگر بدنش از بين رفته و خاك شده باشد اشكال ندارد
مسأله 550 : فرموده اند شكافتن قبر در چند مورد جايز است:
1 ميّت در زمين غصبي دفن شده باشد و مالك زمين راضي نشود كه در آنجا بماند
2 كفن يا چيز ديگري كه با ميّت دفن شده غصبي باشد و صاحب آن راضي نشود كه در قبر بماند و همچنين است اگر چيز گرانبهايي با او دفن شود و بدون نبش قبر نشود آن را بيرون آورد
3 ميّت بدون غسل يا كفن يا حنوط دفن شده باشد، يا بفهمند غسلش باطل بوده يا به غير دستور شرع كفن شده، يا در قبر او را رو به قبله نگذاشته اند. ولي احوط اين است كه اگر موجب هتك و بي احترامي ميّت شود نبش قبر نشود و اگر برهنه دفن شده بايد ملاحظه كنند كه كفن كردن مهمتر است يا نبش قبر نكردن و هر كدام براي ميّت اهميت بيشتري دارد رعايت نمايند
4 بترسند درنده اي بدن ميّت را پاره كند، يا سيل او را ببرد، يا دشمن بيرون آورد، يا بخواهند ميّت را به مشاهد مشرّفه منتقل كنند اگر چه وصيت به اين مطلب نكرده باشد بنا بر اظهر
«غسل هاي مستحب»
اشاره
غسل هاي مستحب در شرع مقدس اسلام بسيار است و از آن جمله است:
1 غسل جمعه و وقت آن از اذان صبح است تا ظهر و بهتر است نزديك ظهر به جا آورده شود و اگر تا ظهر انجام ندهد، بنا بر احوط بدون نيت ادا و قضا تا عصر جمعه به جا آورد و اگر در روز جمعه غسل نكند، مستحب است از صبح شنبه تا غروب قضاي آن را به جا آورد
و كسي كه مي ترسد در روز جمعه آب پيدا نكند مي تواند روز پنجشنبه غسل را انجام دهد
و مستحب است انسان در موقع غسل جمعه بگويد:
«اَشهَدُ اَنْ لااِلهَ اِلاّ الله وَحْدَهُ لاشَريكَ لَهُ وَ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ اجْعَلْني مِنَ التوّابينَ وَ اجْعَلْني مِنَ الْمُتَطَهِّرين».
2 غسل شب اول ماه رمضان و تمام شب هاي فرد مثل شب سوم و پنجم و هفتم ولي از شب بيست و يكم به بعد مستحب است همه شب غسل كند و براي غسل شب اول پانزدهم هفدهم نوزدهم بيست و يكم بيست و سوم بيست و پنجم بيست و هفتم بيست و نهم بيشتر سفارش شده است و زمان مخصوصي براي اين غسل ها معين نيست ولي بهتر است كه در اوّل شب آنها را به جا آورد و نيز مستحب است در شب بيست و سوم غير از غسل اول شب يك غسل هم در آخر شب انجام دهد
3 غسل روز عيد فطر و عيد قربان؛ و وقت آن از اذان صبح است تا غروب؛ و بهتر است آن را پيش از نماز عيد به جا آورد و اگر از ظهر تا غروب به جا آورد، به قصد رجاء انجام دهد.
4 غسل شب عيد فطر؛ و وقت آن از اول مغرب است تا اذان صبح و بهتر است در اول شب به جا آورده شود.
5 غسل روز هشتم و نهم ذي الحجة.
6 غسل روز اول، پانزدهم، بيست و هفتم و آخر ماه رجب.
7 غسل روز عيد غدير.
8 غسل
روز بيست و چهارم ذي الحجة.
9 غسل روز عيد نوروز، پانزدهم شعبان و هفدهم ربيع الاول.
10 غسل كسي كه در موقع گرفتن خورشيد و ماه، نماز آيات را عمداً نخوانده در صورتي كه تمام ماه و خورشيد گرفته باشد
11 غسل كسي كه براي تماشاي دار آويخته رفته و آن را ديده باشد
12 غسل براي احرام، طواف، وقوف به عرفات و مشعر، براي قرباني كردن و سر تراشيدن در مني و براي توبه از معاصي، اگر چه گناه صغيره باشد و براي طلب حاجت و استخاره يعني طلب خير از خداوند.
