رساله توضیح المسائل حضرت آيت الله حاج ميرزا يدالله دوزدوزاني تبريزي
احکام تقلید احکام طهارت آب مطلق و مُضاف اشاره 1- آب کُرّ 2- آب قلیل 3- آب جاری 4- آب باران 5- آب چاه احکام آبها احکام تخلّی (بول و غائط کردن) استبراء مستحبّات و مکروهات تخلّی نجاسات اشاره 1-2. بول و غائط 3. منی 4. مردار 5. خون 6-7. سگ و خوک 8. کافر 9. شراب 10. فقّاع 11-12. عرق حیوان نجاستخوار و جُنب از حرام راه ثابت شدن نجاست راه نجس شدن چیزهای پاک احکام نجاسات مطهرات (پاک کننده ها) اشاره 1. آب 2. زمین 3. آفتاب 4. استحاله 5. انقلاب 6. انتقال 7. اسلام 8. تبعیّت 9. برطرف شدن عین نجاست 10. استبرای حیوان نجاستخوار 11. غائب شدن مسلمان 12. رفتن خون متعارف احکام ظرف ها وضو اشاره وضوی ارتماسی دعاهایی هنگام وضو گرفتن شرایط صحّت وضو احکام وضو کارهایی که برای آن ها باید وضو گرفت چیزهایی که وضو را باطل می کند احکام وضوی جبیره غسل های واجب اشاره احکام جنابت کارهایی که بر جُنب حرام است کارهایی که بر جُنب مکروه است غسل جنابت غسل ترتیبی غسل ارتماسی احکام غسل کردن غسل های اختصاصی زنان الف) استحاضه اشاره احکام استحاضه ب) حیض اشاره احکام حائض اقسام زن های حائض صاحب عادت وقتیّه و عددیّه صاحب عادت وقتیّه صاحب عادت عددیّه مُضطربه مبتدئه ناسیه مسائل متفرّقه حیض ج) نفاس غسل مسّ میّت اشاره احکام مُحْتضر احکام پس از مرگ احکام غسل و کفن و نماز و دفن میّت احکام غسل میّت احکام کفن میّت احکام حنوط احکام نماز میّت دستور نماز میّت مستحبات نماز میّت احکام دفن مستحبّات دفن نماز وحشت نبش قبر غسل های مستحب تیمم موارد تیمم اشاره اوّلین مورد دومین مورد تیمّم سومین مورد تیمّم چهارمین مورد تیمّم پنجمین مورد تیمّم ششمین مورد تیمّم هفتمین مورد تیمم چیزهائی که تیمّم بر آنها صحیح است طریقه تیمم احکام تیمم احکام نماز اشاره نمازهای واجب نمازهای واجب یومیّه وقت نماز ظهر و عصر وقت نماز مغرب و عشا وقت نماز صبح احکام وقت نماز نمازهائی که باید به ترتیب خوانده شود نمازهای مستحب وقت نافله های یومیّه چگونگی نماز غفیله احکام قبله پوشانیدن بدن در نماز لباس نمازگزار اشاره شرط اوّل شرط دوم شرط سوم شرط چهارم شرط پنجم شرط ششم مواردی که لازم نیست بدن و لباس نمازگزار پاک باشد چیزهایی که در لباس نمازگزار مستحب است مکان نماز گزار اشاره شرط اوّل: شرط دوم: شرط سوم: شرط چهارم: شرط پنجم: شرط ششم: جاهایی که نماز خواندن مستحب است جاهایی که نماز خواندن مکروه است آداب و احکام مسجد اذان و اقامه ترجمه اذان و اقامه واجبات نماز رکن نماز پنج چیز است: اشاره نیّت تکبیرةالإحرام قیام(ایستادن) قرائت رکوع سجود چیزهایی که سجده بر آن ها صحیح است مستحبات و مکروهات سجده سجده واجب قرآن تشهد سلام نماز ترتیب موالات قنوت ترجمه سوره حمد ترجمه سوره قُل هُو الله احد ترجمه ذکر رکوع و سجود ترجمه قنوت ترجمه تسبیحات اربعه ترجمه تشهد و سلام تعقیب نماز صلوات بر پیغمبر(ص) مبطلات نماز مکروهات نماز مواردی که می شود نماز واجب را شکست شکیات اشاره شک های باطل شک هایی که نباید به آن ها اعتنا کرد شک در چیزی که محل آن گذشته شک پس از سلام شک پس از وقت کثیرالشک(کسی که زیاد شک می کند) شک امام و مأموم شک در نماز مستحبی شک های صحیح نماز احتیاط سجده سهو طریقه سجده سهو قضای سجده و تشهّد فراموش شده کم و زیاد کردن اجزا و شرایط نماز نماز مسافر مسائل متفرّقه نماز مسافر نماز قضا نماز قضای پدر که بر پسر بزرگ تر واجب است نماز جماعت شرایط امام جماعت احکام جماعت کارهایی که در نماز جماعت مستحب است کارهایی که در نماز جماعت مکروه است نماز آیات طریقه نماز آیات نماز عید فطر و قربان اجیر گرفتن برای نماز احکام روزه اشاره نیّت چیزهایی که روزه را باطل می کند اشاره 2 - خوردن و آشامیدن 3 – جماع (آمیزش) 4 - استمناء 4- دروغ بستن به خدا و پیغمبر(ص) 6 - رسانیدن غبار غلیظ به حلق 6- فرو بردن سر در آب 7- باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح 8- اماله 10 - قی کردن احکام چیزهایی که روزه را باطل می کند آنچه برای روزه دار مکروه است جاهایی که قضا و کفّاره واجب است کفّاره روزه جاهایی که فقط قضای روزه واجب است احکام روزه قضا احکام روزه مسافر راه ثابت شدن اوّل ماه روزه های حرام و مکروه روزه های مستحب مواردی که مستحب است انسان از مبطلات روزه خودداری نماید احکام خمس اشاره 1-منفعت کسب 3 - معدن 4 - گنج 5 - مال حلال مخلوط به حرام 5- جواهری که به واسطه فرو رفتن در دریا به دست می آید 7 - غنیمت 8 - زمینی که کافر ذمّی از مسلمان بخرد مصرف خمس احکام زکات اشاره شرایط واجب شدن زکات زکات گندم و جو و خرما و کشمش نصاب طلا نصاب نقره زکات شتر و گاو و گوسفند نصاب شتر نصاب گاو نصاب گوسفند مصرف زکات شرایط کسانی که مستحق زکاتند نیّت زکات مسائل متفرّقه زکات زکات فطره مصرف زکات فطره مسائل زکات فطره احکام حجّ احکام خرید و فروش اشاره چیزهایی که هنگام خرید و فروش مستحب است معاملات مکروه معاملات حرام شرایط فروشنده و خریدار شرایط جنس و عوض آن صیغه خرید و فروش خرید و فروش میوه ها نقد و نسیه معامله سلف شرایط معامله سلف احکام معامله سلف فروش طلا و نقره به طلا و نقره مواردی که انسان می تواند معامله را به هم بزند مسائل متفرّقه خرید و فروش احکام شراکت