رساله توضیح المسائل حضرت آيت الله محمد باقر موحدي نجفي
احکام تقلید مسائل طهارت و نجاست احکام طهارت و آب ها اشاره حکم آب مطلق (آب کر) حکم آب قلیل حکم آب جاری حکم آب باران حکم آب چاه حکم آب مضاف احکام نجاسات اشاره 2 و 2 _ حکم ادرار و مدفوع 3_ حکم منی 5 و 5 _ حکم میته و مردار 6_ حکم خون 8 و 8 _ حکم سگ و خوک 9_ حکم کافر 11 و 11_ حکم شراب و فقاع راه ثابت شدن نجاست راه نجس شدن چیزهای پاک اجتناب از نجاسات احکام مطهّرات مطهّرات اول: آب دوم: زمین سوم: آفتاب چهارم: استحاله پنجم: کم شدن دو سوم آب انگور ششم: انتقال هفتم: اسلام هشتم: تبعیت نهم: برطرف شدن عین نجاسات دهم: استبرای حیوان نجاست خوار یازدهم: غایب شدن مسلمان دوازدهم: سنگ استنجاء سیزدهم: ذبح و تزکیه چهاردهم: نزح آب پانزدهم: تیمم شانزدهم : استبراء هفدهم و هجدهم: زوال و تغییر احکام قرآن و مسجد احکام مساجد احکام ظرفها احکام تخلّی و استنجاء استبراء مستحبات و مکروهات تخلّی احکام وضو ،شرایط و نواقض آن احکام وضو آداب و ترتیب وضو شستن صورت شستن دستها مسح سر و پا وضوی ارتماسی شرایط وضو اشاره شرط اول و دوم: آب وضو باید پاک و با آب مطلق باشد . شرط سوم: آب وضو و فضایی که در آن وضو می گیرد باید مباح باشد . شرط چهارم و پنجم: ظرفی که آب وضو در آن است باید مباح باشد و نیز از طلا و نقره نباشد . شرط ششم: بنا بر احتیاط واجب باید اعضای وضو هنگام شستن و مسح کشیدن پاک باشد . شرط هفتم: وقت کافی برای وضو و نماز داشته باشد . شرط هشتم: قصد قربت شرط نهم: ترتیب شرط دهم: موالات . یعنی کارهای وضو را پشت سر هم انجام دهد . شرط یازدهم: کارهای وضو را خود انسان انجام دهد . شرط دوازدهم: استعمال آب برای او مانعی نداشته باشد . شرط سیزدهم: در اعضای وضو مانعی از رسیدن آب به بدن وجود نداشته باشد . احکام وضو و حکم شک در وضو حکم کسی که نمی تواند از بیرون آمدن ادرار یا مدفوع یا باد جلوگیری کند اموری که وضو گرفتن برای آنها واجب است چیزهایی که وضو را باطل می کند احکام جبیره و مسائل آن احکام غسل جبیره ای احکام غسلهای واجب بالذات ، مسّ میّت و بالعرض جنابت و ... اشاره احکام غسل غسل ترتیبی غسل ارتماسی غسلهای واجب اعم از وجوب نفسی و غیری غسل جنابت احکام جنب کارهایی که بر جنب حرام و یا مکروه است غسلهای مستحب غسل حیض احکام حائض اقسام زنان حائض اشاره اول: صاحب عادت وقتیه و عددیه دوم: صاحب عادت وقتیه سوم: صاحب عادت عددیه چهارم: مضطربه پنجم: مبتدئه ششم: ناسیه مسائل متفرقه حیض غسل استحاضه احکام مستحاضه غسل نفاس غسل مسّ میّت غسل میّت غسلی که با نذر یا سوگند و یا عهد واجب شده است احکام تیمم و موارد آن اشاره تیمم کیفیت تیمم چیزهایی که تیمم بر آنها صحیح است موارد تیمم اشاره اول از موارد تیمم: دوم از موارد تیمم سوم از موارد تیمم چهارم از موارد تیمم پنجم از موارد تیمم ششم از موارد تیمم هفتم از موارد تیمم احکام تیمم احکام اموات و مسائل احتضار اشاره مسائل محتضر احکام و آداب میت احکام غسل میت حنوط و احکام آن کفن کردن میت و احکام آن نماز میت و احکام آن دستور نماز میت مستحبات نماز میت دفن میت و احکام آن مستحبات دفن نماز وحشت حکم بعضی اعضای میت احکام نبش قبر احکام نماز ، مسائل ، شرایط ،اقسام و اوقات آن اشاره احکام نماز اقسام نماز نمازهای واجب یومیه وقت نمازهای یومیه وقت نماز ظهر و عصر وقت نماز مغرب و عشاء وقت نماز صبح احکام وقت نماز نمازهایی که باید به ترتیب خوانده شود