رساله توضیح المسائل حضرت آيت الله محمد باقر موحدي نجفي
احکام تقلید مسائل طهارت و نجاست احکام طهارت و آب ها اشاره حکم آب مطلق (آب کر) حکم آب قلیل حکم آب جاری حکم آب باران حکم آب چاه حکم آب مضاف احکام نجاسات اشاره 2 و 2 _ حکم ادرار و مدفوع 3_ حکم منی 5 و 5 _ حکم میته و مردار 6_ حکم خون 8 و 8 _ حکم سگ و خوک 9_ حکم کافر 11 و 11_ حکم شراب و فقاع راه ثابت شدن نجاست راه نجس شدن چیزهای پاک اجتناب از نجاسات احکام مطهّرات مطهّرات اول: آب دوم: زمین سوم: آفتاب چهارم: استحاله پنجم: کم شدن دو سوم آب انگور ششم: انتقال هفتم: اسلام هشتم: تبعیت نهم: برطرف شدن عین نجاسات دهم: استبرای حیوان نجاست خوار یازدهم: غایب شدن مسلمان دوازدهم: سنگ استنجاء سیزدهم: ذبح و تزکیه چهاردهم: نزح آب پانزدهم: تیمم شانزدهم : استبراء هفدهم و هجدهم: زوال و تغییر احکام قرآن و مسجد احکام مساجد احکام ظرفها احکام تخلّی و استنجاء استبراء مستحبات و مکروهات تخلّی احکام وضو ،شرایط و نواقض آن احکام وضو آداب و ترتیب وضو شستن صورت شستن دستها مسح سر و پا وضوی ارتماسی شرایط وضو اشاره شرط اول و دوم: آب وضو باید پاک و با آب مطلق باشد . شرط سوم: آب وضو و فضایی که در آن وضو می گیرد باید مباح باشد . شرط چهارم و پنجم: ظرفی که آب وضو در آن است باید مباح باشد و نیز از طلا و نقره نباشد . شرط ششم: بنا بر احتیاط واجب باید اعضای وضو هنگام شستن و مسح کشیدن پاک باشد . شرط هفتم: وقت کافی برای وضو و نماز داشته باشد . شرط هشتم: قصد قربت شرط نهم: ترتیب شرط دهم: موالات . یعنی کارهای وضو را پشت سر هم انجام دهد . شرط یازدهم: کارهای وضو را خود انسان انجام دهد . شرط دوازدهم: استعمال آب برای او مانعی نداشته باشد . شرط سیزدهم: در اعضای وضو مانعی از رسیدن آب به بدن وجود نداشته باشد . احکام وضو و حکم شک در وضو حکم کسی که نمی تواند از بیرون آمدن ادرار یا مدفوع یا باد جلوگیری کند اموری که وضو گرفتن برای آنها واجب است چیزهایی که وضو را باطل می کند احکام جبیره و مسائل آن احکام غسل جبیره ای احکام غسلهای واجب بالذات ، مسّ میّت و بالعرض جنابت و ... اشاره احکام غسل غسل ترتیبی غسل ارتماسی غسلهای واجب اعم از وجوب نفسی و غیری غسل جنابت احکام جنب کارهایی که بر جنب حرام و یا مکروه است غسلهای مستحب غسل حیض احکام حائض اقسام زنان حائض اشاره اول: صاحب عادت وقتیه و عددیه دوم: صاحب عادت وقتیه سوم: صاحب عادت عددیه چهارم: مضطربه پنجم: مبتدئه ششم: ناسیه مسائل متفرقه حیض غسل استحاضه احکام مستحاضه غسل نفاس غسل مسّ میّت غسل میّت غسلی که با نذر یا سوگند و یا عهد واجب شده است احکام تیمم و موارد آن اشاره تیمم کیفیت تیمم چیزهایی که تیمم بر آنها صحیح است موارد تیمم اشاره اول از موارد تیمم: دوم از موارد تیمم سوم از موارد تیمم چهارم از موارد تیمم پنجم از موارد تیمم ششم از موارد تیمم هفتم از موارد تیمم احکام تیمم احکام اموات و مسائل احتضار اشاره مسائل محتضر احکام و آداب میت احکام غسل میت حنوط و احکام آن کفن کردن میت و احکام آن نماز میت و احکام آن دستور نماز میت مستحبات نماز میت دفن میت و احکام آن مستحبات دفن نماز وحشت حکم بعضی اعضای میت احکام نبش قبر احکام نماز ، مسائل ، شرایط ،اقسام و اوقات آن اشاره احکام نماز اقسام نماز نمازهای واجب یومیه وقت نمازهای یومیه وقت نماز ظهر و عصر وقت نماز مغرب و عشاء وقت نماز صبح احکام وقت نماز نمازهایی که باید به ترتیب خوانده شود نمازهای مستحب نافله های شبانه روزی و وقت آنها نماز