شکیات
اشاره
شکیّات نماز بیست و پنج قسم است: ده قسم آن شک هایی است که نماز را باطل می کند. به شش قسم نباید اعتنا کرد و نُه قسم دیگر صحیح است.
شک های باطل
مسأله 1174 ) شک هایی که نماز را باطل می کند:
اوّل: شک در شمار رکعت های نماز دو رکعتی واجب، مثل نماز صبح و نماز مسافر، ولی شک در شمار رکعت های نماز مستحب دو رکعتی نماز احتیاط، چنانچه در مسأله «1238» خواهد آمد نماز را باطل نمی کند.
دوم: شک در شمار رکعت های نماز سه رکعتی.
سوم: در نماز چهار رکعتی شک کند که یک رکعت خوانده یا بیش تر.
چهارم: در نماز چهار رکعتی پیش از تمام شدن سجده دوم، شک کند که دو رکعت خوانده یا بیش تر.
پنجم: شک بین دو و پنج یا دو و بیش تر از پنج.
ششم: شک بین سه و پنج پس از رکوع.
هفتم: شک بین سه و شش، یا سه و بیش تر از شش.
هشتم: شک بین چهار و پنج پس از رکوع و پیش از تمام شدن دو سجده.
نهم: شک بین چهار و شش، یا چهار و بیش تر از شش.
دهم: شک در رکعت های نماز که نداند چند رکعت خوانده است.
مسأله 1175 ) اگر یکی از شک های باطل برای انسان پیش آید، نمی تواند نماز را به هم بزند، ولی همین که شک او پابرجا شد، می تواند نماز را به هم بزند.
شک هایی که نباید به آن ها اعتنا کرد
مسأله 1176 ) شک هایی که نباید به آن ها اعتنا کرد:
اوّل: شک در چیزی که محل به جا آوردن آن گذشته است مثل آن که در رکوع شک کند که حمد را خوانده یا نه.
دوم: شک پس از سلام نماز.
سوم: شک بعد از گذشتن وقت نماز.
چهارم: شک کثیرالشک یعنی کسی که زیاد شک می کند.
پنجم: شک امام در شمار رکعت های نماز، در صورتی که مأموم شمار آن ها را بداند و همچنین شک مأموم در صورتی که امام شماره رکعت های نماز را بداند.
ششم: شک در نمازهای مستحبی و نماز احتیاط.
شک در چیزی که محل آن گذشته
مسأله 1177 ) اگر در بین نماز شک کند که یکی از کارهای واجب آن را انجام داده یا نه، مثلاً شک کند که حمد خوانده یا نه، چنانچه مشغول کاری که باید بعد از آن انجام دهد، نشده، باید آنچه را که در انجام آن شک کرده به جا آورد. اگر مشغول کاری که باید پس از آن انجام دهد شده، به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1178 ) اگر در بین خواندن آیه ای شک کند که آیه پیش را خوانده یا نه، یا وقتی آخر آیه را می خواند شک کند که اوّل آن را خوانده یا نه، باید به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1179 ) اگر پس از رکوع یا سجود شک کند که کارهای واجب آن، مانند ذکر و آرام بودن بدن را انجام داده یا نه، باید به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1180 ) اگر در حالی که به سجده می رود شک کند که رکوع کرده یا نه، یا شک کند که پس از رکوع ایستاده یا نه، به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1181 ) اگر در حال برخاستن شک کند که سجده یا تشهد را به جا آورده یا نه، باید برگردد و به جا آورد.
مسأله 1182 ) کسی که نشسته یا خوابیده نماز می خواند، اگر موقعی که حمد یا تسبیحات می خواند، شک کند که سجده یا تشهد را به جا آورده یا نه، باید به شک خود اعتنا نکند. اگر پیش از آن که مشغول حمد یا تسبیحات شود، شک کند که سجده یا تشهد را به جا آورده یا نه، باید به جا آورد.
مسأله 1183 ) اگر شک کند که یکی از رکن های نماز را به جا آورده یا نه، چنانچه مشغول کاری که پس از آن است نشده، باید آن را به جا آورد. چنانچه بعد یادش بیاید که آن رکن را به جا آورده بود، چون رکن زیاد شده، نمازش باطل است.
مسأله 1184 ) اگر شک کند عملی را که رکن نیست به جا آورده یا نه، چنانچه مشغول کاری که پس از آن است نشده، باید آن را به جا آورد، مثلاً اگر پیش از خواندن سوره شک کند که حمد را خوانده یا نه، باید حمد را بخواند. اگر پس از انجام آن یادش بیاید که آن را به جا آورده بود، چون رکن زیاد نشده، نماز صحیح است.
مسأله 1185 ) اگر شک کند که رکنی را به جا آورده یا نه، چنانچه مشغول کاری که بعد از آن است شده، باید به شک خود اعتنا نکند، مثلاً موقعی که مشغول خواندن تشهد است اگر شک کند که دو سجده را به جا آورده، باید به شک خود اعتنا نکند. اگر یادش بیاید که رکن را به جا نیاورده، در صورتی که مشغول رکن بعد نشده، باید آن را به جا آورد. اگر مشغول رکن بعد شده، نمازش باطل است. مثلاً اگر پیش از رکوع رکعت بعد یادش بیاید که دو سجده را به جا نیاورده، باید به جا آورد. اگر در رکوع یا بعد از آن یادش بیاید، نمازش باطل است.
