احكام اوقات نماز
مسأله 625 : در حال توانائي بر تحصيل علم موقعي انسان مي تواند مشغول نماز شود كه يقين كند وقت داخل شده است؛ و يا اينكه بنا بر اظهر شخص عادلي كه آشنا با اوقات نماز است اذان بگويد؛ و يا دو مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهند.
مسأله 626 : نابينا يا كسي كه در زندان است همين قدر كه گمان به داخل شدن وقت پيدا كرد، داخل نماز مي شود؛ ولي احتياط در اين است كه نماز را تأخير بيندازد تا يقين و يا اطمينان و يا گمان قويتر به داخل شدن وقت پيدا كند و اشخاص ديگر غير از نابينا و زنداني كه به واسطه ابر و غبار و مانند اينها توانائي بر تحصيل يقين يا علامات معتبر را ندارند در صورتي كه احتمال مي دهند دسترسي به چيزي پيدا كنند كه به واسطه آن علم و يا ظن به وقت پيدا مي كنند، احتياط در تأخير نماز است ولي اگر به خاطر تأخير خود به خود علم و يا ظن به وقت پيدا مي شود احتمال دارد همين قدر كه گمان به وقت پيدا كردند بتوانند نماز بخوانند ولي اگر عُسر و حرج نباشد احتياط در تأخير
نماز است
مسأله 627 : اگر با ملاك هايي كه گفته شد داخل شدن وقت را احراز كند و مشغول نماز شود و در بين نماز بفهمد كه هنوز وقت داخل نشده، نماز او باطل است، مگر اينكه بتواند عدول كند به نماز نافله و يا نمازي كه از او قضا شده باشد و همچنين است اگر بعد از نماز بفهمد كه تمام نماز را پيش از وقت خوانده ولي اگر در بين نماز بفهمد وقت داخل شده يا بعد از نماز بفهمد كه در بين نماز وقت داخل شده نماز او صحيح است
مسأله 628 : اگر انسان نداند و يا فراموش كند كه بايد با يقين به داخل شدن وقت مشغول نماز شود، چنانچه بعد از نماز بفهمد كه تمام نماز را در وقت خوانده، نماز او صحيح است در صورتي كه موقع نماز قصد قربت داشته باشد.
مسأله 629 : اگر وقت نماز به قدري تنگ است كه به سبب به جا آوردن بعضي از كارهاي مستحب نماز، مقداري از آن بعد از وقت خوانده مي شود، بايد آن مستحب را بجا نياورد. مثلا اگر به سبب خواندن قنوت مقداري از نماز بعد از وقت خوانده مي شود، بايد قنوت نخواند.
مسأله 630 : كسي كه فقط به اندازه خواندن يك ركعت نماز وقت دارد، بايد نماز را به نيت ادا بخواند.
مسأله 631 : كسي كه مسافر نيست، اگر تا مغرب به اندازه خواندن پنج ركعت نماز وقت دارد، بايد نماز ظهر و عصر هر دو را بخواند و اگر كمتر وقت دارد بايد فقط نماز عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا كند و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن پنج ركعت نماز وقت دارد، بايد نماز مغرب و عشا را بخواند و اگر كمتر وقت دارد بايد فقط عشا را بخواند و بعداً بايد نماز مغرب را به قصد ما في الذمه بخواند
مسأله 632 : كسي كه مسافر است اگر تا مغرب به اندازه خواندن سه ركعت نماز وقت دارد، بايد نماز ظهر و عصر را بخواند و اگر كمتر وقت دارد، بايد فقط عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا كند و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن چهار ركعت نماز وقت دارد بايد نماز مغرب و عشا را بخواند و اگر كمتر وقت دارد بايد فقط عشا را بخواند و بلافاصله مغرب را احتياطاً به قصد ما في الذمه به جا آورد
مسأله 633 : مستحب است انسان نماز را در اول وقت آن بخواند و راجع به آن خيلي سفارش شده است و هرچه به اول وقت نزديكتر باشد بهتر است مگر مواردي كه شارع مقدس استثنا كرده است كه خواهد آمد
ترتيب نمازها
مسأله 634 : انسان بايد نماز عصر را بعد از نماز ظهر و نماز عشا را بعد از نماز مغرب بخواند و اگر عمداً نماز عصر را پيش از نماز ظهر و نماز عشا را پيش از نماز مغرب بخواند باطل است.
