«نمازهاي واجب»
اشاره
نمازهاي واجب به شرح ذيل مي باشد:
1 نماز يوميّه و آنچه ملحق به آن است مانند نماز جمعه نماز احتياط نماز قضا و نمازي كه نمازگزار دوباره آن را اعاده مي كند، كه احكام هر يك گفته خواهد شد
2 نماز آيات كه شامل زلزله و خسوف و كسوف و مانند اينها مي شود
3 نماز ميّت
4 نماز طواف واجب خانه كعبه براي حج و عمره اي كه واجب شده باشند
5 فقط نماز و روزه ي قضاي پدر بر عهده ي پسر بزرگتر مي باشد.
6 نمازي كه به سبب اجير شدن يا نذر و قسم و عهد واجب مي شود
نمازهاي يوميّه
اشاره
پنج نماز در هر شبانه روز واجب مي باشد:
1 و 2 ظهر و عصر هر كدام چهار ركعت.
3 مغرب سه ركعت.
4 عشا چهار ركعت.
5 صبح دو ركعت
مسأله 610 : در سفر بايد نمازهاي چهار ركعتي را با شرايطي كه در احكام نماز مسافر گفته مي شود دو ركعت خواند
مسأله 611 : نمازگزار براي به جا آوردن نماز صحيح چند شرط را بايد قبل از نماز رعايت كند:
اول:
طهارت كه مسائل آن گذشت
دوم:
وقت هر نماز
سوم:
قبله
چهارم:
پوشش در حال نماز و شرايط آن.
پنجم:
مكان نماز و مسائل مربوط به آن؛ و تفصيل هر يك از شرايط و ساير مستحبات بيان خواهد شد
وقت نماز ظهر و عصر
مسأله 612 : براي تعيين ظهر شرعي مي توان از «شاخص» استفاده كرد و آن چوب يا چيزي مانند آن است كه به صورت عمودي در زمين مسطح فرو مي برند. صبح كه خورشيد بيرون مي آيد، سايه اين شاخص به طرف مغرب مي افتد و هرچه آفتاب بالا مي آيد اين سايه كم مي شود و در اكثر شهرها در اول ظهر شرعي به آخرين درجه كمي مي رسد و ظهر كه گذشت، سايه آن به طرف مشرق برمي گردد و هرچه خورشيد رو به مغرب مي رود، سايه زيادتر مي شود بنا بر اين وقتي سايه به آخرين درجه كمي رسيد و دو مرتبه رو به زياد شدن گذاشت معلوم مي شود ظهر شرعي شده است ولي در بعضي شهرها مثل مكه كه گاهي موقع ظهر سايه به كلي از بين مي رود بعد از آن كه سايه دوباره پيدا شد معلوم مي شود ظهر شده است
مسأله 613 : نماز ظهر و عصر هر كدام وقت مخصوص و مشتركي دارند؛ وقت مخصوص نماز ظهر: از اول ظهر است تا وقتي كه از ظهر به اندازه خواندن نماز ظهر و تحصيل شرايط نماز اگر تحصيل نكرده است بگذرد؛ و اگر كسي اشتباهاً عصر را در اين وقت بخواند نمازش باطل است و وقت مخصوص نماز عصر: هنگاميست كه به اندازه خواندن نماز عصر وقت به مغرب مانده باشد كه اگر كسي تا اين موقع نماز ظهر را نخواند نماز ظهر او قضا شده و بايد نماز عصر را بخواند و مابين اين دو وقتِ مخصوص وقت مشترك نماز ظهر و عصر است
مسأله 614 : وقت مخصوص و مشترك كه معني آن در مسأله قبل گفته شد براي اشخاص فرق مي كند مثلاً اگر به اندازه خواندن دو ركعت نماز از اول ظهر بگذرد وقت مخصوص نماز ظهر كسي كه مسافر است تمام شده و داخل وقت مشترك مي شود و براي كسي كه مسافر نيست بايد به اندازه خواندن چهار ركعت نماز بگذرد
مسأله 615 : اگر پيش از خواندن نماز ظهر، سهواً مشغول نماز عصر شود و در بين نماز بفهمد اشتباه كرده است، چنانچه در وقت مشترك باشد، بايد نيت را به نماز ظهر برگرداند، يعني نيت كند كه آنچه تا حال خوانده ام و آنچه را مشغولم و آنچه بعد مي خوانم همه نماز ظهر باشد و بعد از آن كه نماز را تمام كرد، نماز عصر را بخواند و اگر در وقت مخصوص به ظهر باشد پس اگر بعد از نماز فهميد، نمازش باطل است مگر آن كه به قصد آنچه الآن وظيفه اوست به جا آورده و در تطبيق آن بر عصر اشتباه كرده باشد نظير اين كه به جاي ظهر كلمه عصر بگويد و اگر در اثناء متوجه شود بايد عدول كرده نيت را به نماز ظهر برگرداند و احتياط به اعاده هر دو نماز بعد از آن ترك نشود و اگر موقعي ملتفت شد كه داخل وقت مشترك شده است عدول به نماز ظهر مي نمايد و اگر بعد از نماز فهميد نماز او صحيح است و عصر حساب مي شود و اعاده عصر بعد از نماز ظهر لازم نيست.
