شرح بر صد کلمه امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام صفحه 24

نه نیروی غاذیه»در این صورت مقصود ما حاصل می شود.

چون نفس حیوانی پس از آنی که نیروی نباتی را شامل است،اختصاص به دو نیرو دارد یکی نیروی ادراک کننده و دیگری نیروی حرکت دهنده است،و چون ادراکات هم به درونی و برونی تقسیم می شود،برای،بحث از ماهیّت ادراک و انواع چیزهایی که درک کننده اند ضروری است.

بحث دوّم در ماهیّت ادراک است

دریافتن چیزی آن است که حقیقت آن شیء نزد دریافت کننده مجسّم شود تا به وسیلۀ قوّه مدرکه مشاهده شود (1)،و مقصود از مجسّم شدن حقیقت پیش درک کننده،حاضر شدن صورت حقیقت در ذات دریافت کننده است،اگر دریافت آن حقیقت به وسیلۀ ابزاری نباشد یا در ابزار ادراک مجسّم شود اگر ادراک به وسیلۀ ابزار باشد.

توضیح مطلب این است که حقایق دریافت شده یا امور کلی هستند یا جزیی کلیّات را تنها ذات عقل درک می کند بی آن که ابزاری واسطه باشد،و جزئیات را حواسّ آدمی دریافت می کند،البتّه این ادراک با ابزار انجام می شود،و عقل آنها را نه ذاتا بلکه به وسیله ادراکات جزیی که از نیروهای دیگر حاصل می شود(حواس)،دریافت می نماید.

هر یک از حواس را ابزاری است و چون صورت شیء درک شده در ابزار حسّی حاصل شد و با آن برخورد کرد و مشاهده نمود،آن مشاهده را احساس و ادراک گویند،و تصویری که در ابزار حسّ حاصل می شود در واقع همان شیء محسوس است.این که شیء خارجی که تصویرش در ابزار حسّی حاصل می شود محسوس نامیده شده از باب مجاز است، چون وسیله به دست آمدن این تصویر می باشد،و علّت وسیله بودنش این است که میان تصویر و ابزار حسّ نسبت وضعیی حاصل می شود که اگر آن نسبت نباشد،احساس به دست نمی آید.لذا در صورت نبودن آن نسبت در حسّ بینایی ما نمی توانیم با حس بینایی آنها را درک کنیم،مانند اجسامی که در دسترس ما نیست و غایب می باشد.

تحقیق در چیستی ادراک و این که ادراک،حاضر شدن تصویر حقیقت در ذات درک کننده یا ابزار اوست،یا امری است که اعم از آن می باشد،دشوار است و نیاز به بحثی