احکام صلح احکام اجاره اشاره شرایط مالی که آن را اجاره می دهند مسائل متفرّقه اجاره احکام جُعاله احکام مزارعه احکام مُساقات اشاره کسانی که نمی توانند در مال خود تصرّف کنند احکام وکالت احکام قرض احکام حواله دادن احکام رهن احکام ضامن شدن احکام کفالت احکام ودیعه(امانت) احکام عاریه احکام نکاح اشاره احکام عقد طریقه خواندن عقد دائم طریقه خواندن عقد غیر دائم شرایط عقد عیب هایی که به سبب آن ها می شود عقد را به هم زد عده ای از زن ها که ازدواج با آنان حرام است احکام عقد دائم متعه یا صیغه (عقد موقت) احکام نگاه کردن مسائل متفرّقه زناشوئی احکام شیر دادن اشاره شرائط شیر دادنی که علّت محرم شدن است آداب شیر دادن مسائل متفرّقه شیر دادن احکام طلاق اشاره عدّه طلاق عده زنی که شوهرش مرده طلاق بائن و طلاق رجعی احکام رجوع طلاق خُلع طلاق مُبارات احکام متفرّقه طلاق احکام غصب احکام مالی که انسان پیدا می کند احکام سر بریدن و شکار کردن حیوانات اشاره طریقه سر بریدن حیوانات شرایط سر بریدن حیوانات طریقه کشتن شتر چیزهایی که موقع سر بریدن حیوانات مستحب است چیزهایی که در کشتن حیوانات مکروه است احکام شکار با اسلحه شکار کردن با سگ شکاری صید ماهی صید ملخ احکام خوردنی ها و آشامیدنی ها اشاره چیزهایی که موقع غذا خوردن مستحب است چیزهایی که هنگام غذا خوردن مکروه است مستحبات آشامیدن آب مکروهات آشامیدنِ آب احکام نذر و عهد احکام قسم خوردن احکام وقف احکام وصیّت احکام ارث اشاره ارث دسته اوّل ارث دسته دوم ارث دسته سوم ارث زن و شوهر احکام متفرّقه ارث احکام حدود احکام دیه احکام اعتکاف امر به معروف و نهی از منکر جهاد اشاره دفاع از ناموس و جان و مال احکام مضاربه اشاره شرایط مضاربه مسائل متفرّقه (مبتلابه) مسائل جدید (مستحدثه) الف: احکام بانکها وام و سپرده گذاری اعتبارات بانکی نگهداری کالا و فروش کالای متروکه کفالت و ضمانت بانکی فروش سهام فروش اوراق قرضه و اوراق مشارکت حواله های داخلی و خارجی جوایز بانکی وصول سفته خرید و فروش ارز اضافه برداشت خرید و فروش سفته اشتغال در بانک مضاربه بانکی ب: قرارداد بیمه ج: سرقفلی د: احکام تشریح ه: احکام پیوند و: تلقیح مصنوعی ز: احکام کنترل جمعیت ح: حکم خیابان ها ط: مسائلی درباره نماز و روزه ی: حکم خرید و فروش برگه های جایزه دار
رکن نماز پنج چیز است:
اشاره
اوّل نیت. دوم تکبیرةالإحرام. سوم قیام در موقع گفتن تکبیرةالإحرام و قیام متصل به رکوع، یعنی ایستادن پیش از رکوع. چهارم رکوع. پنجم دو سجده.
البته در نیت زیادی تصور نمی شود و تکبیرةالاحرام سهواً بنابراحتیاط مبطل است. بنابراین اگر کسی سهواً تکبیرةالاحرام را دوباره بگوید، نماز را تمام کرده، دوباره بخواند.
نیّت
مسأله 952 ) انسان باید نماز را به نیت قربت، یعنی برای انجام فرمان خدا به جا آورد و لازم نیست نیت را از قلب خود بگذراند یا مثلاً به زبان بگوید که چهار رکعت نماز ظهر می خوانم قربةً إِلی الله، بلکه توجه به عمل کافی است.
مسأله 953 ) در نیت نماز باید ظهر یا عصر بودن نماز را معین کند گرچه به نحو اجمال، مثل آن که نیت کند آن چه بر من اوّل واجب شده به جا می آورم، پس اگر در نماز ظهر یا در نماز عصر نیت کند: چهار رکعت نماز می خوانم و به نحو اجمال هم معیّن نکند ظهر است یا عصر، نماز او باطل است.
مسأله 954 ) انسان باید از اوّل تا آخر نماز بر نیت خود باقی باشد، پس اگر در بین نماز به طوری غافل شود که اگر بپرسند چه می کنی؟ نداند چه بگوید، نمازش باطل است.
مسأله 955 ) انسان باید فقط برای انجام امر خدا نماز بخواند، پس کسی که ریا کند، یعنی برای نشان دادن به مردم نماز بخواند، نمازش باطل است، خواه فقط برای مردم باشد، یا خدا و مردم هر دو را در نظر بگیرد.
مسأله 956 ) اگر قسمتی از نماز را هم برای غیر خدا به جا آورد، نماز باطل است، چه آن قسمت واجب باشد، مثل حمد و سوره، چه مستحب باشد، مانند قنوت، بلکه اگر تمام نماز را برای خدا به جا آورد ولی برای نشان دادن به مردم در جای مخصوصی مثل مسجد یا در وقت مخصوصی مثل اوّل وقت یا به طرز مخصوصی، مثلاً با جماعت نماز بخواند، نمازش باطل است.
تکبیرةالإحرام
مسأله 957 ) گفتن اللّه اکبر در اوّل هر نماز، واجب و رکن است. باید حروف «الله» و حروف «اکبر» و دو کلمه «الله و اکبر» را پشت سرهم بگوید، نیز باید این دو کلمه به عربی صحیح گفته شود و اگر به عربی غلط بگوید، یا مثلاً ترجمه آن را به فارسی بگوید، صحیح نیست.
مسأله 958 ) احتیاط مستحب آن است که تکبیرةالإحرام نماز را به چیزی که پیش از آن می خواند، مثلاً به اقامه یا به دعایی که پیش از تکبیر می خواند، نچسباند.
مسأله 959 ) اگر انسان بخواهد الله اکبر را به چیزی که پس از آن می خواند، مثلاً به بسم الله الرحمن الرحیم بچسباند، بنابراحتیاط باید (ر) اکبر را پیش(-ُ) بدهد.
مسأله 960 ) موقع گفتن تکبیرةالاحرام باید بدن ایستاده و آرام باشد. اگر عمداً در حالی که بدنش حرکت دارد، تکبیرةالاحرام را بگوید یا عمداً یا از روی فراموشی نشسته بگوید، باطل است. ولی چنانچه سهواً در حال حرکت بدن تکبیرةالإحرام را بگوید، باطل نیست.
مسأله 961 ) تکبیر و حمد و سوره و ذکر و دعا را باید طوری بخواند که خودش بشنود. اگر به واسطه سنگینی یا کری گوش یا سر و صدای زیاد نمی شنود، باید طوری بگوید که اگر مانعی نباشد، بشنود.
