پدیده قرآنی صفحه 352

مجازات قرآنی‌

نبوغ (1)(عبقّریه) یک زبان در ارتباط تنگاتنگ با عواملی است که زمینه‌ساز بلاغت آن می‌گردد. بنابراین کیفیّت مکان، آسمان، آب و هوا و حیوانات و گیاهان همه خالق اندیشه‌ها و تصوّراتی هستند که در حکم میراث ویژه یک زبان محسوب می‌شوند. همچنین «زمین» بر اسباب بلاغتی که یک ملّیت آن را بکار می‌برد، تأثیر می‌گذارد تا بتواند بیانگر نبوغ آن مردم باشد. در نتیجه در نقد و بررسی فرهنگ و ادبیّات یک ملّت، می‌بایست به کشف حد و مرز رابطه آن با عناصر سرزمینی که این ادبیّات در دامن آن پرورش یافته، همّت کرد. این قاعده در تحصیل اسلوب قرآن نیز استثنا ناپذیر است و باید در این تحصیل پیوند فرهنگ قرآن با مهد عربیّت را کشف و تبیین نمود. و شاید بتوان گفت مجاز، همان عنصر بلاغی بی‌نظیری باشد که معیّن کننده چهار چوب یک زمان به‌شمار می‌رود و به نوعی، مبیّن موقعیّت جغرافیایی آن است.

«امرء القیس» شاعر مشهور عرب آنگاه که به وصف و مدح اسب خود می‌پردازد، چنین می‌سراید:

مَکْرٌ مَفرٌ مُقبلٌ مُدبرٌ مَعاً کَجلُمود صُخر حَطَّهُ السَیْل منْ عُلِ

یعنی حمله آورنده و فراری دهنده دشمنان و روی کننده و پشت کننده به ایشان، همچون صخره‌ای است که سیل را از بلندی فرو غلتاند.

اگر در الفاظ بکار رفته در این مجازها دقّت کنیم، در می‌یابیم که این واژه‌ها از دو تصویر متمایل و همگون حکایت می‌کنند که تماماً مأخوذ از 1- اطراف زندگی صحرا و 2- محیط آن می‌باشد. به عبارتی دیگر این شاعر بزرگ با نبوغ خود، از عناصری استفاده می‌کند که برگرفته از محیط جغرافیایی اوست. این عناصر یکی تصویر اسبی است که بر دشمن می‌تازد و دیگری صخره بزرگی است که سیل آن را می‌غلتاند.