شرح بر صد کلمه امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام صفحه 165

شمارش عیبهای نفسانی به وسیلۀ آگاهی یافتن بر آنها و شکستن خیال نفس که خود را کامل می داند بطور کلی مشکل است پس از آن که نفس را به داشتن عیبهای بسیار شناخت [شایسته است]که بداند دانش در میان انسانها قسمت شده است و در هیچ یک از آنان به کمال نمی رسد جز با کمالاتی که برایش جمع می شود و هر که فضیلتش از دیگری باشد سزاوار است که خودبین نباشد و بر دیگری مباهات نکند و تمام این درجات اگر چه در واقع ممکن است جز این که در بارۀ بسیاری از مردم ناممکن است و در بارۀ بیشتر مردم تحقّقش سخت و رسیدن به آن دشوار می باشد،و هر گاه چنان باشد وحشتی که از عوامل و اسباب وحشت پدید می آید همیشگی،نیرومند،سخت درمان می باشد به این لحاظ که درمان عواملش دشوار است پس قویترین و سخت ترین وحشت می باشد چون نیروی معلول از نیروی علّتش گرفته می شود بنا بر این راز فرمودۀ امام بر تو روشن می شود که«بدترین وحشت خودبینی است».

ای برادر بر تو سزاوار است بعد از آن که بر راز این کلمه آگاه شدی،به خود بیایی و متوجّه گردی که ترک خودپسندی و کوشش در ریشه کن ساختن آن بر تو واجب می باشد چون این صفت عامل بزرگی از عوامل نابودی است پس در ذهنت این چنین استدلال کن:

خودبینی یک عامل از عواملی است که جلو استعداد نفس را برای رسیدن به کمالات سعادت بخش می گیرد و هر چیزی که چنان باشد ترکش واجب است و از شکل اول قیاس نتیجه می دهد که ترک خودبینی واجب می باشد،مقدّمه اول(صغرا)با توجّه به آنچه بیان کردیم روشن است،امّا مقدّمۀ دوم(کبرا)طلب کمال سعادت بخش واجب است و عواملی که مانع می شود از آمادگی برای طلب کمال،با آن مخالف است پس ترک آن عوامل وسیلۀ به دست آوردن واجب است و هر چه واجب جز با آن محقّق نشود و در قدرت مکلّف باشد (مقدّمه واجب)واجب است،و تو پس از آن که کیفیّت ریشه کن ساختن عجب را فهمیدی می دانی که چه باید انجام دهی،و خدا سرپرست موفقیّت ماست و راهنمایی ما به راه درست از اوست.

کلمۀ بیست و نهم

گفتار آن حضرت(علیه السلام):اذا قدرت علی عدوّک فاجعل العفو عنه شکرا للقدره علیه

هر گاه بر دشمنت توانایی یافتی پس گذشت از او را سپاسگزاری برای قدرت یافتن