اهل بیت علیه‌السلام در آیه تطهیر صفحه 1

یادداشت مترجم بر چاپ اول

پس از فرود آمدن آیه مبارکه تطهیر، پیامبر اکرم(ص) در قول و عمل، و در موارد و منسبت‌های مختلف، مصادیثق حقیقی آیه شریفه را معین فرمود و به همگان نشان داد که اهل‌بیت فقط اصحاب کساء هستند و بس. ماه‌های متمادی هرگاه که پیامبر(ص) برای نماز بیرون می‌رفت، به در خانه فاطمه(ع) می‌آمد و می‌گفت: «الصلاة یا اهل البیت! انما یرید اللّه لیذهب عنکم الرجس اهل‌البیت؛ مدت را از چهل روز تا نوزده ماه برشمرده‌اند هرچند روایات فراوانی این امر را تأیید کرده گروهی از عالمان مدعی اجماع مفسران و نقل جمهور دانشمندان اهل‌سنت شده و آن را متواتر و افزون از شمارش دانسته‌اند (چنان‌که در همین کتاب خواهید خواند)، برخی از شب‌پرستان خفّاش‌صفت با چنگ‌زدن به پندارهای واهی به مخالفت برخاسته تلاش بیهوده کرده‌اند تا مگر بتوانند اذهان مردمان را در این‌باره دچار شک و تردید نمایند. چنان‌که از همان آغاز و آن‌گاه که حق مسلّم علی(ع) و فرزندانش را در سقیفه نامیمون بنی‌ساعده از آنان در ربودند، دست به‌کار شده و هنوز چیزی از رحلت جانگذاز رسول اکرم(ص) نگذشته بود که عکرمه خارجی در بازارهای مدینه جار می‌زد که حاضر است در بیان مصداق اهل‌بیت،با هر کس بخواهد مباهله کند و بگوید که: همسران پیامبر اهل‌بیت او و مصادیق این آیه‌اند. این همه تلاش و کوشش در جهت دگوگون‌کردن حقیقت برای آن بود که اهل‌بیت دنیایی از مفاهیم و معانی اصیل و ارزشمند را در خود داشت و از زبان رسول‌اکرم(ص) عِدل و همتای قرآن نامیده شده بود. آنان می‌خواستند با گسترده‌کردن دایره شمول اهل‌بیت، مردم مسلمان را از مصادیق حقیقی اهل‌بیت دور سازند و در جهان به‌خواب‌رفته و فاصله‌گرفته از این ستارگان درخشان آسمان اسلام به مقاصد زضت خود نایل آیند.گروهی دیگر بنی‌هاشم را اهل‌بیت پیامبر(ص) و مصداق آیه تطهیر نامیدند وبرگفته خود پافشاری داشتند. برخی دیگر پا را از این فراتر گذاشته و با دلایل بی‌پایه ادعا کردند که اهل‌بیت، امت اسلام هستند و نه‌فقط اصحاب کساء، زنان پیامبر(ص) و بنی‌هاشم.دلایل اینان و ردّ عالمانه آن را در فصول پایانی کتاب ملاحظه خواهید کرد.علامه سیدجعفرمرتضی عاملی در تداوم پژوهشها و مطالعات عالمانه ونقّادانه خود در جهت زدودن زنگار تحریف از چهره حقایق تاریخی، این‌بار با تتبع گسترده و عمیق به بررسی دقیق روایات و دیدگاه‌ها و تفسیر و تبیین اندیشمندانه آیه تطهیر پرداخته، کتابی سودمند و خواندند به دوستداران و پژوهندگان حقیقت تقدیم کرده است.بدون تردید خواننده گرامی به عمق کینه و عداوت دشمنان کینه‌توز اهل‌بیت(ع) پی‌خواهدبرد و درخواهد یافت که چگونه در طول تاریخ کوشیده‌اند تا نور خدا را خاموش کنند و تشنگان معرفت را از چشمه‌سار زلال اندیشه به‌دور دارند.سپاس بی‌کران خدای یگانه را که توفیق ترجمه این اثر ارزشمند را به بنده ناچیز ارزانی داشت و درود و سلام بی‌پایان بر خاندان عصمت و طهارت، مشعل‌داران جاده هدایت و سعادت.هفدهم ربیع الأوّل یکهزار و چهارصد و چهارده‌سالروز میلاد مسعود رسول اکرم(ص)و امام صادق(ع) مطابق با چهاردهم شهریوریکهزار و سیصد و هفتاد و دو شمسی‌تهران - محمد سپهری