غفیله نماز اول وقت احکام قبله ستر بدن در نماز لباس نمازگزار مواردی که لازم نیست بدن و لباس نمازگزار پاک باشد مستحبات و مکروهات لباس نمازگزار احکام مکان نمازگزار جاهایی که خواندن نماز در آنجا مستحب یا مکروه است اذان و اقامه واجبات صلاة احکام واجبات و ارکان نماز نیت قیام (ایستادن) در نماز تکبیره الاحرام قرائت نماز رکوع نماز سجود نماز اشاره چیزهایی که سجده بر آنها صحیح است مستحبات و مکروهات سجده احکام سجدة واجب قرآن تشهد نماز کیفیت سلام نماز حکم اذکار نماز ترتیب موالات احکام قنوت تعقیبات نماز صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ترجمة جملات نماز اشاره ترجمة سورة حمد ترجمة قل هو الله احد ترجمة ذکر رکوع، سجود و اذکار صلاة ترجمة قنوت ترجمة تشهد ترجمة تسبیحات اربعه ترجمة سلام نماز مبطلات نماز مکروهات موارد جواز قطع نماز خلل در نمازهای مستحبی احکام شکوک صلاة شکوکی که نماز را باطل می کند شکوکی که نباید به آنها اعتنا کرد اشاره 1_ شک در چیزی که محل به جا آوردن آن گذشته است . 2_ شک پس از سلام نماز 3_ شک پس از گذشتن وقت نماز 4_ شک کثیرالشک (یعنی کسی که زیاد شک می کند) 5_ شک امام جماعت یا مأموم در شمارة رکعتهای نماز 6_ شک در نماز مستحبی شکوک صحیحه احکام نماز احتیاط احکام سجدة سهو سجدة سهو احکام قضای سجده و تشهد فراموش شده مسائل کم یا زیاد کردن اجزا و شرایط نماز احکام نماز مسافر ، خوف ، قضا ،آیات ، عید ، جمعه و جماعات و شرایط آنها اشاره احکام نماز مسافر چیزهایی که سفر را قطع می کند اشاره 1_ رسیدن به وطن: 2_ قصد اقامت: 3_ توقف یک ماه بدون قصد: چند مسئله متفرقه احکام نماز خوف احکام نماز قضا نماز و روزه قضای پدر و مادر نایب گرفتن برای نماز و روزه قضا احکام نماز جماعت موارد وجوب نماز جماعت شرایط برگزاری نماز جماعت شرایط نماز جماعت وظیفه مأمومین در جماعت نیت فرادی در جماعت شرایط امام جماعت مستحبات نماز جماعت مکروهات احکام نماز جمعه کیفیت نماز جمعه وقت نماز جمعه شرایط برگزاری نماز جمعه خطبه های نماز جمعه شرایط امام جمعه نماز عید فطر و قربان شرایط نماز عید فطر و قربان احکام نماز عید فطر و قربان نماز آیات وقت نماز آیات دستور نماز آیات نمازهای مستحبی احکام روزه،مسائل و شرایط آن اشاره احکام روزه شرایط صحت روزه مبطلات روزه اشاره 1و2_ خوردن و آشامیدن 3_ جماع 4_ استمناء 6 _ دروغ بستن به خدا یا پیامبر و یا امامان علیه السلام 6_ رساندن غبار غلیظ به حلق 7_ فرو بردن تمام سر در آب 8_ عمدا باقی ماندن بر جنابت یا حیض یا نفاس تا اذان صبح 9_ اماله کردن با چیزهای روان 10_ قی کردن احکام مبطلات روزه کفاره ی روزه مواردی که فقط قضای روزه واجب است مواردی که قضا و کفاره هر دو واجب است موارد کفاره ی جمع موارد تکرار کفاره احکام روزة قضا احکام روزة مسافر کسانی که روزه بر آنها واجب نیست روزه های حرام و مکروه روزه های مستحب مواردی که مستحب است از مبطلات روزه خودداری شود مکروهات راه ثابت شدن اول ماه احکام اعتکاف شرایط اعتکاف خمس ، شرایط وجوب خمس و موارد مصرف آن اشاره احکام خمس اموالی که خمس آنها واجب است اشاره 1_ منافع کسب و کار اشاره خمس مطالبات و پس اندازها خمس سرمایه و ترقی جبران سرمایه خمس خانه و اثاثیه مخارج و هزینه ها تعیین سال 2_ معدن 3_ گنج 4_ مال حلال مخلوط با حرام 5_ جواهری که با غواصی در دریا به دست می آید 6_ غنیمت جنگ 7_ زمینی که کافر ذمّی از مسلمان بخرد احکام تصرف در مالی که خمس آن داده نشده است مصرف خمس احکام انفال