مسأله 635 : اگر به نيت نماز ظهر مشغول نماز شود و در بين نماز يادش بيايد كه نماز ظهر را خوانده است، نمي تواند نيت را به نماز عصر برگرداند مگر اينكه قصدش اين بوده كه نمازي كه بر او واجب است بخواند و اشتباهاً كلمه ظهر را در نيت آورده است و يا اينكه خيال كرده ظهر را بايد بخواند و در صورت جائز نبودن عدول بايد نماز را بشكند و نماز عصر را بخواند و همين طور است در نماز مغرب و عشا
مسأله 636 : اگر بعد از خواندن نماز عصر شك كرد كه نماز ظهر را خوانده يا نه، بنا بر اظهر خواندن نماز ظهر واجب نيست اگر چه در وقت مشترك احوط است و اگر در اثناء نماز عصر شك كرد كه ظهر را خوانده يا نه، در صورتي كه در وقت مشترك باشد عدول كردن او به نماز ظهر واجب نيست بلكه محل تأمل است و احتياط مستحب آن است كه بعد از نماز عصر ظهر را بخواند و اگر وقت گذشته آن را قضا كند و چنانچه وقت به قدري كم است كه بعد از خواندن نماز مغرب مي شود (يعني در وقت مختص به عصر شك كرد نماز ظهر را خوانده يا نه) بايد به همان نيت نماز عصر را تمام كند و نماز ظهرش قضا ندارد اگر چه در قضا احتياط خوب است
مسأله 637 : اگر در نماز عشا چه بعد از ركوع و چه پيش از ركوع ركعت چهارم شك كند كه نماز مغرب را خوانده يا نه، حكم آن مانند نماز عصر است كه در مسأله قبل بيان شد.
«نمازهاي مستحب»
مسأله 638 : نمازهاي مستحبي زياد است و آنها را نافله گويند. در بين نمازهاي مستحبي به خواندن نافله هاي شبانه روز بيشتر سفارش شده و آنها، در غير روز جمعه، سي و چهار ركعتند كه هشت ركعت آن نافله ظهر و هشت ركعت نافله عصر و چهار ركعت نافله مغرب و دو ركعت نافله عشا و يازده ركعت نافله شب و دو ركعت نافله صبح مي باشد و چون دو ركعت نافله عشا را بايد نشسته خواند، يك ركعت حساب مي شود. ولي در روز جمعه بر شانزده ركعت نافله ظهر و عصر، چهار ركعت اضافه مي شود كه تمام آن را مي توان قبل از ظهر
بجا آورد.
مسأله 639 : از يازده ركعت نافله شب، هشت ركعت آن بايد به نيت نافله شب و دو ركعت آن به نيت نماز «شَفْع» و يك ركعت آن به نيت نماز «وَتْر» خوانده شود و دستور كامل نافله شب در كتاب هاي دعا گفته شده است
مسأله 640 : نافله ظهر و عصر را در سفر يعني در جايي كه بايد نماز ظهر و عصر را شكسته بخواند ساقط مي شود؛ و امّا در جايي كه مخير است نمازش را تمام و يا شكسته بخواند اظهر عدم سقوط نافله ظهر و عصر است؛ و امّا در نافله عشا اظهر عدم سقوط آن در سفر است ولي احتياط اين است كه به نيّت اين كه شايد مطلوب باشد به جا آورد.