مسأله 551 : پيش از داخل شدن در حرم مكه، شهر مكه، مسجد الحرام، خانه كعبه، حرم مدينه، شهر مدينه، مسجد پيغمبر (صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم) و حرم امامان ( عليهم السلام ) مستحب است انسان غسل كند و اگر در يك روز چند مرتبه مشرف شود، يك غسل كافي است، بلكه اگر در روز غسل كند، مي تواند اين اعمال را در شبي كه متصل به آن است نيز انجام دهد و همچنين به عكس؛ و براي زيارت پيغمبر (صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم) و امامان ( عليهم السلام ) از دور يا نزديك مستحب است انسان غسل كند
اگر يكي از غسل هايي را كه در اين مسأله گفته شد به جا آورد و بعد كاري كند كه وضو را باطل مي نمايد، مثلا بخوابد غسل او باطل نمي شود ولي مستحب است دوباره غسل را به جا آورد
* تذكر داده مي شود كه هيچ يك از غسل هاي مستحب كفايت از وضو نمي كند
تيمّم
[تيمم بدل از وضو و غسل ]
اشاره
در هفت مورد به جاي وضو و غسل بايد تيمم كرد:
1 پيدا نكردن آب.
2 مشقت بيش از حد.
3 ترس از ضرر.
4 نياز به آب براي حفظ جان.
5 نياز به آب براي تطهير.
6 نداشتن آب مباح.
7 نداشتن وقت براي وضو يا غسل.
و تفصيل هر كدام به ترتيب ذكر مي شود.
1 پيدا نكردن آب
مسأله 552 : اگر انسان در آبادي باشد، بايد براي تهيه آب وضو و غسل، به قدري جستجو كند كه از پيدا كردن آب نااميد شود و اگر در بيابان باشد، چنانچه زمين آن سخت است و يا پست و بلند است و يا به سبب وجود درخت و مانند آن عبور در آن زمين مشكل است بايد در هر يك از چهار طرف به اندازه پرتاب يك تير كه در قديم با كمان پرتاب مي كردند و در حدود دويست قدم مي شود در جستجوي آب برود و اگر زمين آن اين طور نيست بايد در هر طرف به اندازه پرتاب دو تير جستجو نمايد.
مسأله 553 : اگر بعضي از چهار طرف هموار و بعضي ديگر پست و بلند يا عبور در آن مشكل باشد، بايد در طرفي كه هموار است به اندازه پرتاب دو تير و در طرفي كه اين طور نيست به اندازه پرتاب يك تير جستجو كند؛ و همين طور است اگر در يك طرف قسمتي هموار و قسمت ديگر ناهموار باشد.
مسأله 554 : كسي كه وقت نماز او تنگ نيست و براي تهيه آب وقت دارد اگر يقين يا اطمينان دارد كه در محلي دورتر از مقداري كه بايد جستجو كند آب هست، در صورتي كه مانعي نباشد و مشقت هم نداشته باشد بايد براي تهيه
آب برود.
مسأله 555 : لازم نيست خود انسان در جستجوي آب برود، بلكه مي تواند كسي را كه به گفته او اطمينان دارد بفرستد و در اين صورت اگر يك نفر ازطرف چند نفر برود كافي است؛ و همچنين اگر كسي اهل آن ناحيه باشد و خبر از نبودن آب بدهد به همان اكتفا مي شود.
مسأله 556 : اگر احتمال دهد كه داخل بار سفر خود، يا در منزل يا در قافله آب هست، بايد به قدري جستجو نمايد كه به نبودن آب يقين كند، يا از پيدا كردن آن نااميد شود.
مسأله 557 : اگر پيش از وقت نماز جستجو نمايد و آب پيدا نكند و تا وقت نماز همان جا بماند، لازم نيست كه دوباره در جستجوي آب برود.
مسأله 558 : اگر بعد از داخل شدن وقت نماز جستجو كند و آب پيدا نكند و تا وقت نماز ديگر در همان جا بماند، جستجوي دوباره لازم نيست.
مسأله 559 : اگر از درنده بترسد، يا جستجوي آب به قدري سخت باشد كه نتواند تحمل كند، يا وقت نماز به قدري تنگ باشد كه هيچ نتواند جستجو كند، جستجو لازم نيست ولي اگر بتواند مقداري جستجو كند همان مقدار جستجو لازم است و اگر از دزد بر جان يا مال خودش بترسد نبايد در جستجوي آب برود.
مسأله 560 : اگر در جستجوي آب نرود تا وقت نماز تنگ شود، معصيت كرده ولي نمازش با تيمم صحيح است.