احکام زکات ، مسائل ، شرایط وجوب زکات و موارد مصرف آن اشاره احکام زکات موارد وجوب زکات نیت زکات شرایط واجب شدن زکات زکات انعام ثلاثه (شتر ، گاو و گوسفند) نصاب شتر و گاو و گوسفند 1_ نصاب شتر 2_ نصاب گاو 3_ نصاب گوسفند زکات طلا و نقره (نقدین) اشاره نصاب طلا و نقره زکات غلات أربعه «گندم ، جو، خرما و کشمش» اشاره نصاب غلّات مخارج و هزینه ها در زکات احکام پرداخت زکات تصرف و معامله در زکات زکات و دَین مصرف زکات شرایط مستحق زکات احکام زکات فطره مصرف زکات فطره احکام حج ،شرایط وجوب و صحت آن اشاره احکام حج شرایط وجوب حج نیابت در حج اقسام حج صورت حج تمتّع اشاره 1_ عمرة تمتّع 2_ حج تمتّع عمرة مفرده احکام جهاد ، شرایط جهاد ابتدایی و دفاعی اشاره احکام جهاد و دفاع جهاد ابتدایی جهاد دفاعی دفاع از حقوق شخصی احکام امر به معروف و نهی از منکر شرایط امر به معروف و نهی از منکر احکام معاملات:بیع ، انواع بیع ، معاملات صحیح و باطل احتکار ، شفعه ، صلح ، شرکت ، مضاربه مزارعه ، مساقات و شرایط آنها اشاره احکام خرید و فروش معاملات باطل معاملات مکروه شرایط فروشنده و خریدار شرایط کالا و عوض آن خرید و فروش چیزهای وقفی فروش طلا و نقره به طلا و نقره خرید و فروش میوه ها احکام انواع معامله 1_ معاملة نقدی 2_ معاملة نسیه 3_ معاملة سلف اشاره شرایط معاملة سلف احکام معاملة سلف مواردی که می توان معامله را به هم زد احکام اقاله (به هم زدن معامله) احکام احتکار احکام حق شُفعه احکام صلح احکام شرکت شرایط شرکت قراردادی تصرف در اموال شرکت تقسیم مال مشترک احکام مضاربه احکام مزارعه احکام مساقات احکام اجاره ، جعاله ، حواله ، بیمه ،قرض ، رهن ، ودیعه ، عاریه ، هبه وکالت ، ضمانت ، کفالت و شرایط آنها اشاره احکام اجاره شرایط مالی که آن را اجاره می دهند شرایط استفاده از متعلق اجاره مسائل متفرقه اجاره احکام سرقفلی احکام جُعاله احکام بیمه احکام وکالت احکام قرض احکام سفته و چک و معاملات بانکی احکام رهن احکام حواله احکام ضمانت 1_ ضمانت عقدی 2_ ضمانت قهری احکام کفالت احکام ودیعه (امانت) احکام عاریه احکام هبه احکام وقف ، صدقه ، حبس ملک ، حجر و شرایط آنها اشاره احکام وقف شرایط وقف شرایط ضمن وقف تولیت و نظارت بر وقف مسائل متفرقه وقف حبس ملک صدقه احکام حجر (محجور شدن) احکام مشاغل ، معاشرت ، مسابقات ، مسائل لمس ، نگاه و صدا اشاره احکام مشاغل و درآمدها احکام مسابقات احکام معاشرت احکام نگاه و لمس و صدا احکام پوشش و زینت احکام نکاح ، توابع آن و مسائل متفرقه ازدواج اشاره احکام ازدواج کیفیت خواندن عقد دائم دستور خواندن عقد موقت شرایط انشای صیغة عقد شرایط ضمن عقد عیبهایی که به واسطة آنها می توان عقد را به هم زد احکام عقد دائم احکام عقد موقت زنهایی که ازدواج با آنان حرام است 1_ زنان مَحرم: 2_ خواهر زن: 3_ دختر خواهر و دختر برادر همسر: 4_ زنی که در عدّه دیگری است: 5_ زن شوهرداری که با او عقد بسته است: 6_ زن شوهرداری که با او زنا کرده است: 9 _ دختر و مادر زنی که با او زنا کرده است: 9_ مادر و خواهر و دختر کسی که با او لواط کرده است: 10_ زنی که در حال احرام با او عقد بسته است: 11_ همسری که سه مرتبه طلاقش داده است: 12_ دختر نابالغی که با او ازدواج و نزدیکی کرده است: 13_ زنان کافره: 14_ زنی که با او لعان کرده است: احکام متفرقه ازدواج احکام شیر دادن (رضاع) شرایط شیر دادنی که علت مَحرم شدن است تلقیح تلقیح مصنوعی سقط جنین حقوق متقابل پدر و مادر و فرزند نفقه: احکام پس از ولادت عقیقه آداب