احکام روزه
اشاره
روزه آن است که انسان برای انجام فرمان خدا از اذان صبح تا مغرب از چیزهایی که روزه را باطل می کند، خودداری نماید.
نیّت
مسأله 1559 ) لازم نیست انسان نیت روزه را از قلب خود بگذراند، یا مثلاً بگوید فردا را روزه می گیرم، بلکه همینقدر که برای انجام فرمان خدا از اذان صبح تا مغرب کاری که روزه را باطل می کند، انجام ندهد کافی است. برای آن که یقین کند تمام این مدت را روزه بوده، باید مقداری پیش از اذان صبح و مقداری هم پس از مغرب از انجام کاری که روزه را باطل می کند، خودداری نماید.
مسأله 1560 ) انسان می تواند در هر شب از ماه رمضان برای روزه فردای آن شب نیت کند و بهتر است که شب اوّل ماه نیت روزه همه ماه را بنماید.
مسأله 1561 ) وقت نیت روزه ماه رمضان از اوّل شب است تا اذان صبح.
مسأله 1562 ) وقت نیت روزه مستحبی از اوّل شب است تا موقعی که به اندازه نیت کردن به مغرب وقت مانده باشد. اگر تا این وقت کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد و نیت روزه مستحبی کند روزه او صحیح است.
مسأله 1563 ) کسی که پیش از اذان صبح بدون نیت روزه خوابیده، اگر پیش از ظهر بیدار شود و نیت کند، روزه او صحیح است، چه روزه واجب باشد و چه مستحب. اگر بعد از ظهر بیدار شود نمی تواند نیت روزه واجب نماید ولی در واجب مضیّق مثل روزه ماه رمضان احتیاط واجب آن است که رجاءً نیت روزه بنماید و آن را تمام کند و بعد هم قضای آن را به جا آورد.
مسأله 1564 ) اگر بخواهد غیر روزه رمضان روزه دیگری بگیرد، باید آن را معین نماید. مثلاً نیت کند که روزه قضا یا روزه نذر می گیرم ولی در ماه رمضان لازم نیست نیت کند که روزه ماه رمضان می گیرم، بلکه اگر نداند ماه رمضان است یا فراموش نماید و روزه دیگری را نیت کند، روزه ماه رمضان حساب می شود.
مسأله 1565 ) اگر بداند ماه رمضان است و عمداً نیت روزه غیر رمضان کند، نه روزه رمضان حساب می شود و نه روزه ای که قصد کرده است.
مسأله 1566 ) اگر مثلاً به نیت روز اوّل ماه روزه بگیرد، سپس بفهمد دوم یا سوم بوده، روزه او صحیح است.
مسأله 1567 ) اگر پیش از اذان صبح نیت کند و بیهوش شود و در بین روز به هوش آید، بنابراحتیاط واجب باید روزه آن روز را تمام نماید. اگر تمام نکرد، قضای آن را به جا آورد.
مسأله 1568 ) اگر پیش از اذان صبح نیت کند و مست شود و در بین روز به هوش آید، احتیاط واجب آن است که روزه آن روز را تمام کند و قضای آن را هم به جا آورد.
مسأله 1569 ) اگر پیش از اذان صبح نیت کند و بخوابد و پس از مغرب بیدار شود، روزه اش صحیح است.
مسأله 1570 ) اگر نداند یا فراموش کند که ماه رمضان است و پیش از ظهر متوجه شود چنانچه کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد، باید نیت کند و روزه او صحیح است و بنابراحتیاط لازم دوباره قضا نماید. اگر کاری که روزه را باطل می کند انجام داده باشد، یا بعد از ظهر ملتفت شود که ماه رمضان است، روزه او باطل می باشد. ولی باید تا مغرب کاری که روزه را باطل می کند، انجام ندهد و پس از ماه رمضان آن روزه را قضا نماید.
مسأله 1571 ) اگر بچه پیش از اذان صبح ماه رمضان بالغ شود، باید روزه بگیرد. اگر بعد از اذان بالغ شود، روزه آن روز بر او واجب نیست. بنابراحتیاط اگر آن روز را قصد روزه کرده، اتمام آن لازم است.
مسأله 1572 ) کسی که برای به جا آوردن روزه میتی اجیر شده، اگر روزه مستحبی بگیرد، اشکال ندارد. ولی کسی که روزه قضا دارد، نمی تواند روزه مستحبی بگیرد، همچنین است بنابراحتیاط واجب اگر روزه واجب دیگری داشته باشد و چنانچه فراموش کند و روزه مستحبی بگیرد، در صورتی که پیش از ظهر یادش بیاید، روزه مستحبی او به هم می خورد و می تواند نیت خود را به روزه واجب برگرداند. اگر بعد از ظهر ملتفت شود روزه او باطل است. اگر پس از مغرب یادش بیاید، روزه اش صحیح است. بلی کسی که روزه قضا یا روزه واجب دیگری بر عهده دارد، می تواند برای گرفتن روزه میت اجیر شود.
مسأله 1573 ) اگر غیر از روزه ماه رمضان روزه معین دیگری بر انسان واجب باشد، مثلاً نذرکرده باشد که روز معینی را روزه بگیرد، چنانچه عمداً تا اذان صبح نیت نکند، روزه اش باطل است. اگر نداند که روزه آن روز بر او واجب است یا فراموش کند و پیش از ظهر یادش بیاید، چنانچه کاری که روزه را باطل می کند، انجام نداده باشد و نیت کند، روزه او صحیح و گرنه باطل می باشد.
مسأله 1574 ) اگر برای روزه ای که واجب است و روز آن معین نیست مثل روزه کفّاره عمداً تا ظهر نیت نکند اشکال ندارد، بلکه اگر پیش از نیت تصمیم داشته باشد که روزه نگیرد، یا تردید داشته باشد که بگیرد، چنانچه کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد و پیش از ظهر نیت کند، روزه او صحیح است.
مسأله 1575 ) اگر در ماه رمضان پیش از ظهر کافر، مسلمان شود و از اذان صبح تا آن وقت کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد، بنابراحتیاط واجب باید نیت روزه کند و روزه را تمام نماید. اگر مرتد پیش از ظهر توبه کند بنابراحتیاط واجب نیت کند و روزه بگیرد و عوض آن را هم بگیرد.
مسأله 1576 ) اگر مریض پیش از ظهر ماه رمضان خوب شود و از اذان صبح تا آن وقت کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد، احتیاط مستحب آن است که نیت روزه کند و آن روز را روزه بگیرد.
مسأله 1577 ) روزی را که انسان شک دارد آخر شعبان است یا اوّل ماه رمضان واجب نیست روزه بگیرد. اگر بخواهد روزه بگیرد، نمی تواند نیت روزه ماه رمضان کند یا نیت کند که اگر ماه رمضان است، روزه ماه رمضان و اگر ماه رمضان نیست، روزه
قضا و یا مانند آن باشد. اگر به یکی از این دو قصد روزه بگیرد، باطل است اگرچه ماه رمضان باشد. بلکه باید نیت روزه قضا و مانند آن یا روزه مستحبی بنماید و چنانچه بعد معلوم شود ماه رمضان بوده، از ماه رمضان حساب می شود.
مسأله 1578 ) اگر روزی را که شک دارد آخر شعبان است یا اوّل ماه رمضان، به نیت روزه قضا یا روزه مستحبی و مانند آن روزه بگیرد و در بین روز بفهمد که ماه رمضان است، باید نیت روزه ماه رمضان کند.
مسأله 1579 ) اگر در روزه واجب معینی مثل روزه ماه رمضان مردد شود که روزه خود را باطل کند، یا قصد کند که روزه را باطل کند، روزه اش باطل می شود و باید امساک کند، سپس قضا هم بنماید اگرچه از قصدی که کرده توبه نماید و کاری هم که روزه را باطل می کند، انجام ندهد.
مسأله 1580 ) در روزه مستحب و روزه واجبی که وقت آن معین نیست مثل روزه کفّاره، اگر قصد کند کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد، یا مردد شود که به جا آورد یا نه، چنانچه به جا نیاورد اگر در روزه واجب تا پیش از ظهر و در مستحب تا مغرب دوباره نیّت روزه نماید، روزه او صحیح است.
چیزهایی که روزه را باطل می کند
اشاره
مسأله 1581 ) نه چیز روزه را باطل می کند: اوّل خوردن و آشامیدن. دوم جماع (آمیزش). سوم استمنا که انسان با خود کاری کند که منی از او بیرون آید. چهارم دروغ بستن به خدا و پیغمبر و جانشینان پیغمبر:. پنجم رساندن غبار غلیظ به حلق. ششم فرو بردن تمام سر در آب بنابراحتیاط واجب. هفتم باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح. هشتم اماله کردن با چیزهای روان. نهم قی کردن.