وقت نافله هاي يوميه
مسأله 641 : نافله نماز ظهر پيش از نماز ظهر خوانده مي شود و وقت آن از اول ظهر است تا موقعي كه آن مقدار از سايه شاخص كه بعد از ظهر پيدا مي شود، به اندازه دو هفتم آن شود مثلا اگر درازي شاخص هفت وجب باشد هر وقت مقدار سايه اي كه بعد از ظهر پيدا مي شود به دو وجب رسيد آخر وقت نافله ظهر است امّا بعد از اين وقت تا موقعي كه سايه به اندازه خود شاخص بشود باز هم نافله ظهر فضيلت دارد ولي از نظر فضيلت به وقت قبلي نمي رسد؛ و قبل از اذان ظهر و بعد از اين كه سايه به اندازه شاخص شد به اميد اين كه الآن خواندن آن خوب باشد مي توانند نافله ظهر را بخوانند ولي بنا بر احتياط اگر قبل از ظهر مي خوانند نيت ادا و اگر بعد از نماز مي خوانند نيت ادا و قضا ننمايند
مسأله 642 : نافله عصر پيش از نماز عصر خوانده مي شود و وقت آن تا موقعيست كه آن مقدار از سايه شاخص كه بعد از ظهر پيدا مي شود، به چهار هفتم آن برسد و اگر تا اين وقت نخواند، تا موقعي كه سايه به اندازه دو برابر شاخص بشود وقت فضيلت خواندن نافله عصر است ولي از نظر فضيلت به وقت قبلي يعني چهار هفتم شاخص نمي رسد؛ و چنانچه بخواهد نافله ظهر يا نافله عصر را بعد از وقت آنها بخواند بهتر است بنا بر اظهر نافله ظهر را بعد از نماز ظهر و نافله عصر را بعد از نماز عصر بخواند و بايد نيت ادا و قضا نكند
مسأله 643 : وقت نافله مغرب بعد از تمام شدن نماز مغرب است تا وقتي كه سرخي طرف مغرب، كه بعد از غروب كردن آفتاب در آسمان پيدا مي شود، از بين برود.
مسأله 644 : وقت نافله عشا بعد از تمام شدن نماز عشا تا آخر وقت عشاست و احتياط در اين است كه بعد از نماز عشا بلافاصله خوانده شود.
مسأله 645 : نافله صبح را بعد از تمام شدن نماز شب تا طلوع سرخي از طرف مشرق مي شود خواند و بعد از آن، اول نماز صبح و بعد از آن نافله صبح را بخوانند.
مسأله 646 : وقت نافله شب از نصف شب است تا اذان صبح و بهتر است نزديك اذان صبح خوانده شود؛ و اگر كسي چهار ركعت يا بيشتر از نافله شب را خوانده و وقت فريضه صبح رسيده، مي تواند نماز شب را تمام كند و مي تواند نافله و فريضه صبح را بخواند و بعداً باقيمانده نماز شب را قضا كند؛ و امّا اگر چيزي از نماز شب را بجا نياورده و يا كمتر از چهار ركعت به جا آورده، در اين دو صورت مقدم داشتن نافله و فريضه صبح بر قضاي نماز شب افضل است.
مسأله 647 : مسافر و كسي كه براي او سخت است نافله شب را بعد از نصف شب بخواند، مي تواند آن را در اول شب به جا آورد.
مسأله 648 : نافله خواندن در وقت فريضه، ولو نافله غير يوميّه باشد، در صورتي كه باعث فوت فريضه نشود جايز است و همچنين جايز است نافله خواندن براي كسي كه نماز قضا يا واجب ديگر مثل نماز استيجاري به گردن دارد.
نماز غفيله
مسأله 649 : يكي از نمازهاي مستحبي نماز غفيله است كه بين نماز مغرب و عشا خوانده مي شود و وقت آن بنا بر احوط بعد از نماز مغرب است تا وقتي كه سرخي طرف مغرب از بين برود گرچه احتمال دارد بين نماز مغرب و عشا هر وقت كه بود بشود خواند و بنا بر اظهر مي توانند نماز غفيله را با نافله مغرب باهم در يك نماز نيّت كرده به جا آورند و در ركعت اول آن، بعد از حمد بايد يا بهتر است به جاي سوره اين آيه را بخوانند:
«وَ ذَالنّونِ اِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ اَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنادي فِي الظُّلُماتِ اَنْ لااِلهَ اِلاّ اَنْتَ سُبْحانَكَ اِنِّي كُنْتُ مِنَ الظّالِمِينَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ نَجَّيْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ».
و در ركعت دوم بعد از حمد به جاي سوره اين آيه را بخوانند:
«وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَيْبِ لايَعْلَمُها اِلاّ هُوَ وَ يَعْلَمُ ما فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ ماتَسْقُطُ مِنْ وَرَقَة اِلاّ يَعْلَمُها وَ لاحَبَّة في ظُلُماتِ الاَْرْضِ وَ لارَطْب وَ لايابِس اِلاّ في كِتاب مُبِين».