مقدمه نویسنده

بسم اللّه الرّحمن الرّحیمالحمد للّه ربّ العالمین، الرّحمن الرّحیم، مالک یوم الدین، ایّاک نعبد و ایّاک نستعین، إهدنا الصراط المستقیم، صراط الذین أنعمت علیهم، غیرالمغضوب علیهم.والصلاة والسلام علی خیر خلقه، و أشرف ربیته، محمد المصطفی و آله الطیبین، الذین أذهب اللّه عنهم الرجس و طهرهم تطهیراً.اخیراً فرصتی دست داد تا موضوع «اهل‌بیت در قرآن» را از خلال بررسی آیه سی و سوم سوره احزاب (آیه تطهیر) مورد بررسی و مطالعه قرار دهم، ایم آیه تصیرح دارد خداوند سبحان هرگونه پلیدی را از اهل‌بیت زدوده، آنان را پاکیزه گردانده است.آن‌چه پیش روی خواننده گرامی است دستاورد همین پژوهش است. امیدوارم که این بررسی بتواند در پرده‌برداشتن از چهره حقایقی که دست‌های تحویف و جعل آن را دگرگون کرده یا در پرده ابهام فرو نشانده‌اند، مفید افتد و شما می‌دانید که همواره این دستان آلوده در خدمت اهداف سیاسی خاص عمل کرده یا براساس کینه‌های دیرین یا گرایش‌های مذهبی یا عصبیت و حمیّت جاهلی حرکت می‌کنند. همین ایادی کثیف و پلید است که تلاش کرده تا این موضوع نیز به‌نحوی در پرده ابهام بماند یا به شکلی دچار تحریف و دگرگونی شود.خواننده گرامی ملاحظه خواهد کرد که پژوهش‌های عملی واقع‌گرا و پیراسته می‌تواند به‌رغم شرایط و احوال و از توجه به نتایج و آثار، پاکیز را از پلید، سالم را از تحریف شده و صحیح را از ناصحیح جدا سازد. او در این راه از مظاهر خشم، غوغا و فریادی که برای خاموش‌کردن نور و حقیقت و محوِ درخشش و فروزش آن از سوی باطل به‌پا می‌شود و بدان متوسل می‌شوند، بیمی به خود راه نخواهد داد.بر خواننده گرامی پوشیده نیست که طبیعت و شیوه این بحث که با آیه شریفه فراگیر شد ما را تا حدودی مجبور ساخته که از نظرافکندن و سرکشی به این‌سو و آن‌سو بازمانیم. به عقیده ما آگاهی خواننده از تمام مطالب در ترسیم سیمایی هرچه آشکارتر، کامل‌تر و منسجم‌تر مفید خواهد بود. اگر مجاز باشم که خواهشی از خواننده گرامی داشته باشم. از او خواهم خواست در محاسبات خود این نکته را منظور کند که مطالعه تمام این فصل‌ها گَشت و گذاری بی‌فایده و خسته‌کننده نیست. بلکه در بسیاری از موارد و در جای‌جای مباحث آن مطالبی سودمند و مفید خواهد یافت و چه‌بسا که از مطالعه تمام آن خشنودی بیش‌تر خواهد یافت تا این‌که به مطاله بعضی از فصل‌ها بسنده کند.در همین‌جا ارادت صمیمانه خود را پیشاپیش تقدیم خواننده گرامی کرده، از این‌که مدتی را در مصاحبت با کتاب گذارده از وی سپاسگزاری می‌کنم و پوزش می‌خواهم. برخداوند متعال توکل می‌نمایم و از او مسئلت دارم که انجام این کار را بر من آسان گرداند. در پایان از خداوند سبحان مسئلت دارم که مرا در انجام این پژوهش به شکل گسترده و کامل موفق بدارد تا بهتر و بیش‌تر سودمند افتد.حمد و سپاس بی‌کران خدای را که به ما نعمت‌های بی‌شماری ارزانی داشت و راه هدایت و حقیقت‌جویی را به ما الهام کرد و درود و سلام بر بندگان برگزیده‌اش، محمّد و خاندان پاک و پاکیزه‌اش.قم، 13 رجب 1412ه.ق‌جعفرمرتضی حسینی عاملی

اهل بیت در قرآن

گفته‌ها و نظریات

کلمه «اهل‌البیت» در موارد بسیار زیادی از سخنان رسول اکرم(ص) برای گروه خاصی که به آن حضرت(ص) منسوبند، به کار رفته است. برای اینان (اهل البیت) اوصاف و ویژگی‌هایی بیان گشته، منزلتی شایان قرار داده شده و در قبال آنان، حقوق و مسؤولیت‌های فراوان و گوناگون و در عین حال مهم و خطیر بر عهده امت گذاشته شده‌است.در قرآن نیز در موارد گوناگون و با تعابیر مختلف از همین گروه سخن به‌میان آمده‌است. یکی از آن تعابیر «اهل‌البیت» است. از آن جایی که گروهی به عمد یا سهو در تعیین منظور قرآن از کلمه «اهل‌البیت» به راست و چپ رفته‌اند، لازم دیدیم که دقیقاً به بحث و بررسی درباره این مطلب بپردازیم. ازخداوند متعال یاری می‌جوییم و بر او توکّل می‌کنیم و بحث را به حول و قوه او پی می‌گیریم.رسول اکرم(ص) منظور از تعبیر «اهل‌البیت» را در یکی از مواردی که در قرآن آمده، به شکلی غیرقابل تشکیک و تأویل تبیین کرده‌است، اما با کمال تعجب باید گفت: این تصریحات هم نتوانسته است ریشه اختلاف را از بین ببرد؛ و دلیلِ آن، وجودِ افرادی است که اصرار دارند در این مورد یا موارد دیگر به صورت آشکار و پنهان و بنا به دلایلی با رسول خدا(ص) مخالفت کنند! تفصیل مطلب را در مباحثی که در پی می‌آید بیان خواهیم کرد.

