احکام ارث
اشاره
مسأله 2737 ) کسانی که به واسطه خویشی ارث می برند، سه دسته هستند:
دسته اوّل- پدر و مادر و اولاد میّت. با نبودن اولاد، نوادگان هرچه پایین روند، هرکدام که به میت نزدیک تر است، ارث می برد. تا یک نفر از این دسته هست، دسته دوم ارث نمی برند.
دسته دوم- جدّ یعنی پدر بزرگ و جده یعنی مادر بزرگ و هرچه بالاتر روند، نیز خواهر و برادر. با نبودن برادر و خواهر، اولاد ایشان هرکدام که به میت نزدیک تر است ارث می برد. تا یک نفر از این دسته هست، دسته سوم ارث نمی برند.
دسته سوم- عمو و عمّه و دایی و خاله و اولاد آنان. تا یک نفر از عموها و عمه ها و دایی ها و خاله های میت زنده اند، اولاد آنان ارث نمی برند ولی اگر میت عموی پدری و پسر عموی پدری و مادری داشته باشد، ارث به پسر عموی پدر و مادری می رسد و عموی پدری ارث نمی برد.
مسأله 2738 ) اگر عمو و عمه و دائی و خاله خود میت و اولاد آنان و نوادگان-شان نباشند، عمو و عمه و دایی و خاله پدر و مادر میت ارث می برند. اگر این ها نباشند، اولادشان ارث می برند. اگر این ها نباشند، عمو و عمه و دایی و خاله جد و جده میت و اگر این ها هم نباشند، اولادشان ارث می برند.
مسأله 2739 ) زن و شوهر به تفصیلی که در مسأله «2779» گفته می شود، از یکدیگر ارث می برند.
ارث دسته اوّل
مسأله 2740 ) اگر وارث میت فقط یک نفر از دسته اوّل باشد، مثلاً پدر یا مادر یا یک پسر یا یک دختر، همه مال میت به او می رسد. اگر چند پسر یا چند دختر باشند، همه مال به طور مساوی بین آنان قسمت می شود. اگر یک پسر و یک دختر باشد، مال را سه قسمت می کنند، دو قسمت را پسر و یک قسمت را دختر می برد. اگر چند پسر و چند دختر باشند، مال را طوری قسمت می کنند که هر پسری دوبرابر دختر ببرد.
مسأله 2741 ) اگر وارث میت فقط پدر و مادر او باشند، مال سه قسمت می شود: دو قسمت آن را پدر و یک قسمت را مادر می برد ولی اگر میت دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دو خواهر داشته باشد که همه آنان پدری باشند، یعنی پدر آنان با پدر میت یکی باشد، خواه مادرشان هم با مادر میت یکی باشد یا نه، اگرچه تا میت پدر و مادر دارد، این ها ارث نمی برند، اما به واسطه بودن این ها مادر شش یک مال را می برد و بقیه را به پدر می دهند.
مسأله 2742 ) اگر وارث میت فقط پدر و مادر و یک دختر باشد، چنانچه میت دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دو خواهر پدری نداشته باشد، مال را پنج قسمت می کنند: پدر و مادر، هرکدام یک قسمت و دختر سه قسمت می برد. اگر دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دو خواهر پدری داشته باشد، مالش را شش قسمت می کنند: پدر و مادر، هرکدام یک قسمت و دختر سه قسمت می برد. یک قسمت باقیمانده را چهار قسمت می کنند: یک قسمت را پدر و سه قسمت را به دختر می دهند مثلاً اگر مال میت را 24 قسمت کنند، 15 قسمت آن را به دختر و 5 قسمت را به پدر و 4 قسمت را به مادر می دهند.
مسأله 2743 ) اگر وارث میت فقط پدر و مادر و یک پسر باشد، مال را شش قسمت می کنند، پدر و مادر هرکدام یک قسمت و پسر چهار قسمت آن را می برد. اگر چند پسر یا چند دختر باشند، چهار قسمت را به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند. اگر پسر و دختر باشند، چهار قسمت را طوری تقسیم می کنند که هر پسری دو برابر دختر ببرد.