شیر دادن حق حضانت (نگهداری کودک) تشریح و ترقیع (پیوند اعضاء) احکام طلاق ، اقسام و شرایط آن ، مسائل اقرار ، نذر ، عهد و قسم اشاره احکام طلاق اقسام طلاق اشاره 1_ طلاق بائن طلاق خلع و مبارات 2_ طلاق رجعی احکام عدّه عدّة طلاق عدّة وفات مسائل متفرقه عدّه مسائل لعان احکام اقرار احکام نذر و عهد احکام قسم (سوگند) احکام اراضی موات ، مسائل غصب ، لقطه ، صید و ذباحه أطعمه و أشربه اشاره احکام احیای زمینهای موات حریم مکانهای مشترک احکام غصب مسائل تقاص احکام لُقَطه (مالی که انسان آن را پیدا می کند) مال مجهول المالک احکام سر بریدن و شکار حیوانات دستور ذبح حیوان شرایط ذبح حیوان دستور نحر شتر مستحبات و مکروهات ذبح حیوان احکام و شرایط شکار با اسلحه احکام و شرایط شکار با سگ شکاری احکام صید ماهی و ملخ احکام أطعمه و أشربه (خوردنیها و آشامیدنیها) مستحبات و مکروهات خوردن و آشامیدن احکام وصیت ، ارث ، قضاوت ، ید و شرایط آنها اشاره احکام وصیّت شرایط وصیت کننده و وصیت شرایط وصی احکام ارث ارث طبقة اول ارث طبقة دوم ارث طبقة سوم ارث زن و شوهر ارث اختصاصی پسر بزرگتر مسائل متفرقه ارث تغییر جنسیت احکام قضاوت شرایط قاضی آداب قضاوت دادخواهی کیفیت قضاوت و مستندات آن شرایط شاهد و بیّنه کیفیت قسَم و احکام آن احکام ید احکام حدود و تعزیرات ، دیات و قصاص اشاره احکام حدود و تعزیرات حدّ زنا حدّ لواط حدّ مساحقه حدّ قوّادی مسائل متفرقه امور جنسی حدّ استمناء حدّ قذف (نسبت دادن زنا یا لواط به دیگران) حدّ مشروب خواری حدّ سرقت احکام محارب احکام مرتد حکم سایر حدود و تعزیرات احکام قصاص و دیات اقسام قتل راه های اثبات قتل کفارة قتل دیه و اقسام آن قصاص و دیة اعضا دیة سقط جنین دیة جراحات حکم مواردی که دیه تعیین نشده است مسائل متفرقة قصاص و دیات
ترجمة سلام نماز
نمازگزار باید سلام نماز را به ترتیبی که در «مسئله 1126» گفته شد بگوید ، و ترجمة سلام نماز به این ترتیب است:
«أَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ» یعنی: سلام بر تو ای پیامبر! و رحمت و برکات خدا بر تو باد .
«أَلسَّلامُ عَلَیْنا وَ عَلی عِبادِاللّهِ الصّالِحِینَ» یعنی: سلام بر ما نمازگزاران و بر تمام بندگان خوب خدا .
«أَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ» یعنی: سلام و رحمت و برکات خداوند بر شما باد .
مبطلات نماز
دوازده چیز نماز را باطل می کند:
اول: آن که در بین نماز یکی از شرطهای صحت آن _ مانند ستر، پوشش لازم
برای زن و مرد _ از بین برود .
دوم: آن که در بین نماز از روی عمد یا اشتباه و یا ناچاری چیزی که وضو یا غسل را باطل می کند پیش آید ؛ مثل این که ادرار از او بیرون آید ، حتی اگر در آخرین جزء سلام واجب وضو یا غسلش باطل شود نمازش باطل می شود به جز استحاضه و کسی که نمی تواند از بیرون آمدن بول و غائط خودداری کند .
(مسئله 1152) کسی که نمی تواند از بیرون آمدن ادرار یا مدفوع خود جلوگیری کند و در بین نماز از او خارج شود ، چنانچه به دستوری که در احکام وضو (مسائل 375 الی 380) گفته شد رفتار نماید نمازش باطل نمی شود ؛ و نیز اگر در بین نماز از زن مستحاضه خون خارج شود ، در صورتی که به دستور استحاضه رفتار کرده باشد نمازش صحیح است .
(مسئله 1153) کسی که بی اختیار خوابش برده ، چنانچه تمام شدن نماز را نداند و شک کند که بین نماز خوابش برده یا بعد از آن ، باید نمازش را دوباره بخواند ؛ ولی اگر تمام شدن نماز را بداند و شک کند که خواب در بین نماز بوده یا بعد از آن ، نمازش صحیح است .