مسأله 962 ) کسی که لال است یا زبان او مشکلی دارد که نمی تواند الله اکبر را درست بگوید، باید هر طوری که می تواند بگوید. اگر هیچ نمی تواند بگوید، باید در قلب خود بگذراند و برای تکبیر اشاره کند و زبانش را هم اگر می تواند حرکت دهد.
مسأله 963 ) مستحب است پیش یا پس از تکبیرةالاحرام بگوید:
یا مُحْسِنُ قَدْ أَتاکَ المُسِئُ وَ قَدْ أَمَرْتَ المُحْسِنَ أَنْ یَتَجاوَزَ عَنِ المُسِئ أَنْتَ المُحْسِنُ وَ أَناَ المُسِئُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَجاوَزْ عَنْ قَبِیحِ ما تَعْلَمُ مِنِّی.
یعنی ای خدایی که به بندگان احسان می کنی بنده گنهکار به درِ خانه تو آمده و تو امر کرده ای که نیکوکار از گناهکار بگذرد تو نیکوکاری و من گناهکار. به حق محمد و آل محمد9، رحمت خود را بر محمد و آل محمد بفرست و از بدی هایی که می دانی از من سر زده، بگذر.
مسأله 964 ) مستحب است موقع گفتن تکبیر اوّل نماز و تکبیرهای بین نماز، دست ها را تا مقابل گوش ها بالا ببرد.
مسأله 965 ) اگر شک کند که تکبیرةالاحرام را گفته، چنانچه مشغول خواندن چیزی شده، به شک خود اعتنا نکند. اگر چیزی نخوانده، باید تکبیر را بگوید.
مسأله 966 ) اگر پس از گفتن تکبیرةالاحرام شک کند که آن را صحیح گفته یا نه، چنانچه تکبیر تمام شده به شک خود اعتنا نکند، خواه از نماز چیزی خوانده باشد یا نه.
قیام(ایستادن)
مسأله 967 ) قیام در موقع گفتن تکبیرةالاحرام و قیامِ پیش از رکوع (که آن را قیام متصل به رکوع می گویند) رکن است ولی قیام در موقع خواندن حمد و سوره و قیام پس از رکوع رکن نیست. اگر کسی آن را از روی فراموشی ترک کند، نمازش صحیح است.
مسأله 968 ) واجب است پیش از گفتن تکبیر و پس از آن مقداری بایستد تا یقین کند که در حال ایستادن تکبیر گفته است.
مسأله 969 ) اگر رکوع را فراموش کند و پس از حمد و سوره بنشیند و یادش بیاید که رکوع نکرده، باید بایستد و به رکوع رود. اگر بدون این که بایستد، به حال خمیدگی به رکوع برگردد، چون قیام متصل به رکوع را به جا نیاورده، نماز او باطل است.
مسأله 970 ) موقعی که ایستاده است، باید بدن را حرکت ندهد و به طرفی خم نشود و به جایی تکیه نکند ولی اگر از روی ناچاری باشد، یا در حال خم شدن برای رکوع پاها را حرکت دهد، اشکال ندارد.
مسأله 971 ) اگر موقعی که ایستاده، از روی فراموشی بدن را حرکت دهد، یا به طرفی خم شود یا به جایی تکیه کند، اشکال ندارد حتی در قیام، موقع گفتن تکبیرةالاحرام و قیام متصل به رکوع اگر از روی فراموشی باشد، ضرری ندارد اما اگر عمداً باشد، نماز باطل است.
مسأله 972 ) احتیاط مستحب آن است که در موقع ایستادن، هر دو پا روی زمین باشد، ولی لازم نیست سنگینی بدن روی هر دو پا باشد و اگر روی یک پا باشد، اشکال ندارد.
مسأله 973 ) کسی که می تواند درست بایستد، اگر پاها را خیلی گشاد بگذارد که به حال ایستادن معمولی نباشد، نمازش باطل است.
مسأله 974 ) موقعی که انسان در نماز مشغول خواندن چیزی است، حتی بنابراحتیاط در موقع گفتن ذکرهای مستحبی نماز، باید بدنش آرام باشد. در موقعی که می خواهد کمی جلو یا عقب برود، یا کمی بدن را به طرف راست یا چپ حرکت دهد، باید چیزی نگوید. ولی «بِحُولِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ أَقُومُ وَأَقْعُد» را باید در حال برخاستن بگوید.
مسأله 975 ) اگر در حال حرکت بدن ذکر بگوید، مثلاً موقع رفتن به رکوع یا رفتن به سجده تکبیر بگوید و یا سمع الله لمن حمده را در حال برخاستن از رکوع بگوید، چنانچه آن را به قصد ذکری که در نماز دستور داده اند بگوید، باید احتیاطاً نماز
را دوباره بخواند. اگر به این قصد نباشد، بلکه بخواهد ذکری گفته باشد، نماز صحیح است.
مسأله 976 ) حرکت دادن دست و انگشتان در موقع خواندن حمد اشکال ندارد اگرچه احتیاط مستحب آن است که آن ها را هم حرکت ندهد.
مسأله 977 ) اگر موقع خواندن حمد و سوره، یا خواندن تسبیحات بی اختیار به قدری حرکت کند که از حال آرام بودن خارج شود، احتیاط مستحب آن است که پس از آرام گرفتن بدن، آنچه را در حال حرکت خوانده، دوباره بخواند.
مسأله 978 ) اگر در بین نماز از ایستادن عاجز شود، باید بنشیند. اگر از نشستن هم عاجز شود، باید بخوابد، ولی تا بدنش آرام نگرفته باید چیزی نخواند.
مسأله 979 ) تا انسان می تواند ایستاده نماز بخواند، نباید بنشیند مثلاً کسی که در موقع ایستادن، بدنش حرکت می کند یا مجبور است به چیزی تکیه دهد یا بدنش را کج کند یا خم شود یا پاها را بیش تر از معمول گشاد بگذارد، باید هر طوری که می تواند ایستاده نماز بخواند ولی اگر هیچ گونه حتی مثل حال رکوع نتواند بایستد، باید راست بنشیند و نشسته نماز بخواند.
مسأله 980 ) تا انسان می تواند بنشیند، نباید خوابیده نماز بخواند. اگر نتواند راست بنشیند، باید هر طور که می تواند بنشیند. اگر هیچ گونه نمی تواند بنشیند، باید به طوری که در احکام قبله گفته شد، به پهلوی راست بخوابد. اگر نمی تواند به پهلوی چپ و اگر آن هم ممکن نیست، به پشت بخوابد به طوری که کف پاهای او رو به قبله باشد.
مسأله 981 ) کسی که نشسته نماز می خواند، اگر پس از خواندن حمد و سوره بتواند بایستد و رکوع را ایستاده به جا آورد، باید بایستد و از حال ایستاده به رکوع رود. اگر نتواند، باید رکوع را هم نشسته به جا آورد.