نمازهای مستحب نافله های شبانه روزی و وقت آنها نماز غفیله نماز اول وقت احکام قبله ستر بدن در نماز لباس نمازگزار مواردی که لازم نیست بدن و لباس نمازگزار پاک باشد مستحبات و مکروهات لباس نمازگزار احکام مکان نمازگزار جاهایی که خواندن نماز در آنجا مستحب یا مکروه است اذان و اقامه واجبات صلاة احکام واجبات و ارکان نماز نیت قیام (ایستادن) در نماز تکبیره الاحرام قرائت نماز رکوع نماز سجود نماز اشاره چیزهایی که سجده بر آنها صحیح است مستحبات و مکروهات سجده احکام سجدة واجب قرآن تشهد نماز کیفیت سلام نماز حکم اذکار نماز ترتیب موالات احکام قنوت تعقیبات نماز صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ترجمة جملات نماز اشاره ترجمة سورة حمد ترجمة قل هو الله احد ترجمة ذکر رکوع، سجود و اذکار صلاة ترجمة قنوت ترجمة تشهد ترجمة تسبیحات اربعه ترجمة سلام نماز مبطلات نماز مکروهات موارد جواز قطع نماز خلل در نمازهای مستحبی احکام شکوک صلاة شکوکی که نماز را باطل می کند شکوکی که نباید به آنها اعتنا کرد اشاره 1_ شک در چیزی که محل به جا آوردن آن گذشته است . 2_ شک پس از سلام نماز 3_ شک پس از گذشتن وقت نماز 4_ شک کثیرالشک (یعنی کسی که زیاد شک می کند) 5_ شک امام جماعت یا مأموم در شمارة رکعتهای نماز 6_ شک در نماز مستحبی شکوک صحیحه احکام نماز احتیاط احکام سجدة سهو سجدة سهو احکام قضای سجده و تشهد فراموش شده مسائل کم یا زیاد کردن اجزا و شرایط نماز احکام نماز مسافر ، خوف ، قضا ،آیات ، عید ، جمعه و جماعات و شرایط آنها اشاره احکام نماز مسافر چیزهایی که سفر را قطع می کند اشاره 1_ رسیدن به وطن: 2_ قصد اقامت: 3_ توقف یک ماه بدون قصد: چند مسئله متفرقه احکام نماز خوف احکام نماز قضا نماز و روزه قضای پدر و مادر نایب گرفتن برای نماز و روزه قضا احکام نماز جماعت موارد وجوب نماز جماعت شرایط برگزاری نماز جماعت شرایط نماز جماعت وظیفه مأمومین در جماعت نیت فرادی در جماعت شرایط امام جماعت مستحبات نماز جماعت مکروهات احکام نماز جمعه کیفیت نماز جمعه وقت نماز جمعه شرایط برگزاری نماز جمعه خطبه های نماز جمعه شرایط امام جمعه نماز عید فطر و قربان شرایط نماز عید فطر و قربان احکام نماز عید فطر و قربان نماز آیات وقت نماز آیات دستور نماز آیات نمازهای مستحبی احکام روزه،مسائل و شرایط آن اشاره احکام روزه شرایط صحت روزه مبطلات روزه اشاره 1و2_ خوردن و آشامیدن 3_ جماع 4_ استمناء 6 _ دروغ بستن به خدا یا پیامبر و یا امامان علیه السلام 6_ رساندن غبار غلیظ به حلق 7_ فرو بردن تمام سر در آب 8_ عمدا باقی ماندن بر جنابت یا حیض یا نفاس تا اذان صبح 9_ اماله کردن با چیزهای روان 10_ قی کردن احکام مبطلات روزه کفاره ی روزه مواردی که فقط قضای روزه واجب است مواردی که قضا و کفاره هر دو واجب است موارد کفاره ی جمع موارد تکرار کفاره احکام روزة قضا احکام روزة مسافر کسانی که روزه بر آنها واجب نیست روزه های حرام و مکروه روزه های مستحب مواردی که مستحب است از مبطلات روزه خودداری شود مکروهات راه ثابت شدن اول ماه احکام اعتکاف شرایط اعتکاف خمس ، شرایط وجوب خمس و موارد مصرف آن اشاره احکام خمس اموالی که خمس آنها واجب است اشاره 1_ منافع کسب و کار اشاره خمس مطالبات و پس اندازها خمس سرمایه و ترقی جبران سرمایه خمس خانه و اثاثیه مخارج و هزینه ها تعیین سال 2_ معدن 3_ گنج 4_ مال حلال مخلوط با حرام 5_ جواهری که با غواصی در دریا به دست می آید 6_ غنیمت جنگ 7_ زمینی که کافر ذمّی از مسلمان بخرد احکام تصرف در مالی که خمس آن داده نشده است مصرف خمس احکام انفال احکام زکات ، مسائل ، شرایط وجوب زکات و موارد مصرف آن اشاره احکام زکات موارد وجوب زکات نیت زکات شرایط واجب شدن زکات زکات انعام ثلاثه (شتر ، گاو و گوسفند) نصاب شتر و گاو و گوسفند 1_ نصاب شتر 2_ نصاب گاو 3_ نصاب گوسفند زکات طلا و نقره (نقدین) اشاره نصاب طلا و نقره زکات غلات أربعه «گندم ، جو، خرما و کشمش» اشاره نصاب غلّات مخارج و هزینه ها در زکات احکام پرداخت زکات تصرف و معامله در زکات زکات و دَین مصرف زکات شرایط مستحق زکات احکام زکات فطره مصرف زکات فطره احکام حج ،شرایط وجوب و صحت آن اشاره احکام حج شرایط وجوب حج نیابت در حج اقسام حج صورت حج تمتّع اشاره 1_ عمرة تمتّع 2_ حج تمتّع عمرة مفرده احکام جهاد ، شرایط جهاد ابتدایی و دفاعی اشاره احکام جهاد و دفاع جهاد ابتدایی جهاد دفاعی دفاع از حقوق شخصی احکام امر به معروف و نهی از منکر شرایط امر به معروف و نهی از منکر احکام معاملات:بیع ، انواع بیع ، معاملات صحیح و باطل احتکار ، شفعه ، صلح ، شرکت ، مضاربه مزارعه ، مساقات و شرایط آنها اشاره احکام خرید و فروش معاملات باطل معاملات مکروه شرایط فروشنده و خریدار شرایط کالا و عوض آن خرید و فروش چیزهای وقفی فروش طلا و نقره به طلا و نقره خرید و فروش میوه ها احکام انواع معامله 1_ معاملة نقدی 2_ معاملة نسیه 3_ معاملة سلف اشاره شرایط معاملة سلف احکام معاملة سلف مواردی که می توان معامله را به هم زد احکام اقاله (به هم زدن معامله) احکام احتکار احکام حق شُفعه احکام صلح احکام شرکت شرایط شرکت قراردادی تصرف در اموال شرکت تقسیم مال مشترک احکام مضاربه احکام مزارعه احکام مساقات احکام اجاره ، جعاله ، حواله ، بیمه ،قرض ، رهن ، ودیعه ، عاریه ، هبه وکالت ، ضمانت ، کفالت و شرایط آنها اشاره احکام اجاره شرایط مالی که آن را اجاره می دهند شرایط استفاده از متعلق اجاره مسائل متفرقه اجاره احکام سرقفلی احکام جُعاله احکام بیمه احکام وکالت احکام قرض احکام سفته و چک و معاملات بانکی احکام رهن احکام حواله احکام ضمانت 1_ ضمانت عقدی 2_ ضمانت قهری احکام کفالت احکام ودیعه (امانت) احکام عاریه احکام هبه احکام وقف ، صدقه ، حبس ملک ، حجر و شرایط آنها اشاره احکام وقف شرایط وقف شرایط ضمن وقف تولیت و نظارت بر وقف مسائل متفرقه وقف حبس ملک صدقه احکام حجر (محجور شدن) احکام مشاغل ، معاشرت ، مسابقات ، مسائل لمس ، نگاه و صدا اشاره احکام مشاغل و درآمدها احکام مسابقات احکام معاشرت احکام نگاه و لمس و صدا احکام پوشش و زینت احکام نکاح ، توابع آن و مسائل متفرقه ازدواج اشاره احکام ازدواج کیفیت خواندن عقد دائم دستور خواندن عقد موقت شرایط انشای صیغة عقد شرایط ضمن عقد عیبهایی که به واسطة آنها می توان عقد را به هم زد احکام عقد دائم احکام عقد موقت زنهایی که ازدواج با آنان حرام است 1_ زنان مَحرم: 2_ خواهر زن: 3_ دختر خواهر و دختر برادر همسر: 4_ زنی که در عدّه دیگری است: 5_ زن شوهرداری که با او عقد بسته است: 6_ زن شوهرداری که با او زنا کرده است: 9 _ دختر و مادر زنی که با او زنا کرده است: 9_ مادر و خواهر و دختر کسی که با او لواط کرده است: 10_ زنی که در حال احرام با او عقد بسته است: 11_ همسری که سه مرتبه طلاقش داده است: 12_ دختر نابالغی که با او ازدواج و نزدیکی کرده است: 13_ زنان کافره: 14_ زنی که با او لعان کرده است: احکام متفرقه ازدواج احکام