و در قنوت آن بگويند:
«اَللّهُمَّ اِنّي أَسْئلُكَ بِمَفاتِحِ الْغَيْبِ الَّتي لايَعْلَمُها اِلاّ أنْتَ أنْ تُصَلِّيَ عَلي مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ اَنْ تَفْعَلَ بي . . سپس حاجت هاي خود را ذكر كنند و بعد بگويند:
اَللّهُمَّ أَنْتَ وَلِيُّ نِعْمَتي وَ الْقادِرُ عَلي طَلِبَتي تَعْلَمُ حاجَتي فَأَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمُ السَّلام
لَمّا قَضَيْتَها لي».
«قبله»
مسأله 650 : خانه كعبه كه در مكه معظمه مي باشد قبله است و بايد رو به روي آن نماز خواند و همين قدر كه گمان بكند رو به روي قبله است و گمان او عقلايي باشد كافيست اگر چه در صورت امكان، احتياط مستحب در تحصيل علم و يا اطمينان به قبله است و همچنين اگر بتواند گمان قويتري پيدا كند در صورتي كه مشكل نباشد احتياط مستحب در تحصيل آن است
مسأله 651 : نماز احتياط و سجده و تشهد فراموش شده را بايد رو به قبله
بجا آورد.
مسأله 652 : نماز مستحبي را مي شود در حال راه رفتن و سواري و در كشتي خواند و اگر انسان در اين دو حال نماز مستحبي بخواند لازم نيست رو به قبله باشد حتي در تكبيرة الاحرام بنا بر اظهر گرچه احتياط مستحب اين است كه موقع گفتن تكبيرة الاحرام و بلكه در بقيه نماز نيز رو به قبله باشد ولي در حال كار كردن در منزل علي الاحوط قبله بايد در نماز مستحبي مراعات شود
مسأله 653 : نماز واجب را هنگام ناچاري و وقتي كه ضرورتي از پياده شدن جلوگيري كند مي تواند در حال سواري بخواند ولي اگر كسي مي داند كه در آخر وقت مي تواند بدون اينكه دچار سختي شود نمازش را در حال استقرار به جا آورد بنا بر اظهر واجب است نماز را تأخير بيندازد.
مسأله 654 : كسي كه مي خواهد نماز بخواند، مي تواند به گفته دو شاهد عادل كه از روي نشانه هاي حسي شهادت مي دهند يا به قول كسي كه از روي قاعده علمي قبله را مي شناسد و مورد اطمينان است عمل كند و مي تواند به گماني كه از محراب مسجد مسلمانان يا قبرهاي آنان يا از راه هاي ديگر پيدا مي شود عمل نمايد حتي اگر از گفته فاسق يا كافري كه به واسطه قواعد علمي قبله را مي شناسد گمان به قبله پيدا كند كافي است.
مسأله 655 : كسي كه گمان به قبله دارد، اگر بتواند گمان قويتري پيدا كند مي تواند بنا بر اظهر به گمان خود عمل نمايد ولي اگر مشكل نباشد احتياط در تحصيل علم و يا گمان قويتر است مثلا اگر ميهمان از گفته صاحبخانه گمان به قبله پيدا كند ولي بتواند از راه ديگر گمان قويتري پيدا كند بنا بر احتياط گمان قويتر را تحصيل مي نمايد
مسأله 656 : اگر براي پيدا كردن قبله وسيله اي ندارد، يا با اينكه كوشش كرده، گمانش به طرفي نمي رود، چنانچه وقت نماز وسعت دارد بايد از روي احتياط چهار نماز به چهار طرف بخواند، اگر چه بعيد نيست فقط يك نماز به يكي از چهار طرف كه بخواند كافي باشد و سه نماز ديگر مستحب و از روي احتياط باشد؛ و اگر به اندازه چهار نماز وقت ندارد، بايد به اندازه اي كه وقت دارد نماز بخواند، مثلاً اگر فقط به اندازه يك نماز وقت دارد، بايد يك نماز به هر طرفي كه مي خواهد بخواند و در مواردي كه نماز متعدد مي خواند بايد نمازها را طوري بخواند كه يقين كند يكي ازآنها رو به قبله بوده، يا اگر از قبله كج بوده به طرف دست راست و دست چپ قبله نرسيده است.
مسأله 657 : اگر يقين يا گمان كند كه قبله در يكي از دو طرف است، بايد به هر دو طرف نماز بخواند.