سوم: تکفیر ؛ مانند بعضی از اهل سنت دستها را روی هم قرار دهد که بنا بر احتیاط واجب باید نمازش را دوباره بخواند .
(مسئله 1154) هرگاه برای ادب دستها را روی هم بگذارد _ اگر چه مثل اهل سنت نباشد _ بنابر احتیاط واجب باید دوباره نماز را بخواند ؛ ولی اگر از روی فراموشی یا ناچاری _ مثل تقیه _ یا برای کار دیگری _ مثل خاراندن دست _ دستها را روی هم بگذارد اشکال ندارد .
چهارم: تأمین ؛ پس از خواندن حمد عمداً «آمین» بگوید ؛ ولی اگر از روی اشتباه یا تقیه باشد اشکال ندارد .
پنجم: انحراف از قبله ؛ از روی عمد پشت به قبله نماید یا به سمت راست یا چپ قبله برگردد ؛ بلکه اگر از روی عمد به قدری برگردد که نگویند رو به قبله است _ اگر چه به طرف راست یا چپ نرسد _ نمازش باطل می شود .
(مسئله 1155) اگر از روی اشتباه در تشخیص قبله پشت به قبله نماز بخواند و در وقت نماز بفهمد نماز را دوباره بخواند ، و اگر وقت گذشته بنا بر احتیاط واجب قضا نماید ؛ و چنانچه از روی اشتباه به طرف راست یا چپ قبله نماز بخواند و در وقت بفهمد نماز را دوباره بخواند ، و اگر پس از وقت بفهمد قضا لازم نیست ؛ و اگر به طرف راست یا چپ قبله نرسیده نماز او صحیح است .
(مسئله 1156) بعید نیست که مقصود از هر یک از پشت به قبله و طرف راست و طرف چپ آن ، یک چهارم دایره باشد .
(مسئله 1157) اگر از روی عمد همة صورت را به گونه ای به طرف راست یا
چپ قبله برگرداند که بتواند پشت سر را ببیند نمازش باطل است ؛ بلکه اگر از روی اشتباه نیز همین کار را بکند بنابر احتیاط واجب نماز باطل می شود ؛ ولی اگر سر را کمی بگرداند _ از روی عمد باشد یا اشتباه _ نمازش باطل نمی شود ؛ مگر این که صورت او از حد استقبال خارج شود .
ششم: آن که از روی عمد کلمه ای را که در نماز نیست بگوید و از آن قصد معنا کند اگر چه معنا نداشته باشد یا یک حرف باشد ؛ بلکه اگر از آن معنایی را هم قصد نکند بنا بر احتیاط واجب باید نماز را دوباره بخواند ؛ ولی اگر از روی اشتباه بگوید نماز باطل نمی شود.
(مسئله 1158) سرفه کردن و آروغ زدن و آه کشیدن در نماز اشکال ندارد ؛ ولی گفتن کلماتی مانند: آخ و آه چنانچه از روی عمد باشد نماز را باطل می کند .
(مسئله 1159) گفتن هر ذکری در تمام حالات نماز اشکال ندارد . همچنین اگر کلمه ای مانند «ألله أکبر» را به قصد ذکر بگوید ولی در موقع گفتن آن صدا را بلند کند که چیزی را به دیگری بفهماند اشکال ندارد ؛ اما اگر آن را به قصد این که چیزی را به دیگری بفهماند بگوید _ اگر چه قصد ذکر هم نداشته باشد _ نماز باطل می شود .
(مسئله 1160) خواندن قرآن در نماز _ به جز چهار سوره ای که سجدة واجب دارند _ و نیز دعاکردن در نماز اشکال ندارد ؛ ولی احتیاط واجب آن است که دعا را به عربی بگوید .
(مسئله 1161) اگر کلمه ای از حمد و سوره و ذکرهای نماز را عمداً یا از روی احتیاط چند مرتبه بگوید اشکال ندارد ؛ به شرط آن که به حد وسواس نرسد .
(مسئله 1162) نمازگزار در حال نماز نباید به کسی سلام کند ؛ ولی اگر دیگری به وی سلام کند لازم است بلافاصله پاسخ دهد . و اگر از روی فراموشی یا عمد به اندازه ای جواب را تأخیر بیندازد که جواب آن سلام به حساب نیاید ، چنانچه در نماز باشد نباید جواب دهد ، و اگر در نماز نباشد لازم نیست پاسخ دهد ؛ و در صورت تأخیر عمدی ، گناه کرده ولی نمازش صحیح است .