مسأله 616 : اگر در وقت مشترك سهواً نماز عصر را بر ظهر مقدم داشت و در وقت مختص به نماز عصر فهميد آن را با همان نيت نماز عصر تمام كند و سپس احتياطاً نماز ظهر را به قصد ما في الذمّه يعني آنچه بر ذمّه اوست بخواند
مسأله 617 : اگر مسافر، فقط وقت چهار ركعت نماز را داشت و نيت ظهر كرد و در اثناء نماز نيّت اقامت ده روز يا بيشتر نمود، نماز او باطل است؛ پس آن نماز را قطع مي كند و شروع به نماز عصر مي نمايد و بعد قضاي ظهر را بجا مي آورد؛ ولي اگر اين نيت اقامت با اختيار اوست احتياطاً اين كار را نكند
مسأله 618 : در روز جمعه انسان مي تواند بنا بر اظهر به جاي نماز ظهر دو ركعت نماز جمعه بخواند و در عصر غيبت وجوب آن تخييريست يعني نماز جمعه كفايت از نماز ظهر مي كند شرايط و احكام نماز جمعه در بخش مربوط به آن بيان خواهد شد
وقت نماز مغرب و عشا
مسأله 619 : مغرب موقعيست كه آفتاب از زميني كه مسطح است غروب كند و منطقه اي كه پستي و بلندي دارد، مغربِ آن موقعيست كه اگر زمين مسطح بود آفتاب غروب مي كرد، ولي احتياط مستحب اين است كه سرخي طرف مشرق كه بعد از غروب آفتاب پيدا مي شود از بين برود.
مسأله 620 : نماز مغرب و عشا هر كدام وقت مخصوص و مشترك و وقت فضيلتي دارند؛ وقت مخصوص نماز مغرب: از اول مغرب است، تا وقتي كه از مغرب به اندازه خواندن سه ركعت نماز بگذرد، كه اگر كسي مثلاً مسافر باشد و تمام نماز عشا را سهواً در اين وقت بخواند نمازش باطل است؛ و وقت مخصوص نماز عشا: براي شخص مختار موقعيست كه به اندازه خواندن نماز عشا به نصف شب مانده باشد كه اگر كسي تا اين موقع نماز مغرب را نخواند، بايد اول نماز عشا و بعد از آن نماز مغرب را بخواند، ولي احتياط در اين است كه در صورت اضطرار و تأخير نماز از نيمه شب، آخر شب را ملاك براي وقت مخصوص نماز عشا قرار دهد، بنا بر اين اگر به مقدار پنج ركعت به آخر شب وقت دارد هر دو نماز را به قصد ما في الذمه بخواند و اگر كمتر وقت دارد اگرچه يك ركعت باشد اول نماز عشا را به قصد اين كه احتمالا وظيفه او نماز عشاست بخواند بعد نماز مغرب را قضا كند و بعد از آن احتياطاً نماز عشا را دو مرتبه به نيت قضا بخواند و بين وقت مخصوص نماز مغرب و وقت مخصوص نماز عشا، وقت مشترك نماز مغرب و عشاست كه اگر كسي در
اين وقت اشتباهاً نماز عشا را پيش از نماز مغرب بخواند و بعد از نماز ملتفت شود، نمازش صحيح است و بايد نماز مغرب را بعد از آن به جا آورد.