مسأله 982 ) کسی که خوابیده نماز می خواند، اگر در بین نماز بتواند بنشیند، باید مقداری را که می تواند، نشسته بخواند، نیز اگر می تواند بایستد، باید مقداری را که می تواند، ایستاده بخواند. ولی تا بدنش آرام نگرفته باید چیزی نخواند.
مسأله 983 ) کسی که نشسته نماز می خواند اگر در بین نماز بتواند بایستد، باید مقداری را که می تواند، ایستاده بخواند ولی تا بدنش آرام نگرفته، باید چیزی نخواند.
مسأله 984 ) کسی که می تواند بایستد اگر بترسد که به واسطه ایستادن، مریض شود یا ضرری به او برسد، می تواند نشسته نماز بخواند. اگر از نشستن هم بترسد، می تواند خوابیده نماز بخواند.
مسأله 985 ) اگر انسان احتمال بدهد که تا آخر وقت بتواند ایستاده نماز بخواند باید نماز را به تأخیر بیندازد. پس اگر نتوانست بایستد، در آخر وقت مطابق وظیفه اش نماز را به جا آورد.
مسأله 986 ) مستحب است در حال ایستادن، بدن را راست نگهدارد؛ شانه ها را پایین بیندازد؛ دست ها را روی ران ها بگذارد؛ انگشت ها را به هم بچسباند؛ جای سجده را نگاه کند؛ سنگینی بدن را به طوری مساوی روی دو پا بیندازد؛ با خضوع و خشوع باشد؛ پاها را پس و پیش نگذارد؛ اگر مرد است پاها را از سه انگشت باز تا یک وجب فاصله دهد و اگر زن است پاها را به هم بچسباند.
قرائت
مسأله 987 ) در رکعت اوّل و دوم نمازهای واجب روزانه، انسان باید اوّل حمد و پس از آن واجب است که یک سوره تمام بخواند. سوره «والضحی» و «الم نشرح» و همچنین سوره «فیل» و «لایلاف» در نماز یک سوره حساب می شود.
مسأله 988 ) اگر وقت نماز تنگ باشد یا انسان ناچار شود که سوره را نخواند، مثلاً بترسد که اگر سوره را بخواند، دزد یا درنده، یا چیز دیگری به او صدمه بزند، نباید سوره را بخواند.
مسأله 989 ) اگر عمداً سوره را پیش از حمد بخواند نمازش باطل است. اگر اشتباهاً سوره را پیش از حمد بخواند و در بین آن یادش بیاید، باید سوره را رها کند و پس از خواندن حمد، سوره را از اوّل بخواند.
مسأله 990 ) اگر حمد و سوره یا یکی از آن ها را فراموش کند و پس از رسیدن به رکوع بفهمد، نمازش صحیح است.
مسأله 991 ) اگر پیش از آن که برای رکوع خم شود، بفهمد که حمد و سوره را نخوانده، باید بخواند. اگر بفهمد سوره را نخوانده، باید فقط سوره را بخواند ولی اگر بفهمد حمد تنها را نخوانده، باید اوّل حمد و پس از آن دوباره سوره را بخواند، نیز اگر
خم شود و پیش از آن که به رکوع برسد، بفهمد حمد و سوره یا سوره تنها یا حمد تنها را نخوانده، باید بایستد و به همین دستور عمل نماید.
مسأله 992 ) اگر در نماز یکی از چهار سوره ای را که آیه سجده دارد و در مسأله 361 گفته شد، عمداً بخواند نمازش بنابراحتیاط باطل است.
مسأله 993 ) اگر اشتباهاً مشغول خواندن سوره ای شود که سجده واجب دارد، چنانچه پیش از رسیدن به آیه سجده بفهمد، باید آن سوره را رها کند و سوره دیگر بخواند. اگر پس از خواندن آیه سجده بفهمد، احتیاطاً به سجده اشاره نموده و سوره را تمام کند و بعد از نماز باید سجده آن را به جا آورد.
مسأله 994 ) اگر در نماز آیه سجده را گوش دهد، نمازش صحیح است و بنابراحتیاط به سجده اشاره نماید و پس از نماز سجده آن را به جا آورد، همین طور است اگر آیه سجده را ناخواسته بشنود.
مسأله 995 ) در نماز مستحبی، خواندن سوره لازم نیست. اگرچه آن نماز به واسطه نذر کردن واجب شده باشد، ولی در بعضی از نمازهای مستحبی مثل نماز وحشت که سوره مخصوصی دارد، اگر بخواهد به دستور آن رفتار کند، باید همان سوره را بخواند.
مسأله 996 ) در نماز جمعه و در نماز ظهر روز جمعه مستحب است در رکعت اوّل پس از حمد، سوره جمعه و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره منافقون بخواند. اگر مشغول یکی از این ها شود، بنابراحتیاط واجب نمی تواند آن را رها کند و سوره دیگر بخواند.
مسأله 997 ) اگر پس از حمد مشغول خواندن سوره قُل هُوَ اللّه أحد یا سوره قُل یااَیُّهاَ الکافِرُونَ شود، نمی تواند آن را رها کند و سوره دیگر بخواند، ولی در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه اگر از روی فراموشی به جای سوره جمعه و منافقون، یکی از این دو سوره را بخواند، تا به نصف نرسیده، می تواند آن را رها کند و سوره جمعه و منافقون را بخواند.
مسأله 998 ) اگر در نماز جمعه یا نماز ظهر روز جمعه عمداً سوره قُل هُو اللّه احد یا سوره قُل یا ایُّها الکافرون بخواند، اگرچه به نصف نرسیده باشد، بنابراحتیاط واجب نمی تواند رها کند و سوره جمعه و منافقون را بخواند.
مسأله 999 ) اگر در نماز، عمداً یا سهواً غیر سوره قُلْ هُوَ اللَّهُ اَحَدٌ وَ قُلْ یا اَیُّهاَ الکافِرُونَ، سوره دیگری بخواند، تا به نصف نرسیده، می تواند رها کند و سوره دیگر بخواند.
مسأله 1000 ) اگر مقداری از سوره را فراموش کند یا از روی ناچاری، مثلاً به سبب تنگی وقت یا به جهت دیگر نشود آن را تمام نماید، می تواند آن سوره را رها کند و سوره دیگر بخواند، اگرچه از نصف گذشته باشد، یا سوره ای را که می خواند، قُل هوالله احد یا قل یا ایهاالکافرون باشد.
مسأله 1001 ) بر مرد واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند.
مسأله 1002 ) مرد باید در نماز صبح و مغرب و عشا مواظب باشد که تمام کلمات حمد و سوره حتی حرف آخر آن ها را بلند بخواند.
مسأله 1003 ) زن می تواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند یا آهسته بخواند، ولی اگر نامحرم صدایش را بشنود، بنابراحتیاط باید آهسته بخواند.
مسأله 1004 ) اگر در جایی که باید نماز را بلند بخواند، عمداً آهسته بخواند، یا در جایی که باید آهسته خواند، عمداً بلند بخواند، نمازش باطل است. ولی اگر از روی فراموشی یا ندانستن مسأله باشد، صحیح است. اگر در بین خواندن حمد و سوره بفهمد اشتباه کرده، لازم نیست مقداری را که خوانده دوباره بخواند.