(مسئله 1163) نمازگزار در حال نماز بنا بر احتیاط پاسخ سلام را به گونه ای دهد که مطابق سلام باشد و کلمة سلام در اول جمله قرار گیرد ؛ مثلاً بگوید: «السَّلام عَلَیْکُم» یا «سَلامً عَلَیْکُم»؛ و اگر پاسخ را «عَلَیْکُمُ السَّلام» بدهد صحیح نیست ؛ و در پاسخ سلام زن بگوید: «سَلامً عَلَیْکْ» ؛ یعنی کاف را بدون حرکت بگوید .
(مسئله 1164) باید جواب سلام را طوری بگوید که سلام کننده بشنود . ولی اگر سلام کننده ناشنوا باشد و انسان به طور معمول جواب او را بدهد کافی است ؛ و بنا بر احتیاط واجب اگر می تواند با حرکات لب یا اشاره بفهماند .
(مسئله 1165) نمازگزار در حال نماز می تواند جواب سلام را به قصد جواب بگوید ؛ و چنانچه به قصد دعا هم بگوید مانعی ندارد .
(مسئله 1166) اگر زن یا مرد نامحرم یا بچه ای که خوب و بد را می فهمد به نمازگزار سلام کند نمازگزار باید جواب او را بدهد ؛ ولی جواب سلام کسی که از روی مسخره یا شوخی سلام می کند واجب نیست . و احنیاط واجب آن است که در جواب سلام مرد و زن غیر مسلمان ذِمّی بگوید: «سَلام» یا «عَلَیْک»
(مسئله 1167) اگر کسی به نمازگزار غلط سلام کند ، در صورتی که عرفاً سلام حساب شود بنا بر احتیاط جواب او را صحیح بدهد .
(مسئله 1168) اگر کسی به عده ای که در حال نمازند سلام کند پاسخ آن بر همه واجب است ؛ ولی اگر یکی از آنان پاسخ دهد کافی است .
(مسئله 1169) اگر به عده ای سلام کند و کسی که بین آنها مشغول نماز است شک کند که سلام کننده قصد سلام به او را داشته یا نه ، نباید جواب دهد ؛ همچنین است اگر بداند قصد او را هم داشته ولی دیگری جواب سلام را بدهد . ولی اگر بداند قصد او را هم داشته و دیگری جواب ندهد باید جواب او را بدهد .
هفتم: آن که عمداً با صدا بخندد ؛ بلکه خندة صدادار سهوی هم اگر انسان را از صورت نمازگزار خارج نماید نماز را باطل می کند ؛ ولی تبسم و لبخند نماز را باطل نمی کند .
(مسئله 1170) اگر نمازگزار برای جلوگیری از صدای خنده به خود بپیچد و حالش دگرگون شود _ مثلاً رنگش سرخ شود _ بنا بر احتیاط باید نماز را دوباره بخواند .
هشتم: آن که برای کار دنیایی عمداً و با صدا گریه کند ؛ و اگر به اختیار خود بی صدا نیز گریه کند اشکال دارد ؛ ولی اگر بی صدا و بدون اختیار به گریه افتاد و یا برای طلب حاجت مشروع دنیایی از خداوند گریه نماید اشکال ندارد . و چنانچه برای ترس از خدا و آخرت گریه کند _ با صدا باشد یا بی صدا _ نه تنها اشکال ندارد بلکه از بهترین اعمال است .
نهم: آن که کاری انجام دهد که انسان را از صورت نمازگزار خارج کند ؛ کم باشد یا زیاد ، عمداً باشد یا از روی اشتباه و فراموشی . ولی کاری که صورت نماز را به هم نزند مثل اشاره کردن با دست اشکال ندارد .
(مسئله 1171) اگر در بین نماز به قدری ساکت بماند که نگویند نماز می خواند نمازش باطل می شود .
(مسئله 1172) اگر در بین نماز کاری انجام دهد یا مدتی ساکت شود و شک کند که نماز به هم خورده یا نه ، نمازش صحیح است .
دهم: خوردن و آشامیدن اگر به گونه ای باشد که صورت نماز را بر هم زند و نگویند نماز می خواند _ از روی عمد باشد یا فراموشی _ نماز را باطل می کند .
(مسئله 1173) احتیاط واجب آن است که در نماز هیچ چیز نخورد و نیاشامد ؛ چه موالات نماز به هم بخورد یا نه ، و چه بگویند نماز می خواند یا نگویند .
(مسئله 1174) اگر در بین نماز غذایی را که لای دندانها مانده فرو برد نمازش باطل نمی شود ؛ ولی اگر قند یا شکر و مانند اینها در دهان بگذارد یا مانده باشد و در حال نماز کم کم آب شود و فرو رود نمازش اشکال پیدا می کند .