2 - خوردن و آشامیدن
مسأله 1582 ) اگر روزه دار عمداً چیزی بخورد یا بیاشامد، روزه او باطل می شود، چه خوردن و آشامیدن آن چیز معمول باشد مثل نان و آب، چه معمول نباشد مثل خاک و شیره درخت و چه کم باشد یا زیاد، حتی اگر مسواک را از دهان بیرون آورد و دوباره به دهان ببرد و رطوبت آن را فرو برد، روزه او باطل می شود مگر آن که رطوبت مسواک در آب دهان به طوری از بین برود که رطوبت خارج به آن گفته نشود.
مسأله 1583 ) اگر موقعی که مشغول غذا خوردن است بفهمد صبح شده، باید لقمه را از دهان بیرون آورد و چنانچه عمداً فرو برد، روزه اش باطل است و به دستوری که بعداً گفته خواهد شد، کفّاره هم بر او واجب می شود.
مسأله 1584 ) اگر روزه دار سهواً چیزی بخورد یا بیاشامد روزه اش باطل نمی شود.
مسأله 1585 ) احتیاط واجب آن است که روزه دار از تزریق سرم و آمپولی که به جای غذا به کار می رود خودداری کند، ولی تزریق آمپول دوائی و آمپولی که عضو را بی حس می کند، اشکال ندارد.
مسأله 1586 ) اگر روزه دار چیزی را که لای دندان مانده است عمداً فرو برد، روزه اش باطل می شود.
مسأله 1587 ) کسی که می خواهد روزه بگیرد، لازم نیست پیش از اذان دندان-ها را خلال کند ولی اگر بداند غذایی که لای دندان مانده در روز فرو می رود، چنانچه خلال نکند، روزه اش باطل می شود خواه چیزی از آن فرو رود یا فرو نرود.
مسأله 1588 ) فرو بردن آب دهان، اگرچه به واسطه خیال کردن ترشی و مانند آن در دهان جمع شده باشد، روزه را باطل نمی کند.
مسأله 1589 ) فرو بردن اخلاط سر و سینه، تا به فضای دهان نرسیده، اشکال ندارد ولی اگر داخل فضای دهان شود، احتیاط واجب آن است که آن را فرو نبرند.
مسأله 1590 ) اگر روزه دار به قدری تشنه شود که بترسد از تشنگی بمیرد می تواند به اندازه ای که از مردن نجات پیدا کند، آب بیاشامد ولی روزه او باطل می شود. اگر ماه رمضان باشد، باید در بقیه روز از به جا آوردن کاری که روزه را باطل می کند، خودداری نماید.
مسأله 1591 ) جویدن غذا برای بچه یا پرنده و چشیدن غذا و مانند اینها که معمولاً به حلق نمی رسد، اگرچه اتفاقاً به حلق برسد، روزه را باطل نمی کند ولی اگر انسان از اوّل بداند که به حلق می رسد، روزه اش باطل می شود و باید قضای آن را بگیرد و کفّاره هم بر او واجب است.
مسأله 1592 ) انسان نمی تواند برای ضعف، روزه را بخورد ولی اگر ضعف او به قدری است که معمولاً نمی شود آن را تحمل کرد، خوردن روزه اشکال ندارد.
3 – جماع (آمیزش)
مسأله 1593 ) جماع روزه را باطل می کند، اگرچه فقط به مقدار ختنه گاه داخل شود و منی بیرون نیاید.
مسأله 1594 ) اگر کم تر از مقدار ختنه گاه، داخل شود و منی هم بیرون نیاید، روزه باطل نمی شود.
مسأله 1595 ) اگر شک کند که به اندازه ختنه گاه داخل شده یا نه، روزه او صحیح است.
مسأله 1596 ) اگر فراموش کند که روزه است و جماع نماید یا با او جماع نمایند، به طوری که از اختیارش خارج شود، روزه اش باطل نمی شود ولی چنانچه در بین آمیزش یادش بیاید یا دیگر مجبور نباشد، باید فوراً از حال جماع خارج شود. اگر
خارج نشود، روزه باطل است، همچنین اگر خودش از ترس جماع کند، روزه اش باطل می شود.
4 - استمناء
مسأله 1597 ) اگر روزه دار استمنا کند، یعنی با خود کاری کند که منی از او بیرون آید، روزه اش باطل می شود.
مسأله 1598 ) اگر بی اختیار منی بیرون آید، روزه اش باطل نیست ولی اگر کاری کند که بی اختیار منی بیرون آید، روزه اش باطل می شود.
مسأله 1599 ) هرگاه روزه دار بداند که اگر در روز بخوابد، محتلم می شود، یعنی در خواب منی از او بیرون می آید، بنابراحتیاط مستحب باید نخوابد ولی اگر بخوابد روزه اش باطل نمی شود.
مسأله 1600 ) اگر روزه دار در حال بیرون آمدن منی از خواب بیدار شود واجب نیست از بیرون آمدن آن جلوگیری کند.
مسأله 1601 ) روزه داری که محتلم شده، می تواند بول کند و به دستوری که در احکام استبرا گفته شد، استبرا نماید، اگرچه بداند به واسطه بول یا استبرا باقیمانده منی از مجری بیرون می آید.
مسأله 1602 ) روزه داری که محتلم شده، اگر بداند منی در مجری مانده و در صورتی که پیش از غسل بول نکند، پس از غسل منی از او بیرون می آید، بنابراحتیاط مستحب باید پیش از غسل بول کند.
مسأله 1603 ) کسی که می داند اگر عمداً منی از خود بیرون آورد، روزه اش باطل می شود، در صورتی که به قصد بیرون آمدن منی با کسی بازی و شوخی کند روزه اش باطل می شود و باید قضای آن را به جا آورد، اگرچه منی از او بیرون نیاید. اگر منی بیرون آید، علاوه بر قضا، کفاره نیز بر او لازم می شود. در هر دو صورت در ماه رمضان باید در بقیّه روز از آنچه روزه را باطل می کند، خودداری نماید.
مسأله 1604 ) اگر روزه دار بدون قصد بیرون آمدن منی با زن خود بازی و شوخی کند، چنانچه عادتش نیست که با بازی و شوخی منی از او خارج شود و قصد هم ندارد،
اگرچه اتفاقاً منی بیرون آید روزه او صحیح است، ولی اگر عادت دارد یا آن که قصد انزال داشته باشد، اگرچه منی از او بیرون نیاید، روزه اش باطل است.
4- دروغ بستن به خدا و پیغمبر(ص)
مسأله 1605 ) اگر روزه دار به گفتن یا به نوشتن یا به اشاره و مانند این ها به خدا و پیغمبر(ص) و جانشینان پیغمبر: عمداً نسبت دروغ بدهد، اگرچه فوراً بگوید دروغ گفتم یا توبه کند، بنابراحتیاط روزه او باطل است. دروغ بستن به حضرت زهرا(س) و سایر پیامبران و جانشینان آن ها نیز همین حکم را دارد.
مسأله 1606 ) اگر بخواهد خبری را که نمی داند راست است یا دروغ نقل کند، بنابراحتیاط واجب باید از کسی که خبر را گفته، یا از کتابی که خبر در آن نوشته شده، نقل نماید.
مسأله 1607 ) اگر چیزی را به اعتقاد این که راست است، از قول خدا یا پیغمبر نقل کند و سپس بفهمد دروغ بوده، روزه اش باطل نمی شود.
مسأله 1608 ) اگر بداند دروغ بستن به خدا و پیغمبر روزه را باطل می کند و مطلبی را که می داند دروغ است، به آنان نسبت دهد و بفهمد آنچه را گفته راست بوده، روزه او باطل است و باید بقیه روز را امساک کند و قضای آن را به جا آورد.
مسأله 1609 ) اگر دروغی را که دیگری ساخته عمداً به خدا و پیغمبر و جانشینان پیغمبر نسبت دهد، روزه اش باطل می شود ولی اگر از قول کسی که دروغ را ساخته نقل کند، روزه اش باطل نمی شود.
مسأله 1610 ) اگر از روزه دار بپرسند که آیا پیغمبر(ص) چنین مطلبی فرموده و او جایی که در جواب باید بگوید نه، عمداً بگوید بلی، یا جایی که باید بگوید بلی، عمداً بگوید نه، روزه اش باطل می شود.
مسأله 1611 ) اگر از قول خدا یا پیغمبر(ص) حرف راستی را بگوید، سپس بگوید دروغ گفتم و منظورش این باشد که مضمون سخن اوّل را تکذیب کند یا در شب دروغی را به آنان نسبت دهد و فردای آن که روزه می باشد، بگوید آنچه دیشب گفتم راست است، روزه اش باطل می شود.