مسأله 1186 ) اگر شک کند عملی را که رکن نیست به جا آورده یا نه، چنانچه مشغول کاری که پس از آن است شده، باید به شک خود اعتنا نکند، مثلاً موقعی که مشغول خواندن سوره است، اگر شک کند که حمد را خوانده یا نه، باید به شک خود اعتنا نکند. اگر بعد یادش بیاید که آن را به جا نیاورده، در صورتی که مشغول رکن بعد نشده، باید به جا آورد. اگر مشغول رکن بعد شده، نمازش صحیح است. بنابراین اگر مثلاً در قنوت یادش بیاید که حمد را نخوانده، باید بخواند. اگر در رکوع یادش بیاید، نماز صحیح است.
مسأله 1187 ) اگر شک کند که سلام نماز را گفته یا نه، چنانچه مشغول نماز دیگر شده، یا به واسطه انجام کاری که نماز را به هم می زند از حال نمازگزار بیرون
رفته، باید به شک خود اعتنا نکند. اگر پیش از این ها شک کند، باید سلام را بگوید اگرچه مشغول تعقیب باشد. اگر شک کند که سلام را درست گفته یا نه، به شک خود اعتنا نکند، هرچند مشغول تعقیب نشده باشد.
شک پس از سلام
مسأله 1188 ) اگر پس از سلام نماز شک کند که نمازش صحیح بوده یا نه، مثلاً شک کند رکوع کرده، یا بعد از سلام نماز چهار رکعتی شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت، به شک خود اعتنا نکند ولی اگر هر دو طرف شک او باطل باشد، مثلاً پس از سلام نماز چهار رکعتی شک کند که سه رکعت خوانده یا پنج رکعت، نمازش باطل است.
شک پس از وقت
مسأله 1189 ) اگر پس از گذشتن وقت نماز، شک کند که نماز خوانده یا نه، یا گمان کند که نخوانده، خواندن آن لازم نیست. ولی اگر پیش از گذشتن وقت، شک کند که نماز خوانده یا نه، باید نماز را بخواند، بلکه اگر گمان کند که خوانده، باید آن را به جا آورد.
مسأله 1190 ) اگر پس از گذشتن وقت شک کند که نماز را درست خوانده یا نه، به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1191 ) اگر پس از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند چهار رکعت نماز خوانده ولی نداند به نیت ظهر خوانده یا به نیت عصر، باید چهار رکعت نماز قضا به نیت نمازی که بر او واجب است، بخواند.
مسأله 1192 ) اگر پس از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا، بداند یک نماز خوانده ولی نداند سه رکعتی خوانده یا چهار رکعتی، باید قضای نماز مغرب و عشا را بخواند.
کثیرالشک(کسی که زیاد شک می کند)
مسأله 1193 ) کثیرالشک کسی است که عرفاً بگویند زیاد شک می کند یا این که در سه نماز لااقلّ یک مرتبه شک کند. چنین شخصی به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1194 ) کثیرالشک اگر در به جا آوردن چیزی شک کند، چنانچه به جا آوردن آن نماز را باطل نمی کند، باید بنا بگذارد آن را به جا آورده، مثلاً اگر شک کند که رکوع کرده، باید بنا بگذارد که رکوع کرده است. اگر به جا آوردن آن، نماز را باطل می کند، باید بنا بگذارد که آن را انجام نداده، مثلاً اگر شک کند که یک رکوع کرده یا بیش تر، چون زیاد شدن رکوع نماز را باطل می کند، باید بنا بگذارد که بیش تر از یک رکوع نکرده است.
مسأله 1195 ) کسی که در یک چیز نماز زیاد شک می کند، چنانچه در چیزهای دیگر نماز شک کند، باید به دستور آن عمل نماید، مثلاً کسی که زیاد شک می کند سجده کرده یا نه، اگر در به جا آوردن رکوع شک کند، باید به دستور آن رفتار نماید، یعنی اگر به سجده نرفته، رکوع را به جا آورد و اگر به سجده رفته، اعتنا نکند.
مسأله 1196 ) کسی که در نماز مخصوصی مثلاً در نماز ظهر زیاد شک می کند اگر در نماز دیگر مثلاً در نماز عصر شک کند، باید به دستور شک رفتار نماید.
مسأله 1197 ) کسی که وقتی در جای مخصوصی نماز می خواند، زیاد شک می کند، اگر در غیر آن جا نماز بخواند و شکی برای او پیش آید، باید به دستور شک عمل نماید.
مسأله 1198 ) اگر انسان شک کند که کثیرالشک شده یا نه، باید به دستور شک عمل نماید. کثیرالشک تا وقتی یقین نکند که به حال معمولی مردم برگشته، باید به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1199 ) کسی که زیاد شک می کند، اگر شک کند رکنی را به جا آورده یا نه، و اعتنا نکند، سپس یادش بیاید که آن را به جا نیاورده، چنانچه مشغول رکن بعد نشده، باید آن را به جا آورد. اگر مشغول رکن بعد شده نمازش باطل است. مثلاً اگر شک کند رکوع کرده یا نه و اعتنا نکند، چنانچه پیش از سجده یادش بیاید که رکوع
نکرده، و یا پیش از سجده دوم یادش بیاید، باید رکوع کند. اگر در سجده دوم یادش بیاید، نمازش باطل است.