مسأله 2744 ) اگر وارث میت فقط پدر و یک پسر یا مادر و یک پسر باشد، مال را شش قسمت می کنند: یک قسمت را پدر یا مادر و پنج قسمت را پسر می برد.
مسأله 2745 ) اگر وارث میت فقط پدر یا مادر، با پسر و دختر باشد، مال را شش قسمت می کنند: یک قسمت را پدر یا مادر می برد و بقیه را طوری قسمت می کنند که هر پسری دو برابر دختر ببرد.
مسأله 2746 ) اگر وارث میت فقط پدر و یک دختر یا مادر و یک دختر باشد، مال را چهار قسمت می کنند: یک قسمت را پدر یا مادر و بقیه را دختر می برد.
مسأله 2747 ) اگر وارث میت فقط پدر و چند دختر یا مادر و چند دختر باشد، مال را پنج قسمت می کنند: یک قسمت را پدر یا مادر می برد و چهار قسمت را دخترها به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند.
مسأله 2748 ) اگر میت اولاد نداشته باشد، نوه پسری او اگرچه دختر باشد، سهم پسر میت را می برد. نوه دختری او اگرچه پسر باشد، سهم دختر میت را می برد مثلاً اگر میت یک پسر از دختر خود و یک دختر از پسرش داشته باشد، مال را سه قسمت می کنند: یک قسمت را به پسر دختر و دو قسمت را به دختر پسر می دهند.
ارث دسته دوم
مسأله 2749 ) دسته دوم از کسانی که به واسطه خویشی ارث می برند، جد یعنی پدربزرگ و جده یعنی مادربزرگ و برادر و خواهر میت است. اگر برادر و خواهر نداشته باشد، اولادشان ارث می برند.
مسأله 2750 ) اگر وارث میت فقط یک برادر یا یک خواهر باشد، همه مال به او می رسد. اگر چند برادر پدر و مادری یا چند خواهر پدر و مادری باشد، مال به طور مساوی بین آنان قسمت می شود. اگر برادر و خواهر پدر و مادری با هم باشند، هر برادری دو برابر خواهر می برد مثلاً اگر دو برادر و یک خواهر پدر و مادری دارد، مال را پنج قسمت می کنند: هر یک از برادرها دو قسمت و خواهر یک قسمت آن را می برد.
مسأله 2751 ) اگر میت برادر و خواهر پدر و مادری دارد، برادر و خواهر پدری که از مادر با میت جدا است، ارث نمی برد. اگر برادر و خواهر پدر و مادری ندارد، چنانچه فقط یک خواهر یا یک برادر پدری داشته باشد، همه مال به او می رسد. اگر چند برادر یا چند خواهر پدری داشته باشد، مال به طور مساوی بین آنان قسمت می شود. اگر هم برادر و هم خواهر پدری داشته باشد، هر برادری دو برابر خواهر می برد.
مسأله 2752 ) اگر وارث میت فقط یک خواهر یا یک برادر مادری باشد که از پدر با میت جدا است، همه مال به او می رسد. اگر چند برادر مادری یا چند خواهر مادری یا چند برادر و خواهر مادری باشند، مال به طور مساوی بین آنان تقسیم می شود.
مسأله 2753 ) اگر میت برادر و خواهر پدر و مادری و برادر و خواهر پدری و یک برادر یا یک خواهر مادری داشته باشد، برادر و خواهر پدری ارث نمی برند و مال را شش قسمت می کنند، یک قسمت آن را به برادر یا خواهر مادری و بقیه را به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند و هر برادری دو برابر خواهر می برد.
مسأله 2754 ) اگر میت برادر و خواهر پدر و مادری و برادر و خواهر پدری و برادر و خواهر مادری داشته باشد، برادر و خواهر پدری ارث نمی برد و مال را سه قسمت می کنند: یک قسمت آن را برادر و خواهر مادری به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند و بقیه را به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند و هر برادری دو برابر خواهر می برد.
مسأله 2755 ) اگر وارث میت فقط برادر و خواهر پدری و یک برادر مادری یا یک خواهر مادری باشد، مال را شش قسمت می کنند، یک قسمت آن را برادر یا خواهر مادری می برد و بقیه را به برادر و خواهر پدری می دهند و هر برادری دو برابر خواهر می برد.