6 - رسانیدن غبار غلیظ به حلق
مسأله 1612 ) رساندن غبار غلیظ به حلق هرگاه در حلق تبدیل به جِرم شود و فرو رود روزه را باطل می کند، در غیر این صورت روزه صحیح است، خواه غبار چیزی که خوردن آن حلال است مانند آرد باشد یا غبار چیزی که خوردن آن حرام است.
مسأله 1613 ) هرگاه به واسطه باد یا جارو کردن زمین، غبار غلیظی برخیزد و بر اثر عدم مواظبت به حلق برسد، روزه اش باطل می شود (به شرحی که در مسأله قبل گفته شد).
مسأله 1614 ) احتیاط واجب آن است که روزه دار از کشیدن سیگار و تنباکو و سایر دخانیات پرهیز کند، ولی رفتن به حمّام اشکال ندارد هرچند فضای حمام را بخار گرفته باشد.
مسأله 1615 ) اگر فراموش کند که روزه است و مواظبت نکند، بی اختیار و بدون اراده غبار و مانند آن به حلق او برسد، روزه اش باطل نمی شود.
مسأله 1616 ) در جایی که احتمال می دهد غبار یا دود به حلق برسد و فرو رود باید احتیاط کند، ولی اگر یقین یا گمان داشته باشد، فرو نمی رود روزه اش صحیح است.
6- فرو بردن سر در آب
مسأله 1617 ) اگر روزه دار عمداً تمام سر را در آب فرو برد، اگرچه باقی بدن او از آب بیرون باشد، بنابراحتیاط واجب روزه اش باطل می شود. ولی اگر تمام بدن را آب بگیرد و مقداری از سر بیرون باشد، روزه باطل نمی شود.
مسأله 1618 ) اگر نصف سر را یک دفعه و نصف دیگر آن را دفعه دیگر در آب فرو برد، روزه اش باطل نمی شود.
مسأله 1619 ) اگر شک کند که تمام سر زیر آب رفته یا نه، روزه اش صحیح است.
مسأله 1620 ) اگر تمام سر زیر آب برود ولی مقداری از موها بیرون بماند، روزه باطل می شود.
مسأله 1621 ) سر فرو بردن در مایعاتی غیر آب مانند شیر برای روزه ضرری ندارد، بلکه اظهر این است که فرو بردن سر در آب مضاف نیز روزه را باطل نمی کند، اگرچه احتیاط در ترک آن است.
مسأله 1622 ) اگر روزه دار بی اختیار در آب بیفتد و تمام سر او را آب بگیرد، یا فراموش کند که روزه است و سر در آب فرو برد، روزه او باطل نمی شود.
مسأله 1623 ) اگر به خیال این که آب سر او را نمی گیرد، خود را در آب بیندازد و آب تمام سر او را بگیرد، روزه اش اشکال ندارد.
مسأله 1624 ) اگر فراموش کند که روزه است و سر را در آب فرو برد، یا دیگری به زور سر او را در آب فرو برد، چنانچه در زیر آب یادش بیاید که روزه است یا آن کس دست خود را بردارد، باید فوراً سر را بیرون آورد و چنانچه بیرون نیاورد، روزه اش باطل می شود.
مسأله 1625 ) اگر فراموش کند که روزه است و به نیت غسل سر را در آب فرو برد، روزه و غسل او صحیح است.
مسأله 1626 ) اگر بداند که روزه است و عمداً برای غسل سر را در آب فرو برد، چنانچه روزه او مثل روزه ماه رمضان واجب معین باشد، روزه و غسل هر دو باطل است. اگر روزه مستحب باشد، یا روزه واجبی باشد که مثل روزه کفّاره وقت معینی ندارد، غسل صحیح و روزه باطل می باشد، مگر در قضای روزه ماه رمضان بعد از ظهر که روزه و غسل هر دو باطل می شود.
مسأله 1627 ) اگر برای آن که کسی را از غرق شدن نجات دهد سر را در آب فرو برد اگرچه نجات دادن او واجب باشد، روزه اش باطل می شود.
7- باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح
مسأله 1628 ) اگر جنب عمداً تا اذان صبح غسل نکند یا اگر وظیفه او تیمم است عمداً تیمم ننماید، در صورتی که روزه او روزه ماه رمضان و قضای آن باشد، روزه اش باطل است.
مسأله 1629 ) اگر در روزه واجبی غیر روزه ماه رمضان که وقت آن معین است تا اذان صبح عمداً غسل نکند و تیمم هم ننماید، روزه اش اشکال دارد، همچنین است در سایر روزه های واجب که وقت معین ندارد.
مسأله 1630 ) کسی که در ماه رمضان جنب است و می خواهد روزه بگیرد چنانچه عمداً غسل نکند تا وقت تنگ شود، باید تیمم کند و روزه بگیرد و روزه اش صحیح است و قضا ندارد ولی معصیت کرده زیرا غسل را عمداً به تأخیر انداخته است.
مسأله 1631 ) اگر جنب در ماه رمضان غسل را فراموش کند و پس از یک روز یادش بیاید، باید روزه آن روز را قضا نماید. اگر پس از چند روز یادش بیاید، باید روزه هرچند روزی را که یقین دارد جنب بوده، قضا نماید. مثلاً اگر نمی داند سه روز جنب بوده یا چهار روز، باید روزه سه روز را قضا کند.
مسأله 1632 ) کسی که در شب ماه رمضان برای هیچ کدام از غسل و تیمم وقت ندارد، اگر خود را جنب کند روزه اش باطل است و قضا و کفاره بر او واجب می شود. ولی اگر برای تیمم وقت دارد، چنانچه خود را جنب کند، باید تیمم نماید و روزه بگیرد و روزه او صحیح است و قضا ندارد.
مسأله 1633 ) اگر گمان کند که برای غسل وقت دارد و خود را جنب نماید و سپس بفهمد وقت تنگ بوده -چه پُرس و جو کرده و چه نکرده- واجب است با تیمم روزه بگیرد و روزه اش صحیح است.
مسأله 1634 ) کسی که در شب ماه رمضان جنب است و می داند که اگر بخوابد تا صبح بیدار نمی شود، خواب بر او حرام است و نباید بخوابد. چنانچه بخوابد و تا صبح بیدار نشود، روزه اش باطل است و قضا و کفاره بر او واجب می شود.
مسأله 1635 ) هرگاه جنب در شب ماه رمضان بخوابد و بیدار شود چنانچه احتمال بدهد که اگر دوباره بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود، جایز است بخوابد ولی احتیاط مستحب آن است که تا غسل نکند، نخوابد.
مسأله 1636 ) کسی که در شب ماه رمضان جنب است و می داند یا احتمال می دهد که اگر بخوابد، پیش از اذان صبح بیدار می شود، چنانچه تصمیم داشته باشد که پس از بیدار شدن غسل کند و با این تصمیم بخوابد و تا اذان صبح خواب بماند، روزه اش صحیح است.
مسأله 1637 ) کسی که در شب ماه رمضان جنب است و می داند یا احتمال می دهد که اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود، چنانچه غفلت داشته باشد که پس از بیدار شدن باید غسل کند، در صورتی که بخوابد و تا اذان صبح خواب بماند، روزه اش صحیح است. ولی بنابراحتیاط مستحب قضای آن روز را بگیرد و کفاره هم بدهد.
مسأله 1638 ) کسی که در شب ماه رمضان جنب است و می داند یا احتمال می دهد که اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود، چنانچه نخواهد پس از بیدار شدن غسل کند یا تردید داشته باشد که غسل کند، در صورتی که بخوابد و بیدار نشود، روزه اش باطل است.
مسأله 1639 ) اگر جنب در شب ماه رمضان بخوابد و بیدار شود و بداند یا احتمال دهد که اگر دوباره بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود و تصمیم داشته باشد پس از بیدار شدن غسل کند، چنانچه دوباره بخوابد و تا اذان بیدار نشود، باید روزه آن روز را قضا کند. اگر از خواب دوم بیدار شود و برای مرتبه سوم بخوابد و تا اذان صبح بیدار نشود، قضای روزه آن روز بر او واجب می شود و احتیاط مستحب آن است که کفاره نیز بدهد.
مسأله 1640 ) خوابی که در آن محتلم شده، خواب اوّل حساب نمی شود. اگر پس از بیدار شدن دو مرتبه بخوابد، این خواب از نظر احکام گذشته، خواب اوّل است.
مسأله 1641 ) اگر روزه دار در روز محتلم شود، واجب نیست فوراً غسل کند.