مسأله 561 : كسي كه يقين دارد آب پيدا نمي كند، چنانچه دنبال آب نرود و با تيمم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد كه اگر جستجو مي كرد آب پيدا مي شد، بايد بنا بر احتياط واجب نماز را اعاده نمايد.
مسأله 562 : اگر بعد از جستجو آب پيدا نكند و با تيمم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد در جايي كه جستجو كرده آب بوده، نماز را احتياطاً اعاده كند گرچه واجب نبودن اعاده خالي از وجه نيست.
مسأله 563 : اگر بعد از داخل شدن وقت نماز، وضو داشته باشد و بداند كه اگر وضوي خود را باطل كند نمي تواند وضو بگيرد، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقت وضوي خود را نگاه دارد، نبايد آن را باطل نمايد و همچنين است اگر بداند كه تهيه آب براي او ممكن نيست
مسأله 564 : اگر پيش از وقت نماز وضو داشته باشد و بداند يا احتمال عقلايي دهد يا دو شاهد عادل خبر دهند كه اگر وضوي خود را باطل كند، تهيه آب براي او ممكن نيست، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقت وضوي خود را نگاه دارد، احتياط در آن است كه آن را باطل نكند.
مسأله 565 : كسي كه فقط به مقدار وضو يا به مقدار غسل آب دارد اگر بداند كه اگر آن را بريزد آب پيدا نمي كند، چنانچه وقت نماز داخل شده باشد، ريختن آن حرام است و احتياط در آن است كه پيش از وقت نماز هم آن را نريزد.
مسأله 566 : كسي كه مي داند يا دو شاهد عادل خبر دهند كه آب پيدا نمي كند، اگر بعد از داخل شدن وقت نماز وضوي خود را باطل كند يا آبي كه دارد بريزد معصيت كرده ولي نمازش با تيمّم صحيح است.
2 مشقّت بيش از حد
مسأله 567 : اگر به سبب پيري يا ترس از دزد و جانور و مانند اينها، يا نداشتن وسيله اي كه آب از چاه بكشد، دسترسي به آب نداشته باشد، بايد تيمّم كند و همچنين است اگر تهيه كردن آب يا استعمال آن به قدري مشقت داشته باشد كه مردم آن را تحمل نكنند
مسأله 568 : اگر براي كشيدن آب از چاه دلو و ريسمان و مانند اينها لازم دارد و مجبور است بخرد يا كرايه نمايد اگر چه قيمت آن چند برابر معمول باشد در صورتي كه اجحاف نباشد بايد تهيه كند و همچنين است اگر آب را به چندين برابر قيمتش بفروشند ولي اگر تهيه آنها به قدري پول مي خواهد كه نسبت به حال او آن مقدار ضرر دارد واجب نيست تهيه نمايد
مسأله 569 : اگر ناچار شود كه براي تهيه آب قرض كند، بايد قرض نمايد ولي كسي كه مي ترسد نتواند قرض خود را بدهد واجب نيست قرض كند
مسأله 570 : اگر حفر چاه مشقّت ندارد بايد براي تهيه آب چاه حفر كند مگر اين كه ضرر غير مالي مهمي در اين كار باشد كه به خاطر آن، ديگر اين كار واجب نباشد
مسأله 571 : اگر كسي مقداري آب بي منّت به او ببخشد بايد قبول كند
3 ترس از ضرر
مسأله 572 : اگر از استعمال آب بر جان خود بترسد يا بترسد كه به علّت استعمال آن، مرض يا عيبي در او پيدا شود يا مرضش طول بكشد يا شدت كند يا به سختي معالجه شود بايد تيمّم نمايد ولي اگر آب گرم براي او ضرر ندارد بايد با آب گرم وضو بگيرد يا غسل كند در صورتي كه مخارج گرم كردن در حد متعارف باشد نه خارج از حد معمول
مسأله 573 : لازم نيست يقين كند كه آب براي او ضرر دارد، بلكه اگر احتمال ضرر بدهد، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد و از آن احتمال ترس براي او پيدا شود، بايد تيمّم كند.
مسأله 574 : كسي كه مبتلا به درد چشم است و آب براي او ضرر دارد؛ بايد تيمم نمايد.
