احکام طهارت
آب مطلق و مُضاف
اشاره
مسأله 15 ) آب مطلق: مایعی است که بدون قید و اضافه به آن آب گفته شود، هرچند به آن آب با اضافه هم گفته شود، مثلاً آب رودخانه که به گِل مخلوط شده باشد، اگرچه به آن آب گِل نیز بگویند، چنانچه بتوان کلمه آب را بدون قید و اضافه درباره آن به کار برد، آب مطلق می باشد. ولی اگر فقط آب گِل به آن گفته شود، دیگر آب مطلق نمی باشد.
آب مضاف: مایعی است که فقط با قید و اضافه به آن آب گفته شود، مانند آب هندوانه و گلاب.
آب مطلق: بر پنج قسم است: اوّل: آب کرّ؛ دوّم: آب قلیل؛ سوم: آب جاری؛ چهارم: آب باران؛ پنجم: آب چاه.
1- آب کُرّ
مسأله 16 ) آب کرّ: مقدار آبی است که به حسب وزن سیصد و هشتاد و چهار(384) کیلو و به حسب مساحت هر یک از درازا و پهنا و گودی محل آن سه وجب متوسّط باشد.
مسأله 17 ) اگر عین نجس مانند بول و خون یا چیزی که نجس شده است، مانند لباس نجس، به آب کرّ برسد، چنانچه آب بو، رنگ و یا مزه نجاست را بگیرد، نجس می شود. اگر تغییر نکند، نجس نمی شود.
مسأله 18 ) اگر بوی آب کرّ به واسطه غیر نجاست تغییر کند، نجس نمی شود.
مسأله 19 ) اگر عین نجس مانند خون، به آبی که بیشتر از کرّ است برسد و بو یا رنگ یا مزه قسمتی از آن را تغییر دهد، چنانچه مقداری که تغییر نکرده، کمتر از کرّ باشد، تمام آب نجس می شود. اگر به اندازه کرّ یا بیشتر باشد، فقط مقداری که بو یا رنگ یا مزه آن تغییر کرده، نجس است.
مسأله 20 ) آب فوّاره اگر متّصل به کرّ باشد، آب نجس را پاک می کند، ولی اگر قطره قطره روی آب نجس بریزد، آن را پاک نمی کند، مگر آن که چیزی روی فوّاره بگیرند تا آب آن پیش از قطره قطره شدن به آب نجس متصل شود.
مسأله 21 ) اگر چیز نجس را زیر شیری که متصل به کرّ است بشویند، آبی که از آن می ریزد، اگر به کرّ متصل باشد و بو یا رنگ یا مزه نجاست نگرفته باشد و عین نجاست هم در آن نباشد، پاک است.
مسأله 22 ) اگر مقداری از آب کرّ یخ ببندد و باقی آن به قدر کرّ نباشد، چنانچه نجاست به آن برسد، نجس می شود. هر قدر از یخ هم آب شود، نجس است.
مسأله 23 ) آبی که به اندازه کرّ بوده، اگر انسان شک کند که از کرّ کمتر شده یا نه، مثل آب کر است، یعنی نجاست را پاک می کند. اگر نجاستی به آن برسد، نجس نمی شود. آبی که از کرّ کمتر بوده و انسان شک دارد به مقدار کر رسیده یانه، حکم آب کر را ندارد.
مسأله 24 ) کرّ بودن آب، به دو راه ثابت می شود:
اوّل: خود انسان یقین کند.
دوم: دو مرد عادل خبر دهند یا از گفته کسی اطمینان به کر بودن آب پیدا شود، امّا به گفته کسی که آب در اختیار او است -مثل این که حمّامی بگوید این آب کر است- بنابراحتیاط واجب ثابت نمی شود.
2- آب قلیل
مسأله 25 ) آب قلیل: آبی که کرّ و جاری و باران و آب چاه نباشد.
مسأله 26 ) اگر آب قلیل روی نجس بریزد، یا چیز نجس به آن برسد، نجس می شود ولی اگر با فشار به نجس برسد -هر چند از پایین به بالا باشد- مقداری که به آن چیز می رسد، نجس است. مقداری که به آن چیز نرسیده، پاک است.
مسأله 27 ) آب قلیلی که برای برطرف کردن عین نجاست روی نجس ریخته شود و از آن جدا گردد، نجس است. بنابراحتیاط باید از آب قلیلی که پس از برطرف شدن
عین نجاست برای آب کشیدن چیز نجس روی آن می ریزند و از آن جدا می شود، پرهیز کنند.
