امر به معروف و نهی از منکر
از مهمترین واجبات شریعت اسلام (امر به معروف و نهی از منکر) است، بلکه در شریعت تمام پیغمبران بوده است. امر به معروف یعنی وادار کردن مردم به واجبات شرع و نهی از منکر یعنی بازداشتن مردم از اعمال نامشروع.
مسأله 2832 ) بر تمام مردم واجب است یکدیگر را امر به معروف و نهی از منکر نمایند، به هر مقداری که می توانند. و این امر اختصاص به فرد خاصی ندارد، اما پدرها نسبت به فرزندان و معلمان نسبت به شاگردان و مردها نسبت به همسران تأکید شده است.
مسأله 2833 ) در وجوب امر به معروف و نهی از منکر بین عالم و جاهل و مرد و زن و پیر و جوان، فرقی ندارد و بر همه واجب است.
مسأله 2834 ) امر به معروف و نهی از منکر چند شرط دارد:
اوّل- کسی که امر به معروف و نهی از منکر می نماید، بداند به چه چیزی امر می کند و از چه چیزی نهی می نماید، مثلاً بداند نمازهای یومیه واجب است، به آن ها امر نماید و بداند دروغ گفتن حرام است، از آن نهی نماید.
دوم- احتمال متعارف بدهد که امر یا نهی اثر دارد، پس اگر اطمینان داشته باشد که اثر ندارد واجب نیست.
سوم- مفسده در امر به معروف یا نهی از منکر نباشد.
چهارم- طرف اصرار بر ترک معروف و انجام منکر داشته باشد، پس اگر اصرار نداشته باشد، واجب نیست.
مسأله 2835 ) امر به معروف و نهی از منکر سه مرتبه دارد و از هر مرتبه ای نمی شود به رتبه دیگر تجاوز بکنند مگر پس از آن که بدانند رتبه قبلی بی اثر است:
اوّل- به واسطه فعل به طرف بفهماند، مثلاً به او بفهماند برای این که نماز نمی خوانی یا برای آن که دروغ می گویی، از تو منزجر هستم و از این جهت با او ترش رویی کند.
دوم- به زبان بگوید، اولاً به نرمی و چنانچه اثر نکرد، به تندی.
سوم- عملاً از به جا آوردن منکر، مانع بشود مثلاً کسی که می خواهد قماربازی نماید و ترش رویی کردن و گفتن اثر نداشته باشد، آلات قمار را از نزد او بردارد، یا کسی را که نماز نمی خواند، وادار کند نماز بخواند.
مسأله 2836 ) اقسام معروف بیش تر از آن است که بیان شود، ولی مهم ترین آن ها فروع دین است: نماز و روزه و زکات و خمس و حج و امر به معروف و نهی از منکر و تولّی (یعنی دوست داشتن مؤمنان به خصوص امامان معصوم:) و تبرّی (یعنی دشمن داشتن و دوری کردن از دشمنان دین) و جهاد. حضرت صادق(ع) به یکی از اصحاب شان فرمود: سلام مرا به اشخاصی که پیروی من را می نمایند برسان و به آن ها بگو: بر شما باد راستگویی و رد امانت به صاحبش و خوشرفتاری با همسایه. دوست ترین بندگان نزد خدای متعال کسی است که بیش تر به مردم نفع برساند و سعی در برآوردن نیازهای مؤمنان بنماید، نیز دوست داشته باشید برای مردم آنچه را برای خودتان دوست می دارید. عیب یکدیگر را بپوشانید. با فاسقان و دروغگویان رفاقت نکنید. در کارهای تان با صاحبان عقل و دین مشورت کنید. بر کوچک تر از خودتان رحم کنید و بزرگ تر را احترام نمایید. دست به مال مردم دراز نکنید.
نیز فرمود: به وعده ای که می دهید وفا کنید. به یکدیگر ظلم و ستم نکنید. چنانچه کسی به شما ظلم نمود ببخشید، تا در روز قیامت خدا گناهان شما را ببخشد.
همچنین فرمود: کسی که مسلمان است، مکر و خدعه نمی کند و مسلمانان از یکدیگر دوری نکنند که شیطان از این عمل بسیار خوشحال می شود.
نیز فرمود: کسی که به غیر خدا پناه ببرد، ناامید می شود. عزّت و نیازمندی در توکّل به پروردگار است.
همچنین فرمود: کسی که از حرام پرهیز نماید، خداوند او را بین مردم عزیز و گرامی می کند. کسی که تواضع کند، خداوند او را والا می فرماید.
و فرمود: از خداوند عالم بترسید به طوری که اگر تمام عمرتان را صرف عبادت او کرده باشید، باز در حق او کوتاهی کرده اید و به خدا امیدوار باشید، به طوری که اگر تمام عمرتان را در معصیت صرف کرده باشید، می تواند شما را بیامرزد. به خدا خوش گمان باشید.
نیز فرمود: از معاصی دوری کنید و مهم ترین گناهان کبیره از این قرار است: شرک به خدا، انکار آنچه بر پیغمبران نازل شده، مأیوس بودن از رحمت خدا، ایمن بودن از عذاب خدا، دروغ بستن به خدا یا به رسول خدا(ص) یا به جانشینان پیغمبر، جنگیدن با اولیای خدا، کشتن به نا حق، عاقّ والدین، خوردن مال یتیم بدون دلیل شرعی، نسبت زنا دادن به زن پاکدامن، قطع رحم، سِحر و جادو نمودن هر چند برای دوستی باشد، زنا و لواط، دروغ گفتن، دزدی، قسم دروغ خوردن به خدا، فتنه نمودن بین مردم، خواندن آوازهایی که مناسب مجالس لهو و لعب است و گوش دادن به آن ها، شهادت دروغ دادن، کتمان(مخفی نمودن) شهادت به حق، ظلم و جور در وصیت نمودن (که در روایات به حیف در وصیت تعبیر شده است.)، شراب خوردن، ربا، قمار، حرام خوردن، خوردن مردار و خون و گوشت خوک و حیوانی که ذبح شرعی نشده است مگر در حال ضرورت، کم فروشی، تکبّر نمودن، ریا به تفصیلی که در مسأله «955» گذشت، ندادن خمس و زکات و سایر حقوق واجب بدون عذر شرعی، خیانت و غیبت، نمّامی کردن(سخن چینی)، سبک شمردن حج، ترک نماز، اصرار بر گناهان کوچک، کمک به ستمکاران در ظلم و غیر اینها از گناهان کبیره که در کتب ذکر شده است.
همچنین فرمود: بالاترین امر به معروف و نهی از منکر آن است که مسلمانان به دستورات شریعت رفتار نمایند، خصوصاً اشخاصی که در راه ارشاد مردم هستند مانند اهل علم و اهل منبر بر همه آن ها واجب است که به شرع مقدس اسلام و به دستورات قرآن و ائمه معصومین: دعوت عملی بفرمایند و به تبلیغ و دعوت گفتاری بسنده نکنند.