مسأله 658 : كسي كه مي خواهد به چند طرف نماز بخواند، اگر بخواهد نماز ظهر و عصر يا مغرب و عشا را بخواند مي تواند بنا بر اظهر نماز ظهر را به يك طرف بخواند بعد نماز عصر را به همان طرف بخواند و بعد همين طور به طرف هاي ديگر و لازم نيست ظهر را به چهار طرف بخواند و بعد شروع در نماز عصر كند
مسأله 659 : اگر در بين نماز فهميد كه از قبله منحرف است، پس اگر انحراف در بين طرف راست و چپ او بوده و قبله در جهت پشت قرار نگرفته باشد، به طرف قبله متوجه مي شود و بقيه نمازش را مي خواند و صحيح است؛ ولي اگر پشت به قبله بوده و يا كاملاً به طرف راست يا چپ بوده، نماز را قطع مي كند و دوباره رو به قبله نماز مي خواند.
مسأله 660 : كسي كه يقين به قبله ندارد اگر بخواهد غير از نماز كاري كند كه بايد رو به قبله انجام داد مثلا بخواهد سر حيواني را ببرد بايد به گمان عمل نمايد و اگر گمان ممكن نيست به هر طرف كه انجام دهد صحيح است
«پوشاندن بدن در نماز»
مسأله 661 : مرد بايد در حال نماز، اگر چه كسي او را نمي بيند عورتين خود را بپوشاند و بهتر است از ناف تا زانو را هم بپوشاند.
مسأله 662 : زن در موقع نماز، بايد تمام بدن حتي سر و موي خود را بپوشاند حتي اگر كسي او را نبيند. ولي پوشاندن صورت و دست ها تا مچ و پاها تا مچ پا لازم نيست، ولي احتياط در اين است كه صورت بيش از آنچه شستن آن در موقع وضو واجب است در حال نماز باز نباشد و همچنين كف پا و درون دست نيز باز نباشد. اما براي آن كه يقين كند كه مقدار واجب را پوشانده است بايد مقداري از اطراف صورت و قدري پايين تر از مچ را هم بپوشاند
مسأله 663 : موقعي كه انسان نماز احتياط مي خواند و يا قضاي سجده فراموش شده يا تشهد فراموش شده را بجا مي آورد، بايد خود را مثل موقع نماز بپوشاند.
مسأله 664 : اگر انسان عمداً در نماز عورتش را نپوشاند، نمازش باطل است.
مسأله 665 : اگر در بين نماز بفهمد كه عورتش پيداست، بايد آن را بپوشاند بدون اين كه پوشاندن عورت زياد طول بكشد ولي احتياط در آن است كه نماز را تمام كند و دوباره بخواند، ولي اگر بعد از نماز بفهمد كه در نماز عورت او پيدا بوده، نمازش صحيح است.
مسأله 666 : انسان مي تواند در نماز خود را به علف و برگ درختان بپوشاند ولي احتياط در آن است موقعي خود را با اينها بپوشاند كه چيز ديگري نداشته باشد.
مسأله 667 : اگر غير از گِل هيچ چيز ندارد كه در نماز خود را بپوشاند واجب نيست خود را با گِل بپوشاند ولي بنا بر احتياط براي اين كه ركوع و سجود به جا آورد خود را با گِل بپوشاند با عدم مشقّت
مسأله 668 : تهيّه ساتر براي نماز واجب است اگر چه به خريدن باشد و يا اجاره اي كه مضرّ به حالش نباشد؛ و اگر مضر به حالش باشد يا موجب خواري و تحمّل منّت باشد لازم نيست و احوط تأخير نماز است تا آخر وقت براي تهيّه ساتر مگر آن كه از تهيه آن تا آخر وقت مأيوس باشد
مسأله 669 : كسي كه مي خواهد نماز بخواند، اگر براي پوشاندن خود حتي برگ درخت و علف هم نداشته باشد و احتمال ندهد كه تا آخر وقت چيزي پيدا كند كه خود را با آن بپوشاند، در صورتي كه نامحرم او را مي بيند بايد نشسته نماز بخواند و عورت خود را با ران خود بپوشاند و اگر كسي او را نمي بيند، ايستاده نماز بخواند و جلوي خود را با دست بپوشاند و اگر در ركوع و سجود بيشتر عورت او ديده شود مي تواند ركوع و سجود را در حال قيام با اشاره انجام دهد و براي سجود سر را قدري پايين تر آورد.
«لباس نمازگزار»