یازدهم: شک در شمارة رکعتهای نمازهای دو رکعتی ، سه رکعتی و در دو رکعت اول از نمازهای چهار رکعتی به گونه ای که در شکیات نماز گفته خواهد شد نماز را باطل می کند .
دوازدهم: اگر یکی از رکنهای نماز را از روی اشتباه یا عمد انجام ندهد یا آن را زیاد کند و یا چیزی را که رکن نیست از روی عمد کم یا زیاد نماید .
(مسئله 1175) اگر بعد از نماز شک کند در بین نماز کاری که نماز را باطل می کند انجام داده یا نه ، نمازش صحیح است .
مکروهات
(مسئله 1176) مکروه است نمازگزار صورت را _ به گونه ای که از سمت قبله برنگردد _ کمی به طرف راست یا چپ برگرداند و نیز مکروه است چشمها را ببندد ، یا به طرف راست و چپ بنگرد ، یا با ریش و دست خود بازی کند و انگشتها را داخل هم نماید یا موقع خواندن حمد و سوره و گفتن ذکر برای شنیدن حرف کسی ساکت شود ؛ بلکه هر کاری که خضوع و خشوع را از بین ببرد مکروه می باشد .
(مسئله 1177) هنگامی که انسان خواب آلود است و نیز هنگام خودداری از ادرار و مدفوع مکروه است نماز بخواند ؛ همچنین پوشیدن جوراب تنگ که پا را فشار دهد در نماز مکروه است . و به جز موارد ذکر شده مکروهات دیگری هم در کتابهای مفصل گفته شده است .
موارد جواز قطع نماز
(مسئله 1178) بنا بر احتیاط واجب رها کردن و به هم زدن نمازهای واجب در حال اختیار جایز نیست ؛ ولی رها کردن آن در موارد زیر جایز بلکه واجب می باشد:
1_ اگر حفظ جان خود انسان یا کسی که حفظ جان او واجب است بدون شکستن نماز ممکن نباشد .
2_ اگر حفظ مالی که نگهداری آن لازم است بدون شکستن نماز ممکن نباشد ؛
ولی شکستن نماز برای مالی که اهمیت ندارد مکروه است .
3_ اگر وقت نماز وسعت دارد و نمازگزار در بین نماز متوجه نجس بودن مسجد شود و به گونه ای باشد که اگر بخواهد در حال نماز مسجد را تطهیر کند نماز به هم می خورد ؛ ولی چنانچه وقت تنگ و یا در اواخر نماز باشد به شکلی که ادامه دادن نماز به فوریت تطهیر مسجد لطمه نزند ، نماز خود را تمام کند و بعد فوراً مسجد را تطهیر نماید .
4_ اگر وقت نماز وسعت دارد و طلبکار در بین نماز طلب خود را درخواست کند و نتواند در بین نماز طلب او را بدهد .
(مسئله 1179) کسی که باید نماز را بشکند چنانچه نماز را تمام کند معصیت کرده ، ولی نماز او صحیح است ؛ اگر چه احتیاط مستحب آن است که دوباره بخواند .
(مسئله 1180) کسی که پیش از رسیدن به حد رکوع متوجه شود اذان و اقامه را فراموش کرده ، چنانچه وقت وسعت دارد ، مستحب است نماز را رها کرده و پس از اذان و اقامه نماز را شروع نماید .
خلل در نمازهای مستحبی
(مسئله 1181) قطع کردن نماز مستحبی جایز است .
(مسئله 1182) در نماز مستحبی بعد از حمد خوان_دن بیش از سورة واحد جایز می باشد . نماز مستحبی را اعم از نوافل یومیه و غیر یومیه را می توان نشسته و بدون سوره خواند ؛ و همچنین بالاختیار خواندن نماز مستحبی در حال حرکت ، سواره و پیاده جایز است ؛ در این صورت رو به قبله بودن معتبر نمی باشد ، رکوع و سجده را می توان به ایما و اشاره انجام داد .
(مسئله 1183) نمازهای مستحبی در موارد زیر باطل می شود:
1_ چیزی از اجزای نماز را عمداً ترک کند .
2_ چیزی را بر اجزای نماز عمداً بیفزاید .
3_ یکی از رکنها (رکوع ، سجود ، تکبیره الاحرام) سهواً ترک شود .
4_ وضویش باطل شود .
5_ به سوی قبله نباشد .
(مسئله 1184) اگر در نماز مستحبی رکنی سهواً افزوده شود نماز باطل نمی شود .
(مسئله 1185) اگر در نماز مستحبی حمد یا سوره یا هر دو را فراموش کند و بعد از خم شدن به رکوع یادش بیاید ، نمازش را ادامه می دهد و تدارک آنها لازم نیست .