آبی که با آن مخرج بول یا غائط را می شویند، با پنج شرط پاک است:
اوّل: بو یا رنگ یا مزه آن به سبب برخورد با نجاست تغییر نکرده باشد.
دوّم: نجاستی از خارج به آن نرسیده باشد.
سوّم: با بول یا غائط، نجاست دیگری مثل خون بیرون نیامده باشد.
چهارم: ذرّه های غائط در آب نباشد.
پنجم: بیشتر از معمول نجاست به اطراف مخرج نرسیده باشد.
3- آب جاری
مسأله 28 ) آب جاری آبی که دارای منبع و سرچشمه باشد، خواه روی زمین جاری شود و خواه زیر زمین.
مسأله 29 ) آب جاری اگرچه کمتر از کرّ باشد، چنانچه نجاست به آن برسد، تا وقتی بو یا رنگ یا مزه آن به واسطه نجاست تغییر نکرده، پاک است.
مسأله 30 ) اگر نجاستی به آب جاری برسد، مقداری از آن که بو یا رنگ یا مزه اش به واسطه نجاست تغییر کرده، نجس است. طرفی که متصل به چشمه است، اگرچه کمتر از کر باشد، پاک است.
آب های طرف دیگر نهر اگر به اندازه کرّ باشد یا به واسطه آبی که تغییر نکرده، به آب طرف چشمه متصل باشد، پاک و گرنه نجس است.
مسأله 31 ) آب چشمه ای که جاری نیست ولی طوری است که اگر از آن بردارند باز می جوشد، حکم آب جاری را دارد، یعنی اگر نجاست به آن برسد، تا وقتی که بو یا رنگ یا مزه آن به سبب نجاست تغییر نکرده، پاک است.
مسأله 32 ) آبی که کنار نهر مانده و متصل به آب جاری است، حکم آب جاری را دارد.
مسأله 33 ) چشمه ای که زمستان می جوشد و تابستان از جوشش می افتد، فقط وقتی که می جوشد، حکم آب جاری را دارد.
مسأله 34 ) آب حوض حمّام اگرچه کمتر از کرّ باشد، چنانچه به خزینه ای که آب آن به اندازه کر است متصل باشد، مثل آب جاری است.
مسأله 35 ) آب لوله های حمام و ساختمان که از شیرها و دوش ها می ریزد، اگر متصل به کرّ باشد، مثل آب جاری است.
مسأله 36 ) آبی که روی زمین جریان دارد ولی از زمین نمی جوشد، چنانچه کمتر از کرّ باشد و نجاست به آن برسد، نجس می شود. امّا اگر از بالا به پایین بریزد، چنانچه نجاست به پایین برسد، بالای آن نجس نمی شود.
4- آب باران
مسأله 37 ) اگر بر چیز نجسی که عین نجاست در آن نیست یک مرتبه باران ببارد، جایی که باران به آن برسد، پاک می شود. در فرش و لباس و مانند این ها فشار لازم نیست. ولی باریدن دو سه قطره فائده ندارد، بلکه باید طوری باشد که بگویند باران می آید. بنابراحتیاط واجب باید روی زمینِ سخت جریان پیدا کند.
مسأله 38 ) اگر باران بر عین نجاست ببارد و به جای دیگر ترشّح کند، چنانچه عین نجاست همراه آن نباشد و بو یا رنگ یا مزه آن به سبب برخورد با نجاست تغییر نکرده باشد، پاک است.
مسأله 39 ) اگر روی بام ساختمان، عین نجاست باشد، تا وقتی باران بر بام می بارد، آبی که به نجس رسیده و از سقف یا ناودان می ریزد، پاک است. پس از قطع شدن باران اگر معلوم باشد آبی که می ریزد، به چیز نجس رسیده است، نجس می باشد.
مسأله 40 ) زمین نجسی که باران بر آن ببارد پاک می شود. اگر باران بر زمین جاری شود و در حال باریدن به جای نجسی که زیر سقف است برسد، آن را نیز پاک می کند.
مسأله 41 ) خاک نجسی که به واسطه باران گِل شود و به رسیدن باران به وصف اطلاق به تمام اجزای آن علم و یقین حاصل شود، پاک است. ولی حصول علم مشکل است.
مسأله 42 ) هرگاه آبی که باران بر آن می بارد، در جایی جمع شود، اگرچه کمتر از کرّ باشد، چنانچه موقعی که باران می آید، چیز نجسی را در آن بشویند و بو یا رنگ یا مزه آب به سبب برخورد با نجاست تغییر نکند، چیز نجس پاک می شود.