مسأله 1642 ) هرگاه در ماه رمضان پس از اذان صبح بیدار شود و ببیند محتلم شده، اگرچه بداند پیش از اذان محتلم شده، روزه او صحیح است.
مسأله 1643 ) کسی که می خواهد قضای روزه ماه رمضان را بگیرد، هرگاه عمداً یا سهواً تا اذان صبح جنب بماند، روزه او باطل است.
مسأله 1644 ) کسی که می خواهد قضای روزه ماه رمضان را بگیرد، اگر پس از اذان صبح بیدار شود و ببیند محتلم شده و بداند پیش از اذان محتلم گردیده، چنانچه وقت قضای روزه تنگ است، مثلاً پنج روز روزه قضای ماه رمضان دارد و پنج روز هم به ماه رمضان مانده است، بنابراحتیاط واجب باید آن روز را روزه بگیرد و پس از ماه رمضان هم عوض آن را به جا آورد. اگر وقت قضای روزه تنگ نیست، روزه او باطل است.
مسأله 1645 ) اگر در روزه های مستحبی عمداً تا اذان صبح باقی بر جنابت بماند روزه اش صحیح است و احتیاط مستحب آن است که پیش از اذان صبح غسل کند.
مسأله 1646 ) اگر زن پیش از اذان صبح از حیض یا نفاس پاک شود و عمداً غسل نکند، یا اگر وظیفه او تیمم است عمداً تیمم نکند، روزه اش باطل است.
مسأله 1647 ) اگر زن در ماه رمضان پیش از اذان صبح از حیض یا نفاس پاک شود و برای غسل وقت نداشته باشد، باید تیمم نماید و بنابراحتیاط واجب تا اذان صبح بیدار بماند، همچنین است حکم جنب در صورتی که وظیفه اش تیمم باشد. اگر بخواهد روزه غیر ماه رمضان بگیرد، احتیاط آن است که تیمم یا غسل کند خصوصاً در قضای روزه ماه رمضان.
مسأله 1648 ) اگر زن در ماه رمضان نزدیک اذان صبح از حیض یا نفاس پاک شود و برای هیچ کدام از غسل و تیمم وقت نداشته باشد، یا پس از اذان بفهمد که پیش از اذان پاک شده، روزه او صحیح است.
مسأله 1649 ) اگر پس از اذان صبح از خون حیض یا نفاس پاک شود یا در بین روز خون حیض یا نفاس ببیند، اگرچه نزدیک مغرب باشد، روزه او باطل است.
مسأله 1650 ) اگر زن غسل حیض یا نفاس را فراموش کند و پس از یک یا چند روز یادش بیاید، روزه هایی که گرفته صحیح است.
مسأله 1651 ) اگر زن پیش از اذان صبح از حیض یا نفاس پاک شود و در غسل کردن کوتاهی کند و تا اذان غسل نکند، روزه اش باطل است ولی چنانچه کوتاهی نکند، مثلاً منتظر باشد که حمام زنانه شود، اگرچه سه مرتبه بخوابد و تا اذان غسل نکند، روزه او صحیح است.
مسأله 1652 ) اگر زنی که در حال استحاضه است غسل های خود را به تفصیلی که در احکام استحاضه گفته شد به جا آورد، روزه او صحیح است.
مسأله 1653 ) کسی که مسّ میّت کرده یعنی جایی از بدن خود را به بدن میت رسانده، می تواند بدون غسل مسّ میّت روزه بگیرد. اگر در حال روزه هم میت را مس نماید، روزه او باطل نمی شود.
8- اماله
مسأله 1654 ) اماله با چیز روان اگرچه از روی ناچاری و برای معالجه باشد، روزه را باطل می کند.
10 - قی کردن
مسأله 1655 ) هرگاه روزه دار عمداً قی کند اگرچه به دلیل بیماری و مانند آن ناچار باشد، روزه اش باطل می شود ولی اگر سهواً یا بی اختیار قی کند، اشکال ندارد.
مسأله 1656 ) اگر در شب چیزی بخورد که می داند به سبب خوردن آن در روز بی اختیار قی می کند، احتیاط واجب آن است که روزه آن روز را قضا نماید.
مسأله 1657 ) اگر روزه دار بتواند از قی کردن خودداری کند، چنانچه برای او ضرر و مشقّت نداشته باشد، باید خودداری کند.
مسأله 1658 ) اگر مگس در گلوی روزه دار برود چنانچه ممکن شود و آن را فرو نبرده باشد، باید آن را بیرون آورد و روزه باطل نمی شود. ولی اگر بداند که به واسطه بیرون آوردن آن، قی می کند واجب نیست بیرون آورد و روزه او صحیح است.
مسأله 1659 ) اگر سهواً چیزی را فرو ببرد و پیش از رسیدن به آخرین نقطه حلق یادش بیاید که روزه است، چنانچه ممکن باشد، باید آن را بیرون آورد و روزه او صحیح است.
مسأله 1660 ) اگر یقین داشته باشد که به واسطه آروغ زدن، چیزی از گلو بیرون می آید به گونه ای که به آن قی کردن می گویند، نباید عمداً آروغ بزند ولی اگر یقین نداشته باشد، اشکال ندارد.
مسأله 1661 ) اگر آروغ بزند و چیزی در گلو یا دهانش بیاید، باید آن را بیرون بریزد و اگر بی اختیار فرو رود، روزه اش صحیح است.
احکام چیزهایی که روزه را باطل می کند
مسأله 1662 ) اگر انسان عمداً و از روی اختیار کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد، روزه او باطل می شود. چنانچه از روی عمد نباشد، روزه اش باطل نمی شود. ولی بقا بر جنابت در سه مورد باعث بطلان روزه می گردد، هرچند عمدی نباشد:
1- بقا بر جنابت در خواب دوم به بعد. 2- قضای ماه رمضان. 3- اگر غسل جنابت را فراموش کند و پس از گذشتن یک یا چند روز یا پس از ماه رمضان متوجه شود، همچنین اگر برای خنک شدن یا بی جهت آب در دهان بگرداند و بی اختیار فرو رود به تفصیلی که در مسأله «1697» می آید.
مسأله 1663 ) اگر روزه دار سهواً یکی از کارهایی که روزه را باطل می کند انجام دهد و به خیال این که روزه اش باطل شده، عمداً دوباره یکی از آن ها را به جا آورد، روزه او باطل می شود.
مسأله 1664 ) اگر چیزی به زور در گلوی روزه دار بریزند، یا سر او را به زور در آب فرو برند، روزه او باطل نمی شود. ولی اگر مجبورش کنند که روزه خود را باطل کند مثلاً به او بگویند اگر غذا نخوری ضرر مالی یا جانی به تو می زنیم و خودش برای جلوگیری از ضرر، چیزی بخورد روزه او باطل می شود.
مسأله 1665 ) روزه دار نباید جایی برود که می داند چیزی در گلویش می ریزند، یا مجبورش می کنند که خودش روزه خود را باطل کند. اگر برود و چیزی در گلویش
بریزند یا از روی ناچاری کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد، روزه او باطل می شود، بلکه اگر قصد رفتن کند، اگرچه نرود روزه اش باطل است.
آنچه برای روزه دار مکروه است
مسأله 1666 ) چند چیز برای روزه دار مکروه است، از جمله: دوا ریختن به چشم و سرمه کشیدن، در صورتی که مزه یا بوی آن به حلق برسد؛ انجام دادن هر کاری که مانند خون گرفتن و حمام رفتن باعث ضعف می شود؛ انفیه کشیدن اگر نداند که به حلق می رسد و اگر بداند به حلق می رسد جایز نیست؛ بو کردن گیاهان معطّر؛ نشستن زن در آب؛ استعمال شیاف؛ تر کردن لباسی که در بدن است؛ کشیدن دندان و هرکاری که به واسطه آن از دهان خون بیاید؛ مسواک کردن با چوب تر؛ بی جهت آب یا چیزی در دهان کردن، نیز مکروه است انسان بدون قصد بیرون آمدن منی زن خود را ببوسد یا کاری کند که شهوت خود را به حرکت آورد. اگر به قصد بیرون آمدن منی باشد، روزه او باطل می شود.
جاهایی که قضا و کفّاره واجب است
مسأله 1667 ) اگر در روزه ماه رمضان عمداً سر به زیر آب فرو برد، یا به خدا و پیغمبر نسبت دروغ بدهد، یا در شب جنب شود و به تفصیلی که در مسأله «1639» گفته شد، بیدار شود و دوباره بخوابد و تا اذان صبح بیدار نشود، فقط باید قضای آن روز را بگیرد. ولی اگر کار دیگری که روزه را باطل می کند، عمداً انجام دهد، در صورتی که می دانسته آن کار روزه را باطل می کند یا می دانسته که آن کار مانند استمنا حرام است، ولی نمی دانسته که روزه را باطل می کند، قضا و کفّاره بر او واجب می شود. این حکم در قی و اماله با چیزهای روان بنابراحتیاط واجب است.