مسأله 575 : اگر به دليل يقين يا ترس به ضرر، تيمم كند و قبل از نماز بفهمد كه آب برايش ضرر ندارد تيمم او باطل است و اگر بعد از نماز بفهمد، اگر قطع او بر اساس منشأ و علامت معتبري بوده نمازش صحيح است و گرنه بنا بر احتياط نمازش را بايد دو مرتبه بخواند
مسأله 576 : كسي كه مي داند آب برايش ضرر ندارد، چنانچه غسل كند يا وضو بگيرد و بعد بفهمد كه آب براي او ضرر داشته وضو و غسل او صحيح است
4 نياز به آب براي حفظ جان
مسأله 577 : هرگاه بترسد كه اگر آب را به مصرف وضو يا غسل برساند خود او يا عيال و اولاد او، يا رفيقش و كساني كه به او مربوطند، مانند خدمتكار از تشنگي بميرند يا مريض شوند، يا به قدري تشنه شوند كه تحمل آن مشقت دارد بايد به جاي وضو و غسل تيمّم نمايد و نيز اگر بترسد حيواني از تشنگي تلف شود در صورتي كه ذبح آن حيوان براي او ضرر داشته باشد، بايد آب را به آن بدهد و تيمم نمايد اگر چه حيوان مال خودش نباشد و همچنين است اگر كسي كه حفظ جان او واجب است به طوري تشنه باشد كه اگر انسان آب را به او ندهد تلف شود
مسأله 578 : اگر غير از آب پاكي كه براي وضو يا غسل دارد آب نجسي هم به مقدار آشاميدن خود و كساني كه به او مربوطند داشته باشد، بايد آب پاك را براي آشاميدن بگذارد و با تيمّم نماز بخواند ولي چنانچه آب را براي حيوانش بخواهد بايد آب نجس را به آن بدهد و با آب پاك وضو و غسل را انجام دهد
5 نياز به آب براي تطهير
مسأله 579 : كسي كه بدن يا لباسش نجس است و كمي آب دارد كه اگر با آن وضو بگيرد يا غسل كند براي آب كشيدن بدن يا لباس او نمي ماند، بايد بدن يا لباس را آب بكشد و با تيمّم نماز بخواند. ولي اگر چيزي نداشته باشد كه بر آن تيمم كند، بايد آب را به مصرف وضو يا غسل برساند و با بدن يا لباس نجس نماز بخواند.
6 نداشتن آب مباح
مسأله 580 : اگر غير از آب يا ظرفي كه استعمال آن حرام است آب يا ظرف ديگري ندارد، مثلاً آب يا ظرفش غصبي است، بايد به جاي وضو و غسل
تيمم كند.
7 نداشتن فرصت براي وضو يا غسل
مسأله 581 : هرگاه وقت به قدري تنگ باشد كه اگر وضو بگيرد يا غسل كند تمام نماز بعد از وقت خوانده مي شود بايد تيمم كند و در صورتي كه اگر وضو بگيرد يك ركعت از نماز را در وقت مي خواند و بقيه را خارج وقت، ولي اگر تيمم كند تمام نماز را در وقت مي خواند، مي تواند بنا بر اظهر هر كدام را خواست انجام دهد ولي احتياط مستحب در تيمم و خواندن تمام نماز در وقت است و اگر با تيمّم هم تمام نماز را نمي تواند در وقت بخواند بايد بنا بر احوط بلكه اقرب وضو بگيرد و يك ركعت نماز را در وقت با وضو بخواند
مسأله 582 : اگر عمداً نماز را به قدري تأخير بيندازد كه وقت وضو يا غسل نداشته باشد، معصيت كرده ولي نماز او با تيمّم صحيح است.
مسأله 583 : كسي كه شك دارد كه اگر وضو بگيرد يا غسل كند وقت براي نماز او مي ماند يا نه، بايد تيمم كند.
مسأله 584 : كسي كه به واسطه تنگي وقت تيمّم كرده، چنانچه بعد از نماز آبي كه داشته از دستش برود، اگر چه تيمّم خود را نشكسته باشد، در صورتي كه براي نمازهاي بعد وظيفه اش تيمّم باشد بايد دوباره تيمم نمايد
مسأله 585 : كسي كه آب دارد، اگر به واسطه تنگي وقت با تيمّم مشغول نماز شود و در بين نماز آبي كه داشته از دستش برود، براي نمازهاي بعد مي تواند با همان تيمّم نماز بخواند
مسأله 586 : اگر انسان به قدري وقت دارد كه مي تواند وضو بگيرد يا غسل كند و نماز را بدون كارهاي مستحبي آن مثل اقامه و قنوت بخواند، بايد غسل كند يا وضو بگيرد و نماز را بدون كارهاي مستحبي آن به جا آورد، بلكه اگر به اندازه سوره هم وقت ندارد، بايد غسل كند يا وضو بگيرد و نماز را بدون سوره بخواند.