مسأله 43 ) اگر بر فرش پاکی که روی زمین نجس است، باران ببارد و بر زمین نجس جاری شود، فرش نجس نمی شود و زمین هم پاک می گردد.
5- آب چاه
مسأله 44 ) آب چاهی که از زمین می جوشد، اگرچه کمتر از کرّ باشد، چنانچه نجاست به آن برسد، تا وقتی که بو یا رنگ یا مزه آن به واسطه نجاست تغییر نکرده باشد، پاک است. ولی مستحب است پس از رسیدن بعضی از نجاست ها، مقداری که در کتاب های مفصّل گفته شده، از آب آن بکشند.
مسأله 45 ) اگر نجاستی در چاه بریزد و بو یا رنگ یا مزه آب آن را تغییر دهد، چنانچه تغییر آب چاه از بین برود، پاک می شود. بهتر است با آبی که از چاه می جوشد مخلوط گردد.
مسأله 46 ) اگر آب باران در گودالی جمع شود و کمتر از کرّ باشد، پس از بند آمدن باران، با رسیدن نجاست به آن نجس می شود.
احکام آبها
مسأله 47 ) آب مضاف که معنی آن در مسأله «15» گفته شد، نجس را پاک نمی کند، نیز وضو و غسل با آن باطل است.
مسأله 48 ) آب مضاف هرقدر زیاد باشد، اگر ذرّه ای نجاست به آن برسد، نجس می شود. ولی چنانچه از بالا روی نجس بریزد، یا از پایین با فشار به طرف بالا برود مانند فوّاره، مقداری که به نجس رسیده، نجس و مقداری که بالاتر از آن است، پاک می باشد. مثلاً اگر گلاب را از گلابدان روی دست نجس بریزند، آنچه به دست رسیده، نجس و آنچه به دست نرسیده، پاک است.
مسأله 49 ) اگر آب مضاف نجس، طوری با آب کرّ یا جاری مخلوط شود که دیگر آب مضاف به آن نگویند و به مجموع، آب مطلق گفته شود، پاک می شود.
مسأله 50 ) آبی که مطلق بوده و معلوم نیست مضاف شده یا نه، مثل آب مطلق است یعنی نجس را پاک می کند و وضو و غسل هم با آن صحیح است.
آبی که مضاف بوده و معلوم نیست مطلق شده یا نه، مثل آب مضاف است. یعنی نجس را پاک نمی کند، نیز وضو و غسل با آن باطل است.
مسأله 51 ) آبی که معلوم نیست مطلق است یا مضاف و معلوم نیست که قبلاً مطلق یا مضاف بوده، نجاست را پاک نمی کند. وضو و غسل هم با آن باطل است. چنانچه کمتر از کرّ باشد، با برخورد نجاست نجس می شود، ولی اگر به اندازه کرّ یا بیشتر باشد و نجاست به آن برسد، حکم به نجس بودن آن نمی شود. ولی نجاست را پاک نمی کند.
مسأله 52 ) آبی که عین نجاست مثل خون و بول به آن برسد و بو یا رنگ یا مزه آن را تغییر دهد، اگرچه کرّ یا جاری باشد، نجس می شود.
اگر بو یا رنگ یا مزه آب به واسطه نجاستی که بیرون آن است عوض شود، مثلاً مرداری که کنار آب است، بوی آن را تغییر دهد، نجس نمی شود.
مسأله 53 ) آبی که عین نجاست مثل خون و بول در آن ریخته و بو یا رنگ یا مزه آن را تغییر داده، چنانچه به کرّ یا جاری متصل شود، یا باران بر آن ببارد، یا باد باران را در آن بریزد، یا آب باران از ناودان در آن جاری شود و تغییر آن از بین برود، پاک می شود.
مسأله 54 ) اگر چیز نجسی را در کرّ یا جاری آب بکشند، آبی که پس از بیرون آوردن از آن می ریزد، پاک است.
مسأله 55 ) آبی که پاک بوده و معلوم نیست نجس شده، پاک است. آبی که نجس بوده و معلوم نیست پاک شده، نجس است.
مسأله 56 ) نیم خورده سگ و خوک و کافر، نجس و خوردن آن حرام است. نیم خورده حیوانات حرام گوشت، پاک و خوردن آن مکروه می باشد.
