شرح بر صد کلمه امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام صفحه 172

1- 49) البطنه تذهب الفطنه،حدیث مشهوری است که به امیر مؤمنان علیه السلام منسوب می باشد.

2- 50) لو ان جالینوس قی طبه ادرکه کان تلمیذا

فصل سوّم: در مباحثی است که به آداب و موعظه ها و حکمتهای خیر خواهانه مربوط است

اشاره

در مباحثی است که به آداب و موعظه ها و حکمتهای خیر خواهانه مربوط است

و ادیان الهی بر آن اتفاق نظر دارند و دلایل عقلی درستی آن را ثابت کرده است

و آن شصت و چهار کلمه است.

کلمۀ نخست

گفتار آن حضرت(علیه السلام):اکرم النسب حسن الادب

گرامی ترین تبار نیکویی ادب است.

شارح گوید:نسب چیزی است که انسان بدان نسبت داده می شود که عبارت از پدران او یا شاخه ای از پدرانش است یا کمالی روحانی یا جسمانی می باشد،و اشتقاق ادب از مأدب است و آن فراخواندن مردم به غذاست و مقصود از آن در این جا همان است که از معنای ریاضت در قسم اوّل فهمیدی،و آن این است که شناختی هر گاه برای نیروی حیوانی که در انسان سر چشمۀ ادراکها و کارهای جزیی است ملکۀ اطاعت از دستورات نیروی عقلانی نباشد مانند حیوانی است که تربیت نشده باشد و شهوت و خشم این حیوان او را فرا می خواند و این دعوت بر حسب این است که نیروی خیال و واهمه آن دو(شهوت و خشم)را بر می انگیزاند به آنچه متذکّر می شوند،و بر حسب آنچه حواس ظاهری،آن دو (شهوت و خشم)را به امور ملایم و مطابق میل حیوان می کشاند پس حرکات گوناگون حیوانی را بر اساس آن عوامل انجام می دهد و در به دست آوردن مقاصد خود بر نیروی عقلانی حاکم و مسلّط می شود در نتیجه به صورت نفس امّاره در می آید و نیروی عاقله فرمانبردار او می شود امّا اگر نیروی عقلانی را با جلوگیری کردن امور خیالی و موهومی و احساسها و کارهایی که نیروی شهوت و خشم را به کار ناشایست بر می انگیزد ادب کند،و به آنچه خواستۀ عقل عملی است مجبور نماید به صورتی در می آید که فرمانبردار او شود و در خدمت آن قرار گیرد و دستوراتش را اطاعت کند و زیر سایه پرچمهایش حرکت نماید و معنای نیکویی ادب به این صورت محقّق می شود.