چيزهايي كه تيمّم بر آنها صحيح است
مسأله 587 : تيمم به خاك، ريگ، كلوخ و سنگ اگر پاك باشند صحيح است و به آجر و كوزه قبل از پخته شدن نيز صحيح است، ولي اگر پخته شده باشد و چيز ديگري براي تيمم ندارد احتياطاً هم به اينها و هم به مانند گِل يا غبار تيمم نمايد
مسأله 588 : تيمّم بر سنگ گچ و سنگ آهك قبل از پخته شدن صحيح است و اگر سنگ گچ و آهك پخته شده است و چيز ديگري ندارد احتياطاً هم به آنها و هم به گِل يا غبار، اگر برايش ممكن است، تيمم نمايد. ولي تيمّم به جواهر، مانند سنگ عقيق و فيروزه باطل مي باشد.
مسأله 589 : اگر خاك، ريگ، كلوخ و سنگ پيدا نشود، بايد با تكان دادن لباس و فرش و مانند آن خاك تهيه كند. همچنين اگر با خشك كردن گِل بتواند خاك تهيه كند بايد اين كار را انجام دهد؛ و اگر تهيه خاك به هيچ صورتي ممكن نيست، دست خود را بر لباس يا فرش و مانند آن بزند تا روي آن غبار آلود شود و بر آن تيمم كند و اگر غبار در لاي لباس يا فرش باشد تيمم بر آن صحيح نيست؛ چنانچه گرد و غبار هم پيدا نشود بايد به گِل تيمم كند و اگر گِل هم پيدا نشود، احتياط مستحب آن است كه نماز را بدون تيمم بخواند و بنا بر اقوي بعداً قضاي آن را به جا آورد.
مسأله 590 : كسي كه آب ندارد اگر برف يا يخ داشته باشد، چنانچه ممكن است بايد آن را آب كند و با آن وضو بگيرد يا غسل نمايد و اگر ممكن نيست و چيزي هم كه تيمّم به آن صحيح است ندارد، احتياط مستحب آن است كه نماز را بدون وضو و تيمّم بخواند و بعداً بايد قضاي آن را هم بخواند.
مسأله 591 : اگر با خاك و ريگ چيزي مانند كاه، كه تيمم به آن باطل است مخلوط شود، نمي تواند به آن تيمّم كند ولي اگر آن چيز به قدري كم باشد كه در خاك يا ريگ، از بين رفته حساب شود، تيمم به آن خاك و ريگ صحيح است؛ بلكه اگر آن چيز كم باشد و از بين رفته هم حساب نشود ولي عرفاً خاك و ريگ گفته شود، بعيد نيست تيمم صحيح باشد.
مسأله 592 : تيمّم به ديوار گِلي صحيح است و همچنين است تيمّم به زمين و خاك نمناك و تيمم به گِل سفت شده نيز صحيح است بنا بر اين گِلي كه تيمم به آن با وجود زمين و خاك خشك صحيح نيست گِليست كه تَر باشد
مسأله 593 : چيزي كه بر آن تيمّم مي كند بايد پاك باشد و اگر چيز پاكي كه تيمّم به آن صحيح است ندارد احتياط در اين است كه نماز را بدون تيمم بخواند و بعداً با وضو يا غسل يا تيمم نماز را دو مرتبه بخواند
مسأله 594 : چيزي كه بر آن تيمم مي كند نبايد غصبي باشد
مسأله 595 : كسي كه در جاي غصبي محبوس است، اگر آب و خاك او غصبي است بايد با تيمّم نماز بخواند در صورتي كه تيمم موجب تصرفي بيشتر از ماندن در آنجا نشود يا صاحب آن زمين به تيمم كردن او راضي باشد
مسأله 596 : مستحب است بعد از زدن دست بر چيزي كه تيمم بر آن صحيح است دست را بتكاند كه گرد آن بريزد
دستور تيمّم
مسأله 597 : در تيمّم چهار چيز واجب است:
اول:
نيت
دوم:
زدن تمام كف دو دست با هم بر چيزي كه تيمّم به آن صحيح است و بنا بر احتياط واجب همراه با ضربه باشد و گذاشتن دو دست بر زمين كافي نيست
سوم:
كشيدن كف هر دو دست به تمام پيشاني و دو طرف آن، از جايي كه موي سر مي رويَد تا ابروها و بالاي بيني و بنا بر احتياط واجب بايد دست ها روي ابروها هم كشيده شود