مسأله 2756 ) اگر وارث میت فقط برادر و خواهر پدری و چند برادر و خواهر مادری باشد، مال را سه قسمت می کنند، یک قسمت آن را برادر و خواهر مادری به طور مساوی بین خودشان تقسیم می کنند و بقیه را به برادر و خواهر پدری می دهند و هر برادری دو برابر خواهر می برد.
مسأله 2757 ) اگر وارث میت فقط برادر و خواهر و زن او باشد، زن ارث خود را به تفصیلی که در مسأله «2781» گفته می شود، می برد. خواهر و برادر به طوری که در مسائل گذشته گفته شد، ارث خود را می برند. نیز اگر زنی بمیرد و وارث او فقط خواهر و برادر و شوهر او باشد، شوهر نصف مال را می برد. خواهر و برادر به طوری که در مسائل پیش گفته شد، ارث خود را می برند، ولی برای آن که زن یا شوهر ارث می برد، از سهم برادر و خواهر مادری چیزی کم نمی شود و از سهم برادر و خواهر پدر و مادری یا پدری کم می شود مثلاً اگر وارث میت شوهر و برادر و خواهر مادری و برادر و خواهر پدر و مادری او باشد، نصف مال به شوهر می رسد و یک قسمت از سه قسمت اصل مال را به برادر و خواهر مادری می دهند. آنچه می ماند مال برادر و خواهر پدر و
مادری است، پس اگر همه مال او شش تومان باشد، سه تومان به شوهر و دو تومان به برادر و خواهر مادری و یک تومان به برادر و خواهر پدر و مادری می دهند.
مسأله 2758 ) اگر میت خواهر و برادر نداشته باشد، سهم ارث آنان را به اولادشان می دهند. سهم برادزاده و خواهرزاده مادری به طور مساوی بین آنان قسمت می شود. از سهمی که به برادزاده و خواهرزاده پدری یا پدر و مادری می رسد، هر پسری دو برابر دختر می برد.
مسأله 2759 ) اگر وارث میت فقط یک جد یا یک جده است، چه پدری باشد یا مادری، همه مال به او می رسد. با بودن جد میت، پدر جد او ارث نمی برد. اگر وارث میت فقط جد و جده پدری باشد، مال سه قسمت می شود، دو قسمت را جد و یک قسمت را جده می برد. اگر جد و جده مادری باشد، مال را به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند.
مسأله 2760 ) اگر وارث میت فقط یک جد یا جده پدری و یک جد یا جده مادری باشد مال سه قسمت می شود، دو قسمت را جد یا جده پدری و یک قسمت را جد یا جده مادری می برد.
مسأله 2761 ) اگر وارث میت جد و جده پدری و جد و جده مادری باشد، مال سه قسمت می شود: یک قسمت آن را جد و جده مادری به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند و دو قسمت آن را به جد و جده پدری می دهند و جد دو برابر جده می برد.
مسأله 2762 ) اگر وارث میت فقط زن و جد و جده پدری و جد و جده مادری او باشد زن ارث خود را به تفصیلی که بعداً گفته می شود، می برد. یک قسمت از سه قسمت اصل مال را به جد و جده مادری می دهند که به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند. بقیه را به جد و جده پدری می دهند و جد دو برابر جده می برد. اگر وارث میت شوهر و جد و جده باشد، شوهر نصف مال را می برد و جد و جده به دستوری که در مسائل گذشته گفته شد، ارث خود را می برند.
مسأله 2763 ) در اجتماع برادر یا خواهر یا برادرها و خواهرها با جد یا جده یا اجداد یا جدّات چند صورت است:
اوّل- هر یک از جد یا جده و برادر یا خواهر همه از طرف مادر باشند. در این صورت مال بین آن ها به طور مساوی تقسیم می شود، اگرچه از حیث مذکر و مؤنث مختلف باشند.
دوم- همه آن ها از طرف پدر باشند. در این صورت نیز مال به طور مساوی تقسیم می شود. در فرضی که همه ذکور و یا همه اُناث باشند. اگر مختلف باشند، هر مردی دو برابر زن می برد.