مسأله 1200 ) کسی که زیاد شک می کند، اگر شک کند چیزی را که رکن نیست به جا آورده یا نه و اعتنا نکند و سپس یادش بیاید که آن را به جا نیاورده، چنانچه از محل به جا آوردن آن نگذشته، باید آن را به جا آورد. اگر از محل آن گذشته نمازش صحیح است. مثلاً اگر شک کند که حمد خوانده یا نه و اعتنا نکند، چنانچه در قنوت یادش بیاید که حمد نخوانده، باید بخواند و اگر در رکوع یادش بیاید، نماز صحیح است.
شک امام و مأموم
مسأله 1201 ) اگر امام جماعت در شمار رکعت های نماز شک کند، مثلاً شک کند که سه رکعت خوانده یا چهار رکعت، چنانچه مأموم یقین یا گمان داشته باشد که چهار رکعت خوانده و به امام بفهماند که چهار رکعت خوانده است، امام باید نماز را تمام کند و خواندن نماز احتیاط لازم نیست، نیز اگر امام یقین یا گمان داشته باشد که چند رکعت خوانده است و مأموم در شمار رکعت های نماز شک کند، باید به شک خود اعتنا ننماید.
شک در نماز مستحبی
مسأله 1202 ) اگر در شمار رکعت های نماز مستحبی شک کند، چنانچه طرف بیش تر شک را باطل می کند، باید بنا را بر کم تر بگذارد مثلاً اگر در نافله صبح شک کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت، باید بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است. اگر طرف بیش تر شک نماز را باطل نمی کند، مثلاً شک کند که دو رکعت خوانده یا یک رکعت به هر طرف شک عمل کند، نمازش صحیح است.
مسأله 1203 ) کم شدن رکن، نافله را باطل می کند ولی زیاد شدن رکن، آن را باطل نمی کند، پس اگر یکی از کارهای نافله را فراموش کند و موقعی یادش بیاید که مشغول رکن پس از آن شده، باید آن کار را انجام دهد و دوباره آن رکن را به جا آورد
مثلاً اگر در بین رکوع یادش بیاید که سوره را نخوانده، باید برگردد و سوره را بخواند و دوباره به رکوع برود.
مسأله 1204 ) اگر در یکی از کارهای نافله شک کند، خواه رکن باشد یا غیر رکن چنانچه محل آن نگذشته، باید به جا آورد. اگر محل آن گذشته، به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1205 ) اگر در نماز مستحبی دو رکعتی گمانش به سه رکعت یا بیش تر برود، باید اعتنا نکند و نمازش صحیح است. اگر گمانش به دو رکعت یا کم تر برود، باید به همان گمان عمل کند، مثلاً اگر گمانش به یک رکعت می رود باید یک رکعت دیگر بخواند.
مسأله 1206 ) اگر در نماز نافله کاری کند که برای آن سجده سهو واجب می شود یا یک سجده یا تشهد را فراموش نماید، لازم نیست پس از نماز، سجده سهو یا قضای سجده و تشهد را به جا آورد.
مسأله 1207 ) اگر شک کند که نماز مستحبی را خوانده یا نه، چنانچه آن نماز مثل نماز جعفر طیّار وقت معیّن نداشته باشد، بنا بگذارد که نخوانده است، همچنین است اگر مثل نافله یومیه وقت معیّن داشته باشد و پیش از گذشتن وقت شک کند که آن را به جا آورده یا نه، ولی اگر پس از گذشتن وقت شک کند که خوانده است یا نه، به شک خود اعتنا نکند.
شک های صحیح
مسأله 1208 ) در نُه صورت اگر در شمار رکعت های نماز چهار رکعتی شک کند باید فوراً فکر نماید، پس اگر یقین یا گمان به یک طرف شک پیدا کرد، همان طرف را بگیرد و نماز را تمام کند و گرنه به دستورهایی که گفته می شود عمل نماید. نُه صورت از این قرار است:
اوّل: پس از تمام کردن ذکر واجب سجده دوم اگرچه هنوز سر برنداشته است، شک کند دو رکعت خوانده یا سه رکعت، که باید بنا بگذارد سه رکعت خوانده و یک
رکعت دیگر بخواند و نماز را تمام کند و پس از نماز یک رکعت نماز احتیاط ایستاده به دستوری که بعداً گفته می شود، به جا آورد.
دوم: شک بین دو و چهار پس از سر برداشتن از سجده دوم یا پس از اِتمام ذکر سجده دوم که باید بنا بگذارد چهار رکعت خوانده و نماز را تمام کند و پس از نماز، دو رکعت نماز احتیاط ایستاده بخواند.
سوم: شک بین دو و سه و چهار پس از اِتمام ذکر واجب که باید بنا بر چهار بگذارد و بعد از نماز دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و سپس دو رکعت نشسته به جا آورد.
چهارم: شک بین چهار و پنج پس از اِتمام ذکر سجده دوم که باید بنا بر چهار بگذارد و نماز را تمام کند و بعد از نماز دو سجده سهو به جا آورد، ولی اگر پس از سجده اوّل یا پیش از اتمام ذکر سجده دوم یکی از این چهار شک برای او پیش آید، نمازش باطل است.