احکام تخلّی (بول و غائط کردن)
مسأله 57 ) واجب است انسان وقت تخلّی و مواقع دیگر، عورت خود را از کسانی که مکلّفند، اگرچه مثل خواهر و مادر با او محرم باشند، همچنین از دیوانه و بچه های ممیّز که خوب و بد را می فهمند، بپوشاند. ولی زن و شوهر لازم نیست عورت خود را از یکدیگر بپوشانند.
مسأله 58 ) لازم نیست با چیز مخصوصی عورت خود را بپوشاند. اگر مثلاً با دست آن را بپوشاند، کافی است.
مسأله 59 ) موقع تخلّی باید طرف جلوی بدن یعنی شکم و سینه، رو یا پشت به قبله نباشد.
مسأله 60 ) اگر موقع تخلّی طرف جلوی بدن کسی رو یا پشت به قبله باشد و عورت را از قبله بگرداند، کفایت نمی کند. اگر جلوی بدن او رو یا پشت به قبله نباشد، احتیاط واجب آن است که عورت را رو یا پشت به قبله نکند.
مسأله 61 ) احتیاط مستحب آن است که طرف جلوی بدن در موقع استبرا-که احکام آن بعداً گفته می شود- و موقع تطهیر مخرج بول و غائط رو و پشت به قبله نباشد.
مسأله 62 ) اگر برای آن که ناظر محترم او را نبیند، مجبور شود رو یا پشت به قبله بنشیند و نیز اگر از راه دیگر ناچار باشد که رو یا پشت به قبله بنشیند، مانعی ندارد.
مسأله 63 ) احتیاط واجب است که بچه را در وقت تخلّی رو یا پشت به قبله ننشانند. ولی اگر خود بچه بنشیند، جلوگیری از او واجب نیست.
مسأله 64 ) در چهار جا تخلّی حرام است:
اوّل: در کوچه های بن بست مگر این که همه صاحبانش راضی باشند.
دوم: در مِلک کسی که اجازه تخلّی نداده است.
سوم: در جایی که برای عدّه مخصوصی وقف شده است مثل بعضی از مدرسه ها.
چهارم: روی قبر مؤمنان در صورتی که بی احترامی به آنان باشد، همچنین هر جایی که تخلّی موجب هتک حرمت یکی از مقدسات دین یا مذهب شود.
مسأله 65 ) در سه صورت مخرج غائط فقط با آب پاک می شود:
اوّل: با غائط نجاست دیگری مثل خون بیرون آمده باشد.
دوم: نجاستی از خارج به مخرج غائط رسیده باشد.
سوم: اطراف مخرج بیشتر از مقدار معمول آلوده شده باشد. در غیر این سه صورت می توان مخرج را با آب شست یا به دستوری که بعداً گفته می شود، با پارچه و سنگ و مانند این ها پاک کرد اگرچه شستن با آب بهتر است.
مسأله 66 ) مخرج بول با غیر آب پاک نمی شود. در کرّ و جاری اگر پس از برطرف شدن بول یک مرتبه بشویند، کافی است. ولی با آب قلیل بنابر احتیاط واجب باید دو مرتبه شست. بهتر آن است که سه مرتبه شسته شود.
مسأله 67 ) اگر مخرج غائط را با آب بشویند، باید چیزی از غائط در آن نماند، ولی باقی ماندن رنگ و بوی آن مانعی ندارد. اگر در دفعه اوّل طوری شسته شود که ذرّه ای از غائط در آن نماند، دوباره شستن لازم نیست.
مسأله 68 ) با سنگ و کلوخ و پارچه و مانند این ها اگر خشک و پاک باشند، می شود مخرج غائط را تطهیر کرد. چنانچه رطوبت کمی داشته باشند که به مخرج نرسد، اشکال ندارد.
مسأله 69 ) احتیاط مستحب آن است که سنگ و کلوخ و یا پارچه ای که غائط را با آن برطرف می کنند، سه قطعه باشد. اگر با سه قطعه برطرف نشود، باید به قدری اضافه نمایند تا مخرج کاملاً پاکیزه شود، ولی باقی ماندن ذرّه های کوچکی که دیده نمی شود، اشکال ندارد.
مسأله 70 ) پاک کردن مخرج غائط با چیزهایی که احترام آن ها لازم است مانند کاغذی که اسم خدا و پیغمبران بر آن نوشته شده، حرام است. پاک شدن آن با استخوان و سرگین محلّ اشکال است.
