اشاره
مستحب است نمازهاي واجب خصوصاً نمازهاي يوميه را به جماعت بخوانند و در نماز صبح مغرب و عشاء بيشتر سفارش شده و در روايتي وارد شده است كه اگر يك نفر به امام جماعت اقتدا كند هر ركعت از نماز آنان ثواب صد و پنجاه نماز دارد و اگر دو نفر اقتدا كنند هر ركعت ثواب ششصد نماز دارد و هرچه بيشتر شوند ثواب نمازشان بيشتر مي شود تا به ده نفر برسند و عده آنان كه از ده گذشت، اگر تمام آسمان ها كاغذ و درياها مركّب و درخت ها قلم و جنّ و انس و ملائكه نويسنده شوند نمي توانند ثواب يك ركعت آن را بنويسند
مسأله 1129 : وقتي كه جماعت برپا مي شود، مستحب است كسي كه نمازش را فُرادي خوانده دوباره با جماعت بخواند و اگر بعد بفهمد كه نماز اولش باطل بوده، نماز دوم او كافي است.
مسأله 1130 : اگر امام يا مأموم بخواهد نمازي را كه به جماعت خوانده دوباره با جماعت بخواند، جواز جماعت محل تأمل است ولي در صورتي كه جماعت دوم داراي مزايايي باشد كه در شرع رجحان داشته باشد و كسي بخواهد به اميد مطلوب بودن دو مرتبه نمازش را به جماعت بخواند، بنا بر اظهر جايز است.
مسأله 1131 : نمازهاي مستحبي را نمي شود به جماعت خواند، ولي خواندن نماز عيد فطر و قربان در زمان غيبت امام ( عليه السلام ) به جماعت مستحب است در صورتي كه شروط وجوب موجود نباشد، همچنين خواندن نماز استسقاء كه براي طلب باران مي خوانند به جماعت مستحب است و بعيد نيست استحباب جماعت در نماز غدير كه به اميد مطلوبيت خوانده شود.
مسأله 1132 : موقعي كه امام جماعت نماز يوميه مي خواند، هر كدام از نمازهاي يوميه را مي شود به او اقتدا كرد ولي اگر نماز يوميه اش را احتياطاً دوباره مي خواند، فقط در صورتي كه مأموم احتياطش با امام يكي باشد مي تواند به او اقتدا كند.
مسأله 1133 : اگر امام جماعت قضاي نماز يوميه خود را مي خواند، مي شود به او اقتدا كرد ولي اگر نمازش را احتياطاً قضا مي كند، يا قضاي نماز شخص ديگر را تبرعاً مي خواند، اقتدا به او اشكال دارد.
مسأله 1134 : اگر امام در محراب باشد و كسي پشت سر او اقتدا نكرده باشد، كساني كه دو طرف محراب ايستاده اند و به واسطه ديوار محراب امام را نمي بينند نمي توانند اقتدا كنند.
مسأله 1135 : اگر به واسطه طولاني بودن صف اول، كساني كه دو طرف صف ايستاده اند امام را نبينند مي توانند اقتدا كنند و نيز اگر به واسطه درازي يكي از صفهاي ديگر كساني كه دو طرف آن ايستاده اند صف جلوي خود را نبينند مي توانند اقتدا نمايند
مسأله 1136 : اگر صفهاي جماعت تا درب مسجد برسد، كسي كه مقابل درب، پشت صف ايستاده، نمازش صحيح است و نيز نماز كساني كه با ديدن او اقتدا مي كنند صحيح مي باشد و در صف نماز جماعت از جهت اتّصال، تهيّأ نمازگزار متّصل، كافي است.
مسأله 1137 : كسي كه پشت ستون ايستاده، اگر از طرف راست يا چپ به واسطه مأموم ديگر به امام متصل نباشد، نمي تواند اقتدا كند، ولي اگر از دو طرف يا يك طرف متصل باشد و مأموم كسي را كه امام را مي بيند مشاهده كند، جماعتش صحيح است و منظور از ديدن امام اين است كه اگر مأمومين نباشند بتواند امام را ببيند ولي غير از مأمومين هر چه حائل شود موجب فرادي شدن نماز است.