پنجم: شک بین سه و چهار، که در هر جای نماز باشد، باید بنا بر چهار بگذارد و نماز را تمام کند و پس از نماز بنابر احتیاط دو رکعت نماز احتیاط نشسته به جا آورد.
ششم: شک بین چهار و پنج در حال ایستاده که باید بنشیند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نشسته به جا آورد.
هفتم: شک بین سه و پنج در حال ایستاده که باید بنشیند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو رکعت نماز احتیاط ایستاده به جا آورد.
هشتم: شک بین سه و چهار و پنج در حال ایستاده، که باید بنشیند و تشهد بخواند و پس از سلام نماز دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و سپس دو رکعت نشسته به جا آورد.
نهم: شک بین پنج و شش در حال ایستاده که باید بنشیند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو سجده سهو به جا آورد. بنابراحتیاط واجب دو سجده سهو دیگر برای ایستادن بی جا در این چهار صورت بنماید.
مسأله 1209 ) اگر یکی از شک های صحیح برای انسان پیش آید، نباید نماز را بشکند. چنانچه نماز را بشکند معصیت کرده است. پس اگر پیش از انجام کاری که نماز را باطل می کند مثل روگرداندن از قبله، نماز را از سر گیرد، نماز دومش هم باطل
است. اگر پس از انجام کاری که نماز را باطل می کند، مشغول نماز شود، نماز دومش صحیح است.
مسأله 1210 ) اگر یکی از شک هایی که نماز احتیاط برای آن ها واجب است در نماز پیش آید، چنانچه انسان نماز را تمام کند و بدون خواندن نماز احتیاط، نماز را از سر بگیرد، معصیت کرده است. پس اگر پیش از انجام کاری که نماز را باطل می کند، نماز را از سر گرفته، نماز دومش هم باطل است. اگر بعد از انجام کاری که نماز را باطل می کند، مشغول نماز شده نماز دومش صحیح است.
مسأله 1211 ) وقتی یکی از شک های باطل برای انسان پیش آید و بداند که اگر به حالت بعدی منتقل شود، برای او یقین یا گمان پیدا می شود، جایز نیست با حالت شک نماز را ادامه دهد، مثلاً اگر در حال ایستادن شک کند که یک رکعت خوانده یا بیش تر و بداند که اگر به رکوع رود، به یک طرف یقین یا گمان پیدا می کند، جایز نیست با این حال رکوع کند.
مسأله 1212 ) اگر اوّل گمانش به یک طرف بیش تر باشد، سپس دو طرف در نظر او مساوی شود، باید به دستور شک عمل نماید. اگر اوّل دو طرف در نظر او مساوی باشد و به طرفی که وظیفه اوست بنا بگذارد، سپس گمانش به طرف دیگر برود، باید همان طرف را بگیرد و نماز را تمام کند.
مسأله 1213 ) کسی که نمی داند گمانش به یک طرف بیش تر است یا هر دو طرف در نظر او مساوی است باید به دستور شک عمل کند.
مسأله 1214 ) اگر پس از نماز بداند که در بین نماز حال تردیدی داشته که مثلاً دو رکعت خوانده یا سه رکعت و بنا را بر سه گذاشته ولی نداند که گمانش به خواندن سه رکعت بوده یا هر دو طرف در نظر او مساوی بوده و بنا را بر سه گذاشته، باید نماز احتیاط را بخواند.
مسأله 1215 ) اگر موقعی که تشهد می خواند، یا پس از ایستادن شک کند که دو سجده را به جا آورده یا نه، و در همان موقع یکی از شک هایی که اگر بعد از تمام شدن دو سجده اتفاق بیفتد صحیح می باشد، برای او پیش آید، مثلاً شک کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت، چنانچه به دستور آن شک عمل کند، نمازش صحیح است.
مسأله 1216 ) اگر پیش از آن که مشغول تشهد شود، یا پیش از ایستادن، شک کند که دو سجده را به جا آورده یا نه، و در همان موقع یکی از شک هایی که بعد از تمام شدن دو سجده صحیح است برایش پیش آید، نماز باطل است.
مسأله 1217 ) اگر موقعی که ایستاده بین سه و چهار یا بین سه و چهار و پنج شک کند و یادش بیاید که یک یا دو سجده از رکعت پیش به جا نیاورده، نمازش باطل است.
مسأله 1218 ) اگر شک او از بین برود و شک دیگری برایش پیش آید، مثلاً اوّل شک کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت، سپس شک کند که سه رکعت خوانده یا چهار رکعت، باید به دستور شک دوم عمل نماید.
مسأله 1219 ) اگر پس از نماز شک کند که در نماز مثلاً بین دو و چهار شک کرده، یا بین سه و چهار، احتیاط واجب آن است که به دستور هر دو عمل کند و نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1220 ) اگر پس از نماز بفهمد که در نماز شکی برای او پیش آمده ولی نداند از شک های باطل بوده یا از شک های صحیح و اگر از شک های صحیح بوده، کدام قسم آن بوده است، باید دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و دو رکعت نشسته و دو سجده سهو به جا آورد و نماز را هم دوباره بخواند.
مسأله 1221 ) کسی که نشسته نماز می خواند، اگر شکی کند که باید برای آن یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نشسته بخواند، باید یک رکعت نشسته به جا آورد. اگر شکی کند که باید برای آن دو رکعت نماز احتیاط ایستاده بخواند، باید دو رکعت نشسته به جا آورد.