سوم- هر یک از جد یا جده از طرف پدر باشد و برادر یا خواهر از طرف پدر و مادر باشد. حکم این صورت مانند صورت گذشته است. دانسته شد که برادر یا خواهر پدری میت اگر با برادر یا خواهر پدری و مادری جمع شود، پدری تنها ارث نمی برد.
چهارم- اجداد یا جدّات بعضی از آن ها پدری باشد و بعضی مادری، چه این که همه شان ذکور باشند یا اناث یا مختلف و برادرها و خواهرها نیز چنین باشند، در این صورت برای خویشان مادری از برادرها و خواهرها واجداد و جدات یک سوم ارث است و به طور مساوی بین آن ها تقسیم می شود، اگرچه از جهت مذکر و مؤنث بودن مختلف باشند و برای خویشان پدری دوسوم(3/2) ارث است که به هر مردی دو برابر زن داده می شود. اگر اختلاف بین آن ها نباشد و همه ذکور و یا همه اناث باشند، به طور مساوی بین آن ها تقسیم می شود.
پنجم- جد یا جده از طرف پدر با برادر یا خواهر از طرف مادر جمع شود. در این صورت برادر یا خواهر در فرضی که یکی باشد، یک ششم(6/1) از مال را می برد. اگر متعدد باشند یک سوم(3/1) را به طوری مساوی بین شان تقسیم می نمایند و باقیمانده مال جد یا جده است. اگر جد و جده هر دو باشند، جد دو برابر جده می برد.
ششم- جد یا جده از طرف مادر با برادر از طرف پدر جمع شود. در این صورت از برای جد یا جده یک سوم(3/1) است، اگرچه یکی باشد و دوسوم(3/2) آن از برای برادر است اگرچه یکی باشد. اگر با آن جد یا جده خواهر از طرف پدر باشد، در صورتی که یکی باشد، نصف را می برد. اگر متعدد باشد، دوسوم(3/2) را می برند. در هر صورت برای جد و یا جده یک سوم(3/1) است. بنابراین اگر خواهر یکی شد، یک ششم(6/1) از ارث زائد از سهم معین می ماند، که باید آن را به خواهر پدری رد کرد اگرچه احتیاط این است که در یک ششم(6/1) مصالحه نمایند.
هفتم- اجداد یا جدّات بعضی از آن ها پدری و بعضی مادری و با آن ها برادر یا خواهر پدری باشد، چه یکی باشد یا متعدد. در این صورت برای جد یا جده مادری یک سوم(3/1) است و با تعدد به طور مساوی بین آن ها تقسیم می شود اگرچه اختلاف داشته باشند از حیث مذکر و مؤنث بودن. برای جد یا جده پدری و برادر یا خواهر پدری دوسوم(3/2) باقی ترکه است و با اختلاف از حیث مذکر و مؤنث بودن با تفاضل و بدون اختلاف به طور مساوی قسمت می شود. اگر با آن اجداد یا جدات، برادر یا خواهر مادری باشد، برای جد یا جده مادری با برادر یا خواهر مادری یک سوم(3/1) است که به طور مساوی بین آن ها تقسیم می شود اگرچه از حیث مذکر و مؤنث بودن اختلاف داشته باشند و برای جد و یا جده پدری دوسوم(3/2) است و بین شان در صورت اختلاف با تفاضل وگرنه به طور مساوی تقسیم می شود.
هشتم- برادرها یا خواهرها بعضی از آن ها پدری و بعضی مادری و با آن ها جد یا جد پدری باشد. در این صورت برای برادر یا خواهر مادری یک ششم(6/1) ارث است اگر یکی باشد و یک سوم(3/1) از آن است اگر متعدد باشند، و به طور مساوی بین آن ها تقسیم می شود و برای برادر یا خواهر پدری یا جد و جده پدری باقی ارث است و به طور مساوی بین آن ها تقسیم می شود در صورتی که اختلاف از حیث مذکر و مؤنث بودن نداشته باشند و در صورت اختلاف، به تفاضل بین آن ها تقسیم می شود. اگر با آن برادرها یا خواهرها جد و یا جده مادری باشد، برای جد یا جده مادری با برادر یا خواهر مادری تماماً یک سوم(3/1) است و به طور مساوی بین آن ها تقسیم می شود و برای برادر یا خواهر پدری دوسوم است(3/2) و بین آن ها در صورت اختلاف از حیث مذکر و مؤنث بودن با تفاضل و در صورت عدم اختلاف، به طور مساوی تقسیم می شود.