مسأله 1668 ) اگر به واسطه ندانستن مسأله کاری انجام دهد که روزه را باطل می کند، چنانچه می توانسته مسأله را یاد بگیرد، بنابراحتیاط مستحب کفاره بدهد. اگر نمی توانسته مسأله را یاد بگیرد، کفاره بر او نیست.
کفّاره روزه
مسأله 1669 ) کسی که کفّاره روزه ماه رمضان بر او واجب است، باید یک بنده آزاد کند یا به دستوری که در مسأله بعد گفته می شود دو ماه روزه بگیرد یا شصت فقیر را سیر کند یا به هرکدام یک مُدّ که تقریباً ده سیر(750گرم) است، طعام یعنی گندم یا جو و مانند این ها بدهد. چنانچه اینها برایش ممکن نباشد، بنابراحتیاط واجب باید هیجده روز روزه بگیرد و یا هرچند مد که می تواند به فقرا طعام بدهد. اگر نتواند روزه بگیرد و یا نتواند طعام بدهد، باید استغفار کند، اگرچه مثلاً یک مرتبه بگوید: «استغفرالله». هر وقت بتواند، کفاره را بدهد.
مسأله 1670 ) کسی که می خواهد دو ماه کفاره روزه ماه رمضان را بگیرد باید یک ماه تمام و یک روز آن را از ماه دیگر پی درپی بگیرد. اگر بقیه پی درپی نباشد، اشکال ندارد.
مسأله 1671 ) کسی که می خواهد دو ماه کفاره روزه ماه رمضان را بگیرد، نباید موقعی شروع کند که در بین سی و یک روز، روزی باشد که مانند عید قربان که روزه آن حرام است.
مسأله 1672 ) کسی که باید پی درپی روزه بگیرد، اگر در بین آن بدون عذر یک روز روزه نگیرد یا وقتی شروع کند که در بین آن به روزی برسد که روزه آن واجب است، مثلاً به روزی برسد که نذر کرده آن روز را روزه بگیرد، باید روزه ها را از سر بگیرد.
مسأله 1673 ) اگر در بین روزهایی که باید پی درپی روزه بگیرد، عذری مثل حیض، یا نفاس یا سفری که در رفتن آن مجبور است برای او پیش آید، پس از برطرف شدن عذر واجب نیست روزه ها را از سر بگیرد، بلکه بقیه را بعد از برطرف شدن عذر به جا می آورد.
مسأله 1674 ) اگر به چیز حرامی مانند شراب و زنا روزه خود را باطل کند بنابراحتیاط کفاره جمع بر او واجب می شود، یعنی باید یک بنده آزاد کند و دو ماه روزه بگیرد و شصت فقیر را سیر کند یا به هرکدام از آن ها یک مُدّ که تقریباً 750 گرم است، گندم یا جو یا نان و مانند این ها بدهد. چنانچه هر سه برایش ممکن نباشد، هرکدام که ممکن است، باید انجام دهد. هرگاه آن چیز اصلاً حلال ولی به جهتی حرام شده باشد، مثل خوردن غذای حلالی که برای انسان ضرر دارد و آمیزش با همسر در حال حیض، کفاره جمع بر او واجب نمی شود.
مسأله 1675 ) اگر روزه دار دروغی را به خدا و پیغمبر9 نسبت دهد اگرچه روزه خود را به چیز حرامی باطل کرده، ولی کفّاره جمع (که تفصیل آن در مسأله پیش گفته شد) بر او واجب نمی شود بلکه کفاره ای برای او نیست.
مسأله 1676 ) اگر روزه دار در یک روز ماه رمضان چند مرتبه آمیزش کند بنابراحتیاط برای هر دفعه یک کفاره بر او واجب است، ولی اگر آمیزش او حرام باشد، برای هر دفعه کفاره جمع واجب می شود.
مسأله 1677 ) اگر روزه دار در یک روز ماه رمضان چند مرتبه غیر جماع کار دیگری که روزه را باطل می کند انجام دهد، برای همه یک کفّاره کافی است.
مسأله 1678 ) اگر روزه دار غیر جماع کار دیگری که روزه را باطل می کند انجام دهد و سپس با حلال خود آمیزش نماید، بنابراحتیاط برای هرکدام یک کفّاره واجب می شود.
مسأله 1679 ) اگر روزه دار غیر جماع کار دیگری که حلال است و روزه را باطل می کند انجام دهد، مثلاً آب بیاشامد و سپس کار دیگری که حرام است و روزه را باطل می کند انجام دهد، مثلاً غذای حرامی بخورد، یک کفاره کافی است.
مسأله 1680 ) اگر روزه دار آروغ بزند و چیزی در دهانش بیاید، چنانچه عمداً آن را فرو ببرد، روزه اش باطل است و باید قضای آن را بگیرد و کفاره هم بر او واجب می شود. اگر خوردن آن چیز حرام باشد، مثلاً موقع آروغ زدن خون به دهان او بیاید و عمداً آن را فرو برد، باید قضای آن روز را بگیرد و کفّاره جمع هم بدهد.
مسأله 1681 ) اگر نذر کند که روز معینی را روزه بگیرد، چنانچه در آن روز عمداً روزه خود را باطل کند، باید کفاره بدهد که باید یک بنده آزاد کند یا ده مسکین را طعام بدهد و یا لباس بپوشاند. اگر این ها را امکان نداشته باشد سه روز پی درپی روزه بگیرد.
مسأله 1682 ) کسی که می تواند وقت را تشخیص دهد، اگر به گفته کسی که می گوید مغرب شده افطار کند و سپس بفهمد مغرب نبوده است، قضا و کفاره بر او واجب می شود مگر در صورتی که به گفته او اطمینان پیدا کرده باشد که در این صورت کفّاره ندارد.
مسأله 1683 ) کسی که عمداً روزه خود را باطل کرده، اگر بعد از ظهر مسافرت کند، یا پیش از ظهر برای فرار از کفّاره سفر نماید، کفاره از او ساقط نمی شود، بلکه اگر پیش از ظهر مسافرتی برای او پیش آمد، نیز کفاره بر او واجب است.
مسأله 1684 ) اگر عمداً روزه خود را باطل کند، سپس عذری مانند حیض یا نفاس یا مرض برای او پیدا شود، احتیاط واجب این است که کفاره را بدهد.
مسأله 1685 ) اگر یقین کند که روز اوّل ماه رمضان است و عمداً روزه خود را باطل کند، سپس معلوم شود که آخر شعبان بوده کفاره بر او واجب نیست.
مسأله 1686 ) اگر شک کند که آخر رمضان است یا اوّل شوال و عمداً روزه خود را باطل کند، بعد معلوم شود اوّل شوال بوده کفاره بر او واجب نیست.
مسأله 1687 ) اگر روزه دار در ماه رمضان با همسر خود که روزه دار است جماع کند، چنانچه زن را مجبور کرده باشد، کفاره روزه خود و روزه همسر را باید بدهد. اگر همسر به جماع راضی بوده، بر هرکدام یک کفاره واجب می شود.
مسأله 1688 ) اگر زنی شوهر روزه دار خود را مجبور کند که آمیزش نماید یا کار دیگری که روزه را باطل می کند انجام دهد واجب نیست کفاره روزه شوهر را بدهد.
مسأله 1689 ) اگر روزه دار در ماه رمضان، زن خود را مجبور به آمیزش کند و در بین جماع، زن راضی شود، چنانچه اجبار به حدی باشد که به کلّی اراده و اختیار از زن سلب شود، بعداً که راضی شد، باید مرد یک کفاره و زن هم یک کفاره بدهد. اگر به این حد نرسد، ولی به اکراه تن دردهد، بعداً که راضی شد، کفاره بر او واجب نیست و مرد باید زائد بر کفاره خود، کفاره زن را هم بدهد.
مسأله 1690 ) اگر روزه دار در ماه رمضان با زن روزه دار خود که خواب است جماع نماید، یک کفاره بر او واجب می شود و روزه زن صحیح است و کفاره هم بر او واجب نیست.
مسأله 1691 ) اگر مرد، زن خود را مجبور کند که غیر جماع کار دیگری که روزه را باطل می کند به جا آورد، کفّاره زن را نباید بدهد و بر خود زن هم کفاره واجب نیست.