مسأله 1222 ) کسی که ایستاده نماز می خواند، اگر موقع خواندن نماز احتیاط از ایستادن عاجز شود، باید مثل کسی که نماز را نشسته می خواند، و حکم آن در مسأله پیش گفته شد، نماز احتیاط را به جا آورد.
مسأله 1223 ) کسی که نشسته نماز می خواند، اگر موقع خواندن نماز احتیاط بتواند بایستد، باید به وظیفه کسی که نماز را ایستاده می خواند، عمل کند.
نماز احتیاط
مسأله 1224 ) کسی که نماز احتیاط بر او واجب است، پس از سلام نماز باید فوراً نیت نماز احتیاط کند و تکبیر بگوید و حمد را بخواند و به رکوع رود و دو سجده نماید، پس اگر یک رکعت نماز احتیاط بر او واجب است، بعد از دو سجده، تشهد بخواند و سلام دهد. اگر دو رکعت نماز احتیاط بر او واجب است، بعد از رکعت دوم تشهد خوانده و سلام دهد.
مسأله 1225 ) نماز احتیاط سوره و قنوت ندارد و باید آن را آهسته بخوانند و نیت آن را به زبان نیاورند. احتیاط واجب آن است که بسم الله آن را هم آهسته بگویند.
مسأله 1226 ) اگر پیش از خواندن نماز احتیاط بفهمد، نمازی که خوانده درست بوده، لازم نیست نماز احتیاط را بخواند. اگر در بین نماز احتیاط بفهمد لازم نیست آن را تمام نماید.
مسأله 1227 ) اگر پیش از خواندن نماز احتیاط بفهمد که رکعت های نمازش کم بوده، چنانچه کاری که نماز را باطل می کند انجام نداده، باید آنچه از نماز نخوانده، بخواند و برای سلام بیجا دو سجده سهو بنماید. اگر کاری که نماز را باطل می کند انجام داده، مثلاً پشت به قبله کرده، باید نماز را دوباره به جا آورد.
مسأله 1228 ) اگر پس از نماز احتیاط بفهمد کسری نمازش به مقدار نماز احتیاط بوده، مثلاً در شک بین سه و چهار، یک رکعت نماز احتیاط بخواند، سپس بفهمد نماز را سه رکعت خوانده، نمازش صحیح است.
مسأله 1229 ) اگر پس از خواندن نماز احتیاط بفهمد کسری نماز کم تر از نماز احتیاط بوده، مثلاً در شک بین دو و چهار، دو رکعت نماز احتیاط بخواند، سپس بفهمد نماز را سه رکعت خوانده، باید نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1230 ) اگر پس از خواندن نماز احتیاط بفهمد کسری نماز بیش تر از نماز احتیاط بوده، مثلاً در شک بین سه و چهار یک رکعت نماز احتیاط بخواند، سپس بفهمد نماز را دو رکعت خوانده، چنانچه بعد از نماز احتیاط کاری که نماز را باطل می کند انجام داده، مثلاً پشت به قبله کرده باید نماز را دوباره بخواند. اگر کاری که نماز را باطل می کند انجام نداده، باید دو رکعت کسری نمازش را به جا آورد، بدین
معنی که یک رکعت دیگر هم به طور متصل بخواند که با یک رکعت نماز احتیاط که خوانده نماز را کامل کند و نماز را دوباره بخواند و برای زیادی هر یک از سلام در اصل نماز و نماز احتیاط دو سجده سهو به جا آورد.
مسأله 1231 ) اگر بین دو و سه و چهار شک کند و پس از خواندن دو رکعت نماز احتیاط ایستاده، یادش بیاید که نماز را دو رکعت خوانده، لازم نیست دو رکعت نماز احتیاط نشسته را بخواند. ولی دو سجده سهو برای زیادی سلام به جا آورد.
مسأله 1232 ) اگر بین سه و چهار شک کند و موقعی که یک رکعت ایستاده را می خواند، یادش بیاید که نماز را سه رکعت خوانده باید نماز احتیاط را تمام کند و نماز صحیح است و برای سلام زیادی سجده سهو بنماید. اگر موقعی که دو رکعت نماز احتیاط نشسته می خواند یادش بیاید، اگر پیش از رکوع یادش بیاید، بایستد نماز را مطابق کسری که دارد تمام کند. اگر پس از رکوع یادش بیاید بنابراحتیاط وجوبی باید آن را تمام کند و نماز را بعداً دوباره بخواند.
مسأله 1233 ) اگر بین دو و سه و چهار شک کند و موقعی که دو رکعت نماز احتیاط ایستاده را می خواند، پیش از رکوع رکعت دوم یادش بیاید که نماز را سه رکعت خوانده، باید بنشیند و نماز احتیاط را یک رکعتی تمام کند، و برای سلام زیادی سجده سهو بنماید.