مسأله 621 : اگر پيش از خواندن نماز مغرب، سهواً مشغول نماز عشا شود و در بين نماز بفهمد كه اشتباه كرده، چنانچه تمام آنچه را خوانده يا مقداري از آن را، در وقت مشترك خوانده و به ركوع ركعت چهارم نرفته، بايد نيت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را تمام كند و بعد نماز عشا را بخواند و اگر به ركوع ركعت چهارم رفته بايد نماز را تمام كند بعد نماز مغرب را بخواند. اما اگر تمام آنچه را خوانده در وقت مخصوص نماز مغرب خوانده باشد نمازش خالي از اشكال نيست حتي اگر به مغرب عدول كرده باشد.
مسأله 622 : آخر وقت نماز عشا نصف شب است ولي رعايت احتياطي كه در مسأله 620 گفته شد بنمايد و مقصود از نصف شب نصف مابين غروب آفتاب و طلوع فجر است نه طلوع آفتاب
مسأله 623 : اگر از روي معصيت يا به واسطه عذري نماز مغرب يا نماز عشا را تا نصف شب نخواند، بنا بر احتياط واجب بايد تا قبل از اذان صبح بدون اينكه نيت ادا و قضا كند به جا آورد
وقت نماز صبح
مسأله 624 : نزديك اذان صبح از طرف مشرق نور سفيدي رو به بالا حركت مي كند كه آن را فجر اول گويند؛ موقعي كه آن سفيدي پهن شد، فجر دوم و اول وقت نماز صبح است؛ و آخر وقت نماز صبح موقعيست كه آفتاب بيرون مي آيد.
احكام اوقات نماز
مسأله 625 : در حال توانائي بر تحصيل علم موقعي انسان مي تواند مشغول نماز شود كه يقين كند وقت داخل شده است؛ و يا اينكه بنا بر اظهر شخص عادلي كه آشنا با اوقات نماز است اذان بگويد؛ و يا دو مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهند.
مسأله 626 : نابينا يا كسي كه در زندان است همين قدر كه گمان به داخل شدن وقت پيدا كرد، داخل نماز مي شود؛ ولي احتياط در اين است كه نماز را تأخير بيندازد تا يقين و يا اطمينان و يا گمان قويتر به داخل شدن وقت پيدا كند و اشخاص ديگر غير از نابينا و زنداني كه به واسطه ابر و غبار و مانند اينها توانائي بر تحصيل يقين يا علامات معتبر را ندارند در صورتي كه احتمال مي دهند دسترسي به چيزي پيدا كنند كه به واسطه آن علم و يا ظن به وقت پيدا مي كنند، احتياط در تأخير نماز است ولي اگر به خاطر تأخير خود به خود علم و يا ظن به وقت پيدا مي شود احتمال دارد همين قدر كه گمان به وقت پيدا كردند بتوانند نماز بخوانند ولي اگر عُسر و حرج نباشد احتياط در تأخير
نماز است
مسأله 627 : اگر با ملاك هايي كه گفته شد داخل شدن وقت را احراز كند و مشغول نماز شود و در بين نماز بفهمد كه هنوز وقت داخل نشده، نماز او باطل است، مگر اينكه بتواند عدول كند به نماز نافله و يا نمازي كه از او قضا شده باشد و همچنين است اگر بعد از نماز بفهمد كه تمام نماز را پيش از وقت خوانده ولي اگر در بين نماز بفهمد وقت داخل شده يا بعد از نماز بفهمد كه در بين نماز وقت داخل شده نماز او صحيح است
مسأله 628 : اگر انسان نداند و يا فراموش كند كه بايد با يقين به داخل شدن وقت مشغول نماز شود، چنانچه بعد از نماز بفهمد كه تمام نماز را در وقت خوانده، نماز او صحيح است در صورتي كه موقع نماز قصد قربت داشته باشد.