شیر دادن (رضاع) شرایط شیر دادنی که علت مَحرم شدن است تلقیح تلقیح مصنوعی سقط جنین حقوق متقابل پدر و مادر و فرزند نفقه: احکام پس از ولادت عقیقه آداب شیر دادن حق حضانت (نگهداری کودک) تشریح و ترقیع (پیوند اعضاء) احکام طلاق ، اقسام و شرایط آن ، مسائل اقرار ، نذر ، عهد و قسم اشاره احکام طلاق اقسام طلاق اشاره 1_ طلاق بائن طلاق خلع و مبارات 2_ طلاق رجعی احکام عدّه عدّة طلاق عدّة وفات مسائل متفرقه عدّه مسائل لعان احکام اقرار احکام نذر و عهد احکام قسم (سوگند) احکام اراضی موات ، مسائل غصب ، لقطه ، صید و ذباحه أطعمه و أشربه اشاره احکام احیای زمینهای موات حریم مکانهای مشترک احکام غصب مسائل تقاص احکام لُقَطه (مالی که انسان آن را پیدا می کند) مال مجهول المالک احکام سر بریدن و شکار حیوانات دستور ذبح حیوان شرایط ذبح حیوان دستور نحر شتر مستحبات و مکروهات ذبح حیوان احکام و شرایط شکار با اسلحه احکام و شرایط شکار با سگ شکاری احکام صید ماهی و ملخ احکام أطعمه و أشربه (خوردنیها و آشامیدنیها) مستحبات و مکروهات خوردن و آشامیدن احکام وصیت ، ارث ، قضاوت ، ید و شرایط آنها اشاره احکام وصیّت شرایط وصیت کننده و وصیت شرایط وصی احکام ارث ارث طبقة اول ارث طبقة دوم ارث طبقة سوم ارث زن و شوهر ارث اختصاصی پسر بزرگتر مسائل متفرقه ارث تغییر جنسیت احکام قضاوت شرایط قاضی آداب قضاوت دادخواهی کیفیت قضاوت و مستندات آن شرایط شاهد و بیّنه کیفیت قسَم و احکام آن احکام ید احکام حدود و تعزیرات ، دیات و قصاص اشاره احکام حدود و تعزیرات حدّ زنا حدّ لواط حدّ مساحقه حدّ قوّادی مسائل متفرقه امور جنسی حدّ استمناء حدّ قذف (نسبت دادن زنا یا لواط به دیگران) حدّ مشروب خواری حدّ سرقت احکام محارب احکام مرتد حکم سایر حدود و تعزیرات احکام قصاص و دیات اقسام قتل راه های اثبات قتل کفارة قتل دیه و اقسام آن قصاص و دیة اعضا دیة سقط جنین دیة جراحات حکم مواردی که دیه تعیین نشده است مسائل متفرقة قصاص و دیات
قرائت نماز
(مسئله 1000) در رکعت اول و دوم نمازهای یومیه باید پس از تکبیره الاحرام نخست سورة حمد و سپس بنا بر احتیاط واجب یک سورة کامل از سوره هایی که سجدة واجب ندارد خوانده شود ؛ ولی چنانچه وقت نماز چندان تنگ باشد که اگر سوره را بخواند قسمتی از نماز در خارج وقت خوانده می شود ، و یا ناچار شود که سوره را نخواند _ مثلاً بترسد دزد یا درنده و یا چیز دیگری به او صدمه بزند _ نباید سوره را بخواند ؛ و چنانچه در کاری زیاد عجله داشته باشد می تواند سوره را نخواند .
(مسئله 1001) ترتیب در خواندن «حمد و سوره» لازم است ؛ یعنی باید اول حمد و پس از آن سوره را بخواند . پس اگر از روی عمد سوره را پیش از حمد بخواند نمازش باطل است ؛ و چنانچه از روی اشتباه سوره را پیش از حمد بخواند و در بین آن یادش بیاید، سوره را رها کند و بعد از خواندن حمد سوره را از اول بخواند ؛ و اگر بعد از خواندن حمد یادش بیاید که سوره را قبلاً خوانده است ، لازم نیست حمد را دوباره بخواند بلکه فقط سوره را دوباره بخواند .
(مسئله 1002) کسی که حمد و سوره یا یکی از آنها را فراموش کرده و پس از رسیدن به رکوع متوجه شود نمازش صحیح است ، و بنا بر احتیاط واجب باید پس
از نماز برای هرکدام که فراموش کرده دو سجدة سهو به جا آورد ؛ ولی اگر پیش از آن که برای رکوع خم شود یا پس از خم شدن و پیش از رسیدن به حد رکوع متوجه شود ، باید حمد یا سوره و یا هر دو را _ هرکدام را که فراموش کرده _ بخواند .
