پدیده قرآنی صفحه 110

مذهب مادّی‌

در این مذهب، «مادّه» در شکلی بنیادین، ذاتاً وماهیتاً علّت نخستین و نیز مبداء آغازین همه پدیده‌های طبیعی می‌باشد، و بدیهی است که بر اساس این طرز تفکّر و این نحوه برداشت از جهان، نمی‌توان «مادّه» را چیزی حادث و عارضی به‌شمار آورد، چون در این هنگام، وجودی ممکن و معلول تلقّی شده و نیازمند به علّتی مستقل و آفریننده خواهد بود، و این با فرض کلام، منافات دارد.

بنابر مبنای فوق آنچه را که به‌طور ساده می‌توان گفت، این است که:

«مادّه موجود است و غیر مخلوق»! و بدین ترتیب ما درباره اصل مادّه به عنوان مبداء نخستین هیچ‌گونه بحثی نکرده و اتّفاق نظر داریم، و تنها به تطوّرات (1) و حالات پیاپی و تحوّلات مستمر آن از ابتدا و از هنگام اوّلیه، اهتمام می‌ورزیم:

پس ممکن است چنین گفته شود که تنها خصیصه مادّه در ابتدای امر عبارت است از نوعی «کمیّت» معیّن، یا «جرم».

ولذا ضروری است که جملگی خواص و ویژگی‌های مادّه را چونان نتایج و