مسأله 1005 ) اگر کسی در خواندن حمد و سوره بیش تر از معمول صدایش را بلند کند، مثل آن که آن ها را با فریاد بخواند، نمازش باطل است.
مسأله 1006 ) انسان باید نماز را یاد بگیرد که غلط نخواند. کسی که هیچ گونه نمی تواند صحیح آن را یاد بگیرد، باید هر طور که می تواند بخواند. احتیاط مستحب آن است که نماز را به جماعت به جا آورد.
مسأله 1007 ) کسی که حمد و سوره و چیزهای دیگر نماز را به خوبی نمی داند و می تواند یاد بگیرد، چنانچه وقت نماز وسعت دارد، باید یاد بگیرد. اگر وقت تنگ است، بنابراحتیاط واجب در صورتی که ممکن باشد، باید نمازش را به جماعت بخواند.
مسأله 1008 ) لازم است برای یاد دادن واجبات نماز مزد نگیرند. مزد گرفتن برای یاد دادن مستحبات جایز است.
مسأله 1009 ) اگر یکی از کلمات حمد یا سوره را نداند یا عمداً آن را نگوید یا به جای حرفی، حرف دیگر بگوید مثلاً به جای (ض)، (ظ) بگوید، یا در جایی که باید بدون زیر و زَبَر خوانده شود، زیر و زبر بدهد، یا تشدید را نگوید، باید کلمه ای را که غلط خوانده، صحیح بخواند و اگر نخواند، نماز باطل است.
مسأله 1010 ) اگر انسان کلمه ای را صحیح بداند و در نماز همان طور بخواند و سپس بفهمد غلط خوانده، بنابراحتیاط باید دوباره نماز را بخواند و اگر وقت گذشته، قضا نماید.
مسأله 1011 ) اگر زیر و زبر کلمه ای را نداند یا نداند مثلاً کلمه ای به (ح) است یا به (ه) باید یاد بگیرد. چنانچه دوجور بخواند، نماز باطل است. اگر هر دو جور خواندن صحیح باشد، مانند {إهدناالصراط المستقیم} که با سین و صاد می شود قرائت کرد، دو جور خواندن ظاهراً موجب بطلان نمی شود.
مسأله 1012 ) وجوب مدّ آن گونه که اهل تجوید گفته اند، واجب نیست، بلکه این حروف باید به طور صحیح ادا شود. پس بنابراحتیاط مستحب این است که اگر در کلمه ای «واو» باشد و حرف قبل از واو در آن کلمه پیش(-ُ) داشته باشد و حرف پس از واو در آن کلمه همزه(ء) باشد مثل کلمه «سُؤ»، باید آن واو را مدّ بدهد، یعنی آن را بکشد، همچنین اگر در کلمه ای الف باشد و حرف قبل از الف در آن کلمه زبر(-َ) داشته باشد و حرف پس از الف در آن کلمه همزه باشد مثل «جاء» باید الف را بکشد، نیز اگر در کلمه ای (ی) باشد و حرف پیش از (ی) در آن کلمه زیر(-ِ) داشته باشد و حرف پس از (ی) در آن کلمه همزه باشد مثل (جئ) باید (ی) را با مدّ بخواند. اگر پس از (واو و الف و ی) به جای همزه (ء) حرفی باشد که ساکن است، یعنی زیر و زبر و پیش ندارد، باز باید این سه حرف را با مدّ بخواند، مثلاً در {وَ لاَالضَّالِّین} که پس
از الف حرف لام ساکن است، باید الف را با مدّ بخواند. چنانچه به دستوری که گفته شد رفتار نکند، باید همان کلمه را دو مرتبه صحیح بخواند و اگر نخواند، بنابراحتیاط نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1013 ) احتیاط آن است که در نماز، وقف به حرکت و وصل به سکون ننماید. معنی وقف به حرکت آن است که زیر یا زبر یا پیش آخر کلمه ای را بگوید و بین آن کلمه و کلمه بعدش فاصله دهد، مثلاً بگوید الرحمن الرحیم و میم الرحیم را زیر بدهد و بعد قدری فاصله دهد و بگوید مالک یوم الدین. معنی وصل به سکون آن است که زیر یا زبر یا پیش کلمه ای را نگوید و آن کلمه را به کلمه بعد بچسباند مثل آن که بگوید الرحمن الرحیم و میم الرحیم را زیر ندهد و فوراً مالک یوم الدین را بگوید.
مسأله 1014 ) در رکعت سوم و چهارم نماز می تواند فقط یک حمد بخواند، یا یک مرتبه تسبیحات اربعه بگوید، یعنی بگوید: سبحان الله والحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر. مستحب است که سه مرتبه بگوید. می تواند در یک رکعت حمد و در رکعت دیگر تسبیحات بگوید. بهتر است در هر دو رکعت تسبیحات بخواند. برای مأموم احوط اختیار تسبیحات در نمازهای جهریّه است.
مسأله 1015 ) در تنگی وقت باید تسبیحات اربعه را یک مرتبه بگوید.
مسأله 1016 ) بر مرد و زن واجب است که در رکعت سوم و چهارم نماز، حمد یا تسبیحات را آهسته بخوانند.
مسأله 1017 ) اگر در رکعت سوم و چهارم حمد بخواند، بنابراحتیاط مستحب بسم الله آن را آهسته بگوید.
مسأله 1018 ) کسی که نمی تواند تسبیحات را یاد بگیرد یا درست بخواند، باید در رکعت سوم و چهارم حمد بخواند.
مسأله 1019 ) اگر در دو رکعت اوّل نماز به خیال این که دو رکعت آخر است تسبیحات بگوید، چنانچه پیش از رکوع بفهمد، باید حمد و سوره را بخواند. اگر در رکوع یا پس از آن بفهمد، نمازش صحیح است.
مسأله 1020 ) اگر در دو رکعت آخر نماز به خیال این که دو رکعت اوّل است، حمد بخواند، یا در رکعت اوّل نماز با این که گمان می کرده در دو رکعت آخر است، حمد بخواند، چه پیش از رکوع بفهمد چه پس از آن، نمازش صحیح است.
مسأله 1021 ) اگر در رکعت سوم یا چهارم می خواست حمد بخواند اما تسبیحات به زبانش آمد، یا می خواست تسبیحات بخواند، حمد به زبانش آمد، باید آن را رها کند و دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند. ولی اگر عادتش خواندن چیزی بوده که به زبانش آمده، یعنی اجمالاً قصد آن را داشته، می تواند همان را تمام کند و نمازش صحیح است.
مسأله 1022 ) کسی که عادت دارد در رکعت سوم و چهارم تسبیحات بخواند، اگر بدون قصد، حمد به زبانش آمد، باید آن را رها کند و دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند، ولی اگر از عادت خود غفلت کند و به قصد انجام وظیفه حمد را بخواند، می تواند آن را تمام کند و نمازش صحیح است.