(مسئله 1003) در نمازهای واجب انتخاب هر یک از سوره های قرآن به جز چهار سوره ای که سجدة واجب دارد (سجده ، فصّلت ، نجم و علق) بلااشکال است .
و اگر نمازگزار عمداً یکی از این چهار سوره را بخواند علی المشهور نماز باطل است ، ولی می توان گفت اگر آیه سجده را خوانده باشد ، بنا بر احتیاط واجب سجده را انجام دهد و سپس بایستد و حمد و سوره را بخواند و نماز را تمام نماید و دوباره آن را به جا آورد ؛ و اگر به آیه سجده نرسیده بنا بر احتیاط آن را رها کند و سورة دیگری بخواند و نماز را هم دوباره به جا آورد .
(مسئله 1004) اگر از روی اشتباه مشغول خواندن سوره ای شود که سجدة واجب دارد ، چنانچه پیش از رسیدن به آیة سجده بفهمد ، بنا بر احتیاط آن سوره را رها کند و سورة دیگری بخواند ، و چنانچه پس از خواندن آیة سجده بفهمد ، بنا بر احتیاط واجب در بین نماز سجدة آن را به جا آورد و آن سوره را تمام کند و یک سورة دیگر هم به قصد قربت مطلقه «یعنی به قصد تقرب به خداوند بدون نیت وجوب یا استحباب» بخواند و پس از آن دوباره نماز خود را بخواند .
(مسئله 1005) خواندن این سوره ها در نمازهای نافله مانعی ندارد و هنگامی که به آیه سجده برسد سجده اش را انجام می دهد ، سپس نماز را ادامه می دهد .
(مسئله 1006) کسی که سواره آیه سجده را بخواند یا بشنود ، اگر با سر به سجده اشاره کند کافی است و به جز نیت ، دیگر شرایط یاد شده و نهادن هفت عضو سجده بر روی زمین لازم نیست .
(مسئله 1007) در سجدة واجب قرآن رو به قبله بودن ، با وضو بودن ، پاک بودن بدن و لباس و دیگر شرایط نماز ، لازم نمی باشد و هر ذکری را هم که در سجده بگوید کفایت می کند .
(مسئله 1008) سجدة واجب قرآن در ابتدا تکبیر ، تشهد و سلام ندارد فقط مستحب است که پس از سر برداشتن از سجده تکبیر بگوید .
(مسئله 1009) اگر نمازگزار در حالی که نماز می خواند آیة سجده را بشنود به اشاره سجده کند ، نمازش صحیح است ؛ ولی بعد از نماز احتیاطاً سجده را دوباره به جا آورد . و چنانچه در حال نماز آیة سجده را گوش دهد حکم آن نظیر جایی است که آیة سجده را از روی اشتباه بخواند که در مسئله پیش گفته شد .
(مسئله 1010) در نماز مستحبی خواندن سوره لازم نیست ؛ اگر چه آن نماز به واسطة نذرکردن واجب شده باشد ؛ مگر آن که نماز متعارف بین مردم را نذرکرده باشد که در این صورت باید سوره را بخواند . و اگر در بعضی از نمازهای
مستحبی مثل «نماز وحشت» که سورة مخصوصی دارد بخواهد به دستور آن نماز رفتارکرده باشد باید همان سوره را بخواند .
(مسئله 1011) اگر پس از حمد یکی از سوره های «توحید یا کافرون» را شروع کند نمی تواند آن را رها کرده و سورة دیگری بخواند ؛ ولی اگر سورة دیگری را شروع کند ، تا هنگامی به نصف نرسیده می تواند آن را رها کند و سورة دیگری را بخواند .
(مسئله 1012) در نماز جمعه و نیز نماز ظهر روز جمعه مستحب است در رکعت اول پس از حمد «سورة جمعه» و در رکعت دوم پس از حمد «سورة منافقون» خوانده شود ؛ و اگر کسی مشغول یکی از اینها شود بنا بر احتیاط واجب نمی تواند آن را رها کند و سورة دیگری بخواند ؛ هر چند به نصف سوره نرسیده باشد .
(مسئله 1013) اگر نمازگزار در نماز جمعه یا نماز ظهر جمعه از روی فراموشی به جای سورة «جمعه و منافقین» سورة دیگری را _ گرچه سورة «توحید یا کافرون» باشد _ بخواند ، تا به نصف نرسیده می تواند آن را رها کند و سورة «جمعه یا منافقین» را بخواند ؛ ولی اگر از روی عمد سورة «توحید یا کافرون» را بخواند _ اگر چه به نصف نرسیده باشد _ بنا بر احتیاط واجب نمی تواند رها کند .