مسأله 2764 ) در صورتی که میت برادر یا خواهر دارد، برادرزاده یا خواهرزاده او ارث نمی برد ولی این حکم در جایی که ارث برادرزاده یا خواهرزاده با برادر یا خواهر مزاحمت نکند، جاری نیست. مثلاً اگر میت برادر پدری و جد مادری داشته باشد، برادر پدری دو ثلث و جد مادری یک ثلث ارث می برد. در این صورت اگر میت پسر برادر مادری نیز داشته باشد، پسر برادر با جد مادری به طور مساوی در ثلث شریک می باشند.
ارث دسته سوم
مسأله 2765 ) دسته سوم عمو و عمه و دایی و خاله و اولاد آنان است به تفصیلی که گفته شد که اگر از طبقه اوّل و دوم کسی نباشد، ارث می برند.
مسأله 2766 ) اگر وارث میت فقط یک عمو یا یک عمه است، چه پدر و مادری باشد، یعنی با میت از یک پدر و مادر باشد، یا پدری باشد یا مادری، همه مال به او می رسد. اگر چند عمو یا چند عمه باشند و همه پدری و مادری، یا همه پدری باشند، مال به طور مساوی بین آنان قسمت می شود. اگر عمو و عمه هر دو باشند و همه پدر و مادری، یا همه پدری باشند، عمو دو برابر عمه می برد مثلاً اگر وارث میت دو عمو و یک عمه باشد، مال را پنج قسمت می کنند: یک قسمت را به عمه می دهند و چهار قسمت را عموها به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند.
مسأله 2767 ) اگر وارث میت فقط چند عموی مادری یا چند عمه مادری یا عمو و عمه مادری باشند، مال به طور مساوی بین آنان قسمت می شود.
مسأله 2768 ) اگر وارث میت عمو و عمه باشد و بعضی پدری و بعضی مادری و بعضی پدر و مادری باشند، عمو و عمه پدری ارث نمی برند، پس اگر میت یک عمو یا یک عمه مادری دارد، مال را شش قسمت می کنند، یک قسمت را به عمو یا عمه مادری و بقیه را به عمو و عمه پدری و مادری می دهند. عموی پدر و مادری دو برابر عمه پدر و مادری می برد. اگر هم عمو و هم عمه مادری دارد، مال را سه قسمت می کنند: دو قسمت را به عمو و عمه پدر و مادری می دهند و عمو دو برابر عمه می برد و یک قسمت را به عمو و عمه مادری می دهند که به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند. احتیاط آن است که در تقسیم با یکدیگر صلح کنند.
مسأله 2769 ) اگر وارث میت فقط یک دایی یا یک خاله باشد، همه مال به او می رسد. اگر هم دایی و خاله باشد و همه پدری و مادری یا پدری یا مادری باشند، مال به طور مساوی بین آنان قسمت می شود. احتیاط آن است که در تقسیم با یکدیگر صلح کنند.
مسأله 2770 ) اگر وارث میت فقط دایی و خاله پدری و دایی و خاله مادری و دائی و خاله پدر و مادری باشد، دایی و خاله پدری ارث نمی برند. باید مال را شش
قسمت تقسیم کنند، یک قسمت آن را به دایی و خاله مادری و بقیه را به دایی و خاله پدر و مادری می دهند و به طور مساوی تقسیم می کنند. احتیاط آن است که در تقسیم با یکدیگر صلح کنند.