مسأله 1234 ) اگر در بین نماز احتیاط بفهمد کسری نمازش بیش تر یا کم تر از نماز احتیاط بوده، چنانچه نتواند نماز احتیاط را مطابق کسری نمازش تمام کند باید آن را رها کند و کسری نماز را به جا آورد، و بنابراحتیاط واجب نماز را دوباره بخواند. مثلاً در شک بین سه و چهار اگر موقعی که دو رکعت نماز احتیاط نشسته را می خواند یادش بیاید که نماز را دو رکعت خوانده چون نمی تواند دو رکعت نشسته را به جای دو رکعت ایستاده حساب کند، باید نماز احتیاط نشسته را رها کند و دو رکعت کسری نمازش را بخواند، و احتیاطاً نماز را هم دوباره به جا آورد.
مسأله 1235 ) اگر شک کند نماز احتیاطی را که بر او واجب بوده به جا آورده یا نه، چنانچه وقت نماز گذشته به شک خود اعتنا نکند. اگر وقت دارد، در صورتی که بین شک و نماز زیاد طول نکشیده و کاری هم مثل روگرداندن از قبله (که نماز را باطل
می کند) انجام نداده، باید نماز احتیاط را بخواند. اگر کاری که نماز را باطل می کند به جا آورده، یا بین نماز و شک او زیاد طول کشیده، به شک اعتنا ننماید.
مسأله 1236 ) اگر در نماز احتیاط، رکنی را زیاد کند یا مثلاً به جای یک رکعت دو رکعت بخواند، نماز احتیاط باطل می شود و باید دوباره نماز احتیاط و اصل نماز را بخواند.
مسأله 1237 ) موقعی که مشغول نماز احتیاط است اگر در یکی از کارهای آن شک کند، چنانچه محل آن نگذشته، باید به جا آورد. اگر محلش گذشته، باید به شک خود اعتنا نکند، مثلاً اگر شک کند که حمد خوانده یا نه، چنانچه به رکوع نرفته باید بخواند و اگر به رکوع رفته، باید به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1238 ) اگر در شمار رکعت های نماز احتیاط شک کند، چنانچه طرف بیش تر شک نماز را باطل می کند، باید بنا را بر کم تر بگذارد. اگر طرف بیش تر شک نماز را باطل نمی کند، باید بنا را بر بیش تر بگذارد، مثلاً موقعی که مشغول خواندن دو رکعت نماز احتیاط است، اگر شک کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت، چون طرف بیش تر شک نماز را باطل می کند، باید بنا بگذارد که دو رکعت خوانده؛ اگر شک کند که یک رکعت خوانده یا دو رکعت، چون طرف بیش تر شک نماز را باطل نمی کند، باید بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است و بنابر احتیاط مستحب نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1239 ) اگر در نماز احتیاط چیزی که رکن نیست سهواً کم یا زیاد شود، بنابر احتیاط سجده سهو به جا آورد.
مسأله 1240 ) اگر پس از نماز احتیاط شک کند که یکی از اجزا یا شرائط آن را به جا آورده یا نه، به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 1241 ) اگر در نماز احتیاط، تشهد یا یک سجده را فراموش کند، احتیاط واجب است که پس از سلام نماز، آن را قضا نماید.
مسأله 1242 ) کسی که باید نماز احتیاط بخواند، چنانچه سجده سهو بر او واجب شده باشد، باید آن را پس از نماز احتیاط به جا آورد. سجده سهو برای تشهد و سجده فراموش شده را پس از قضای تشهد و سجده به جا می آورد.
مسأله 1243 ) حکم گمان در رکعات نماز مثل حکم یقین است، مثلاً اگر انسان گمان دارد که نماز را چهار رکعت خوانده، نباید نماز احتیاط بخواند ولی گمان در افعال نماز فائده ندارد و باید احتیاط کند مثلاً اگر گمان دارد که رکوع کرده، این گمان کافی نیست و باید آن را تا محل باقی است انجام دهد. ولی گمان اگر در رکن باشد، نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1244 ) حکم شک و سهو و گمان در نمازهای واجب یومیه و نمازهای واجب دیگر فرق ندارد، مثلاً اگر در نماز آیات شک کند که یک رکعت خوانده یا دو رکعت چون شک او در نماز دو رکعتی است، نمازش باطل می شود.
سجده سهو
مسأله 1245 ) برای هفت چیز پس از سلام نماز، انسان باید دو سجده سهو به دستوری که گفته می شود، به جا آورد:
اوّل: در بین نماز، سهواً حرف بزند.
دوم: جایی که نباید نماز را سلام دهد، مثلاً در رکعت اوّل سهواً سلام دهد.
سوم: یک سجده را فراموش کند.
چهارم: تشهد را فراموش کند.
پنجم: در نماز چهار رکعتی پس از ذکر سجده دوم شک کند چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت.
ششم و هفتم: ایستادن و نشستن بی جا مثلاً اگر در جایی که باید بایستد، مثلاً موقع خواندن حمد و سوره، اشتباهاً بنشیند یا در جایی که باید بنشیند، مثلاً موقع خواندن تشهد اشتباهاً بایستد باید دو سجده سهو به جا آورد. بلکه برای هر چیزی که در نماز اشتباهاً کم یا زیاد کند، احتیاط مستحب آن است که دو سجده سهو بنماید. احکام این چند صورت در مسائل آینده گفته می شود.
مسأله 1246 ) اگر انسان اشتباهاً یا به خیال این که نمازش تمام شده حرف بزند، باید دو سجده سهو به جا آورد.