(مسئله 1014) اگر مقداری از سوره را فراموش کند یا از روی ناچاری _ مثلاً به واسطة تنگی وقت _ نشود آن را تمام نماید ، می تواند آن سوره را رها نموده و سورة دیگری بخواند ؛ اگر چه از نصف گذشته باشد یا سورة «توحید یا کافرون» باشد .
(مسئله 1015) دو سورة «فیل و قریش» با هم ، و نیز دو سورة «الضّحی و انشراح» با هم در نماز یک سوره محسوب می شوند ، و باید با همان ترتیبی که در قرآن آمده و با گفتن: «بِسمِ الله الرَّحْمن الرَّحیم» برای هر کدام خوانده شود .
(مسئله 1016) سوره ای که نمازگزار می خواهد بخواند بنا بر احتیاط واجب باید «بِسمِ الله الرَّحْمنِ الرَّحیم» آن را به نیت همان سوره بگوید ، پس نمی تواند اول«بِسمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم» را بگوید و بعد سوره را انتخاب نماید ؛ و یا آن را به قصد سوره ای بگوید و سورة دیگری بخواند . زیرا «بِسمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم» در هر سوره جزئیت دارد .
(مسئله 1017) بر زن و مرد نمازگزار واجب است که حمد و سورة نماز «ظهر و عصر» را آهسته بخوانند ؛ و بر مرد واجب است حمد و سورة نماز «صبح و مغرب و عشاء» را بلند بخواند ؛ و باید مواظب باشد که تمام کلمات حمد و سوره حتی حرف آخر آنها بلند خواند شود.
(مسئله 1018) زن می تواند حمد و سورة نماز «صبح و مغرب و عشاء» را بلند یا آهسته بخواند ؛ ولی اگر نامحرم صدایش را بشنود بنا بر احتیاط مستحب آهسته بخواند ؛ و اگر موجب تحریک نامحرم باشد واجب است که آهسته بخواند .
(مسئله 1019) ملاک در بلند و آهسته بودن صدا تشخیص عرف و نیز دارای جوهره بودن آن است . بنابراین اگر صدا به اندازه ای آهسته باشد که تنها خود او می شنود و به نظر مردم بلند به حساب نمی آید _ هرچند جوهره داشته باشد _ کافی نیست ؛ و نیز اگر صدای او جوهره ندارد _ گرچه دیگران هم بشنوند _ آهسته محسوب می شود و در جاهایی که باید بلند خوانده شود کفایت نمی کند .
(مسئله 1020) اگر کسی در خواندن حمد و سوره بیشتر از معمول صدایش را بلند کند _ مثلاً فریاد بکشد _ نمازش باطل است .
(مسئله 1021) اگر از روی عمد در جایی که باید حمد و سوره را بلند بخواند آهسته بخواند ، یا در جایی که باید آهسته بخواند بلند بخواند ، نمازش باطل می شود ؛ ولی اگر از روی فراموشی یا ندانستن مسئله باشد نمازش صحیح است . و چنانچه در بین خواندن متوجه اشتباه خود شد لازم نیست مقداری را که خوانده دوباره بخواند ؛ هر چند احوط است .
(مسئله 1022) بر هر فرد مسلمان واجب است که همة کلمات نماز را به شکل صحیح یاد بگیرد و هنگام خواندن نیز صحیح ادا کند؛ و افرادی که کلمات را درست نیاموخته اند باید در فراگیری آن بکوشند ؛ و کسی که به هیچ وجه نمی تواند صحیح آن را یاد بگیرد در صورت امکان بنا بر احتیاط کسی کلمات را به او تلقین نماید ؛ وگرنه هر طور که می تواند بخواند ، و بنا بر احتیاط مستحب در صورتی که برای او سخت نباشد نماز را به جماعت به جا آورد .
(مسئله 1023) اگر یکی از کلمات حمد وسوره را نداند یا عمداً آن را نگوید یا به جای حرفی حرف دیگر بگوید _ مثلاً به جای «ض» ، «ز» بگوید _ یا جایی را که باید بدون زیر و زبر خوانده شود زیر و زبر دهد و یا تشدید را نگوید ، نماز او باطل است .
(مسئله 1024) اگر زیر و زبر کلمه ای را نداند باید یاد بگیرد ؛ ولی اگر کلمه ای را که وقف کردن آخر آن جایز است همیشه وقف کند، یاد گرفتن زیر و زبر آن لازم نیست .