مسأله 71 ) اگر شک کند که مخرج را تطهیر کرده، اگر چه همیشه پس از بول یا غائط فوراً تطهیر می کرده، احتیاط واجب آن است که تطهیر نماید.
مسأله 72 ) اگر پس از نماز شک کند که پیش از نماز، مخرج را تطهیر کرده، در صورتی که احتمال بدهد پیش از شروع به نماز متوجه حالش بوده، نمازی که خوانده، صحیح است. ولی برای نمازهای بعدی باید تطهیر کند.
استبراء
مسأله 73 ) استبراء عمل مستحبی است که مردها پس از بیرون آمدن بول انجام می دهند، برای آن که یقین کنند بول در مجرا نمانده؛ دارای اقسامی است. بهترین روش این است که پس از قطع شدن بول، اگر مخرج غائط نجس شده، اوّل آن را تطهیر کنند، سپس سه دفعه با انگشت میانه دست چپ از مخرج غائط تا بیخ آلت بکشند، بعد انگشت شست را روی آلت و انگشت پهلوی شست را زیر آن بگذارند و سه مرتبه تا ختنه گاه بکشند، پس از آن سه مرتبه سر آلت را فشار دهند.
مسأله 74 ) آبی که گاهی پس از ملاعبه و بازی کردن از انسان خارج می شود و به آن «مَذْی» می گویند، پاک است، نیز آبی که گاهی بعد از منی بیرون می آید و به آن «وَذْی» گفته می شود. آبی که گاهی پس از بول بیرون می آید و به آن «وَدْی» می گویند، اگر بول به آن نرسیده باشد، پاک است. چنانچه انسان بعد از بول استبرا کند و سپس آبی از او خارج شود و شک کند که بول است یا یکی از این ها، پاک می باشد.
مسأله 75 ) اگر انسان شک کند که استبرا کرده یا نه و رطوبتی از او بیرون آید که نداند پاک است یا نه، نجس می باشد. چنانچه وضو گرفته باشد، باطل می شود. ولی اگر شک کند استبرایی که کرده درست بوده یا نه، و رطوبتی از او بیرون آید که نداند پاک است یا نه، پاک می باشد و وضو را باطل نمی کند.
مسأله 76 ) کسی که استبرا نکرده اگر به دلیل آن که مدتی از بول کردن او گذشته، یقین کند بول در مجرا نمانده و رطوبتی ببیند و شک کند پاک است یا نه، رطوبت پاک می باشد و وضو را هم باطل نمی کند.
مسأله 77 ) اگر انسان بول کند، خواه استبرا کرده یا نکرده باشد، سپس وضو بگیرد، چنانچه پس از وضو رطوبتی ببیند و بداند یا بول است یا منی، واجب است احتیاطاً غسل کند و وضو هم بگیرد ولی اگر وضو نگرفته باشد، فقط گرفتن وضو کافی است.
مسأله 78 ) برای زن استبرا از بول نیست. اگر رطوبتی ببیند و شک کند پاک است یا نه، پاک می باشد. وضو و غسل را هم باطل نمی کند.
مستحبّات و مکروهات تخلّی
مسأله 79 ) مستحب است در موقع تخلّی جایی بنشیند که کسی او را نبیند و موقع وارد شدن به مکان تخلّی، بنابر آن چه میان علماء مشهور است اوّل پای چپ و موقع بیرون آمدن، اوّل پای راست را بگذارد. همچنین مستحب است در حال تخلّی سر را بپوشاند و سنگینی بدن را بر پای چپ بیندازد.
مسأله 80 ) نشستن روبروی خورشید و ماه در موقع تخلّی مکروه است ولی اگر عورت خود را به وسیله ای بپوشاند، مکروه نیست. نیز در موقع تخلّی نشستن روبروی باد و در جاده و خیابان و کوچه و درِ خانه و زیر درختی که میوه دارد و چیز خوردن و نشستن زیاد و تطهیر کردن با دست راست، مکروه می باشد. همچنین است حرف زدن درحال تخلّی ولی اگر ناچار باشد یا ذکر خدا بگوید، اشکال ندارد.
مسأله 81 ) ایستاده بول کردن و بول کردن بر زمین سخت و سوراخ جانوران و در آب، خصوصاً آب ایستاده (راکد)، مکروه است.
مسأله 82 ) خودداری کردن از بول و غائط مکروه است. اگر برای بدن ضرر داشته باشد، حرام است.
مسأله 83 ) مستحب است انسان پیش از نماز، پیش از خواب و پیش از جماع و پس از بیرون آمدن منی، بول کند.