مسأله 1023 ) در رکعت سوم و چهارم مستحب است پس از تسبیحات استغفار کند مثلاً بگوید: استغفرالله ربی وأتوب الیه یا بگوید: اللهم اغفرلی. کسی که مشغول گفتن استغفار است، اگر شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده، باید به شک خود اعتنا بنماید، خواه عادت داشته در نماز فقط پس از تسبیحات استغفار کند یا نه؛ نیز اگر نمازگزار پیش از خم شدن برای رکوع در حالی که مشغول گفتن استغفار نیست، شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید حمد یا تسبیحات را بخواند.
مسأله 1024 ) اگر در رکوع رکعت سوم یا چهارم شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده، باید به شک خود اعتنا نکند ولی چنانچه در حال رفتن به رکوع شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه بنابراحتیاط واجب باید برگردد و حمد و یا تسبیحات را بخواند.
مسأله 1025 ) هرگاه پس از تمام شدن آیه یا کلمه ای شک کند که آن را درست گفته، اگر به چیزی که رکن است داخل شده مثل این که در رکوع شک کند که فلان کلمه از سوره را درست گفته یا نه، باید به شک خود اعتنا نکند. اگر غیر رکن را شروع نمود مثل این که موقع گفتن الله الصمد شک کند قل هوالله احد را درست گفته، باز می تواند به شک خود اعتنا نکند ولی اگر احتیاطاً آن آیه یا کلمه را به طور صحیح بگوید، اشکال ندارد. بلکه اگر چند مرتبه هم شک کند می تواند چند بار بگوید اما اگر به
وسواس برسد، نباید بگوید. چنانچه گفت، بنابراحتیاط واجب باید نمازش را دوباره بخواند.
مسأله 1026 ) مستحب است در رکعت اوّل، پیش از خواندن حمد بگوید: اعوذ بالله من الشیطان الرجیم و در رکعت اوّل و دوم نماز ظهر و عصر، بسم الله را بلند بگوید و حمد و سوره را شمرده بخواند و در آخر هر آیه وقف کند، یعنی آن را به آیه بعد نچسباند، نیز در حال خواندن حمد و سوره به معنای آیه توجه داشته باشد. اگر نماز را به جماعت می خواند، پس از تمام شدن حمد امام و اگر فُرادی می خواند، بعد از آن که حمد تمام شد بگوید الحمد لله رب العالمین، هم چنین پس از خواندن سوره قل هوالله احد یک یا دو یا سه مرتبه کذلک الله ربی یا سه مرتبه کذلک الله ربنا بگوید. بعد از خواندن سوره کمی صبر کند، سپس تکبیر پیش از رکوع را بگوید، یا قنوت را بخواند.
مسأله 1027 ) مستحب است در تمام نمازها در رکعت اوّل، سوره انا انزلناه و در رکعت دوم سوره قل هوالله احد را بخواند.
مسأله 1028 ) مکروه است انسان در تمام نمازهای یک شبانه روز سوره قل هو الله احد را نخواند.
مسأله 1029 ) خواندن سوره قل هوالله احد به یک نفس مکروه است.
مسأله 1030 ) سوره ای را که در رکعت اوّل خوانده مکروه است در رکعت دوم بخواند. ولی اگر سوره قل هوالله احد را در هر دو رکعت بخواند، مکروه نیست.
رکوع
مسأله 1031 ) در هر رکعت پس از قرائت باید به اندازه ای خم شود که بتواند دست را بر زانو بگذارد. این عمل را رکوع می گویند.
مسأله 1032 ) اگر به اندازه رکوع خم شود، ولی دست ها را بر زانو نگذارد، اشکال دارد.
مسأله 1033 ) هرگاه رکوع را به طور غیر معمول به جا بیاورد، مثلاً به چپ یا راست خم شود، اگرچه دست های او به زانو برسد، صحیح نیست.
مسأله 1034 ) خم شدن باید به قصد رکوع باشد، پس اگر به قصد کار دیگر مثلاً برای کشتن جانور خم شود، نمی تواند آن را رکوع حساب کند، بلکه باید بایستد و دوباره برای رکوع خم شود. به سبب این عمل، رکن زیاد نشده و نماز باطل نمی شود.
مسأله 1035 ) کسی که دست یا زانوی او با دست و زانوی دیگران فرق دارد، مثلاً دستش خیلی بلند است که اگر کمی خم شود به زانو می رسد، یا زانوی او پایین تر از مردم دیگر است که باید خیلی خم شود تا دستش به زانو برسد، باید به اندازه معمول خم شود.
مسأله 1036 ) کسی که نشسته رکوع می کند، باید به قدری خم شود که اگر ایستاده رکوع می کرد کمرش را خم می نمود. بهتر است به قدری خم شود که صورتش مقابل جای سجده باشد.
مسأله 1037 ) واجب است در رکوع یک مرتبه سبحان الله یا یک مرتبه ذکرهای دیگری مانند الحمدلله و یا یک مرتبه سبحان ربی العظیم و بحمده بگوید. ذکر کوچک را سه مرتبه گفتن بنابراحتیاط واجب است.
مسأله 1038 ) ذکر رکوع باید بدون فاصله زیاد و به عربی صحیح گفته شود. مستحب است آن را سه یا پنج یا هفت مرتبه، بلکه بیش تر بگویند.
مسأله 1039 ) در رکوع باید به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد. در ذکر مستحب هم اگر آن را به قصد ذکری که برای رکوع دستور داده اند، بگوید، بنابر احتیاط واجب، آرام بودن بدن لازم است.
مسأله 1040 ) اگر موقعی که ذکر واجب رکوع را می گوید، بی اختیار به قدری حرکت کند که از حال آرام بودن بدن خارج شود، باید پس از آرام گرفتن بدن، دوباره ذکر را بگوید ولی اگر کمی حرکت کند که از حال آرام بودن بدن خارج نشود، یا انگشتان را حرکت دهد، اشکال ندارد.
مسأله 1041 ) اگر پیش از آن که به مقدار رکوع خم شود و بدن آرام گیرد، عمداً ذکر رکوع را بگوید و به همان ذکر بسنده کند، نمازش باطل است.
مسأله 1042 ) اگر پیش از تمام شدن ذکر واجب، عمداً سر از رکوع بردارد نمازش باطل است. اگر سهواً بردارد، چنانچه پیش از آن که از حال رکوع خارج شود،
یادش بیاید که ذکر رکوع را تمام نکرده، باید در حال آرامی بدن دوباره ذکر را بگوید، اگر پس از آن که از حال رکوع خارج شد، یادش بیاید، نماز او صحیح است.
مسأله 1043 ) اگر نتواند به مقدار ذکر در رکوع بماند، مخیّر است که مقداری را در حال رفتن به رکوع یا مقداری را در حال برخاستن بگوید و آنچه را می تواند، در حال رکوع بگوید.