(مسئله 1025) تسبیحات اربعه و نیز ذکرهای رکوع ، سجود و تشهد باید به عربی صحیح خوانده شود ؛ و اگر مثلاً نداند کلمه ای به «س» است یا به «ص» باید یاد بگیرد ، و چنانچه به دو صورت بخواند نمازش باطل است .
(مسئله 1026) اگر کلمه ای را صحیح بداند و در نماز همان طور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده ، اگر در یاد گرفتن صحیح آن کوتاهی کرده بنا بر احتیاط واجب
دوباره نماز را بخواند ؛ و در صورتی که کوتاهی نکرده و تصادفاً اشتباه یاد گرفته نماز او صحیح است .
(مسئله 1027) اگر بعد از «الف» یا «واو» یا «یاء» همزه یا حرفی که ساکن است بیاید و در یک کلمه باشند و قبل از الف «فتحه» و قبل از واو «ضمه» و قبل از یاء «کسره» باشد ، بنا بر احتیاط واجب باید این سه حرف را با مد بخوانند ؛ یعنی آن را حداقل به اندازة تلفظ دو «الف» بکشند . مثلاً در «وَ لَا الضّالّین» الف آن را با مد بخوانند .
(مسئله 1028) احتیاط مستحب آن است که در نماز «وقف به حرکت» نکند ؛ و معنای وقف به حرکت آن است که زیر (کسره ) یا زبر (فتحه) و یا پیش (ضمه) کلمه ای را بگویند و بین آن کلمه و کلمة بعدش فاصله بیندازند ؛ مثلاً بگویند: «الرَّحْمن الرَّحیم» و میم «الرَّحیم» را کسره بدهند و بعد قدری فاصله داده و کلمة بعدی را بخوانند .
همچنین احتیاط مستحب آن است که «وصل به سکون» ننمایند ؛ و معنای وصل به سکون آن است که کلمه ای را بدون حرکت آخرش به کلمة بعدی وصل نمایند ؛ مثلاً بگویند: «الرَّحْمن الرّحیمْ » و میم «الرَّحیم» را کسره ندهند و بلافاصله کلمة بعدی را بخوانند .
(مسئله 1029) نمازگزار در رکعت سوم و چهارم نماز می تواند فقط یک حمد بخواند یا سه مرتبه تسبیحات اربعه بگوید ؛ یعنی سه بار بگوید: «سُبْحانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ للهِ وَ لَاإلهَ إلّا اللهُ وَاللهُ أکْبَر» و اگر یک مرتبه هم تسبیحات اربعه را بگوید کافی است همچنین می تواند در یک رکعت حمد و در رکعت دیگر تسبیحات بگوید ؛ و بهتر است در هر دو رکعت تسبیحات بخواند .
(مسئله 1030) اگر تسبیحات اربعه را بیشتر از سه مرتبه به قصد ذکر بگوید اشکال ندارد ؛ ولی اگر به قصد آنچه در نماز دستور داده اند بگوید جایز نیست .
(مسئله 1031) بنا بر احتیاط در تنگی وقت نیز تسبیحات اربعه را سه مرتبه بگوید .
(مسئله 1032) بنا بر احتیاط واجب باید مرد و زن در رکعت سوم و چهارم نماز حمد یا تسبیحات را آهسته بخوانند ؛ و چنانچه به جای تسبیحات حمد بخوانند بنا بر احتیاط واجب حتی «بسم الله الرحْمن الرحیم» آن را هم آهسته بگویند .
(مسئله 1033) کسی که نمی تواند تسبیحات را یاد بگیرد یا درست بگوید باید در رکعت سوم و چهارم حمد بخواند .
(مسئله 1034) اگر در یکی از دو رکعت اول نماز به خیال این که دو رکعت
آخر است تسبیحات بگوید ، چنانچه پیش از رکوع بفهمد باید حمد و سوره را بخواند ؛ و اگر در رکوع یا بعد از آن بفهمد نمازش صحیح است ؛ و بنا بر احتیاط واجب برای ترک هر یک از حمد و سوره دو سجدة سهو به جا آورد ؛ و بنا بر احتیاط در هر دو صورت برای زیادی تسبیحات نیز دو سجده سهو به جا آورد .
(مسئله 1035) اگر در یکی از دو رکعت آخر نماز به خیال این که در دو رکعت اول است حمد بخواند ، یا در دو رکعت اول نماز به گمان این که در دو رکعت آخر است حمد بخواند _ چه پیش از رکوع بفهمد و یا بعد از آن _ نمازش صحیح است .