مسأله 2771 ) اگر وارث میت فقط دایی و خاله پدری و دایی وخاله مادری و دائی و خاله پدر و مادری باشد، دایی و خاله پدری ارث نمی برند و باید مال را به سه قسمت تقسیم کنند، یک قسمت آن را دایی و خاله مادری به طور مساوی تقسیم می کنند. بقیّه را به دایی و خاله پدر و مادری می دهند و به طور مساوی تقسیم می کنند. احتیاط آن است که در تقسیم صلح کنند.
مسأله 2772 ) اگر وارث میت یک دایی یا یک خاله و یک عمو یا یک عمه باشد، مال را سه قسمت می کنند، یک قسمت را دایی یا خاله و بقیه را عمو یا عمه می برد.
مسأله 2773 ) اگر وارث میت یک دایی یا یک خاله و عمو و عمه باشد، چنانچه عمو و عمه پدر و مادری یا پدری باشند، مال را سه قسمت می کنند، یک قسمت را دایی یا خاله می برد و از بقیه دو قسمت به عمو و یک قسمت به عمه می دهند. بنابر این اگر مال را نه قسمت کنند، سه قسمت را به دایی یا خاله و چهار قسمت را به عمو و دو قسمت را به عمه می دهند.
مسأله 2774 ) اگر وارث میت یک دایی یا یک خاله و یک عمو یا یک عمه مادری و عمو و عمه پدر و مادری یا پدری باشد، مال را سه قسمت می کنند، یک قسمت آن را به دایی یا خاله می دهند و دو قسمت باقیمانده را شش قسمت می کنند، یک قسمت را به عمو یا عمه مادری و بقیه را به عمو و عمه پدر و مادری یا پدری می دهند و عمو دو برابر عمه می برد. بنابراین اگر مال را نه قسمت کنند، سه قسمت را به دایی یا خاله و یک قسمت را به عمو یا عمه مادری و پنج قسمت دیگر را به عمو و عمه پدر مادری یا پدری می دهند.
مسأله 2775 ) اگر وارث میت یک دایی یا یک خاله و عمو و عمه مادری و عمو و عمه پدر و مادری یا پدری باشد، مال را سه قسمت می کنند، یک قسمت را دایی یا خاله می برد و دو قسمت باقیمانده را سه سهم می کنند، یک سهم آن را به طور مساوی بین عمو و عمه مادری قسمت می کنند و دو سهم دیگر را بین عمو و عمه پدر و مادری
یا پدری قسمت می نمایند و عمو دو برابر عمه می برد. بنابراین اگر مال را نه قسمت کنند، سه قسمت آن، سهم خاله یا دایی و دو قسمت سهم عمو و عمه مادری و چهار قسمت سهم عمو و عمه پدر و مادری یا پدری می باشد.
مسأله 2776 ) اگر وارث میت چند دایی و چند خاله باشد که همه پدر و مادری یا پدری یا مادری باشند و عمو عمه هم داشته باشد، مال سه سهم می شود: دو سهم آن را به دستوری که در مسأله پیش گفته شد، عمو و عمه بین خودشان قسمت می کنند و یک سهم آن را دایی ها و خاله ها به طور مساوی بین خودشان قسمت می نمایند.
مسأله 2777 ) اگر وارث میت دایی یا خاله مادری و چند دایی و خاله پدر و مادری یا پدری و عمو و عمه باشد، مال سه سهم می شود. دو سهم آن را به دستوری که سابقاً گفته شد عمو و عمه بین خودشان قسمت می کنند. پس اگر میت یک دایی یا یک خاله مادری دارد، یک سهم دیگر آن را شش قسمت می کنند: یک قسمت را به دایی یا خاله مادری می دهند و بقیه را به دایی و خاله پدر و مادری یا پدری می دهند که به طور مساوی قسمت می کنند و بنابراحتیاط باید در تقسیم صلح کنند. اگر چند دایی مادری یا چند خاله مادری یا هم دایی مادری و هم خاله مادری دارد، آن یک سهم را سه قسمت می کنند، یک قسمت را دایی ها و خاله های مادری به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند. بقیه را به دایی و خاله پدر و مادری یا پدری می دهند که به طور مساوی قسمت می کنند. بنابراحتیاط در تقسیم صلح کنند.