مسأله 1138 : محل ايستادن امام بايد از محل مأموم بلندتر نباشد، ولي اگر مكان امام مقدار خيلي كمي، مثلاً كمتر از يك وجب بلندتر باشد، اشكال ندارد و نيز اگر زمين سراشيب باشد و امام در طرفي كه بلندتر است بايستد، در صورتي كه سراشيبي آن زياد نباشد و طوري باشد كه به آن، زمين مسطح بگويند مانعي ندارد.
مسأله 1139 : اگر مكان مأموم بلندتر از مكان امام باشد و ساير لوازم و شرايط اقتدا رعايت شود، اشكال ندارد.
مسأله 1140 : هرگاه بداند نماز امام باطل است، مثلا بداند امام وضو ندارد، اگر چه خود امام ملتفت نباشد، نمي تواند به او اقتدا كند.
مسأله 1141 : اگر مأموم بعد از نماز بفهمد كه امام عادل نبوده يا كافر بوده، يا به جهتي نمازش باطل بوده، مثلا بي وضو نماز خوانده، نمازش صحيح است و همچنين اگر در اثناء نماز به يكي از اين سه امر اطلاع پيدا كرد، نيت فرادي مي كند و بقيه نماز را مي خواند و نمازش صحيح است.
مسأله 1142 : انسان در بين نماز جماعتي كه خواندن آن به جماعت واجب نيست بنا بر اظهر مي تواند نيت فُرادي كند اگر چه از اول نماز قصد فرادي داشته باشد، مثلاً نيّت كند كه دو نماز خود را با يك نماز امام بخواند يعني قصد كند كه بين نماز فرادي كند و زودتر تمام كند و دوباره نماز دوم را به او اقتدا كند. ولي ممكن است از جهت اخلال به نظم جماعت و اشتباه انداختن مأمومين ممنوع باشد.
مسأله 1143 : اگر مأموم به واسطه عذري بعد از حمد و سوره امام نيت فُرادي كند لازم نيست حمد و سوره را بخواند، ولي اگر پيش از تمام شدن حمد و سوره نيت فُرادي نمايد، بايد مقداري را كه امام نخوانده بخواند.
مسأله 1144 : اگر در بين نماز جماعت نيت فُرادي نمايد، بنا بر احتياط واجب نبايد دوباره نيت جماعت كند، ولي اگر مردّد شود كه نيت فُرادي كند يا نه و بعد تصميم بگيرد نماز را با جماعت تمام كند، نمازش صحيح است.
مسأله 1145 : اگر موقعي كه امام در ركوع است، مأموم اقتدا كند و به ركوع امام برسد، اگر چه ذكر امام تمام شده باشد، نمازش به طور جماعت صحيح است و يك ركعت حساب مي شود. اما اگر به مقدار ركوع خم شود و به ركوع امام نرسد نمازش به طور فُرادي صحيح مي باشد و بايد آن را تمام نمايد.
مسأله 1146 : اگر موقعي كه امام در ركوع است اقتدا كند و به مقدار ركوع خم شود ولي شك كند كه به ركوع امام رسيده يا نه، نمازش صحيح است و بنا بر احتياط فُرادي مي شود.
مسأله 1147 : اگر موقعي كه امام در ركوع است اقتدا كند و پيش از آنكه به اندازه ركوع خم شود، امام سر از ركوع بردارد، مي تواند نيت فرادي كند يا مي تواند صبر كند تا در ركعت بعد به امام ملحق شود و در صورت ملحق شدن تكبيرِ ديگر لازم نيست.
