تجوید فرقان صفحه 323

دهان (فَم)

اشاره

بیشترین اجزای دستگاه تکلّم در قسمت دهان می باشد؛ لذا وسیع ترین محدوده مخارج حروف به حساب می آید.

و اجزای دخیل در تولید حروف در این قسمت عبارتند از:

الف - فضای دهان

این فضا را با فضای خالی حلق «جوف» گویند.

ب - زبان (لهاه/ لسان)

زبان کوچک (مَلاز، لهاه): پاره گوشت تقریبا مخروطی شکل آویزان و مُشرف به حلق است که نوک یا رأس آن آزاد و انتهای آن به قسمت عقب سقف دهان متصل بوده و دو جزء دخیل در اداء حروف دارد که عبارتند از:

1- غَلْصَمَه: ابتداء (رأسِ) آزاد زبان کوچک از طرف حلق را گویند.
2- عَکْدَه: انتهای زبان کوچک که به سقف دهان متّصل است.

زبان بزرگ (لسان): فعّال ترین و اصلیترین عضو دهان به شمار می آید که بیشترین دخالت را در اداء بیش از نیمی از حروف الفبای قرآن (ده مخرج با هیجده حرف) دارد؛ و اجزا دخیل آن عبارتند از:

1- اَقصی اللسان (بُن و ریشه زبان، عقب زبان): قسمت ابتدایی زبان که از طرف حلق به کف دهان متصل است.
1- 1. اَدْنی (بروزن اَفْعَل): پست تر، نزدیکتر.