مسأله 2778 ) اگر میت عمو و عمه و دایی و خاله نداشته باشد، مقداری که به عمو و عمه می رسد، به اولاد آنان و مقداری که به دایی و خاله می رسد، به اولاد آنان داده می شود.
مسأله 2779 ) اگر وارث میت عمو و عمه و دایی و خاله پدر و عمو و عمه و دایی و خاله مادر او باشند، مال سه سهم می شود، یک سهم آن را عمو و عمه و دایی و خاله مادر میت به طور مساوی بین خودشان قسمت می کنند و دو سهم دیگر آن را سه قسمت می کنند: یک قسمت را دایی و خاله پدر میت به طور مساوی بین خودشان قسمت می نمایند و دو قسمت دیگر آن را به عمو و عمه پدر میت می دهند و عمو دو برابر عمه می برد.
ارث زن و شوهر
مسأله 2780 ) اگر زنی بمیرد و اولاد نداشته باشد، نصف همه مال را شوهر او و بقیه را ورثه دیگر می برند. اگر از آن شوهر یا از شوهر دیگر اولاد داشته باشد، چهاریک همه مال را شوهر و بقیه را ورثه دیگر می برند.
مسأله 2781 ) اگر مردی بمیرد و اولاد نداشته باشد، چهاریک مال او را زن و بقیه را ورثه دیگر می برند. اگر از آن زن یا از زن دیگر اولاد داشته باشد، هشت یک مال را زن و بقیه را ورثه دیگر می برند. زن از زمین خانه مسکونی، نه از خود زمین و نه از قیمت آن ارث نمی برد. احتیاط مستحب آن است که در زمین باغ و زراعت و زمین های دیگر هم با ورثه میت صلح کند، نیز از هوایی خانه مانند بنا و درخت ارث نمی برد ولی از قیمت آن ها ارث می برد. از درخت و زراعت و ساختمانی که در زمین باغ و زراعت و زمین های دیگر است، اگرچه ارث می برد اما چون ارث بردن او از این ها یا از قیمت شان اشکال دارد، احتیاط واجب آن است که در این ها با ورثه دیگر صلح نماید.
مسأله 2782 ) اگر زن بخواهد در چیزهایی که از آن ها ارث نمی برد، مانند زمین خانه مسکونی، تصرف کند، باید از ورثه دیگر اجازه بگیرد، نیز احتیاط واجب آن است که ورثه تا سهم زن را نداده اند، در چیزهایی که زن از قیمت آن ها ارث می برد، مانند بنا و درخت بدون اجازه او تصرف نکنند. چنانچه پیش از دادن سهم زن، این ها را بفروشند، در صورتی که زن معامله را اجازه دهد، صحیح و گرنه باطل است.
مسأله 2783 ) اگر بخواهند بنا و درخت و مانند آن را قیمت کنند، باید همان طور که نزد قیمت گذاران معمول است، آن ها را بدون در نظر گرفتن خصوصیت زمینی که در آن هستند، حساب کنند چقدر ارزش دارند، نه این که آن-ها را کنده شده از زمین فرض نمایند و قیمت گذارند یا این که قیمت آن ها را در حالی که بدون اجاره یا با اجاره در همین زمین باقی بمانند تا از بین بروند حساب کنند.
مسأله 2784 ) مجرای آب قنات و مانند آن بلکه آبی که زیر زمین است، حکم زمین را دارد. آجر و چیزهایی که در آن به کار رفته، در حکم ساختمان است.
مسأله 2785 ) اگر میت بیش از یک زن داشته باشد، چنانچه اولاد نداشته باشد، چهاریک مال و اگر اولاد داشته باشد، هشت یک مال به شرحی که گفته شد، به طور
مساوی بین زن های او قسمت می شود، اگرچه شوهر با هیچ یک یا بعضی از آنان آمیزش نکرده باشد، ولی اگر در بیماری که به آن سبب از دنیا رفته، زنی را عقد کرده و با او آمیزش ننموده است، زن از او ارث نمی برد و حق مهر هم ندارد.
مسأله 2786 ) اگر زن در حال بیماری شوهر کند و به همان مرض بمیرد، شوهرش اگرچه با او نزدیکی نکرده باشد، از او ارث می برد.