(مسئله 1036) اگر در رکعت سوم و چهارم بخواهد حمد بخواند و بدون قصد تسبیحات به زبانش بیاید ، یا بخواهد تسبیحات بخواند و حمد به زبانش بیاید ؛ باید آن را رها کرده و دوباره حمد یا تسبیحات را با قصد بخواند ؛ ولی اگر عادتش خواندن همان چیزی بوده که به زبانش آمده و در قلبش نیز قصد آن را داشته ، می تواند همان را تمام کند و نمازش صحیح است .
(مسئله 1037) کسی که عادت دارد در رکعت سوم و چهارم تسبیحات بخواند اگر بدون قصد مشغول خواندن حمد شود ، باید آن را رها کند و دوباره حمد یا تسبیحات را با قصد بخواند .
(مسئله 1038) اگر نمازگزار در رکعت سوم یاچهارم شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه ، یکی از چهار صورت را دارد:
1_ چنانچه پیش از خم شدن به رکوع در حالی که مشغول استغفار نیست شک کند ، باید حمد و تسبیحات را بخواند .
2_ اگر به گمان این که تسبیحات را خوانده مشغول استغفار شود و شک کند ، بنا بر احتیاط تسبیحات را بخواند .
3_ اگر در حالی که خم شده ولی هنوز به حد رکوع نرسیده شک کند، بنا بر احتیاط بایستد و حمد یا تسبیحات را بخواند .
4_ اگر در حال رکوع و یا بعد از آن چنین شکی نماید ، به شک خود اعتنا نکند .
(مسئله 1039) هرگاه شک کند که کلمه ای را درست گفته یا نه ، اگر به چیزی که بعد از آن است مشغول نشده بنا بر احتیاط واجب آن کلمه را به طور صحیح بگوید . اگر به چیزی که بعد از آن است مشغول شده ، چنانچه آن چیز رکن باشد _ مثل این که در رکوع شک کند کلمه ای از سوره را درست گفته یا نه _ باید به شک خود اعتنا نکند . و اگر در رکن نباشد باز هم می تواند به شک خود اعتنا نکند ، ولی اگر احتیاطاً برگردد و آن کلمه را به طور صحیح بگوید اشکال ندارد ؛ و اگر چند مرتبه شک کند باز می تواند بگوید ؛ اما اگر به حد وسواس برسد نباید بگوید ، و اگر بگوید بنا بر احتیاط نمازش را دوباره بخواند .
(مسئله 1040) مستحب است نمازگزار کلمات حمد و سوره را و تسبیحات را شمرده و در حمد و سوره آخر آیات را وقف نموده و به معنای آیات توجه نماید ؛ و پس از خواندن سوره لحظه ای صبر کرده و سپس تکبیر پیش از رکوع را بگوید یا قنوت بخواند .
(مسئله 1041) مستحب است نمازگزار در رکعت اول پیش از خواندن حمد بگوید: «أعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیم» و در رکعت اول و دوم نماز ظهر و عصر، امام جماعت «بِسمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ» را بلند بگوید ؛ (ولی همان گونه که گذشت در نماز صبح ، مغرب و عشاء باید مردان تمام حمد و سوره را بلند بخوانند) ولی در نماز فرادی بلندگفتن آن خالی از اشکال نیست . و اگر نماز را به جماعت می خواند بعد از تمام شدن سورة حمد امام ، و اگر فرادی می خواند پس از تمام شدن سورة حمد خودش بگوید: «ألْحَمدُ للهَ رَبِّ الْعالَمینَ» .
(مسئله 1042) مستحب است نمازگزار پس از خواندن سورة توحید _ در رکعت اول باشد یا دوم _ یک یا دو یا سه مرتبه بگوید: «کَذلِکَ اللهُ رَبّی» یا «کَذلِکَ اللهُ رَبُّنا» ؛ و این ذکر ارتباطی به قنوت ندارد و نباید پس از سوره های دیگر گفته شود .
(مسئله 1043) مستحب است در رکعت سوم و چهارم پس از خواندن تسبیحات استغفار کند ؛ مثلاً بگوید: «أسْتَغْفِرُ اللهَ رَبّی وَ أتوبُ إلَیه یا أللّهُمَّ اغْفِرلی».
(مسئله 1044) مکروه است نمازگزار در تمام نمازهای یک شبانه روز سورة توحید را ترک کند . همچنین سوره ای را که در رکعت اول خوانده مکروه است در رکعت دوم بخواند ؛ ولی اگر سورة توحید را در هر دو رکعت بخواند مکروه نیست .
(مسئله 1045) کسی که قادر بر حفظ حمد و سوره نباشد می تواند از روی نوشته بخواند بلکه برای قادر ایضا خواندن از رو خالی از وجه نمی باشد .
آموزش تصویری مرتبط با این حکم