مسأله 1148 : چنانچه مأموم بترسد كه اگر ملحق به صف شود و اقتدا كند، امام سر از ركوع بردارد مي تواند در همان مكاني كه ايستاده اقتدا كند و تكبير بگويد و به ركوع برود به شرط آن كه مانعي از اقتدا در آن مكان نباشد، مثل وجود حائل يا بلند بودن جاي امام، بنا بر اين دور بودن فاصله بين مأموم و امام يا صف جماعت بنا بر اظهر مانع از اقتدا نيست پس مأموم بعد از رسيدن به ركوع امام، در حال ركوع و يا بعد از ركوع و بنا بر احتياط بعد از سجود، ولو به چند دفعه حركت، خود را به امام يا صف ملحق مي كند و بنا بر احتياط واجب در حال ذكر حركت نكند و اگر توانست، راه رفتن را به بعد از سجده تأخير بيندازد اين كار را مي كند، ولي در هر صورت طي كردن اين فاصله نبايد فعل كثير حساب شود
مسأله 1149 : اگر كسي بعد از سر برداشتن امام از ركوع رسيد، مي تواند به امام اقتدا كند و تكبيرة الاحرام بگويد، اما ركوع بجا نياورد ولي در يك سجده يا دو سجده امام را متابعت كند و در ركعت بعد كه امام برمي خيزد ركعت اول مأموم حساب مي شود و بنا بر اظهر تجديد تكبيرة الاحرام لازم نيست
مسأله 1150 : اگر موقعي برسد كه امام مشغول خواندن تشهد آخر نماز است، چنانچه بخواهد به ثواب جماعت برسد، بايد بعد از نيت و گفتن تكبيرة الاحرام بنشيند و تشهد را با امام بخواند ولي سلام را نگويد و صبر كند تا امام سلام نماز را بدهد و بنا بر احتياط مستحب در اين حال به صورت تَجافي بنشيند، كه توضيح آن خواهد آمد، بعد بايستد و بدون آن كه دوباره نيت كند و تكبير بگويد، حمد و سوره را بخواند و آن را ركعت اول نماز خود حساب كند و همچنين بنا بر اظهر در غير تشهد ركعت آخر هم مي تواند چنين كند.
مسأله 1151 : در نماز جماعت بايد بين مأموم و امام پرده و مانند آن، كه پشت آن ديده نمي شود، فاصله نباشد و همچنين است بين انسان و مأموم ديگري كه انسان به واسطه او به امام متصل شده است، ولي اگر امام مرد و مأموم زن باشد، چنانچه بين آن زن و امام، يا بين آن زن و مأموم ديگري كه مرد است و زن به واسطه او به امام متصل شده است، پرده و مانند آن باشد اشكال ندارد.
مسأله 1152 : مأموم نبايد بنا بر اظهر جلوتر از امام بايستد و اظهر اين است كه مي تواند مساوي امام بايستد، ولي احتياط در اين است كه مساوي هم نايستد بلكه از امام عقب تر باشد و افضل آن است كه اگر مأموم يك نفر است در طرف راست امام بايستد و اگر بيشتر هستند پشت سر او قرار بگيرند.
مسأله 1153 : اگر بعد از شروع نماز، بين مأموم و امام، يا بين مأموم و كسي كه مأموم به واسطه او متصل به امام است، پرده يا چيز ديگري كه پشت آن را نمي توان ديد فاصله شود، نماز فُرادي مي شود و صحيح است.
مسأله 1154 : بايد بين جاي سجده مأموم و جاي ايستادن امام به قدر يك انسان كه به سجده رفته است فاصله نباشد، بنا بر اين اگر بين آن دو اين مقدار فاصله بود يعني از سر تا نوك انگشتان پاي يك نفر كه در سجده است بنا بر اظهر نماز جماعت اشكال دارد و همچنين اگر بين انسان و مأمومي كه جلوي او ايستاده و به وسيله او به امام متصل است به همين مقدار فاصله باشد نمازش اشكال دارد؛ و احتياط مستحب آن است كه جاي سجده مأموم با جاي كسي كه جلوي او ايستاده، هيچ فاصله نداشته باشد و اگر فاصله به قدر يك گام متعارف و معمولي باشد، بنا بر اظهر اشكالي ندارد.
مسأله 1155 : اگر مأموم به واسطه كسي كه طرف راست يا چپ او اقتدا كرده به امام متصل باشد و از جلو به امام متصل نباشد، چنانچه كمتر از مقداري كه در مسأله فوق گفته شد فاصله داشته باشد، نماز و جماعتش صحيح است.
مسأله 1156 : اگر در اثناء نماز، بين مأموم و امام، يا بين مأموم و كسي كه مأموم به واسطه او به امام متصل است به مقدار فوق فاصله پيدا شود، نمازش فُرادي مي شود و صحيح است.
مسأله 1157 : اگر نماز همه كساني كه در صف جلو هستند تمام شود، يا همه نيت فُرادي نمايند، چنانچه فاصله به اندازه فوق نباشد نماز صف بعد به طور جماعت صحيح و گرنه نمازشان فُرادي مي شود و صحيح است.