مسأله 1692 ) کسی که به واسطه مسافرت یا مرض روزه نمی گیرد، نمی تواند زن روزه دار خود را مجبور به جماع کند، ولی اگر او را مجبور نماید، کفاره بر مرد واجب نیست.
مسأله 1693 ) انسان نباید در به جا آوردن کفاره کوتاهی کند، ولی لازم نیست فورا آن را انجام دهد.
مسأله 1694 ) اگرکفّاره بر انسان واجب شود و چند سال آن را به جا نیاورد چیزی بر آن اضافه نمی شود.
مسأله 1695 ) کسی که باید برای کفاره یک روز شصت فقیر را طعام بدهد، نباید به هرکدام بیش تر از یک مُدّ (که تقریباً 750 گرم است) طعام بدهد یا یک فقیر را بیش تر از یک مرتبه سیر نماید، ولی می تواند برای هر یک از اعضای خانواده فقیر اگرچه صغیر باشند، یک مُدّ به فقیر بدهد و بر فقیر لازم است کفاره خانواده اش را برای ایشان صرف نماید.
مسأله 1696 ) کسی که قضای روزه رمضان را گرفته اگر بعد از ظهر عمداً کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد، باید به ده فقیر هرکدام یک مُدّ که تقریباً 750 گرم است، طعام بدهد. اگر نمی تواند، سه روز روزه بگیرد.
جاهایی که فقط قضای روزه واجب است
مسأله 1697 ) در چند صورت فقط قضای روزه بر انسان واجب است و کفاره واجب نیست:
اوّل: روزه دار در روز ماه رمضان عمداً سر به زیر آب فرو ببرد یا نسبت دروغ به خدا و پیغمبر بدهد.
دوم: در شب ماه رمضان جنب باشد و به تفصیلی که در مسأله 1639 گفته شد، تا اذان صبح از خواب دوم یا سوم بیدار نشود.
سوم: عملی که روزه را باطل می کند، به جا نیاورد ولی نیت روزه نکند یا ریا نماید یا قصد کند که روزه نباشد، یا قصد نماید کاری که روزه را باطل می کند، انجام دهد.
چهارم: در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش کند و با حال جنابت یک روز یا چند روز روزه بگیرد.
پنجم: در ماه رمضان بدون این که تحقیق کند صبح شده یا نه، کاری که روزه را باطل می کند، انجام دهد، سپس معلوم شود صبح بوده، نیز اگر بعد از تحقیق با این که گمان دارد صبح شده، کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد، سپس معلوم شود صبح بوده، قضای آن روز بر او واجب است. بلکه اگر بعد از تحقیق شک کند که صبح شده یا نه و کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد، سپس معلوم شود صبح بوده باید قضای روزه آن روز را به جا آورد.
ششم: کسی بگوید صبح نشده و انسان به گفته او کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد، سپس معلوم شود صبح بوده است.
هفتم: کسی بگوید صبح شده و انسان به گفته او یقین نکند یا خیال کند شوخی می کند و کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است.
هشتم: کور و مانند آن به گفته کسی دیگر افطار کند، بعد معلوم شود مغرب نبوده است.
نهم: در هوای صاف به واسطه تاریکی یقین کند که مغرب شده و افطار کند، بعد معلوم شود مغرب نبوده است، ولی اگر در هوای ابری به گمان این که مغرب شده، افطار کند، سپس معلوم شود مغرب نبوده، قضا لازم نیست.
دهم: برای خنک شدن یا بی جهت مضمضه کند، یعنی آب در دهان بگرداند و بی اختیار فرو رود، در این صورت قضای روزه بنابراحتیاط است. ولی اگر فراموش کند که روزه است و آب را فرو دهد یا برای وضو مضمضه کند و بی اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.
یازدهم: روزه را به جهت تقیه یا اضطرار یا اکراه، افطار کند.
مسأله 1698 ) اگر غیر آب چیز دیگری را به دهان ببرد و بی اختیار فرو رود، یا آب داخل بینی کند و بی اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.
مسأله 1699 ) مضمضه زیاد برای روزه دار مکروه است. اگر پس از مضمضه بخواهد آب دهان را فرو برد، بهتر است سه مرتبه آب دهان را بیرون بریزد.
مسأله 1700 ) اگر انسان بداند که به واسطه مضمضه بی اختیار، یا از روی فراموشی آب وارد گلویش می شود، نباید مضمضه کند اگرچه برای وضو باشد.
مسأله 1701 ) اگر در ماه رمضان، پس از تحقیق یقین کند که صبح نشده و کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، قضا لازم نیست.
مسأله 1702 ) اگر انسان شک کند که مغرب شده یا نه، نمی تواند افطار کند ولی اگر شک کند که صبح شده یا نه، پیش از تحقیق هم می تواند کاری که روزه را باطل می کند، انجام دهد.
احکام روزه قضا
مسأله 1703 ) اگر دیوانه عاقل شود، واجب نیست روزه های وقتی را که دیوانه بوده، قضا نماید.
مسأله 1704 ) اگر کافر مسلمان شود، واجب نیست روزه های وقتی را که کافر بوده، قضا نماید. ولی اگر مسلمانی کافر شود و دوباره مسلمان گردد، روزه های وقتی را که کافر بوده، باید قضا نماید.
مسأله 1705 ) روزه ای که از انسان به واسطه مستی فوت شده، باید قضا نماید، اگرچه چیزی را که به واسطه آن مست شده برای معالجه خورده باشد.
مسأله 1706 ) اگر برای عذری چند روز روزه نگیرد و سپس شک کند که چه وقت عذر او برطرف شده، باید مقدار بیش تری را که احتمال می دهد روزه نگرفته قضا نماید، مثلاً کسی که پیش از ماه رمضان مسافرت کرده و نمی داند پنجم ماه رمضان از سفر برگشته یا ششم باید شش روز روزه بگیرد. ولی کسی که نمی داند چه وقت عذر برایش پیدا شده، می تواند مقدار کم تر را قضا نماید، مثلاً اگر در آخرهای ماه رمضان مسافرت کند و بعد از ماه رمضان برگردد و نداند که بیست و پنجم ماه رمضان مسافرت کرده، یا بیست و ششم، می تواند مقدار کمتر یعنی پنج روز را قضا کند، اگرچه احتیاط مستحب آن است که مقدار بیش تر یعنی شش روز را قضا نماید.
مسأله 1707 ) اگر از چند ماه رمضان روزه قضا داشته باشد، قضای هر کدام را که اوّل بگیرد، مانعی ندارد. ولی اگر وقت قضای ماه رمضان آخر تنگ باشد، مثلاً پنج روز از ماه رمضان آخر قضا داشته باشد و پنج روز هم به ماه رمضان مانده باشد، احتیاط آن است که اوّل قضای ماه رمضان آخر را بگیرد.
مسأله 1708 ) اگر قضای روزه چند ماه رمضان بر او واجب باشد و در نیت معین نکند روزه ای را که می گیرد قضای کدام ماه رمضان است، قضای سال اوّل حساب می شود.
مسأله 1709 ) کسی که قضای روزه ماه رمضان را گرفته، اگر وقت قضای روزه او تنگ نباشد، می تواند پیش از ظهر روزه خود را باطل نماید.
مسأله 1710 ) اگر قضای روزه میتی را گرفته باشد، احتیاط مستحب آن است که بعد از ظهر روزه را باطل نکند.
مسأله 1711 ) اگر به واسطه مرض یا حیض یا نفاس، روزه ماه رمضان را نگیرد و پیش از تمام شدن ماه رمضان بمیرد، لازم نیست روزه هایی را که نگرفته برای او قضا کنند.
مسأله 1712 ) اگر به واسطه بیماری روزه ماه رمضان را نگیرد و بیماری او تا ماه رمضان سال بعد طول بکشد، قضای روزه هایی را که نگرفته بر او واجب نیست و باید برای هر روز یک مُدّ که تقریباً 750 گرم است، طعام یعنی گندم یا جو و مانند این ها به فقیر بدهد، ولی اگر به واسطه عذر دیگری مثلاً مسافرت روزه نگرفته باشد و عذر او تا ماه رمضان بعد باقی بماند روزه هایی را که نگرفته باید قضا کند. احتیاط مستحب آن است که برای هر روز یک مُدّ طعام به فقیر بدهد.
مسأله 1713 ) اگر به سبب بیماری روزه ماه رمضان را نگیرد و بعد از ماه رمضان بیماری او برطرف شود، ولی عذر دیگری پیدا کند که نتواند تا ماه رمضان بعد قضای روزه را بگیرد، باید روزه هایی را که نگرفته، قضا نماید، نیز اگر در ماه رمضان، غیر بیماری عذر دیگری داشته باشد و پس از ماه رمضان عذر برطرف شود و تا ماه رمضان سال بعد به واسطه بیماری نتواند روزه بگیرد، روزه هایی را که نگرفته باید قضا کند. احتیاط واجب است در این صورت برای هر روز یک مُدّ طعام به فقیر بدهد.