مسأله 1247 ) برای حرفی که از آه کشیدن و سرفه پیدا می شود، سجده سهو واجب نیست. ولی اگر مثلاً سهواً آخ یا آه بگوید، باید سجده سهو نماید.
مسأله 1248 ) اگر چیزی را که غلط خوانده دوباره به طور صحیح بخواند، برای دوباره خواندن آن سجده سهو واجب نیست.
مسأله 1249 ) اگر در نماز سهواً مدتی حرف بزند و تمام آنها عرفاً یک مرتبه حساب شود، دو سجده سهو پس از سلام نماز کافی است.
مسأله 1250 ) اگر سهواً تسبیحات اربعه را نگوید یا بیش تر یا کم تر از سه مرتبه بگوید، احتیاط مستحب آن است که پس از نماز دو سجده سهو به جا آورد.
مسأله 1251 ) اگر در جایی که نباید سلام نماز را بگوید، سهواً بگوید: السَّلامُ عَلَیْنا وَ عَلی عِبادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ یا بگوید: السَّلامُ عَلَیْکُمْ اگرچه وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ را نگفته باشد، باید دو سجده سهو بنماید ولی اگر اشتباهاً بگوید: السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهاَ النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ احتیاط مستحب آن است که دو سجده سهو به جا آورد.
مسأله 1252 ) اگر در جایی که نباید سلام دهد، اشتباهاً هر سه سلام را بگوید، دو سجده سهو کافی است.
مسأله 1253 ) اگر یک سجده یا تشهد را فراموش کند و پیش از رکوع رکعت بعد یادش بیاید، باید برگردد و به جا آورد و پس از نماز برای ایستادن بیجا دو سجده سهو بنماید.
مسأله 1254 ) اگر در رکوع یا بعد از آن یادش بیاید که یک سجده یا تشهد را از رکعت پیش فراموش کرده، باید پس از سلام نماز سجده یا تشهد را قضا نماید و بعد از آن دو سجده سهو به جا آورد.
مسأله 1255 ) اگر سجده سهو را بعد از سلام نماز عمداً به جا نیاورد، معصیت کرده و واجب است هرچه زودتر آن را انجام دهد. چنانچه سهواً به جا نیاورد، هر وقت یادش آمد باید فوراً انجام دهد و لازم نیست نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1256 ) اگر شک دارد که سجده سهو بر او واجب شده یا نه، لازم نیست به جا آورد.
مسأله 1257 ) کسی که شک دارد مثلاً دو سجده سهو بر او واجب شده یا چهار تا، اگر دو سجده بنماید، کافی است.
مسأله 1258 ) اگر بداند یکی از دو سجده سهو را به جا نیاورده، باید دو سجده سهو به جا آورد. اگر بداند سهواً سه سجده سهو کرده، احتیاط واجب آن است که دوباره دو سجده سهو بنماید.
طریقه سجده سهو
مسأله 1259 ) طریقه سجده سهو این است که پس از سلام نماز فوراً نیّت سجده سهو کند و پیشانی را به چیزی که سجده بر آن صحیح است، بگذارد و بگوید:
بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ صَلّیَ اللَّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ یا بگوید: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ أَلّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ یا بگوید: بِسْمِ اللَّهِ و بِاللَّهِ أَلسَّلامُ عَلیْکَ أَیُّهاَ النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ. سپس باید بنشیند و دوباره به سجده رود و یکی از ذکرهایی را که گفته شد بگوید و بنشیند و بعد از خواندن تشهد سلام دهد. می تواند در سلام به السَّلامُ عَلیْکُمْ اکتفا نماید.
قضای سجده و تشهّد فراموش شده
مسأله 1260 ) سجده و تشهدی را که انسان فراموش کرده و پس از نماز، قضای آن را به جا می آورد، باید تمام شرایط نماز مانند پاک بودن بدن و لباس و رو به قبله بودن و شرط های دیگر را داشته باشد.
مسأله 1261 ) اگر سجده یا تشهد را چند دفعه فراموش کند، مثلاً یک سجده از رکعت اوّل و یک سجده از رکعت دوم فراموش نماید، باید پس از نماز، قضای هر دو را با سجده های سهوی که برای آن ها لازم است، به جا آورد. لازم نیست معیّن کند که قضای کدام یک از آن هاست.
مسأله 1262 ) اگر یک سجده و تشهد را فراموش کند، می تواند هر یکی را که بخواهد اوّل قضا نماید، اگرچه بداند کدام یک اوّل فراموش شده است.
مسأله 1263 ) اگر دو سجده از دو رکعت فراموش نماید، لازم نیست هنگام قضا مراعات ترتیب نماید.
مسأله 1264 ) اگر در بین سلام نماز و قضای سجده یا تشهد کاری کند که اگر عمداً یا سهواً در نماز اتفاق بیفتد نماز باطل می شود. مثلاً پشت به قبله نماید، احتیاط مستحب آن است که پس از قضای سجده و تشهد، دوباره نماز را بخواند.
مسأله 1265 ) اگر پس از سلام نماز یادش بیاید که یک سجده از رکعت آخر را فراموش کرده، چنانچه کاری که عمدی و سهوی آن نماز را باطل می کند، مثل رو گرداندن از قبله انجام نداده، بنابراحتیاط واجب باید به قصد این که وظیفه خود را انجام داده باشد، یک سجده و بعد از آن تشهد و سلام و دو سجده سهو به جا آورد، نیز اگر یادش بیاید که تشهد رکعت آخر را فراموش کرده، احتیاطاً باید به قصد این که وظیفه خود را انجام داده باشد، تشهد را بخواند و پس از آن سلام دهد و دو سجده سهو بنماید.