مسأله 2787 ) اگر زن را به ترتیبی که در احکام طلاق گفته شد، طلاق رجعی بدهند و در بین عده بمیرد، شوهر از او ارث می برد، نیز اگر شوهر در بین عده زن بمیرد، زن از او ارث می برد، ولی اگر پس از گذشتن عده رجعی یا در عده طلاق بائن، یکی از آنان بمیرد، دیگری از او ارث نمی برد.
مسأله 2788 ) اگر شوهر در حال بیماری، همسرش را طلاق دهد و پیش از گذشتن دوازده ماه هلالی بمیرد، زن با سه شرط از او ارث می برد:
اوّل- در این مدت شوهر دیگر نکرده باشد.
دوم- به واسطه بی میلی به شوهر، مالی به او نداده باشد که به طلاق دادن راضی شود، بلکه اگر چیزی هم به شوهر ندهد ولی طلاق به تقاضای زن باشد، باز ارث بردنش اشکال دارد.
سوم- شوهر هنگام بیماری که در آن مرض زن را طلاق داده، به واسطه آن بیماری یا به جهت دیگری بمیرد، پس اگر از آن بیماری خوب شود و به جهت دیگری از دنیا برود، زن از او ارث نمی برد.
مسأله 2789 ) لباسی که مرد برای پوشیدن زن خود گرفته، اگرچه زن آن را پوشیده باشد، پس از مردن شوهر، جزء مال شوهر است.
احکام متفرّقه ارث
مسأله 2790 ) قرآن و انگشتر و شمشیر میت و لباسی را که پوشیده (حبوه)، مال پسر بزرگ تر است. اگر میت از این چهار چیز بیش تر از یکی دارد، مثلاً دو قرآن یا دو انگشتر دارد، احتیاط واجب آن است که پسر بزرگ در آن ها با ورثه دیگر صلح کند.
مسأله 2791 ) اگر پسر بزرگ میت بیش از یکی باشد مثلاً از دو زن او در یک وقت دو پسر به دنیا آمده باشد، باید لباس و قرآن و انگشتر و اسلحه میت را به طور مساوی بین خودشان قسمت کنند.
مسأله 2792 ) اگر میت قرض داشته باشد، چنانچه قرضش به اندازه مال او یا زیادتر باشد، باید چهار چیزی هم که مال پسر بزرگ تر است و در مسأله پیش گفته شد، به قرض او بدهند البته پسر بزرگ تر می تواند آن چهار چیز را بردارد و قیمت آن ها را بدهد. اگر قرضش کم تر از مال او باشد و مقداری از حبوه را هم بگیرد، لازم است پسر بزرگ تر آن مقدار را به طلبکاران بدهد، مثلاً اگر همه دارایی او بدون احتساب حبوه بیست تومان است و بدهی او بیست و پنج تومان باشد، پسر بزرگ باید به مقدار پنج تومان از آن چهار چیز را بابت قرض میت بدهد.
مسأله 2793 ) مسلمان از کافر ارث می برد، ولی کافر اگرچه پدر یا پسر میت باشد، از او ارث نمی برد.
مسأله 2794 ) اگر کسی یکی از خویشان خود را عمداً و بناحق بکشد، از او ارث نمی برد ولی اگر از روی خطا و شبه عمد باشد مثل آن که سنگ را به هوا بیندازد و اتفاقاً به یکی از خویشان او بخورد و او را بکشد، از وی ارث می برد ولی از دیه قتل ارث نمی برد.
مسأله 2795 ) هرگاه بخواهند ارث را تقسیم کنند، برای بچه ای که در شکم است که اگر زنده به دنیا بیاید ارث می برد، در صورتی که معلوم باشد یکی است یا متعدد، پسر است یا دختر، هر چند با کمک وسایل علمی باشد باید سهم او یا آن ها را نگهدارد، و اگر معلوم نباشد، پس اگر احتمال معتبری داده شود که متعدد است، به مقدار عدد محتمل باید سهم پسر نگه دارند، و چنانچه مثلاً یک پسر یا یک دختر به دنیا آمد، زیادی را ورثه بین خودشان تقسیم کنند.