(مسئله 1186) شک در نماز مستحبی در رکعت یک و دو مبطل نمی باشد و اگر نمازگزار در تعداد رکعتهای نماز مستحبی شک کند پس اگر به یکی از دو طرف ظن پیدا کند بنا بر آن می گذارد و به ظن خود عمل می کند وگرنه مخیر است بین این که بنا را بر اقل یا بر اکثر بگذارد و بهتر آن است که بنا را بر کمتر بگذارد ، جز در نماز وِتر که آن را از سر می گیرد .
احکام شکوک صلاة
شکیات نماز بیست و سه قسم است: هشت قسم آن شکهایی می باشد که نماز را باطل می کند ، به شش قسم آن نباید اعتنا کرد و نه قسم دیگر آن صحیح می باشد .
(مسئله 1187) حکم گمان در هر جای نماز حکم یقین است ؛ چه در رکعات نماز باشد یا در افعال آن ، و در دو رکعت اول نماز باشد یا دو رکعت آخر آن ؛ هر چند در مظنه ای که در غیر دو رکعت آخر از نمازهای چهار رکعتی باشد خوب است بنا بر احتیاط مستحب نماز را تمام کند و دوباره بخواند . و حکم شک و سهو و گمان در نمازهای واجب یومیه و نمازهای واجب دیگر فرقی ندارد ؛ مثلاً اگر در نماز آیات شک کند که یک رکعت خوانده یا دو رکعت ، چون شک او در نماز دو رکعتی است نمازش باطل می شود .
(مسئله 1188) اگر در ابتدا گمانش به یک طرف بیشتر باشد ولی بعد دو طرف در نظر او مساوی شود ، باید به دستور شک عمل نماید ؛ و اگر در ابتدا دو طرف در نظر او مساوی باشد و به طرفی که وظیفه اوست بنا بگذارد بعد گمانش به طرف دیگر برود ، باید به همان طرف گمان را بگیرد و نماز را تمام کند .
(مسئله 1189) کسی که شک دارد گمانش به یک طرف بیشتر است یا هر دو طرف در نظر او مساوی است ، چنانچه حالت گذشته اش را می داند بر طبق آن عمل کند ، و چنانچه نمی داند حکم شک بر آن جاری می شود .
(مسئله 1190) اگر شک او از بین برود و شک دیگری برایش پیش آید ، باید به دستور شک دوم عمل نماید .
(مسئله 1191) شک یا در مورد اصل نماز یا در اجزای نماز یا در شرایط یا در رکعات نماز می باشد .
(مسئله 1192) اگر در اصل نماز شک کند که خوانده است یا نه ، در خارج وقت باشد اعتنا نکند ؛ و اگر در وقت باشد نماز را بخواند و اگر بعد از نماز شک نماید که نماز را صحیح خوانده است یا نه ، اعتنا نکند و نمازش صحیح است .
(مسئله 1193) هنگامی مشغول خواندن نماز عصر باشد شک کند نماز ظهر را خوانده است یا نه ، اعتنا نکند و بنا بر خواندن بگذارد و هکذا مشغول نماز عشاء باشد و شک کند که نماز مغرب را خوانده یا نه .
شکوکی که نماز را باطل می کند
1_ شک در شماره رکعتهای نماز واجب دو رکعتی ، مانند: نماز صبح ، نماز جمعه و نماز مسافر . ولی شک در شماره رکعتهای نماز مستحب دو رکعتی نماز را باطل نمی کند .
2_ شک در شمارة رکعتهای نماز سه رکعتی «نماز مغرب» .
3_ این که در نماز چهار رکعتی شک کند که یک رکعت خوانده یا بیشتر .
4_ در نماز چهار رکعتی پیش از تمام شدن سجدة دوم شک کند که دو رکعت خوانده یا بیشتر .
5_ شک بین دو رکعت و پنج رکعت ، یا دو و بیشتر از پنج .
6_ شک بین سه رکعت و شش رکعت ، یا سه یا بیشتر از شش رکعت .
7_ شک در رکعتهای نماز به گونه ای که نداند چند رکعت خوانده است .
8 _ شک بین چهار رکعت و شش رکعت ، یا چهار و بیشتر از شش رکعت پیش از تمام شدن سجدة دوم ، ولی اگر پس از سجدة دوم چنین شکی پیش آید بنا بر احتیاط واجب بنا را بر چهار گذاشته ، نماز را تمام کند و پس از نماز دو سجدة سهو به جا آورد و نماز را هم دوباره بخواند .
(مسئله 1194) اگر یکی از شکهای باطل کننده برای انسان پیش آید بنا بر احتیاط واجب فوراً نماز را به هم نزند ، بلکه اول مقداری فکر کند اگر شک مستقر شود ، به هم زدن نماز مانعی ندارد .
شکوکی که نباید به آنها اعتنا کرد
آموزش تصویری مرتبط با این حکم