مسأله 1044 ) اگر به واسطه بیماری و مانند آن در رکوع آرام نگیرد، نماز صحیح است ولی باید پیش از آن که از حال رکوع خارج شود، ذکر واجب یعنی سبحان ربی العظیم و بحمده یا سبحان الله را بگوید.
مسأله 1045 ) هرگاه نتواند به اندازه رکوع خم شود، باید به چیزی تکیه دهد و رکوع کند. اگر موقعی که تکیه داده، نتواند به طور معمول رکوع کند، باید به هر اندازه می تواند خم شود. اگر هیچ نتواند خم شود، باید موقع رکوع بنشیند و نشسته رکوع کند. احتیاط واجب آن است که نماز دیگری هم بخواند و برای رکوع آن با سر اشاره نماید.
مسأله 1046 ) کسی که می تواند ایستاده نماز بخواند، اگر در حال ایستاده یا نشسته نتواند رکوع کند، باید ایستاده نماز بخواند و برای رکوع با سر اشاره کند. اگر نتواند اشاره کند، باید به نیت رکوع چشم ها را هم بگذارد و ذکر آن را بگوید و به نیت برخاستن از رکوع چشم ها را باز کند. اگر از این هم ناتوان است است، باید در قلب نیت رکوع کند و ذکر آن را بگوید.
مسأله 1047 ) کسی که نمی تواند ایستاده یا نشسته رکوع کند و برای رکوع فقط می تواند در حالی که نشسته است کمی خم شود، یا در حالی که ایستاده است با سر اشاره کند، باید ایستاده نماز بخواند و برای رکوع با سر اشاره نماید. احتیاط مستحب آن است که نماز دیگری هم بخواند و موقع رکوع آن بنشیند و هر قدر می تواند برای رکوع خم شود.
مسأله 1048 ) اگر پس از رسیدن به حد رکوع و آرام گرفتن بدن، سر بردارد و دو مرتبه به اندازه رکوع خم شود، نمازش باطل است.
مسأله 1049 ) پس از تمام شدن ذکر رکوع باید راست بایستد و بعد از آن که بدن آرام گرفت به سجده رود. اگر عمداً پیش از ایستادن، یا پیش از آرام گرفتن بدن سجده رود نمازش باطل است.
مسأله 1050 ) اگر رکوع را فراموش کند و پیش از آن که به سجده برسد، یادش بیاید، باید بایستد، سپس به رکوع رود. چنانچه به حالت خمیدگی به رکوع برگردد، نمازش باطل است.
مسأله 1051 ) اگر پس از آن که پیشانی به زمین رسید، یادش بیاید که رکوع نکرده اگر پیش از سجده دوم یادش بیاید، می تواند برگردد و پس از ایستادن رکوع را به جا آورد، نمازش صحیح است.
مسأله 1052 ) مستحب است پیش از رفتن به رکوع درحالی که راست ایستاده تکبیر بگوید. در رکوع زانوها را به عقب دهد. پشت را صاف نگهدارد و گردن را بکشد و مساوی پشت نگهدارد و بین دو قدم را نگاه کند. پیش از ذکر یا پس از آن صلوات بفرستد ولی آن را به نیت ذکر رکوع نگوید و پس از آن که از رکوع برخاست و راست ایستاد، درحال آرامی بدن بگوید: سمع الله لمن حمده.
مسأله 1053 ) مستحب است در رکوع زن ها دست را از زانو بالاتر بگذارند و زانوها را به عقب ندهند.
سجود
مسأله 1054 ) نمازگزار باید در هر رکعت از نمازهای واجب و مستحب، پس از رکوع دو سجده کند. سجده آن است که پیشانی و کف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد.
مسأله 1055 ) دو سجده از یک رکعت روی هم یک رکن است که اگر کسی در نماز واجب عمداً یا از روی فراموشی هر دو را ترک کند، یا دو سجده دیگر به آنها اضافه نماید، نمازش باطل است.
مسأله 1056 ) اگر عمداً یک سجده کم یا زیاد کند، نماز باطل می شود. اگر سهواً یک سجده کم کند، حکم آن بعداً گفته خواهد شد.
مسأله 1057 ) اگر پیشانی را عمداً یا سهواً بر زمین نگذارد، سجده نکرده است اگرچه جاهای دیگر به زمین برسد. ولی اگر پیشانی را بر زمین بگذارد و سهواً جاهای دیگر را به زمین نرساند، یا سهواً ذکر نگوید، سجده صحیح است.
مسأله 1058 ) واجب است که در سجده یک مرتبه «سُبْحانَ اللَّه» یا یک مرتبه ذکر دیگری مانند «اَلحَمْدُلِلَّه» یا یک مرتبه «سُبحانَ رَبِّی الأَعلی وَ بِحَمْدِهِ» بگوید. ذکر کوچک را سه مرتبه گفتن بنابراحتیاط واجب است. باید این کلمات دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود. مستحب است «سُبْحانَ رَبِّی الأَعلی وَ بِحَمْدِهِ» را سه یا پنج یا هفت مرتبه بگوید.
مسأله 1059 ) در سجود باید به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد و موقع گفتن ذکر مستحب هم، اگر آن را به قصد ذکری که برای سجده دستور داده اند، بگوید بنابراحتیاط آرام بودن بدن لازم است.
مسأله 1060 ) اگر پیش از آن که پیشانی به زمین برسد و بدن آرام بگیرد، عمداً ذکر سجده را بگوید، نمازش باطل است، به شرطی که در حال آرامی اعاده نکند، همچنین اگر پیش از تمام شدن ذکر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.
مسأله 1061 ) اگر پیش از آن که پیشانی به زمین برسد و بدن آرام گیرد، سهواً ذکر سجده را بگوید و پیش از آن که سر از سجده بردارد بفهمد اشتباه کرده است، باید دوباره در حال آرام بودن، ذکر را بگوید.
مسأله 1062 ) اگر پس از آن که سر از سجده برداشت، بفهمد که پیش از آرام گرفتن بدن ذکر را گفته، یا پیش از آن که ذکر سجده تمام شود سر برداشته، نمازش صحیح است.
مسأله 1063 ) اگر موقعی که ذکر سجده را می گوید، یکی از هفت عضو را عمداً از زمین بردارد، نماز باطل می شود ولی موقعی که مشغول گفتن ذکر نیست، اگر غیر پیشانی جاهای دیگر را از زمین بردارد و دوباره بگذارد، اشکال ندارد.
مسأله 1064 ) اگر پیش از تمام شدن ذکر سجده سهواً پیشانی را از زمین بردارد نمی تواند دوباره به زمین بگذارد و باید آن را یک سجده حساب کند، ولی اگر جاهای دیگر را سهواً از زمین بردارد، باید دو مرتبه به زمین بگذارد و ذکر را بگوید.
مسأله 1065 ) پس از تمام شدن ذکر سجده اوّل، باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوباره به سجده رود.
مسأله 1066 ) جای پیشانی نمازگزار باید از جای سرانگشتان پای او بلندتر یا پست تر از چهار انگشت بسته نباشد. بنابراحتیاط مستحب سر زانو و کف دست ها از جای پیشانی، بلکه تمام مواضع سجده با یکدیگر از مقدار چهار انگشت بسته بلندتر یا پست تر نباشد.