مسأله 1266 ) اگر بین سلام نماز و قضای سجده یا تشهد کاری کند که برای آن سجده سهو واجب می شود، مثل آن که سهواً حرف بزند، بنابراحتیاط واجب باید سجده یا تشهد را قضا کند، و غیر از سجده سهوی که برای قضای سجده یا تشهد می نماید، دو سجده سهو دیگر بنماید.
مسأله 1267 ) اگر نداند که سجده را فراموش کرده یا تشهد را، باید هر دو را قضا نماید و هرکدام را اوّل به جا آورد، اشکال ندارد.
مسأله 1268 ) اگر شک دارد که سجده یا تشهد را فراموش کرده یا نه، واجب نیست قضا نماید.
مسأله 1269 ) اگر بداند سجده یا تشهد را فراموش کرده و شک کند که پیش از رکوع رکعت بعد به جا آورده یا نه، احتیاط واجب آن است که آن را قضا نماید.
مسأله 1270 ) کسی که باید سجده یا تشهد را قضا نماید، اگر برای کار دیگری سجده سهو بر او واجب شود، بنابراحتیاط سجده سهو را پس از قضای سجده یا قضای تشهد به جا آورد.
مسأله 1271 ) اگر شک دارد که پس از نماز، قضای سجده یا تشهد فراموش شده را به جا آورده یا نه، چنانچه منافی به عمل نیامده، باید سجده یا تشهد را قضا نماید. اگر منافی به عمل آمده، به جا آوردن لازم نیست، چه داخل وقت باشد و چه خارج وقت.
کم و زیاد کردن اجزا و شرایط نماز
مسأله 1272 ) هرگاه چیزی از واجبات نماز را عمداً کم یا زیاد کند، اگرچه یک حرف آن باشد، نماز باطل است.
مسأله 1273 ) اگر به واسطه ندانستن مسأله، چیزی از واجبات نماز را کم یا زیاد کند، بنابراحتیاط واجب نماز باطل است. ولی چنانچه به واسطه ندانستن مسأله، حمد و سوره نماز صبح و مغرب وعشا را آهسته بخواند، یا حمد و سوره نماز ظهر و عصر را بلند بخواند، یا در مسافرت، نماز ظهر و عصر و عشا را چهار رکعتی بخواند، نمازش صحیح است.
مسأله 1274 ) اگر در بین نماز بفهمد وضو یا غسلش باطل بوده، یا بدون وضو یا غسل مشغول نماز شده، باید نماز را به هم بزند و دوباره با وضو یا غسل بخواند. اگر پس از نماز بفهمد، باید دوباره نماز را با وضو یا غسل به جا آورد و اگر وقت گذشته، قضا نماید.
مسأله 1275 ) اگر پس از رسیدن به رکوع یادش بیاید که دو سجده از رکعت پیش فراموش کرده، نمازش باطل است. اگر پیش از رسیدن به رکوع یادش بیاید، باید برگردد و دو سجده را به جا آورد و برخیزد و حمد و سوره یا تسبیحات را بخواند و نماز را تمام کند و پس از نماز برای ایستادن بی جا دو سجده سهو بنماید.
مسأله 1276 ) اگر پیش از گفتن السلام علینا و السلام علیکم یادش بیاید که دو سجده رکعت آخر را به جا نیاورده، باید دو سجده را به جا آورد و دوباره تشهد بخواند و نماز را سلام دهد.
مسأله 1277 ) اگر پیش از سلام نماز یادش بیاید که یک رکعت یا بیش تر از آخر نماز نخوانده، باید مقداری را که فراموش کرده به جا آورد.
مسأله 1278 ) اگر پس از سلام نماز یادش بیاید که یک رکعت یا بیش تر از آخر نماز را نخوانده، چنانچه کاری انجام داده که اگر در نماز عمداً یا سهواً اتفاق بیفتد نماز را باطل می کند، مثلاً پشت به قبله کرده نمازش باطل است. اگر کاری که عمدی و سهوی آن، نماز را باطل می کند انجام نداده، باید فوراً مقداری را که فراموش کرده به جا آورد و برای سلام بی جا دو سجده سهو بنماید.
مسأله 1279 ) هرگاه پس از سلام نماز عملی انجام دهد که اگر در نماز عمداً یا سهواً اتفاق بیفتد نماز را باطل می کند، مثلاً پشت به قبله نماید و سپس یادش بیاید که دو سجده آخر را به جا نیاورده، نمازش باطل است. اگر پیش از انجام کاری که نماز را باطل می کند یادش بیاید، باید دو سجده ای را که فراموش کرده به جا آورد و دوباره تشهد بخواند و سلام نماز را بدهد و دو سجده سهو دیگر برای تشهد و سلام بی جا که انجام داده است، به عمل آورد.
مسأله 1280 ) اگر بفهمد نماز را پیش از وقت خوانده، یا پشت به قبله یا به طرف راست یا به طرف چپ قبله به جا آورده، باید دوباره بخواند و اگر وقت گذشته، قضا نماید.