تجوید فرقان صفحه 108

و نیز گزارش شده است «... بر نون ساکن و تنوین پیش از باء علامت اقلاب «م» به رنگ سرخ نوشته می شود (احکام میم ساکن)... و هنگام ادغام و اخفاء، بی حرکت رها می شوند، و هر ساکنی صورت سکون بر آن قرار می گیرد، و مدغم بدون حرکت باقی می ماند، و مابعدش تشدید می گیرد».(1)

[علمای عربیت «لغویان، نحویان»]

- قرن دوم

در این قرن بیشترین سهم، در وضع اصطلاحات برای «صفات حروف» در درجه اوّل از آنِ سیبویه ابوالبشر عمرو بن عثمان (ت 180 ه ق) و پس از او استاد ایشان خلیل بن احمد فراهیدی (ت 170 یا 175 ه ق) است، که قریب به اتّفاق واژگان صفات حروف در این محدوده شکل گرفته و نام گذاری شده، و بعدها همین اصطلاحات مورد توجّه و استفاده قرّاء و مجوّدین بوده و نیز تا به امروز ادامه دارد و زینت بخش کتب تجویدی است.

اسامی صفاتی که در «الکتاب» به ویژه در باب ادغام(2) و مقدمه کتاب «العین»(3) آمده است (و یا به این دو نسبت داده شده) عبارتند از:

تمامی صفات اصلی متضاد: جهر، همس _ شدّت، رخوت _ بین شدّت و رخوت (بینیه) _ استعلاء، استفال(4) _ اطباق، انفتاح _ اذلاق، اصمات.(5)

1- 1. الاتقان فی علوم القران (ترجمه)، 2/543.
2- 2. ر.ک : الکتاب، 2/316-320 و 341 و 488 به بعد (باب ادغام) و 503 و 516 و...
3- 3. ر.ک: العین، 1/47-58 .
4- 4. لازم به ذکر است که سیبویه (ت 180 ه ق)، «التصعد» و «التسفل» را در جاهایی از کتاب خود به جای استعلا و استفال به کار برده است و نیز ایشان به نقلی (الازهری در «تهذیب اللغه»، 1/51)، واژه «مستعیله» و «مختفضه» را نیز به کار برده است، و پس از آن مبرّد (ت 285 ه ق) «مستعلیه» را، و ابن جنّی (ت 392 ه ق) «استعلا» و «انخفاض» (حروف منخفضه) را استعمال نموده است. (الدراسات الصوتیه عند علماء التجوید، ص 289-291)
5- 5. در «العین» 1/55 بجای «مصمه»، «الصُّتم» به کار برده است. [و نیز ر.ک : الدراسات الصوتیه...، ص 296 و 297]