مسأله 1158 : اگر در ركعت دوم اقتدا كند، مستحب است قنوت و تشهد را با امام بخواند و احتياط مستحب آن است كه موقع خواندن تشهد، به حال تَجافي بنشيند، يعني انگشتان دست و سينه پا را به زمين بگذارد و زانوها را بلند كند و بايد بعد از تشهد، با امام برخيزد و حمد و سوره را بخواند و اگر براي سوره وقت ندارد، حمد را تمام كند و در ركوع خود را به امام برساند و چنانچه طوريست كه اگر بخواهد حمد را بخواند و يا تمام كند به ركوع امام نمي رسد اظهر تمام كردن حمد است اگر چه احتياط در قصد فُرادي است.
مسأله 1159 : اگر موقعي كه امام در ركعت دوم نماز چهار ركعتيست اقتدا كند، بايد در ركعت دوم نمازش كه ركعت سوم امام است بعد از دو سجده بنشيند و تشهد را به مقدار واجب بخواند و برخيزد و چنانچه براي گفتن سه مرتبه تسبيحات وقت ندارد، يك مرتبه بگويد و در ركوع يا سجده خود را به امام برساند و اگر يك مرتبه تسبيحات را هم وقت ندارد كمتر از آن بگويد و به ركوع امام برسد و اگر اصلاً وقت ندارد، قريب است كه هيچ ذكر نگويد و با امام ركوع كند، اگر چه احتياط در قصد انفراد و اتمام است.
مسأله 1160 : اگر در ركعت سوم يا چهارم در حالي كه امام ايستاده و هنوز تكبير ركوع را نگفته اقتدا كند، بنا بر احوط بايد حمد و سوره را بخواند و اگر براي سوره وقت ندارد، بايد حمد را تمام كند و در ركوع خود را به امام برساند و چنانچه طوريست كه اگر حمد بخواند يا حمد را بخواهد تمام كند به ركوع نخواهد رسيد احتياط در اين است كه قصد فرادي كند و حمد را تمام كرده و بقيه نماز را هم خودش بخواند، ولي اگر مأموم در ركعت دوم خود چنانچه طوريست كه اگر بخواهد حمد را تمام كند به ركوع امام نمي رسد، نمي تواند حمد را رها كرده و همراه امام به ركوع برود، بلكه بايد حمد را تمام كند و خود را در سجده به امام برساند، گرچه احوط در اين صورت قصد فرادي است.
مسأله 1161 : كسي كه مي داند اگر سوره را بخواند در ركوع به امام نمي رسد، بايد سوره را نخواند.
مسأله 1162 : كسي كه اطمينان دارد كه اگر سوره را شروع كند يا تمام نمايد به ركوع امام مي رسد احتياط واجب آن است كه سوره را شروع كند يا اگر شروع كرده تمام نمايد
مسأله 1163 : اگر امام ايستاده باشد و مأموم نداند كه در كدام ركعت است مي تواند اقتدا كند، ولي بايد حمد و سوره را به قصد قربت بخواند و اگر بعداً بفهمد كه امام در ركعت اول يا دوم بوده، نمازش صحيح است.
مسأله 1164 : اگر به خيال اين كه امام در ركعت اول يا دوم است حمد و سوره نخواند و بعد از ركوع بفهمد كه در ركعت سوم يا چهارم بوده، نمازش صحيح است، ولي اگر پيش از ركوع بفهمد، بايد حمد و سوره را بخواند و اگر وقت ندارد، فقط حمد را بخواند و بعد خود را به امام برساند.
مسأله 1165 : اگر به خيال اين كه امام در ركعت سوم يا چهارم است حمد و سوره بخواند و پيش از ركوع يا بعد از آن بفهمد كه در ركعت اول يا دوم بوده، نمازش صحيح است.
مسأله 1166 : اگر موقعي كه مشغول نماز مستحبيست جماعت بر پا شود، چنانچه اطمينان ندارد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت مي رسد، مستحب است نماز را رها كند و مشغول نماز جماعت شود، بلكه اگر اطمينان نداشته باشد كه به ركعت اول برسد مستحب است به همين كيفيّت عمل نمايد.
مسأله 1167 : اگر موقعي كه مشغول نماز سه ركعتي يا چهار ركعتيست جماعت بر پا شود، چنانچه به ركوع ركعت سوم نرفته و اطمينان ندارد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت برسد، مستحب است به نيت نماز مستحبي نماز را دو ركعتي تمام كند و خود را به جماعت برساند.
مسأله 1168 : اگر نماز امام تمام شود و مأموم مشغول تشهد يا سلام اول باشد، لازم نيست نيت فُرادي كند.