شرح بر صد کلمه امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام صفحه 133

نیست و شخص متکبّر گر چه خردمندان را کوچک می شمارد و از روی تکبّر به آنان نمی نگرد پس متکبّر در چشم آنان کوچکتر و از طبیعتشان دورتر می باشد،و با این وصف چگونه قابل تصوّر است که خردمندان شخص متکبّر را ستایش و مدح کنند،امّا بقیّه مردم عوام و دیگران که از متکبّر تنفّر دارند به این دلیل است که طبیعت آنان تمایل دارد به کسی که نسبت به آنان تواضع می کند و با سخن نرم و احترام و مهربانی و سود رساندن با مال و مقام و غیر آن،آنها را به خود نزدیک می کند،بویژه که بیشتر آنان به خاطر ناتوانی از آگاه شدن به عیب متکبّر عقیده دارند که ذاتا کامل است و قبول ندارند که کسی بر او برتری داشته باشد،و روشن است کسی که نسبت به ایشان تکبّر کند و مقامشان را حقیر و خودشان را کوچک شمارد.احتراماتی را که یاد کردیم نسبت به آنان روا نمی دارد،و هر گاه چنان باشد آنان بدو مایل نمی شوند و چون دلیلی برای ستایش ندارند آنان را نمی ستایند و مدحی از آنها سر نمی زند چون علّتی برای مدح وجود ندارد پس امام(علیه السلام)در بیان این سلب کلّی راست فرموده است و خدا سرپرست توفیق است.

کلمۀ هشتم

گفتار آن حضرت(علیه السلام):لا برّ مع شحّ.

نیکی با بخل وجود ندارد.

شارح گوید:برّ در اینجا نیکی کردن است اگر چه گاهی بر حسب اشتراک لفظی صدق نیز از آن اراده می شود و شحّ.بخل توأم با آزمندی بسیار است.

تعریف بخل:جلوگیری از بخشش آنچه سزاوار است که به شخص مستحق بخشیده شود با آن که همه خواستار آنند،و هر گاه چنان باشد باید بدانی که مقصود از«لابّر»این است که نیکی با بخل جمع نمی شود،توضیح آن این است که نیکی بخشیدن بعضی از چیزهایی است که بخشیدنش لازم نیست،و بخشیدن بعضی از چیزهایی که لازم نیست با نبخشیدن آنچه بخشیدنش واجب است،محال است که در شخص عاقل جمع شود،زیرا کسی که بخشش آنچه را واجب است از مستحق آن منع کند چگونه از او انتظار می رود که چیزی را که لازم نیست ببخشد.پس ثابت شد که این سالبۀ کلّی درست می باشد.و در این کلمه امام(علیه السلام)هشدار می دهد بر این که ترک بخل واجب است با توجّه به این که جز با ترک بخل ممکن نیست که انسان نیکی کردن لازم را انجام دهد،و آنچه واجب جز با آن انجام نمی شود(مقدمۀ واجب)واجب می باشد.