مسأله 629 : اگر وقت نماز به قدري تنگ است كه به سبب به جا آوردن بعضي از كارهاي مستحب نماز، مقداري از آن بعد از وقت خوانده مي شود، بايد آن مستحب را بجا نياورد. مثلا اگر به سبب خواندن قنوت مقداري از نماز بعد از وقت خوانده مي شود، بايد قنوت نخواند.
مسأله 630 : كسي كه فقط به اندازه خواندن يك ركعت نماز وقت دارد، بايد نماز را به نيت ادا بخواند.
مسأله 631 : كسي كه مسافر نيست، اگر تا مغرب به اندازه خواندن پنج ركعت نماز وقت دارد، بايد نماز ظهر و عصر هر دو را بخواند و اگر كمتر وقت دارد بايد فقط نماز عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا كند و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن پنج ركعت نماز وقت دارد، بايد نماز مغرب و عشا را بخواند و اگر كمتر وقت دارد بايد فقط عشا را بخواند و بعداً بايد نماز مغرب را به قصد ما في الذمه بخواند
مسأله 632 : كسي كه مسافر است اگر تا مغرب به اندازه خواندن سه ركعت نماز وقت دارد، بايد نماز ظهر و عصر را بخواند و اگر كمتر وقت دارد، بايد فقط عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا كند و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن چهار ركعت نماز وقت دارد بايد نماز مغرب و عشا را بخواند و اگر كمتر وقت دارد بايد فقط عشا را بخواند و بلافاصله مغرب را احتياطاً به قصد ما في الذمه به جا آورد
مسأله 633 : مستحب است انسان نماز را در اول وقت آن بخواند و راجع به آن خيلي سفارش شده است و هرچه به اول وقت نزديكتر باشد بهتر است مگر مواردي كه شارع مقدس استثنا كرده است كه خواهد آمد
ترتيب نمازها
مسأله 634 : انسان بايد نماز عصر را بعد از نماز ظهر و نماز عشا را بعد از نماز مغرب بخواند و اگر عمداً نماز عصر را پيش از نماز ظهر و نماز عشا را پيش از نماز مغرب بخواند باطل است.
مسأله 635 : اگر به نيت نماز ظهر مشغول نماز شود و در بين نماز يادش بيايد كه نماز ظهر را خوانده است، نمي تواند نيت را به نماز عصر برگرداند مگر اينكه قصدش اين بوده كه نمازي كه بر او واجب است بخواند و اشتباهاً كلمه ظهر را در نيت آورده است و يا اينكه خيال كرده ظهر را بايد بخواند و در صورت جائز نبودن عدول بايد نماز را بشكند و نماز عصر را بخواند و همين طور است در نماز مغرب و عشا
مسأله 636 : اگر بعد از خواندن نماز عصر شك كرد كه نماز ظهر را خوانده يا نه، بنا بر اظهر خواندن نماز ظهر واجب نيست اگر چه در وقت مشترك احوط است و اگر در اثناء نماز عصر شك كرد كه ظهر را خوانده يا نه، در صورتي كه در وقت مشترك باشد عدول كردن او به نماز ظهر واجب نيست بلكه محل تأمل است و احتياط مستحب آن است كه بعد از نماز عصر ظهر را بخواند و اگر وقت گذشته آن را قضا كند و چنانچه وقت به قدري كم است كه بعد از خواندن نماز مغرب مي شود (يعني در وقت مختص به عصر شك كرد نماز ظهر را خوانده يا نه) بايد به همان نيت نماز عصر را تمام كند و نماز ظهرش قضا ندارد اگر چه در قضا احتياط خوب است
مسأله 637 : اگر در نماز عشا چه بعد از ركوع و چه پيش از ركوع ركعت چهارم شك كند كه نماز مغرب را خوانده يا نه، حكم آن مانند نماز عصر است كه در مسأله قبل بيان شد.