اهل‌بیت در قرآن

لفظ «اهل‌بیت» سه بار در قرآن کریم آمده است:مرتبه اول،در داستان موسی(ع)، آن گاه که نوزادی کوچک بود و خانواده فرعون او را پیدا کردند تا در آینده، دشمن و مایه اندوهشان باشد و پستان هیچ زنی را به دهان نگرفت و خانواده فرعون در کارش درمانده شدند. آن‌گاه خواهر موسی(ع) به آنان گفت:هَلْ أدُلُّکُم عَلی أهلِ‌بَیْتٍ یَکْفُلُونَه لَکُم وَهُم لَهُ ناصِحُونَ فَرَدَدْناهُ إِلَی أُمِّهِ کَیْ تَقَرَّ عَینها وَلا تَحْزَنَ؛ [1] .آیا مایلید که من شما را به خانواده‌ای که دایه این طفل شوند و او را با مهربانی تربیت کنند راهنمایی کنم؟ بدین وسیله ما موسی را به مادرش برگرداندیم تا دیده‌اش به جمال موسی روشن شود و حزن و اندوهش برطرف گردد.در این آیه بیانی وجود ندارد که مشخص سازد: منظور خواهر موسی(ع) از این تعبیر چه بود؟ آیا منظورش تمام کسانی بودند که با آن خانواده قرابت و خویشاوندی داشتند یا بعضی از آنان؟ و آیا منظورش فقط قرابت نسبی است یا نسبی و سببی؟ یا علاوه بر قرابت نسبی و سببی کسانی را که از راه ولاء و یا تربیت هم به خانواده منتسب هستند در برمی‌گیرد؟گذشته از این، لفظ اهل‌بیت به صیغه نکره آمده است نه به صیغه معرفه، یعنی اهل‌البیت.مرتبه دوم،در داستان ابراهیم(ع)، آن گاه که همسرش از بشارت فرشتگان که به‌او مژده دادند اسحاق و پس از او یعقوب را به دنیا خواهد آورد به شگفت آمد. ملائکه به او گفتند:أَتَعْجَبِینَ مِنْ أَمْرِ اللّهِ رَحْمَةُ اللّهِ وَبَرَکاتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ؛ [2] .فرشتگان به او (زن ابراهیم) گفتند: آیا از کار خدا عجب داری؟ (عجب مدار که) رحمت و برکات خدا مخصوص شما اهل‌بیت است؛ زیرا خداوند بسیار ستوده صفات و بزرگوار است.در این آیه مبارکه همسر ابراهیم(ع) از اهل البیت شمرده شده است؛ زیرا او در این آیه مورد خطاب قرار گرفته است، امّا این نمی‌تواند دلیل این مطلب باشد که همسر هم در تمام مواردی که لفظ اهل البیت اطلاق شده، حتی در مواردی هم که قرینه مناسب برای تعیین مقصود وجود ندارد، جزء اهل‌بیت است؛ زیرا توجیه خطاب در آیه فوق‌الذکر به همسر ابراهیم(ع) می‌تواند قرینه‌ای برای داخل شدن وی در زمره اهل‌بیت باشد، اما نمی‌تواند دلالت کند بر این که کلمه اهل البیت، همسر را هم در برمی‌گیرد، به گونه‌ای که به مجرد شنیدن این کلمه و بی هیچ قرینه‌ای، باید به ذهن شنونده تبادر کند. در مباحث آتی بحث بیش‌تری درباره این آیه خواهد آمد.مرتبه سوم،فرموده خداوند متعال:یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذی فِی قَلبِه مَرضٌ وَقُلْنَ قَولاً مَعْرُوفاً وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلاتَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیّةِ الأُولی وَأَقِمْنَ الصَّلاةَ وآتِیْنَ الزّکاةَ وأَطِعْنَ اللّهَ ورَسُولَهُ إنّما یُریدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً وَاذْکُرْنَ مایُتْلی فِی بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیاتِ اللّهِ وَالْحِکْمَةِ إِنَّ اللّهَ کانَ لَطِیفاً خَبِیْراً. [3] .ملاحظه می‌شود که فرموده خداوند متعال: «إِنّما یُریدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُم الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً» در میان آیاتی قرار گرفته که زنان‌پیامبراکرم(ص) مخاطبند و بلکه جزء یکی از این آیات است. همین موجب شده که آن شبهه معروف در مراد آیه برای عده‌ای پیش آید و همان گونه که خواهیم دید گروهی آن را انگیزه‌ای برای برانگیختن شک‌هایی پیرامون مفاد حقیقی آیه مبارکه قرار می‌دهند.