تجوید فرقان صفحه 120

لازمه حرف دانسته و آن ها را چنین برشمرده:

همس، جهر، تشدید (شدّه)، رخاوه، و غیر ذلک...

«مستحق حرف» را منشأ پیدایش صفاتی چون ترقیق برای حروف مستفله و تفخیم برای حروف مستعلیه، و از این قبیل...(1)

پیشینه ای از «رموز به خاطرسپاری صفات حروف»

اشاره

برخی از علمای تجوید و قرائت جهت به خاطرسپاری تعدادی از صفات حروف رموزی را ارائه داده اند که درخور توجّه بوده و ذیلاً اشاره می گردد:

جهر/همس

- ابن جنّی (ت 392 ه ق) برای ده حرف مهموسه کلمه رمز «سَتَشْحَثُکَ خَصفَه»(2) را وضع نموده است که در مقابل بقیه حروف صفت جهر خواهند داشت.(3)

- مکّی (ت 437 ه ق) نیز علاوه بر پذیرش رمز ابن جنّی، برای حروف مهموسه دو نوع رمز به خاطر سپاری را مطرح نموده که عبارتند از:

«سَکَتَ، فَحَثَّهُ، شَخصٌ»(4) یا «سَکَتَ شَخصُهُ فَحَثَّ»(5) î[الرعایه، ص 92]

- ابوالعلاء الهمدانی العطار (ت 569 ه ق) حروف مجهوره را در داخل جمله «زادَ ظَبْیٌ غَنِجٌ لی ضُمُوراً إذ قَطَع»(6) آورده است.(7) البته در این جمله برخی حروف

مجهوره تکرار شده اند.

1- 1. الدراسات الصوتیه...، ص 236 به نقل از الحواشی المفهمه فی شرح المقدّمه، ص 26 ظ.
2- 2. یعنی: خصفه (که نام زنی است) در سؤال از تو اصرار خواهد کرد. [ ر.ک: سرالبیان، 168؛ اساس البلاغه، 230 ذیل واژه شحّاث (ش ح ث)]
3- 3. سر صناعه الاعراب، 1/69.
4- 4. یعنی سکوت کرد، آن گاه شخصی او را برانگیخت، ضمناً این رمز را «الغرناطی» (ت 540 ه ق) در «الاقناع فی القراءات السبع»، و «ابن جزری» (ت 833 ه ق) در «النشر» بکار برده اند.
5- 5. یعنی: شخص او ساکت ماند، سپس اصرار ورزید.
6- 6. یعنی : آهوی طنّانی (بلند آوازه) با جدا شدنش بر لاغری من افزود.
7- 7. الدراسات الصوتیه...، ص 239 به نقل از التمهید، ص 145 ظ.