چهارم:
كشيدن كف دست چپ به تمام پشت دست راست و بعد از آن كشيدن كف دست راست به تمام پشت دست چپ
مسأله 598 : تيمّم بدل از غسل و بدل از وضو با هم فرقي ندارند ولي احتياط مستحب آن است كه در تيمم بدل از غسل بلكه در هر تيمّمي بعد از مسح پيشاني يك بار ديگر كف دست ها را به زمين بزند و پشت دست ها را به همان صورتي كه گفته شد با كف دست ديگر مسح نمايد
احكام تيمّم
مسأله 599 : پيشاني و پشت دست ها را بايد از بالا به پايين مسح نمايد و كارهاي تيمّم را بايد پشت سر هم به جا آورد و اگر بين آنها به قدري فاصله دهد كه نگويند تيمّم مي كند باطل است
مسأله 600 : در تيمّم بايد پيشاني و كف دست ها و پشت دست ها پاك باشد و اگر كف دست نجس باشد و نتواند آن را آب بكشد بايد با همان كف دست نجس تيمّم كند و احتياط واجب در اين است كه اگر روي دست نجس نيست هم با كف دست و هم با روي دست تيمم نمايد
مسأله 601 : انسان بايد براي تيمّم انگشتر را از دست بيرون آورد و اگر در پيشاني يا پشت دست ها يا در كف دست ها مانعي باشد مثلا چيزي به آنها چسبيده باشد بايد برطرف نمايد
مسأله 602 : اگر پيشاني يا پشت دست ها زخم است و پارچه يا چيز ديگري را كه بر آن بسته نمي تواند باز كند بايد دست را روي آن بكشد و نيز اگر كف دست زخم باشد و پارچه يا چيز ديگري را كه بر آن بسته نتواند باز كند، بايد دست را با همان پارچه به چيزي كه تيمّم به آن صحيح است بزند و به پيشاني و پشت دست ها بكشد و اگر كف دست به سبب شكستگي يا عارضه ديگري به طوري در ميان گچ باشد كه قابل برداشتن نيست براي تيمم از ديگران كمك بگيرد
مسأله 603 : اگر پيشاني و پشت دست ها مو داشته باشد اشكال ندارد ولي اگر موي سر روي پيشاني آمده باشد و بيش از حدّ معمول باشد بايد آن را
عقب بزند
مسأله 604 : كسي كه وظيفه اش تيمّم است بنا بر احتياط واجب نبايد پيش از وقت نماز براي نماز تيمّم كند، ولي اگر براي كار واجب ديگر يا مستحبي تيمّم كند و تا وقت نماز عذر او باقي باشد، مي تواند با همان تيمّم نماز بخواند.
مسأله 605 : كسي كه وظيفه اش تيمّم است اگر بداند تا آخر وقت عذر او باقي مي ماند در وسعت وقت مي تواند با تيمّم نماز بخواند و همچنين اگر اميد برطرف شدن عذر در آخر وقت را دارد اظهر جواز مبادرت به نماز با تيمم است اگر چه تأخير افضل و احوط است
مسأله 606 : كسي كه نمي تواند وضو بگيرد يا غسل كند، مي تواند نمازهاي قضاي خود را با تيمّم بخواند هر چند احتمال بدهد كه به زودي عذر او برطرف مي شود.
مسأله 607 : كسي كه نمي تواند وضو بگيرد يا غسل كند، جايز است نمازهاي مستحبي را كه مثل نافله هاي شبانه روز وقت معين دارد باتيمّم بخواند، حتي دراول وقت.
مسأله 608 : اگر به واسطه نداشتن آب يا عذر ديگري تيمّم كند، بعد از برطرف شدن عذر، تيمّم او باطل مي شود.
مسأله 609 : كسي كه وظيفه اش تيمّم است اگر براي كاري تيمّم كند، تا تيمّم و عذر او باقي است كارهايي را كه بايد با وضو يا غسل انجام داد مي تواند به جا آورد ولي اگر عذرش تنگي وقت بوده، يا با داشتن آب براي نماز ميّت يا خوابيدن تيمّم كرده فقط كاري را كه براي آن تيمّم نموده مي تواند انجام دهد