قصاص و دیة اعضا
(مسئله 3520) در قطع اعضای انسان و ایجاد جراحت در بدن او قصاص جایز است ؛ به شرط آن که قابل کنترل باشد و دقت شود که زیاده روی در کار نباشد ؛ و بنا بر احتیاط واجب با اجازة حاکم شرع باشد . و اگر کنترل ممکن نیست دیه می گیرند .
(مسئله 3521) میزان کلی در دیة اعضای اصلی انسان این است که هر عضوی که فرد باشد _ مانند: زبان و آلت تناسلی _ بریدن و از بین بردن آن موجب دیة کامل است ؛ یعنی یکی از شش چیزی که در دیة قتل گفته شد . و هر عضو اصلی که جفت باشد _ مانند: دست ، پا ، گوش و چشم _ بریدن یا از بین بردن جفت آن موجب دیة کامل و بریدن یا از بین بردن یکی از آنها موجب نصف دیه است ؛ هر چند در بریدن یک لب یا یک بیضه و یا دو پلک چشم احتیاط در مصالحه بر نصف است . و در حکم به دیه فرقی میان صورت عمد و غیر عمد آن وجود ندارد .
(مسئله 3522) دیة چند چیز مانند دیة قتل است:
1_ دو چشم کسی را درآورند یا کور کنند ؛ و اگر یکی از آنها را درآورند یا کور کنند باید نصف دیة قتل را بپردازند . و اگر کسی بر حسب خلقت یا به جهت حادثه ای یک چشم بیشتر ندارد ، درآوردن یا کور کردن همان یک چشم موجب دیة کامل است . و اگر چهار پلکِ دو چشم کسی را ببرند بنا بر مشهور موجب دیة کامل است ؛ ولی بنا بر احتیاط مصالحه کنند . همچنین در بریدن دو پلک چشم به نصف دیه مصالحه نمایند .
2_ دو گوش کسی را از بیخ ببرند یا آنها را به طور کلی کر کنند و امید بهبودی هم در بین نباشد ؛ و اگر یکی از آنها را ببرند یا کر کنند باید نصف دیة قتل را بدهند . و اگر نرمة یک گوش را ببرند باید یک سوم دیة یک گوش را بدهند .
3_ تمام بینی یا تمام نرمة بینی کسی را ببرند یا کاری کنند که به طور کلی بوی چیزی را نفهمد و امید خوب شدن هم نباشد .
4_ زبان کسی را که لال نیست از بیخ ببرند ؛ و اگر قسمتی از آن را ببرند بنابر احتیاط نسبت آن قسمت را به همة زبان بسنجند ؛ همچنین نقصی را که در اثر بریدن آن در مخارج حروف بیست و هشت گانه پیدا می شود حساب کنند ؛ یعنی دیة
کامل را به حروف بیست و هشت گانه تقسیم کنند ؛ و در تفاوت این دو با هم مصالحه نمایند . و اگر زبان شخص لال را ببرند باید یک سوم دیة قتل را بدهند ؛ و اگر قسمتی از آن را ببرند آن قسمت را نسبت به همة زبان او بسنجند و حساب کنند .
5_ تمام دندانهای کسی را از بین ببرند ؛ و دیة هرکدام از دوازده دندان جلوی دهان که شش عدد در بالا و شش عدد در پایین می باشد پنجاه مثقال شرعی _ هجده نخودی _ طلای سکه دار یا پانصد درهم نقرة سکه دار است ؛ و دیة هرکدام از شانزده دندان عقب دهان بیست و پنج مثقال شرعی طلای سکه دار یا دویست و پنجاه درهم نقرة سکه دار است .
6_ دو لب کسی را ببرند ؛ و اگر یکی از آنها را ببرند بنا بر احتیاط بر نصف دیه توافق و مصالحه نمایند .
7_ بر کسی صدمه ای وارد کنند که موی تمام ریش یا سر او بریزد و دیگر نروید ؛ و اگر به زور ریش کسی را از ته بتراشند و دوباره بروید باید یک سوم دیة او را بدهند .
8 _ هر دو دست کسی را از مچ یا بالاتر قطع کنند ؛ و اگر یک دست او را قطع کنند باید دیة قتل را بدهند .
9_ هر ده انگشت دست کسی را از بیخ ببرند ؛ و دیة هر انگشت یک دهم دیة قتل است ؛ و دیة هر بند انگشت یک سوم دیة انگشت است ؛ و در انگشت شصت دیة هر بند نصف دیة انگشت است .
10_ هر دو پای کسی را از مفصل یا بالاتر ، یا همة انگشتهای پاهای او را ببرند ؛ و دیة هر انگشت یک دهم دیة قتل است .
11_ پشت کسی را طوری بشکنند که دیگر خوب نشود و به هیچ وجه نتواند بنشیند .
12_ طوری به کسی آسیب برسانند که عقل او از بین برود و دیگر برنگردد .
13_ بر کسی صدمه ای وارد کنند که به طور کلی صدا یا نطق او از بین برود و برنگردد .
14_ دو ران کسی را از بیخ ببرند .
15_ آلت مردانگی کسی را از ختنه گاه یا بیشتر ببرند ؛ و اگر آلت مردانگی شخص عنّین را ببرند یک سوم دیة کامل را بدهند .
16_ بیضه های مردی را از بین ببرند ؛ و اگر یکی از آنها را از بین ببرند بنا بر احتیاط بر نصف دیه توافق و مصالحه نمایند .
17_ آلت زنانگی زنی را به طور کلی ببرند .
18_ دو پستان زنی را ببرند ؛ و اگر یکی از آنها را ببرند باید نصف دیة یک زن را بدهند .
19_ بر کسی صدمه ای وارد کنند که به هیچ وجه نتواند جلوی ادرار یا مدفوع خود را بگیرد .
20_ نخاع کسی را به طور کلی قطع کنند .
21_ مرد اجنبی به وسیلة نزدیکی زنی را افضا نماید ؛ یعنی مخرج بول و حیض او را یکی کند . و اگر شوهر به واسطة نزدیکی او را افضا نماید ، چنانچه بعد از نه سالگی زن باشد بر شوهر چیزی نیست ؛ و چنانچه پیش از نه سالگی باشد بنا بر احتیاط به طلاق از او جدا شود و دیگر با او ازدواج نکند ، و علاوه بر مهر دیة افضا را که یک دیة کامل است و همچنین نفقة او را تا آخر عمر او بدهد ، هر چند آن زن با دیگری ازدواج کند .
(مسئله 3523) اگر بیش از یکی از جنایتهایی را که در مسئله پیش شمرده شد مرتکب شود دیه تکرار می شود ؛ مثلاً اگر به کسی ضربه ای وارد کند که هم صدای خود را از دست بدهد و هم کور و هم کر شود ، باید سه دیة کامل به او بپردازد .
(مسئله 3524) دیة زن با دیة مرد تا یک سوم دیة قتل مساوی است ؛ و چنانچه دیه از یک سوم دیة قتل بیشتر باشد دیة زن نصف دیة مرد می شود .
(مسئله 3525) مقدار دیة شل و فلج شدن هر عضوی که دیة معینی دارد دو سوم دیة قطع آن می باشد ؛ و چنانچه عضو فلج شدة کسی را قطع نماید یک سوم دیة قطع عضو سالم آن را باید به مصدوم بپردازد .
(مسئله 3526) اگر کمر انسان به گونه ای شکسته شود که هم توانایی راه رفتن و هم توانایی نزدیکی کردن او به طور کلی از بین برود ، مرتکب آن باید دو دیة کامل بپردازد .