مسأله 1067 ) در زمین سراشیب که سراشیبی آن درست معلوم نیست، اگر جای پیشانی نمازگزار از جای انگشت های پای او مختصری بیش از چهار انگشت بسته بلندتر باشد، اشکال ندارد.
مسأله 1068 ) اگر پیشانی را بر چیزی بگذارد که از جای انگشت های پای او بلندتر از چهار انگشت بسته است، چنانچه بلندی آن به قدری است که نمی گویند در حال سجده است، باید سر را بردارد و بر چیزی که بلندی آن به اندازه چهار انگشت بسته یا کم تر است بگذارد. اگر بلندی آن به قدری است که می گویند در حال سجده است، احتیاط واجب آن است که پیشانی را از روی آن بر چیزی که بلندی آن به اندازه چهار انگشت بسته یا کم تر است، بکشد. اگر کشیدن پیشانی ممکن نیست، بنابراحتیاط واجب باید نماز را تمام کند و دوباره بخواند.
مسأله 1069 ) باید بین پیشانی و آنچه بر آن سجده می کند، چیزی نباشد، پس اگر مُهر به قدری چرک باشد که پیشانی به خود مهر نرسد، سجده باطل است، ولی اگر مثلاً رنگ مهر تغییر کرده باشد، اشکال ندارد.
مسأله 1070 ) در سجده باید کف دست را بر زمین بگذارد ولی در حال ناچاری پشت دست هم مانعی ندارد. اگر پشت دست ممکن نباشد، باید مچ دست را بگذارد. چنانچه آن را هم نتواند، باید تا آرنج هرجا را که می تواند بر زمین بگذارد. اگر آن هم ممکن نیست، گذاشتن بازو کافی است.
مسأله 1071 ) در سجده باید دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد. اگر انگشت های دیگر پا، یا روی پا را بگذارد، یا به واسطه بلند بودن ناخن، سر انگشت شست به زمین نرسد نماز باطل است. کسی که به واسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده، باید دوباره بخواند.
مسأله 1072 ) کسی که مقداری از شست پایش بریده، باید بقیه آن را به زمین بگذارد. اگر چیزی از آن نمانده، یا اگر مانده خیلی کوتاه است، باید بقیه انگشتان را بگذارد. اگر هیچ انگشت ندارد، باید هر مقداری از پا باقی مانده، بر زمین بگذارد.
مسأله 1073 ) اگر به طور غیر معمول سجده کند، مثلاً سینه و شکم را به زمین بچسباند، یا پاها را دراز کند، بنابراحتیاط کافی نیست.
مسأله 1074 ) مهر یا چیز دیگری که بر آن سجده می کند، باید پاک باشد. ولی اگر مثلاً مهر را روی فرش نجس بگذارد، یا یک طرف مهر نجس باشد و پیشانی را به طرف پاک آن بگذارد، اشکال ندارد.
مسأله 1075 ) اگر در پیشانی دُمَل و مانند آن باشد، چنانچه ممکن است باید با جای سالم پیشانی سجده کند. اگر ممکن نیست باید زمین را گود کند و دمل را در گودال و جای سالم را به مقداری که برای سجده کافی باشد، بر زمین بگذارد.
مسأله 1076 ) اگر دمل یا زخم تمام پیشانی را گرفته باشد، بنابراحتیاط باید به یکی از دو طرف پیشانی و چانه اگرچه به تکرار نماز باشد، سجده کند. اگر ممکن نیست فقط به چانه، و اگر به چانه هم ممکن نیست، باید برای سجده اشاره کند.
مسأله 1077 ) کسی که نمی تواند پیشانی را به زمین برساند، باید به قدری که می تواند خم شود، و مهر یا چیز دیگری را که سجده بر آن صحیح است روی چیز بلندی گذاشته و طوری پیشانی را بر آن بگذارد که بگویند سجده کرده است، ولی باید کف دست ها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمین بگذارد.
مسأله 1078 ) کسی که اصلاً نمی تواند خم شود، باید برای سجده بنشیند و با سر اشاره کند. اگر نتواند، باید با چشم ها اشاره نماید. در هر دو صورت کف دست ها و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاها را مقداری که می تواند بنابراحتیاط واجب باید بر زمین بگذارد. در هر دو صورت نیز احتیاط مستحب آن است که اگر می تواند مهر را بلند کند و به پیشانی بگذارد. اگر با سر یا چشم ها هم نمی تواند اشاره کند، باید در قلب نیت سجده کند و بنابراحتیاط واجب با دست و مانند آن برای سجده اشاره نماید.
مسأله 1079 ) کسی که نمی تواند بنشیند، باید ایستاده نیت سجده کند. چنانچه می تواند، برای سجده با سر اشاره کند. اگر نمی تواند، با چشم ها اشاره نماید. اگر این را
هم نمی تواند، در قلب نیت سجده کند و بنابراحتیاط واجب با دست و مانند آن برای سجده اشاره نماید.
مسأله 1080 ) اگر پیشانی پس از آن که بر محل سجده قرار گرفت، بی اختیار از جای سجده بلند شود، چنانچه ممکن باشد باید نگذارد دوباره به جای سجده برسد، و این یک سجده حساب می شود، چه ذکر سجده را گفته باشد یا نه. اگر نتواند سر را نگهدارد و بی اختیار دوباره به جای سجده برسد، ذکر سجده را به عنوان ذکر مطلق بگوید. اگر پیشانی پیش از این که بر محل سجده قرار گیرد، از جا بلند شود، سجده حساب نمی شود بلکه باید به سجده برگردد، و ذکر سجده هم بگوید و بنابراحتیاط مستحب پس از اتمام، نمازش را دوباره بخواند.
مسأله 1081 ) جایی که انسان باید تقیه کند می تواند بر فرش و مانند آن سجده نماید و لازم نیست برای نماز به جای دیگر برود ولی اگر بتواند بر حصیر یا چیزی که سجده بر آن صحیح می باشد، طوری سجده کند که به زحمت نیفتد، نباید بر فرش و مانند آن سجده نماید.
مسأله 1082 ) اگر روی تشک فنری یا چیز دیگری که بدن روی آن آرام نمی گیرد سجده کند، باطل است.
مسأله 1083 ) اگر انسان ناچار شود که در زمین گِل نماز بخواند، چنانچه آلوده شدن بدن و لباس برای او مشقّت ندارد، باید سجده و تشهّد را به طور معمول به جا آورد. اگر مشقّت دارد، می تواند در حالی که ایستاده، برای سجده با سر اشاره کند و تشهد را ایستاده بخواند. اگر سجده و تشهد را به طور معمول به جا آورد، نمازش صحیح است.
مسأله 1084 ) در رکعت اوّل و رکعت سومی که تشهد ندارد، مثل رکعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا باید پس از سجده دوم قدری بی حرکت بنشنید و بعد برخیزد.
آموزش تصویری مرتبط با این حکم
