تجوید فرقان صفحه 400

ساکن، ماقبل مفتوح می باشد.(1)

4_ انحراف

تعریف «انحراف»

در لغت: یعنی «میل، عدول»

در اصطلاح تجوید: عبارت است از «تمایل و انحراف حرف از مخرج خود به سوی مخرجی دیگر، یا انحراف صفات آن به سوی صفات حرفی دیگر است».

حروف مُنحَرِفه و خصوصیات آن

صفت اِنحراف ویژه دو حرفِ «ل _ ر» دانسته شده است.(2)

صفت مذکور هم در مخرج و هم در صوت پدید می آید، این صفت در تفخیم و ترقیق دو حرف «ل _ ر» دارای اهمیت است.

گفته اند صدای «ل» از مخرج خود به کنار زبان (به سوی مخرج ضاد) منحرف می شود و «ر» نیز به پشت زبان و به سوی مخرج «ل» و گاهی «ی» منحرف می گردد.(3)

برخی هم برآنند که عدم رعایت این صفت عملاً تغلیظ یا تفخیم دو حرف «لام» و «راء» را به مشکل مواجه می کند، و همچنین عدم رعایتِ آن باعث «اِشمام» می شود یعنی عملاً لبها به طور غیر ارادی به جلو جمع می شود که بوی ضمه می دهد و این خطا می باشد.(4) - (5)

1- 1. همان، ص 36.
2- 2. این که صفت «اِنحراف» مختصّ «لام» است یا «را» و یا هر دو، بین علمای عرب و علمای تجوید مورد اختلاف واقع شده است و بیشتر بصریّون انحراف را تنها از آنِ «لام» دانسته اند و بس. [الدراسات الصوتیه عند علماء التجوید؛ ص 322 و 323]
3- 3. حلیه القران سطح 2؛ ص 101.
4- 4. مصباح القران؛ 3/96.
5- 5. برخی گفته اند: آن چه در تجوید کلاسیک درباره صفت «انحراف» گفته شده است، مبهم بوده و عملاً قابل اثبات نیست؛ چون مشخص نیست، چرا و چگونه «لام» یا «را» از مخرج خود عدول می کنند آن هم در یک لحظه تلفّظ؟ و آیا کسی تاکنون به جای «را» چیزی شبیه «ضاد» گفته است؟ یا به جای «لام»، «را»؟ [که باید [بگویند در حقیقت ابدال صورت گرفته نه انحراف. در مورد انحراف «را» به «لام» اضافه میکنیم که مخرج این دو حرف در حالت تفخیم یا ترقیق تقریبا یکی است و اگر انحرافی باشد، تقریبا امر محالی است که متوجه آن شویم. [تجوید کاربردی 1، ص 109]