مقدمه
حبّت و ارادت به اهل بیت(ع) اختصاص به شیعیان ندارد و در میان اهل سنّت _ در کنار افراد قلیلی که خلافت امام علی(ع) را از اساس مشروع نمی دانستند _ کسانی اصرار داشتند احادیث فضایل امام علی(ع) و سایر اهل بیت(ع) را منتشر سازند. چنین کسانی در کتب رجالی متقدم اهل سنّت با عبارت «فیه تشیع» توصیف شده اند و به دلیل نقل روایات فضایل اهل بیت(ع) مورد انتقاد قرا گرفته اند. تعداد کتب و رسا یلی که غیر شیعه در فضایل امامان معصوم(ع) نگاشته اند، بسیار است. مرحوم علامه سیّد عبدالعزیز طباطبائی در کتاب«اهل البیت فی المکتبه العربیه» بیش از هشتصد کتاب و رساله از این نوع را که فقط به زبان عربی نگارش یافته، معرّفی نموده اند و در مقدمه کتاب آورده اند: فهرست ما شامل کتابهای عربی است و ذکری از کتب فارسی و اردو و ترکی و سایر لغات به میان نیاوردیم و نیز از ذکر دیوانهای اشعار وقصایدی که در مدح و منقبت معصومان(ع) سروده شده خودداری نمودیم چرا که ذکر آنها به چند جلد فهرست بالغ می شود، و این همه در حالی است که در طول قرون گذشته به جهت حاکمیت حاکمان ظالم، همواره دوستداران اهل بیت(ع) در بلا و محنت بوده اند و در نشر فضایل و مناقب آن بزرگواران با محدودیت های فراوانی مواجه بوده اند و لکن آنچه برای خدا
باشد نتیجه می دهد:«یریدون لیطفئوا نورالله بأفواههم والله متمّ نوره». آری احادیث اهل بیت(ع) و فضایل آن بزرگواران منتشر گشت؛ به قول احمدبن حنبل که درباره امیرالمؤمنین علی(ع) گفت:«کتم أصحابه فضله خوفاً و کتمه أعداؤه حسداً، حتی شاع من بین ذا وذاک ما طبّق الخافقین».(1) درمیان عارفان و صوفیان اهل سنّت، عشق به اهل بیت(ع) جلوه خاصی دارد. اندیشه ولایت در عقاید شیعه، مهمترین عامل جذب اهل دل به احادیث و شخصیت امامان شیعی است. اوج حضور عقاید شیعی در عقاید عارفان و صوفیان در محیی الدین بن عربی است. کتابی با عنوان«المناقب» منسوب به اوست که برای هر امامی وصفی شیرین آورده است. خواجه محمّد پارسا، صاحب شرح بر «فصوص الحکم» نیز در کتاب«فصل الخطاب» شرح حال دوازده امام(ع) را به تفصیل آورده است. یکی از عالمان اهل سنت که رویه ای چنین داشته است، تاج الدین حسین بن حسن خوارزمی صاحب کتاب«المقصدالاقصی فی ترجمه المستقصی» است. وی که از عرفای بنام است و شرحی متین بر«فصوص الحکم» نگاشته و اکثر نوشته هایش صبغه عرفانی دارد، در وادی محبّت به خاندان نبوّت و رسالت نیز گوی سبقت از دیگر هم کیشان خویش ربوده است. آنچه در اینجا می آید منتخبی است از بخش پایانی باب بیست وپنجم«المقصدالاقصی فی ترجمه المستقصی» در ذکر احادیث فضیلت امام علی(ع). اندرسفانی(مؤلف المستقصی) در پایان شرح حال امام علی(ع) تحت عنوان«بعضی از قضایای امیرالمؤمنین علی _ کرّم الله وجهه _» روایاتی را در فضیلت و مناقب آن حضرت ذکر نموده است؛ از جمله: حدیث منزلت، حدیث غدیر، حدیث طیر و احادیث دیگر. خوارزمی ضمن ترجمه آن احادیث، آنها را
به نظم کشیده و سپس حدود پنجاه بیت از اشعارش در مدح و منقبت مولی الموحدین(ع) را آورده است.(2) پیش از ارائه این منتخب، به بیان احوال و آثار خوارزمی و نیز معرّفی اجمالی این اثر می پردازیم. تاج الدین حسین بن حسن خوارزمی کبروی شاعر، عارف و ادیب معروف قرون هشتم و نهم هجری است. او به دلیل علایقی که از طریق عرفان و تصوّف به ولایت و آرای شیعه اثنی عشری داشته، یا به دلیل امامی بودن، به وسیله حنفیان هرات تکفیر شد و شاهرخ میرزا(807_850) او را محاکمه نموده، اما تبرئه شد و به دیار خویش _ خوارزم _ بازگشت، امّا ازبکها او را در حدود سال 840هجری به شهادت رسانیدند. پیکر او در خوارزم در نزدیکی مرقد پیرش ابوالوفا(متوفی 835) به خاک سپرده شد.
----
اهل البیت فی المکتبه العربیه، عبدالعزیز طباطبایی، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1417 ق، ص10.
آقای رسول جعفریان در مقدمه وسیله الخادم الی المخدوم بحث تاریخی جالبی را درباره زمینه های ظهور تسنن دوازده امامی ارائه کرده اند و با نقل شواهد تاریخی متعدّد، توجه عالمان سنی را در قرون متمادی به نشر مناقب و فضایل اهل بیت(ع) یادآوری کرده اند. نگاه کنید به: وسیلهالخادم الی المخدوم، در شرح صلوات چهارده معصوم، فضل الله بن روز بهان خنجی اصفهانی، به کوشش: رسول جعفریان، انتشارات انصاریان، 1375.
تالیفات خوارزمی
خوارزمی آثار متعدّدی در عرفان، ادبیات و شعر، تاریخ و ریاضیات از خود به جای گذاشته است. آثار او غالباً به فارسی است. فهرست آثار او چنین است: 1_ جواهرالاسرار و زواهرالانوار(شرح سه دفتر نخست مثنوی است که در دو