مسأله 1714 ) اگر در ماه رمضان به واسطه عذری روزه نگیرد و پس از ماه رمضان عذر او برطرف شود و تا ماه رمضان آینده عمداً قضای روزه را نگیرد، باید روزه را قضا کند و برای هر روز یک مُدّ گندم یا جو و مانند این ها به فقیر بدهد.
مسأله 1715 ) اگر به قضای روزه ماه رمضان اعتنا نکند و در تنگی وقت عذری پیدا شود باید کفاره یک مُدی را بدهد و سال بعد قضا کند ولی اگر قصد داشت قضا کند و در تنگی وقت عذر پیدا شد، احتیاطاً باید کفاره را بدهد و سال بعد قضا کند.
مسأله 1716 ) اگر بیماری انسان چند سال طول بکشد، پس از آن که خوب شد، باید قضای ماه رمضان آخر را بگیرد و برای هر روز از سال های پیش یک مُدّ که تقریباً 750 گرم است، طعام یعنی گندم یا جو و مانند این ها به فقیر بدهد.
مسأله 1717 ) کسی که باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد، می تواند کفاره چند روز را به یک فقیر بدهد.
مسأله 1718 ) اگر قضای روزه ماه رمضان را چند سال به تأخیر بیندازد، باید قضا را بگیرد و برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.
مسأله 1719 ) اگر روزه ماه رمضان را عمداً نگیرد، باید قضای آن را به جا آورد و برای هر روز دو ماه روزه بگیرد، یا به شصت فقیر طعام بدهد، یا یک بنده آزاد کند. چنانچه تا ماه رمضان آینده قضای آن روزه را به جا نیاورد، برای هر روز دادن یک مد لازم است.
مسأله 1720 ) اگر روزه ماه رمضان را عمداً نگیرد و در روز مکرّر آمیزش کند، بنابراحتیاط واجب کفاره هم مکرر می شود. ولی اگر چند مرتبه کار دیگری که روزه را باطل می کند انجام دهد، مثلاً چند مرتبه غذا بخورد، یک کفاره کافی است.
مسأله 1721 ) پس از مرگ پدر، پسر بزرگ تر باید قضای نماز و روزه او را به تفصیلی که در مسائل«1399 - 1407» گفته شد، به جا آورد.
مسأله 1722 ) اگر پدر غیر از روزه ماه رمضان، روزه واجب دیگری را مانند روزه نذر نگرفته باشد، احتیاط واجب آن است که پسر بزرگ تر قضا نماید.
احکام روزه مسافر
مسأله 1723 ) مسافری که باید نمازهای چهار رکعتی را در سفر دو رکعت بخواند نباید روزه بگیرد. مسافری که نمازش را تمام می خواند، مثل کسی که زیاد مسافرت می کند یا سفر او سفر معصیت است، باید در سفر روزه بگیرد.
مسأله 1724 ) مسافرت در ماه رمضان اشکال ندارد، ولی اگر برای فرار از روزه باشد، مکروه است.
مسأله 1725 ) اگر غیر روزه ماه رمضان روزه معیّن دیگری بر انسان واجب باشد، مثلاً نذر کرده باشد روز معیّنی را روزه بگیرد، بهتر آن است که تا ناچار نشود در آن روز مسافرت نکند. اگر در سفر باشد، چنانچه ممکن است قصد کند که ده روز در جایی بماند و آن روز را روزه بگیرد، ولی ظاهر آن است که سفر جایز است و قصد اقامه واجب نیست. در صورتی که روزه نگیرد، لازم است روزه آن روز را قضا کند.
مسأله 1726 ) اگر نذر کند روزه بگیرد و روز آن را معین نکند، نمی تواند آن را در سفر به جا آورد. ولی چنانچه نذر کند که روز معینی یا یک روزا را در سفر روزه بگیرد، باید آن را در سفر به جا آورد، نیز اگر نذر کند روز معینی را چه مسافر باشد یا نباشد، روزه بگیرد، باید آن روز را اگرچه مسافر باشد، روزه بگیرد.
مسأله 1727 ) مسافر می تواند برای خواستن حاجت سه روز در مدینه طیّبه روزه مستحبی بگیرد.
مسأله 1728 ) کسی که نمی داند روزه مسافر باطل است، اگر در سفر روزه بگیرد و در بین روز مسأله را بفهمد، روزه اش باطل می شود. اگر تا مغرب نفهمد، روزه اش صحیح است.
مسأله 1729 ) اگر فراموش کند که مسافر است یا فراموش کند که روزه مسافر باطل می باشد و در سفر روزه بگیرد، روزه او باطل است.
مسأله 1730 ) اگر روزه دار بعد از ظهر مسافرت نماید، باید روزه خود را تمام کند. اگر پیش از ظهر مسافرت کند، وقتی به حد ترخّص برسد، نمی تواند نیت روزه را ادامه دهد. اگر پیش از آن روزه را باطل کند کفاره بر او واجب است.
مسأله 1731 ) اگر مسافر پیش از ظهر به وطنش یا به جایی برسد که می خواهد ده روز در آن جا بماند، چنانچه کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده، باید آن روز را روزه بگیرد. اگر انجام داده، روزه آن روز بر او واجب نیست. در این مسأله فرقی نیست که پیش از فجر در سفر بوده و یا آن که ابتداءً روزه گرفته و سپس مسافرت کرده و پس به وطن یا جایی که می خواهد ده روز در آن جا بماند، رسیده است.
مسأله 1732 ) اگر مسافر بعد از ظهر به وطنش یا به جایی برسد که می خواهد ده روز در آنجا بماند، نباید آن روز را روزه بگیرد. در این مسأله و مسأله پیشین حد ترخّص ملاک نیست، بلکه ملاک خودِ شهر است.
مسأله 1733 ) مسافر و کسی که از روزه گرفتن عذر دارد، مکروه است در روز ماه رمضان آمیزش نماید و هنگام خوردن و آشامیدن کاملاً خود را سیر کند.
کسانی که روزه بر آن ها واجب نیست
مسأله 1734 ) کسی که به واسطه پیری نمی تواند روزه بگیرد، یا برای او مشقّت دارد روزه بر او واجب نیست ولی در صورت دوم باید برای هر روز یک مُدّ که تقریباً 750 گرم است، گندم یا جو و مانند این ها به فقیر بدهد. در صورت اوّل نیز بنابراحتیاط باید یک مدّ طعام بدهد.
مسأله 1735 ) کسی که به واسطه پیری روزه نگرفته اگر پس از ماه رمضان بتواند روزه بگیرد احتیاط مستحب آن است قضای روزه هایی را که نگرفته است، به-جا آورد.
مسأله 1736 ) اگر انسان مرضی دارد که زیاد تشنه می شود و نمی تواند تشنگی را تحمّل کند، یا برای او مشقّت زیاد دارد، روزه بر او واجب نیست، ولی در صورت دوم باید برای هر روز یک مد گندم یا جو و مانند این ها به فقیر بدهد. احتیاط مستحب آن است که بیش تر از مقداری که ناچار است آب نیاشامد. چنانچه بعد بتواند روزه بگیرد، مستحب است روزهایی را که نگرفته قضا نماید.
مسأله 1737 ) زن بارداری که روزه برای حملش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست و باید برای هر روز یک مد طعام یعنی گندم یا جو و مانند این ها به فقیر بدهد، نیز اگر روزه برای خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست. بنابراحتیاط مستحب باید
برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و در هر دو صورت روزه هایی را که نگرفته، باید قضا نماید.
مسأله 1738 ) زنی که بچه شیر می دهد و شیر او کم است، چه مادر بچه، یا دایه باشد، یا بی اجرت شیر دهد، اگر روزه برای بچه ای که شیر می دهد ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست. باید برای هر روز یک مد طعام یعنی گندم یا جو و مانند این ها به فقیر بدهد، نیز اگر برای خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست. بنابراحتیاط مستحب برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و در هر دو صورت روزه هایی را که نگرفته باید قضا نماید. ولی اگر کسی پیدا شود که بی اجرت بچه را شیر دهد، یا برای شیر دادن بچه از پدر یا مادر بچه یا از کس دیگری که اجرت می دهد، اجرت بگیرد، باید بچه را به او بدهد و روزه بگیرد.
راه ثابت شدن اوّل ماه
مسأله 1739 ) اوّل ماه به پنچ چیز ثابت می شود:
اوّل- خود انسان ماه را ببیند.
دوم- عده ای که از گفته آنان یقین پیدا می شود، بگویند ماه را با چشم عادی (غیرمسلح) دیده ایم، همچنین است هر چیزی که به واسطه آن یقین پیدا شود.
سوم- دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده ایم ولی اگر صفت ماه را برخلاف یکدیگر بگویند اوّل ماه ثابت نمی شود.
چهارم- سی روز از اوّل ماه شعبان بگذرد که به واسطه آن اوّل ماه رمضان ثابت می شود و سی روز از اوّل رمضان بگذرد که به واسطه آن، اوّل ماه شوّال ثابت می شود.
پنجم- حاکم شرع حکم کند که اوّل ماه است.
مسأله 1740 ) اگر حاکم شرع حکم کند که اوّل ماه است، کسی هم که از او تقلید نمی کند، باید به حکم او عمل نماید. ولی کسی که می داند حاکم شرع اشتباه
کرده یا مبنای حاکم شرع با مبنای مجتهدش تفاوت دارد، نمی تواند به حکم او عمل نماید .
مسأله 1741 ) اوّل ماه با پیشگویی منجّمان ثابت نمی شود. ولی اگر انسان از گفته آنان یقین پیداکند، باید به آن عمل نماید.
مسأله 1742 ) بلند بودن ماه یا دیر غروب کردن آن، دلیل نمی شود که شب پیش شب اوّل ماه بوده است.
مسأله 1743 ) اگر اوّل ماه رمضان برای کسی ثابت نشود و روزه نگیرد، چنانچه دو مرد عادل بگویند که شب پیش ماه را دیده ایم، باید روزه آن روز را قضا نماید.
مسأله 1744 ) اگر در شهری اوّل ماه ثابت شود، برای مردم شهر دیگر فائده ندارد مگر آن که آن دو شهر با هم نزدیک باشند، یا انسان بداند که افق آنها یکی است و یا این که در شرق ثابت شود. مقصود از اتّحاد افق آن است که اگر در شهر اوّل ماه دیده شود، در شهر دوم (اگر مانعی مانند ابر نباشد) دیده می شود. این در موردی محقّق می شود که شهر دوم اگر در غرب شهر اوّل باشد، در خطّ عرض نزدیک به آن باشد. اگر در شرق آن است در صورتی ثابت می شود که وحدت افق معلوم باشد، هرچند از این جهت که زمان ماندن ماه در افق شهر اوّل بیش از مقدار اختلاف بین غروب دو شهر باشد.
مسأله 1745 ) اوّل ماه به وسیله دورنگار (فاکس) و رسانه های جمعی ثابت نمی شود، مگر پیام ارسال شده از شهری، نزدیک یا هم افق محل اقامت باشد و یا انسان بداند که پیام از طرف حاکم شرع یا شهادت دو مرد عادل بوده است.
مسأله 1746 ) روزی را که انسان نمی داند آخر ماه رمضان است یا اوّل شوال، باید روزه بگیرد. ولی اگر پیش از مغرب بفهمد که اوّل شوال است، باید افطار کند.
مسأله 1747 ) اگر زندانی نتواند به ماه رمضان یقین کند، باید به گمان عمل نماید. اگر آن هم ممکن نباشد، هر ماهی را که روزه بگیرد صحیح است. ولی باید پس از گذشتن یازده ماه از ماهی که روزه گرفته، دوباره یک ماه روزه بگیرد.
روزه های حرام و مکروه
مسأله 1748 ) روزه عید فطر و قربان حرام است. نیز روزی را که انسان نمی داند آخر شعبان است یا اوّل ماه رمضان، اگر به نیت اوّل ماه رمضان روزه بگیرد حرام می باشد.
مسأله 1749 ) اگر زن به واسطه گرفتن روزه مستحبی حق شوهرش از بین برود روزه او حرام است. احتیاط واجب آن است که اگر حق شوهر هم از بین نرود، با نهی شوهر روزه مستحبی نگیرد.
مسأله 1750 ) روزه مستحبی فرزند با منع والدین حرام نمی شود. مگر اینکه سبب عقوق باشد.
مسأله 1751 ) اگر فرزند بدون اجازه پدر و مادر روزه مستحبی بگیرد و در بین روز، والدین او را از روزه داری نهی کنند روزه اش باطل نمی شود و افطار هم لازم نیست، مگر اینکه روزه اش سبب عقوق باشد.
مسأله 1752 ) کسی که می داند روزه برای او ضرر ندارد، اگرچه دکتر بگوید ضرر دارد، باید روزه بگیرد. کسی که یقین یا گمان دارد که روزه برایش ضرر دارد، اگرچه دکتر بگوید ضرر ندارد، باید روزه نگیرد و اگر روزه بگیرد، صحیح نیست.
مسأله 1753 ) اگر انسان احتمال بدهد که روزه برایش ضرر دارد، و از آن احتمال، ترس برای او پیدا شود، نباید روزه بگیرد و اگر روزه بگیرد، صحیح نیست.
مسأله 1754 ) کسی که عقیده اش این است که روزه برای او ضرر ندارد، اگر روزه بگیرد و پس از مغرب بفهمد روزه برای او ضرر داشته، بنابراحتیاط واجب باید قضای آن را به جا آورد.
مسأله 1755 ) غیر از روزه هایی که گفته شد، روزه های حرام دیگری هست که در کتاب ها مفصّل گفته شده است.
مسأله 1756 ) روزه روز عاشورا و روزی که انسان شک دارد روز عرفه است یا عید قربان، مکروه است.
روزه های مستحب
مسأله 1757 ) روزه تمام روزهای سال، غیر از روزهای حرام و مکروه که گفته شد، مستحب است و برای بعضی از روزها بیش تر سفارش شده است از جمله:
1- پنجشنبه اوّل و پنجشنبه آخر هر ماه و چهارشنبه اوّلی که پس از روز دهم ماه است. اگر کسی این ها را به جا نیاورد، مستحب است قضا نماید. چنانچه اصلاً نتواند روزه بگیرد، مستحب است برای هر روز یک مدّ طعام به فقیر بدهد.
2- سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم هر ماه.
3- تمام ماه رجب و شعبان و بعضی از این دو ماه اگرچه یک روز باشد.
4- روز چهارم تا نهم شوال.
5- روز بیست و پنجم و بیست و نهم ذی قعده.
6- روز اوّل تا روز نهم ذی حجه(روز عرفه)؛ ولی اگر به واسطه ضعفِ روزه نتواند دعاهای روز عرفه را بخواند، روزه آن روز مکروه است.
7- عید سعید غدیر(18ذی حجه).
8- روز مباهله(24ذی حجه).
9- روز اوّل و سوم و هفتم محرم.
10- میلاد مسعود پیغمبراکرم 9 (17ربیع الأوّل)،
11- پانزدهم جمادی الاُولی.
12- روز مبعث حضرت رسول اکرم 9 (27رجب).
اگر کسی روزه مستحبی بگیرد، واجب نیست آن را به آخر برساند، بلکه اگر برادر مؤمنش او را به غذا دعوت کند، مستحب است دعوت او را قبول کند و در بین روز افطار نماید.
مواردی که مستحب است انسان از مبطلات روزه خودداری نماید
مسأله 1758 ) برای شش نفر مستحب است در ماه رمضان اگرچه روزه نیستند از کاری که روزه را باطل می کند، خودداری نمایند:
اوّل- مسافری که در سفر، کاری که روزه را باطل می کند انجام داده باشد و پیش از ظهر به وطنش یا به جایی که می خواهد ده روز بماند، برسد.
دوم- مسافری که بعد از ظهر به وطنش یا به جایی که می خواهد ده روز در آن جا بماند، برسد.
سوم- مریضی که پیش از ظهر خوب شود و کاری که روزه را باطل می کند، انجام داده باشد.
چهارم- مریضی که بعد از ظهر خوب شود.
پنجم- زنی که در بین روز از خون حیض یا نفاس پاک شود.
ششم- کافری که پیش از ظهر پس از انجام کاری که روزه را باطل می کند یا بعد از ظهر مسلمان شود، ولی کافری که پیش از ظهر مسلمان شود و کاری که روزه را باطل می کند به جا نیاورده است، بنابراحتیاط واجب باید نیّت روزه بکند.
مسأله 1759 ) مستحب است روزه دار نماز مغرب و عشا را پیش از افطار کردن بخواند. ولی اگر کسی منتظر او است یا میل زیادی به غذا دارد که نمی تواند با حضور قلب نماز بخواند، بهتر است اوّل افطار کند ولی به قدری که ممکن است نماز را در وقت فضیلت آن به جا آورد.